Ministerstwo Edukacji Narodowej 342[05]/MEN/2009. PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK TRANSPORTU DROGOWEGO 342 [05] Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej Warszawa 2009
Autorzy: mgr inŝ. Leszek Sokolnicki mgr inŝ. Włodzimierz Arciszewski inŝ. Krzysztof Zieliński Recenzenci: mgr inŝ. Zdzisław Szkudlarek mgr inŝ. Piotr Zając Opracowanie redakcyjne: mgr inŝ. Włodzimierz Arciszewski mgr inŝ. Janina Dretkiewicz-Więch Opracowanie techniczne: mgr Magdalena Mrozkowiak 2
Spis treści I. Plany nauczania 4 II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 6 1. Podstawy techniczne zawodu 6 2. Środki transportu drogowego 15 3. Środowisko i bezpieczeństwo transportu drogowego 34 4. Przepisy ruchu drogowego 46 5. Przepisy w transporcie drogowym 52 6. Prowadzenie pojazdów 58 7. Język obcy zawodowy 69 8. Zajęcia praktyczne 74 9. Praktyka zawodowa 80 10. Technika jazdy 84 3
I. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik transportu drogowego 342 [05] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie, prawo jazdy kategorii B Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieŝy Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Semestry I-IV Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Semestry I-IV Forma stacjonarna 1. Podstawy techniczne zawodu 4 2 2. Środki transportu drogowego 6 5 3. Środowisko i bezpieczeństwo transportu drogowego 6 6 4. Przepisy ruchu drogowego 2 2 5. Przepisy w transporcie drogowym 5 5 6. Prowadzenie pojazdów 7 6 7. Język obcy zawodowy 4 4 8 Zajęcia praktyczne 15 6 9. Technika jazdy 1 1 Razem 50 37 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie. * Nauka jazdy samochodem: liczba godzin, indywidualnie dla kaŝdego ucznia, zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi szkolenia osób ubiegających się o prawa jazdy kategorii C i C+ E. ** Zakres celów i treści kształcenia ujętych w przedmiotach: Środowisko i bezpieczeństwo transportu drogowego, Przepisy w transporcie drogowym, Prowadzenie pojazdów, Technika jazdy uwzględniają w pełni program szkolenia w ramach kwalifikacji wstępnej, określony w przepisach dotyczących szkolenia kierowców wykonujących transport drogowy. 4
PLAN NAUCZANIA Technikum uzupełniające Zawód: technik transportu drogowego 342 [05] Podbudowa programowa: zasadnicza szkoła zawodowa: mechanik pojazdów samochodowych, elektromechanik pojazdów samochodowych, prawo jazdy kategorii B Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieŝy Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Semestry I-VI Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Semestry I-VI Forma stacjonarna 1. Podstawy techniczne zawodu 1 1 2. Środki transportu drogowego 1 1 3. Środowisko i bezpieczeństwo transportu drogowego 6 5 4. Przepisy ruchu drogowego 2 2 5. Przepisy w transporcie drogowym 5 4 6. Prowadzenie pojazdów 6 5 7. Język obcy zawodowy 4 2 8. Zajęcia praktyczne 5 3 9. Technika jazdy 1 1 Razem 31 24 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie * Nauka jazdy samochodem: liczba godzin, indywidualnie dla kaŝdego ucznia, zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi szkolenia osób ubiegających się o prawa jazdy kategorii C i C+ E. ** Zakres celów i treści kształcenia ujętych w przedmiotach: Środowisko i bezpieczeństwo transportu drogowego, Przepisy w transporcie drogowym, Prowadzenie pojazdów, Technika jazdy uwzględniają w pełni program szkolenia w ramach kwalifikacji wstępnej, określony w przepisach dotyczących szkolenia kierowców wykonujących transport drogowy. 5
