SYMPOZJUM AEROBIOLOGICZNE PYLEK ROSLIN WSROD NAS ASPEKTY FENOLOGICZNE I ZAGROZENIE ALERGENAMI PYLKOWYMI

Transkrypt

1 SYMPOZJUM AEROBIOLOGICZNE PYLEK ROSLIN WSROD NAS ASPEKTY FENOLOGICZNE I ZAGROZENIE ALERGENAMI PYLKOWYMI SZCZECIN

2 Urz^d Marszalkowski Wojewodztwa Zachodniopomorskiego Urz^d Miasta Szczecin Sekcja Aerobiologiczna Polskiego Towarzystwa Botanicznego Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody Katedra Taksonomii Roslin i Fitogeografii Wydzialu Biologii Uniwersytetu Szczecinskiego PYLEK ROSLIN WSROD NAS ASPEKTY FENOLOGICZNE I ZAGROZENIE ALERGENAMI PYLKOWYMI SYMPOZJUM AEROBIOLOGICZNE Szczecin STRESZCZENIA

3 KOMITET ORGANIZACYJNY dr hab. Agnieszka Grinn-Gofron prof. US dr hab. Matgorzata Puc dr Agnieszka Strzelczak mgr Aleksandra Kruczek mgr AHna Stacewicz Aleksandra Bednarz Sylwia Pawtowska

4 IDENTYFIKACJAZIAREN PYLKU SOSNY Z DALEKIEGO TRANSPORTU NAZIEMI WEDELA JARLSBERGA (SPITSBERGEN) Beata Zuraw', Karolina M^d^ek^ Weronika Haratym', Joanna Kaczma^ek^ Mafgorzata J?drj'czka^ 'Katedra Botaniki. Uniwersytet Przyrodnic:y. ul. Akademicka 15, Lublin -Wydzial Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Marii Curie-Sklodowskiej, al. Krasnicka 2 cd Lublin ^histytut Genetyki Roslin Polskiej Akademii Nauk, ul. Strzeszyhska 34, Poznah Slowa kluczowe: daleki transport, ziama pyjku, Spitsbergen, Pinus Wst?p Wi^kszosc ziaren pylku wytworzonego w kwiatach roslin wiatropylnych opada na powierzchni? ziemi w niewielkim oddaleniu od roslin macierzystych. W zaleznosci od wielkosci sporomorf oraz czynnikow atmosferycznych takich jak sila wiatru, opady, wilgotnosc powietrza, naslonecznienie, pr^dy konwekcyjne, turbulencja, moze on jednak pokonywac duze odlegtosci (Szczepanek 2003). Wyroznia si? cztery rodzaje deszczu pylkowego: opad lokalny, gdy do punktu pomiarowego dociera pylek z odlegtosci do 500 m; transport bliski pochodz^cy z odlegtosci 0,5-1 km; transport dalszy z odlegtosci 1-10 km oraz transport daleki z odlegtosci wi^kszej niz 10 km (Bertsch 1935). Ten ostatni wyst^puje wtedy, gdy ziarna pytku zostaj^ przeniesione do gomej cz^sci troposfery, zas masy powietrza przemieszczaj^ si na duze odlegtosci (Harmata i Olech 1991). Pylek sosny pomimo duzej wielkosci, si?gaj^cej 85 am, jest bardzo dobrze przystosowany do dalekiego transportu. Dzi^ki obecnosci workow powietrznych nalezy on do najwolniej opadajqcych ziaren pytku (3,7 cm/s). Co wi^cej, jest on wytwarzany w bardzo duzych ilosciach, si^gaj^cych z jednego drzewa (Weryszko-Chmielewska 2007). Dlatego na obszarach naturalnego wyst^powania pylek Pinus stanowi jeden z glownych skladnikow deszczu pylkowego przewyzszaj^c znacznie udziat innych gatunkow z rodziny sosnowatych. Celem badari byto sprawdzenie, czy w powietrzu nad Spitsbergenem wyst^puj^ ziama pytku sosny. Ze wzgl^du na brak tego taksonu w obecnej tam florze jedynym zrodtem ich pochodzenia jest daleki transport. Material i metody Pomiary aerobiologiczne prowadzono przez 41 dni, od 8 lipca do 17 sierpnia 2014, na zachodnim wybrzezu Spitsbergenu - wyspy potozonej mi^dzy Morzem Grenlandzkim, a Morzem Barentsa. Ponad potow? jej powierzchni pokrywaj^ lodowce, pozostata cz?sc to gory i nadmorskie rowniny. Jedynie 6-7% powierzchni zajmuje okrywa roslinna, reprezentuj^ca gtownie tundr? mszysto-porostow^. Przez wi^ksz^ cz^sc roku panuji tutaj warunki nieprzychylne dla wegetacji roslin. Podczas krotkiego polamego lata odbywaj^ swoj cykl rozwojowy glony, porosty, mszaki oraz rosliny naczyniowe o drobnych kwiatach, krotkich p^dach i matych lisciach. Nie wyst^puj^ tu drzewa i krzewy, a kartowate vvierzby {Salix sp.) maj^ postac krzewinek nie przekraczaj^cych kilku centymetrow wysokosci. Ze wzgl^du na ograniczon^ ilosc owadow rosliny s^ wiatropylne, czemu sprzyjaj4 cz?ste, silne wiatry, przenosz^ce ziama pytku na duze odlegtosci (Swi?s 2014). Badania st^zenia ziaren pytku przeprowadzono metody wotumetryczn^ przy uzyciu aparatu typu Burkard zasilanego prgdem zmiennym. Punkt pomiarowy zlokalizowano na potudniowym brzegu Bellsundu, na sklonie rowniny nadmorskiej - Calypsostrandy. Aparat zainstalowano w Calypsobyen na dachu budynku, wykorzystywanego jako magazyn podczas wypraw polamych Uniwersytetu Marii Curie-Sklodowskiej w Lublinie. Wsp6trz?dne punktu pomiarowego wynosz^: 77 33"30"N i 14 31"01"E. Putapka znajdowata si? ok. 5 m nad poziomem gruntu (ok. 20 m n.p.m.). Proby pobierane byty w cyklu tygodniowym. Analiz? jakosciow^ i ilosciow^ ziaren pytku wykonano za pomoc^ mikroskopu swietlnego przy powi?kszeniu 400-krotnym. Sporomorfy zliczano metody horyzontalnych pas6w ci^gtych", a wynik wyrazono jako liczb? ziaren pytku w 1 m^ powietrza (Stach i Kasprzyk 2005). -55-

5 Wyniki W aeroplanktonie Spitsbergenu zidentyfikowano ziama pylku sosny. Pojawiaty si? one co kiika dni, zwykle w ci^gach 2-3-dniowych, w okresie od 11 lipca do 11 sierpnia. Pylek sosny wyst^pil w ci^gu 12 dni, co stanovvilo ok. 30% calego okresu badan. Suma sezonowa wyniosla 86 ziaren/m'. Maksymalne st?zenie, w wysokosci 14 ziaren/m\o w dniu 10 sierpnia. Wykluczono mozliwosc przeniesienia ziaren inn^ drog^, niz atmosfer\'czna. Na daleki transport wskazuje opad pylku w kilkudziesi?ciogodzinnych okresach, zwykle pomi?dzy terminami wymiany b?bna. Decyduj^c^ rol? w transporcie pylku odegrata wi?c z pewnosci^ cyrkulacja atmosferyczna. Nie stwierdzono zwi^ku opadu pylku sosny z opadem atmosferycznym, ani z pr^dkosci^ wiatru. Zauvvazono natomiast, ze w dniach, vv ktorych obserwowano ziarna pylku, przewazaly kierunki vviatm z sektor6w: zachodniego i pohidniowego. Kierunek wiatru nie odzwierciedla dokladnie kiemnku naplywu mas powietrza, zwlaszcza w gdrzystym terenie Spitsbergenu, jednak stanowi wskazowk? kiemnku transportu. Sezon letni 2014 w Calypsobyen, byl znacznie cieplejszy ibardziej suchy, niz zazwyczaj; byl takze mniej wietrzny, o dominuj^cym udziale wiatrow zachodnich (M?drek et al. 2014). Wskazuje to na przewag? cvrkulacji antycyklonalnej, charakteryzuj^cej si? osiadaniem powietrza (Gluza i Siwek 2012), a wi?c dobrymi warankami opadu pytku. - Wnioski Badania aerobiologiczne, wykonane w strefie polarnej s^ przydatne do okreslania zasi?gu dalekiego transportu pytku roslin. W sytuacji niewielkiej zawartosci ziaren pytku w powietrzu arktycznym, metoda wolumetryczna wydaje si? najwlasciwsza do ich wychwytywania. Literatura Bertsch F Das Pfmnger Riedund seine Bedeutung fiir die Florengeschichte Sudwestdeutschlands. Beith. Bot. Cbl. Bd.; 54: Abt. B, H. Gluza A., Siwek K Wplyw cyrkulacji atmosferycznej na warunki termiczne sezonow letnich (VII-VIII) w Calypsobyean (zachodni Spitsbergen). Problemy Klimatologii Polarnej, 22: Harmata K., Olech M Transect for aerobiological studies from Antarctica to Poland. Grana 30, M?drek K., Gluza A., Siwek K., Zagorski P Wamnki meteorologiczne na stacji w Calypsobyen w sezonie letnim 2014 na tie wielolecia Problemy klimatologii polarnej, 24: Stach A., Kasprzyk I Metodyka badaii zawartosci pytku roslin i zarodnikow grzybow w powietrzu z zastosowaniem aparatu Hirsta. Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Szczepanek K Wytwarzanie i rozprzestnzenianie spor i ziaren pytku. [W:] Palinologia, Dybova-Jachowicz S., SadowskaA. (red.), Wyd. Instytutu Botaniki PAN, Krakow. Swi?s F Vascular plant flora. [W:] Geographical environment of NW part of Wedel Jarlsberg Land (Spitsbergen, Svalbard), Zagorski P., Harasimiuk M., Rodzik J. (red.), Wyd. UMCS, Lublin: Weryszko-Chmielewska E. (red.) Aerobiologia. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Lublinie. Lublin. -56-