II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH PODSTAWY TECHNICZNE ZAWODU Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: scharakteryzować rodzaje rysunków technicznych, wyjaśnić znaczenie normalizacji w rysunku technicznym, wykonać szkice figur płaskich oraz brył geometrycznych w rzutach prostokątnych, wykonać szkice typowych części maszyn, zwymiarować szkice części maszyn, zastosować uproszczenia rysunkowe, odczytać rysunki techniczne, szkice i schematy, odczytać informacje z rysunku wykonawczego, złoŝeniowego, schematycznego, odczytać schematy elektryczne i elektroniczne, sklasyfikować przyrządy pomiarowe oraz określić ich właściwości metrologiczne, dobrać przyrządy do pomiaru i sprawdzania części maszyn, wykonać podstawowe pomiary wielkości geometrycznych, zinterpretować wyniki pomiarów, wyjaśnić zjawiska fizyczne występujące w obwodach, układach, urządzeniach elektrycznych i elektronicznych, rozpoznać elementy układów elektrycznych i elektronicznych, obliczyć wartość wielkości elektrycznych w prostych obwodach prądu stałego, określić parametry techniczne elementów oraz urządzeń elektrycznych i elektronicznych na podstawie oznaczeń i dokumentacji technicznej, rozpoznać symbole graficzne elementów i urządzeń wyposaŝenia elektrycznego i elektronicznego pojazdów samochodowych, zmierzyć parametry podstawowych układów elektrycznych i elektronicznych, zinterpretować wyniki pomiarów przedstawione w postaci liczbowej i graficznej, zastosować zasady mechaniki technicznej, wykonać podstawowe działania na wektorach, 6
określić warunki równowagi ciała sztywnego, obliczyć: prędkość obrotową, pracę mechaniczną, moc, energię i sprawność, wyznaczyć siłę tarcia tocznego i ślizgowego, scharakteryzować siłę bezwładności, scharakteryzować budowę oraz wyjaśnić zasadę działania napędów hydraulicznych i pneumatycznych, wyjaśnić budowę i zasadę działania urządzeń chłodniczych, posłuŝyć się dokumentacją techniczną oraz normami, skorzystać z róŝnych źródeł informacji, zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska podczas wykonywania pomiarów. Materiał nauczania 1. Podstawy rysunku technicznego Rodzaje rysunków. Normalizacja w rysunku technicznym. Linie rysunkowe i ich zastosowanie. Arkusz rysunkowy. Zasady rzutowania. Widoki i przekroje. Zasady wymiarowania rysunków. Uproszczenia rysunkowe. Rysunek wykonawczy. Rysunek złoŝeniowy. Rysunek schematyczny. Symbole graficzne stosowane w rysunku elektrycznym. Rodzaje rysunku technicznego elektrycznego. Schematy elektryczne blokowe, ideowe i montaŝowe. Szkicowanie płaskich figur geometrycznych z uwzględnieniem poprawności kształtów, proporcji i wymiarów. Wykonywanie szkicu bryły geometrycznej w rzutach prostokątnych. Wykonywanie szkicu części maszyny w rzutach prostokątnych. Odczytywanie rysunków w róŝnym stopniu uproszczenia. RozróŜnianie na schematach symboli graficznych. Odczytywanie schematów mechanicznych. Odczytywanie schematów hydraulicznych i pneumatycznych. Odczytywanie rysunku złoŝeniowego. Odczytywanie elektrycznych schematów ideowych i montaŝowych. 2. Pomiary warsztatowe Pomiar, sprawdzanie. Metody pomiaru. Klasyfikacja przyrządów pomiarowych. Właściwości metrologiczne przyrządów pomiarowych. Zasady posługiwania się przyrządami pomiarowymi. Wzorce miar. 7
Przyrządy suwmiarkowe. Przyrządy mikrometryczne. Czujniki pomiarowe. Sprawdziany. Przyrządy pomiarowe z odczytem cyfrowym. Wykonywanie pomiarów części maszyn o róŝnych kształtach z zastosowaniem przyrządów suwmiarkowych i mikrometrycznych. Sprawdzanie otworów i wałków sprawdzianami jednogranicznymi i dwugranicznymi. Wykonywanie pomiarów odchyłek za pomocą czujnika zegarowego. 3. Podstawy elektrotechniki i elektroniki Zjawisko prądu elektrycznego. Napięcie i natęŝenie prądu elektrycznego. Przewody elektryczne w konstrukcji samochodu. Schemat obwodu elektrycznego prądu stałego, symbole graficzne. Elementy obwodu prądu stałego. Prawo Ohma. Prawa Kirchhoffa. Moc i energia prądu elektrycznego. Cieplne działanie prądu elektrycznego. Maszyny elektryczne. Podstawowe układy elektroniczne. Prostowniki sterowane. Filtry prostownicze. Stabilizatory napięcia i prądu elektrycznego. Sygnały analogowe i cyfrowe. Mikroprocesory. Instalacja elektryczna pojazdu samochodowego. Schematy instalacji elektrycznej samochodu. Symbole graficzne stosowane na schematach elektrycznych. Obliczanie podstawowych parametrów obwodu prądu stałego. Odczytywanie schematów obwodów elektrycznych prądu stałego. Odczytywanie schematów instalacji elektrycznej samochodu. Ustalanie parametrów maszyn i urządzeń elektrycznych na podstawie tabliczki znamionowej. Rozpoznawanie elementów elektronicznych na podstawie wyglądu i oznaczenia. Identyfikowanie elementów elektronicznych na schemacie układu. 4. Pomiary podstawowych wielkości elektrycznych Przyrządy do pomiaru wielkości elektrycznych. Symbole przyrządów pomiarowych. Uniwersalne przyrządy pomiarowe: analogowe, cyfrowe. Metody pomiaru podstawowych wielkości elektrycznych: napięcia, natęŝenia prądu, rezystancji. Dobór metody pomiarowej i przyrządów do pomiaru wielkości elektrycznych. Technika wykonywania pomiaru. Pomiary i szacowanie wielkości mierzonej. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące podczas wykonywania pomiarów. 8
Organizowanie stanowiska do wykonywania pomiarów wielkości elektrycznych. Wykonywanie pomiarów napięcia i natęŝenia prądu stałego oraz rezystancji. 5. Podstawy mechaniki technicznej Pojęcie, właściwości i rodzaje sił, Układ sił. Działania na wektorach. Rodzaje więzów i ich reakcje. Moment siły względem punktu. Para sił i jej właściwości. Płaski układ sił zbieŝnych - warunki równowagi. Środek masy ciała. Klasyfikacja i ogólna charakterystyka ruchów ciała sztywnego. Tarcie ślizgowe i toczne. Zasady dynamiki. Siła bezwładności. Praca, energia, moc i sprawność. Drgania swobodne i wymuszone. Wyznaczanie metodą analityczną reakcji w podporach stałych. Obliczanie siły tarcia i siły bezwładności. Obliczanie mocy i sprawności. 6. Podstawy maszynoznawstwa Podstawy hydromechaniki. Klasyfikacja maszyn hydraulicznych. Zastosowanie pomp i napędów hydraulicznych w pojazdach samochodowych. Napędy pneumatyczne. SpręŜarki i wentylatory. Napędy pneumohydrauliczne. Klasyfikacja, ogólna charakterystyka urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące podczas obsługi maszyn i urządzeń. Rozpoznawanie elementów hydraulicznych na podstawie oznaczenia. Identyfikowanie urządzeń hydraulicznych w układach i zespołach samochodu. Charakteryzowanie napędów pneumatycznych i hydraulicznych na podstawie opisów i schematów. Wyjaśnianie zasad działania urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych. Środki dydaktyczne Zestawy norm rysunkowych. Model rzutni. Modele brył geometrycznych. Modele i eksponaty części maszyn. 9
Przykładowe rysunki wykonawcze, złoŝeniowe i schematyczne. Prezentacje multimedialne. Przyrządy pomiarowe. Schematy przyrządów pomiarowych. Zasilacze stabilizowane napięcia stałego. Analogowe i cyfrowe mierniki uniwersalne. Zestawy elementów wyposaŝenia elektrycznego i elektronicznego. Modele maszyn i urządzeń elektrycznych. Wiązki instalacji elektrycznej. Elementy elektryczne i elektroniczne. Schematy napędów hydraulicznych i pneumatycznych. Modele napędów hydraulicznych i pneumatycznych. Schematy i modele urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych. Poradniki, katalogi. Uwagi o realizacji Przedmiot Podstawy techniczne zawodu obejmuje zintegrowane treści kształcenia z zakresu: rysunku technicznego, pomiarów warsztatowych, elektrotechniki i elektroniki, mechaniki technicznej oraz maszynoznawstwa. Podczas realizacji programu naleŝy łączyć teorię z praktyką poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń, wykorzystywać wiadomości i umiejętności uczniów z zakresu statyki, kinematyki, dynamiki i elektrotechniki nabyte na lekcjach fizyki oraz kształtować umiejętność korzystania z róŝnych źródeł informacji. Program nauczania proponuje się realizować metodą opisu i wyjaśnienia w połączeniu z pokazem, dyskusji dydaktycznej oraz ćwiczeń praktycznych. DuŜe znaczenie dla realizacji celów kształcenia ma wykorzystanie filmów dydaktycznych oraz prezentacji multimedialnych, poniewaŝ ułatwia przyswajanie nowych informacji, wpływa na rozwój samodzielnego myślenia oraz poprawność języka technicznego. NaleŜy pamiętać, aby przed projekcją filmu ukierunkować obserwację uczniów a po obejrzeniu filmu przeprowadzić dyskusję i podsumowanie. Nauczyciel powinien przygotować materiały potrzebne do wykonania pokazów i ćwiczeń: katalogi, normy techniczne, poradniki, dokumentację techniczną oraz zgromadzić w pracowni niezbędne środki dydaktyczne. Treści programowe powinny być realizowane w róŝnych formach organizacyjnych. Zajęcia teoretyczne naleŝy uzupełniać ćwiczeniami wykonywanymi w grupach 2-3 osobowych lub indywidualnie. Praca w grupie pozwoli na kształtowanie umiejętności komunikowania się, dyskusji, podejmowania decyzji oraz prezentacji wyników. Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w pracowni podstaw techniki oraz pracowni elektrotechniki i elektroniki samochodowej 10
wyposaŝonych w środki dydaktyczne określone w programie nauczania. Dla potrzeb własnych i uczniów nauczyciel powinien dysponować podręczną biblioteką zaopatrzoną w literaturę techniczną, zbiory norm, dokumentację techniczną, katalogi i czasopisma techniczne. Na realizację poszczególnych działów tematycznych proponuje się następujący podział godzin: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Podstawy rysunku technicznego 44 2. Pomiary warsztatowe 14 3. Podstawy elektrotechniki i elektroniki 24 4. Pomiary podstawowych wielkości elektrycznych 14 5. Podstawy mechaniki technicznej 24 6. Podstawy maszynoznawstwa 24 Razem 144 Podział godzin dotyczy kształcenia w szkole policealnej dla młodzieŝy. Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych ma charakter orientacyjny. Nauczyciel moŝe wprowadzać zmiany w zaleŝności od aktualnych potrzeb edukacyjnych. Podstawy rysunku technicznego - realizację treści naleŝy rozpocząć od zapoznania uczniów z organizacją miejsca pracy oraz zwrócić uwagę na właściwe oświetlenie i rozmieszczenie materiałów, przyborów rysunkowych oraz postawę ucznia podczas pracy. Nauczyciel powinien przygotować i przeprowadzić z uczniami odpowiednio duŝą liczbę ćwiczeń z zakresu czytania rysunków części maszyn i schematów elektrycznych. Zajęcia powinny być realizowane w pracowni podstaw techniki na wydzielonych stanowiskach pracy, w grupie do 15 uczniów z podziałem na 2-3 osobowe zespoły. Uczniowie powinni mieć moŝliwość korzystania z róŝnych źródeł informacji, jak: Polskie Normy, dokumentacje techniczne, poradniki. Pomiary warsztatowe - podczas realizacji treści działu szczególną uwagę naleŝy zwrócić na kształtowanie umiejętności dobierania przyrządów do pomiaru i sprawdzania części maszyn, wykonywania podstawowych pomiarów wielkości geometrycznych oraz interpretowania wyników pomiarów. Wskazane jest prowadzenie zajęć w grupie do 15 uczniów, z podziałem na zespoły 2-3 osobowe. Przystępując do realizacji treści z zakresu elektrotechniki i elektroniki na pierwszych zajęciach nauczyciel powinien przedstawić organizację zajęć oraz omówić regulamin i instrukcję bhp obowiązującą w pracowni elektrotechniki i elektroniki samochodowej. NaleŜy równieŝ uświadomić uczniom zagroŝenia związane z prądem elektrycznym, wskazać 11
zastosowanie środków ochrony od poraŝeń prądem elektrycznym i sprzętu ochrony przeciwpoŝarowej, zademonstrować awaryjne wyłączenie zasilania oraz omówić sposób postępowania w przypadku poraŝenia prądem. Podstawy elektrotechniki i elektroniki - podczas realizacji programu naleŝy skupić się na układach elektrycznych i elektronicznych, ich budowie oraz schematach blokowych i ideowych. Budowę i zasadę działania maszyn i urządzeń elektrycznych stosowanych w pojazdach samochodowych naleŝy wyjaśniać na rzeczywistych maszynach lub modelach dydaktycznych. Objaśnienie moŝna wspomóc filmem dydaktycznym, foliogramami, a takŝe programami komputerowymi symulującymi pracę maszyn i urządzeń. Pomiary podstawowych wielkości elektrycznych - podczas realizacji treści działu szczególną uwagę naleŝy zwrócić na kształtowanie umiejętności pomiaru parametrów podstawowych elementów elektrycznych i elektronicznych oraz interpretacji wyników pomiarów przedstawionych w postaci liczbowej i graficznej. Ze względu na występującą podczas realizacji ćwiczeń moŝliwość poraŝenia prądem elektrycznym i konieczność zapewnienia uczniom bezpiecznych warunków pracy zajęcia powinny odbywać się w grupie do 15 uczniów z podziałem na zespoły 2-3 osobowe. Podstawy mechaniki technicznej - treści działu obejmują podstawową tematykę z zakresu statyki, kinematyki i dynamiki. Podczas jego realizacji naleŝy wykorzystać wiadomości i umiejętności uczniów zdobyte na lekcjach fizyki. Szczególną uwagę naleŝy zwrócić na opanowanie przez uczniów umiejętności wyznaczania warunków równowagi układu sił. Podstawową metodą nauczania powinny być ćwiczenia w połączeniu z pokazem i objaśnieniem. Polecane są ćwiczenia obliczeniowe o odpowiednio dobranej treści oraz zróŝnicowanym stopniu trudności, które naleŝy wykonywać indywidualnie. Podstawy maszynoznawstwa - w trakcie realizacji programu uczniowie poznają budowę i zasady działania maszyn hydraulicznych i pneumatycznych, urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych. Ze względu na złoŝoność tematyki działu, naleŝy wykorzystywać w sposób optymalny środki dydaktyczne. Bardzo waŝne jest określanie zastosowania napędów hydraulicznych i pneumatycznych oraz urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych w pojazdach samochodowych. Wskazane jest, aby uczniowie korzystali z róŝnych źródeł informacji. W wyniku realizacji programu uczniowie powinni charakteryzować maszyny i urządzenia na podstawie: opisu, modelu, schematu i rysunku. 12
Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie postępów ucznia powinno odbywać się w trakcie realizacji programu nauczania na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania przez uczniów umiejętności i wiadomości określonych w szczegółowych celach kształcenia. Podczas realizacji programu nauczania naleŝy oceniać uczniów na podstawie: ustnych i pisemnych sprawdzianów, testów osiągnięć szkolnych, obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas kontroli i oceny przeprowadzanej w formie ustnej wskazane jest sprawdzanie umiejętności uczniów w operowaniu zdobytą wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania. Umiejętności praktyczne uczniów proponuje się sprawdzać poprzez obserwację czynności podczas realizacji ćwiczeń. Obserwując czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i dokonując oceny pracy naleŝy zwrócić uwagę na: organizację stanowiska pracy, wykonywanie podstawowych pomiarów wielkości geometrycznych, wykonywanie pomiarów podstawowych wielkości elektrycznych, posługiwanie się dokumentacją techniczną. Po zakończeniu realizacji działu tematycznego proponuje się zastosowanie testu dydaktycznego. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu prawda fałsz). W końcowej ocenie osiągnięć ucznia, po zakończeniu realizacji programu nauczania, naleŝy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania zastosowanych przez nauczyciela. Literatura Biały W.: Maszynoznawstwo. WNT, Warszawa 2004 Chochowski A.: Podstawy elektrotechniki i elektroniki dla elektryków. Cz. 1-2. WSiP, Warszawa 2003 Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 2007 Herner A.: Elektronika w samochodzie. WKŁ, Warszawa 2001 Kijewski J., Miller A., Pawlicki K., Szolc T.: Maszynoznawstwo. WSiP, Warszawa 2005 Kozak B.: Mechanika techniczna. Statyka. Testy i sprawdziany. WSiP, 13
Warszawa 1999 Kozak B.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2004 Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 2005 Okoniewski S.: Technologia maszyn. WSiP, Warszawa 1996 Ocioszyński J.: Elektrotechnika ogólna i samochodowa. WSiP, Warszawa 2000 Praca zbiorowa: Mały poradnik mechanika. WNT, Warszawa 1999 Siuta W.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2000 Zawora J.: Podstawy technologii maszyn. WSiP, Warszawa 2001 Wykaz literatury naleŝy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 14
ŚRODKI TRANSPORTU DROGOWEGO Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: sklasyfikować środki transportu drogowego w zaleŝności od przeznaczenia i rozwiązań konstrukcyjnych, określić dane pojazdu na podstawie charakterystyki technicznej, określić właściwości trakcyjne środków transportu drogowego, scharakteryzować nadwozia pojazdów oraz naczepy i przyczepy, zinterpretować zjawiska występujące podczas ruchu pojazdów, scharakteryzować silniki stosowane do napędu pojazdów, wyjaśnić budowę i zasadę działania układów silnika oraz określić ich części składowe, wyjaśnić budowę i zasadę działania elementów układu napędowego pojazdu, określić właściwości układu przenoszenia napędu, pozwalające na jego optymalne wykorzystanie, wyjaśnić budowę i zasadę działania układu kierowniczego, hamulcowego, nośnego i zawieszenia pojazdu, wyjaśnić budowę i zasadę działania układów sprzęgających przyczep i naczep, wyjaśnić budowę i zasadę działania osprzętu dodatkowego, jak: agregaty chłodnicze, windy załadunkowe, przystawki odbioru mocy stosowanego w środkach transportu drogowego, wyjaśnić budowę i zasadę działania systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego stosowanych w środkach transportu drogowego, sklasyfikować materiały eksploatacyjne oraz określić ich właściwości i zastosowanie, scharakteryzować układy pneumatyczne i hydrauliczne stosowane w środkach transportu drogowego, wyjaśnić budowę oraz zasadę działania układów elektrycznych i elektronicznych stosowanych w środkach transportu drogowego, określić parametry techniczne elementów oraz urządzeń elektrycznych i elektronicznych na podstawie oznaczeń i dokumentacji technicznej, rozpoznać usterki i uszkodzenia środków transportu drogowego, określić wpływ obsługi technicznej na stan techniczny i trwałość środków transportu drogowego, określić zakres czynności obsługi codziennej środków transportu drogowego, 15
skorzystać z dokumentacji technicznej, norm, katalogów, poradników, zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska. Materiał nauczania 1. Klasyfikacja środków transportu drogowego Rodzaje środków transportu drogowego i ich klasyfikacja. Podział pojazdów według przeznaczenia. Zespoły konstrukcyjne pojazdów samochodowych, przyczep, naczep. Opis techniczny środków transportu drogowego. Parametry techniczne środków transportu drogowego. Identyfikacja pojazdów na podstawie tabliczek znamionowych i znaków VIN. Odczytywanie tabliczek znamionowych pojazdów i znaków VIN. Analizowanie dokumentacji konstrukcyjnej środków transportu drogowego. Określanie przeznaczenia pojazdów na podstawie charakterystyki technicznej. 2. Podstawy obsługi środków transportu drogowego Podstawowe wiadomości o zuŝyciu części środków transportu drogowego. Czynniki wpływające na stan techniczny i trwałość środków transportu drogowego. Zakres obsługi środków transportu drogowego. Metody rozpoznawania oraz oceny stanu technicznego środków transportu drogowego i ich zespołów. Zasady obsługi środków transportu drogowego z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska. RozróŜnianie rodzajów zuŝycia elementów maszyn w wyniku tarcia. Diagnozowanie stanu technicznego środków transportu drogowego na podstawie oględzin. Ustalanie czynności wchodzących w zakres obsługi środków transportu drogowego. 3. Podstawowe wiadomości o silnikach Historia silników stosowanych do napędu pojazdów samochodowych. Klasyfikacja silników tłokowych. Układ konstrukcyjny silnika tłokowego. Parametry konstrukcyjne silnika. Stopień spręŝania. Zasada działania silnika czterosuwowego. Fazy rozrządu silnika czterosuwowego. 16
Wymiana ładunku w silniku czterosuwowym. Doładowanie silników. Identyfikowanie silników na podstawie oznaczenia i dokumentacji technicznej. Charakteryzowanie budowy silnika na podstawie dokumentacji konstrukcyjnej. 4. Parametry pracy silnika, charakterystyka silnika Prędkość obrotowa. Moment obrotowy. Moc silnika. ZuŜycie paliwa. Sprawność silnika. Wskaźniki porównawcze silników. Hamownia silnikowa. Charakterystyka prędkościowa. Charakterystyka ogólna silnika. Porównywanie podstawowych parametrów pracy silnika na podstawie dokumentacji technicznej. Analizowanie charakterystyki prędkościowej silnika. 5. Układ korbowy, kadłuby, głowice Rozwiązania konstrukcyjne układu korbowego. Kadłuby i głowice silników chłodzonych cieczą. Kadłuby i głowice silników chłodzonych powietrzem. Materiały stosowane w budowie elementów układu korbowego, kadłubów i głowic. Metody uszczelniania połączenia kadłuba z głowicą. Uszkodzenia układu korbowego, kadłubów, głowic i ich objawy. Rozpoznawanie konstrukcji układu korbowego silnika. Identyfikowanie elementów układu korbowego. RozróŜnianie konstrukcji kadłubów chłodzonych cieczą. RozróŜnianie materiałów stosowanych na elementy układu korbowego, kadłuby, głowice. 6. Układ rozrządu Rozwiązania konstrukcyjne układu rozrządu. Sterowanie pracą zaworów. Napędy wałka rozrządu. Materiały stosowane w budowie elementów układu rozrządu. Konstrukcja elementów układu rozrządu. Usterki układu rozrządu i ich objawy. Kierunki rozwoju układów rozrządu. Analizowanie konstrukcji układów rozrządu silnika na podstawie dokumentacji technicznej. 17
Rozpoznawanie usterek występujących w układzie rozrządu na podstawie opisu nieprawidłowej pracy silnika. 7. Układy zasilania silników z zapłonem iskrowym Zadania i budowa układów zasilania silników z zapłonem iskrowym. Sposoby powstawania mieszanki palnej w silniku. Klasyfikacja układów zasilania wtrysku benzyny. Układy wielopunktowego wtrysku benzyny do kolektora dolotowego sterowane elektronicznie. Układy wtrysku jednopunktowego. Układy bezpośredniego wtrysku benzyny do cylindra. Rozwiązania konstrukcyjne elementów składowych układu zasilania. Usterki układów zasilania silnika, ich objawy i sposoby usuwania. Analiza spalin. Rozpoznawanie elementów układów wtrysku benzyny. Określanie zasady doboru dawki paliwa przez układ wtrysku sterowany elektronicznie. Porównywanie budowy oraz zasady działania układu wtrysku jednopunktowego i wielopunktowego pośredniego. Rozpoznawanie usterek występujących w wtryskowych układach zasilania silników z zapłonem iskrowym na podstawie opisów nieprawidłowej pracy silnika. 8. Układy zasilania silników z zapłonem samoczynnym Zadania i budowa układów zasilania silnika z zapłonem samoczynnym. Klasyfikacja układów zasilania silników. Układ zasilania z pompą wtryskową. Rzędowa pompa wtryskowa. Rozdzielaczowe pompy wtryskowe. Regulatory prędkości obrotowej. Sterowanie elektroniczne układów zasilania z pompą wtryskową. Wtryskiwacze paliwa. Układ zasilania z pompowtryskiwaczem. Pompowtryskiwacze sterowane mechanicznie i elektronicznie. Układ zasilania z indywidualnym zespołem pompy i wtryskiwacza. Zasobnikowy układ zasilania silnika z zapłonem samoczynnym. Obsługa układu zasilania silnika z zapłonem samoczynnym. Usterki układów zasilania silnika, ich objawy i sposoby zapobiegania występowaniu usterek. Kontrola zadymienia spalin. Charakteryzowanie układów zasilania silnika z zapłonem samoczynnym. Analizowanie elektronicznego systemu sterowania pompą wtryskową i wielkością dawki paliwa. Identyfikowanie elementów zasobnikowego układu zasilania silnika. 18
Rozpoznawanie usterek występujących w wtryskowych układach zasilania silników z zapłonem samoczynnym na podstawie opisów pracy silnika. 9. Układ chłodzenia Sposoby chłodzenia silnika. Pośredni układ chłodzenia silnika. Elementy pośredniego układu chłodzenia. Bezpośredni układ chłodzenia silnika. Elementy bezpośredniego układu chłodzenia. Regulacja intensywności chłodzenia silnika. Obsługa układu chłodzenia silnika. Usterki układu chłodzenia, ich objawy i sposoby usuwania. Porównywanie pośredniego i bezpośredniego układu chłodzenia silnika. Określanie sposobów regulacji intensywności chłodzenia silnika. Ustalanie kolejności czynności podczas obsługi pośredniego układu chłodzenia. 10. Układ smarowania Zadania układu smarowania. Sposoby smarowania silników. Obiegowy wymuszony układ smarowania silnika. Elementy układu smarowania silnika. Filtry oleju. Sposoby napędu pompy oleju. Sposoby chłodzenia oleju silnikowego. Obsługa układu smarowania silnika. Usterki układu smarowania, ich objawy i sposoby usuwania. Identyfikowanie elementów układu smarowania silnika. Rozpoznawanie usterek występujących w układzie smarowania silnika. 11. Układy dolotowe i wylotowe Konstrukcja układu dolotowego silnika. Kolektory dolotowe o zmiennych parametrach geometrycznych. Konstrukcja układu wylotowego silnika. Układ recyrkulacji spalin. Tłumiki wylotu spalin. Reaktory katalityczne silników z zapłonem iskrowym. Zasady eksploatacji silników współpracujących z reaktorem katalitycznym. Układy oczyszczania spalin silników z zapłonem samoczynnym. Sposoby doładowania silników. Turbodoładowanie silników. Doładowanie mechaniczne silników. Doładowanie dynamiczne silników. Typowe usterki układu dolotowego, wylotowego i ich objawy. 19
RozróŜnianie tłumików wylotu spalin. Określanie warunków eksploatacji samochodu wyposaŝonego w reaktor katalityczny. Wyjaśnianie na podstawie schematu zasady działania turbospręŝarki. Wyjaśnianie na podstawie schematu zasady działania układów oczyszczających spaliny w silnikach z zapłonem samoczynnym. 12. Układ napędowy Rozmieszczenie mechanizmów napędowych w samochodzie. Zadania i rodzaje sprzęgieł samochodowych. Sprzęgła cierne tarczowe. Sprzęgła hydrokinetyczne, wiskotyczne. Mechanizmy sterowania sprzęgłem. Typowe objawy uszkodzenia sprzęgieł ciernych. Zadania i rodzaje skrzyń przekładniowych. Skrzynie biegów z przekładniami o osiach stałych. Skrzynie biegów z ciągłym przekazywaniem momentu obrotowego na koła. Smarowanie i chłodzenie skrzyń biegów. Mechanizmy sterowania zmianą biegów. Przekładnie rozdzielcze. Przekładnie redukcyjne. Wielobiegowe skrzynie biegów z zespołem zmiany zakresu przełoŝeń i zespołem zmiany rozpiętości przełoŝeń. Zwolnice. Przystawki odbioru mocy. Typowe objawy uszkodzenia manualnych skrzyń biegów. Przekładnie o osiach obracających się. Stopniowe przekładnie automatyczne. Sterowanie zmianą biegów w automatycznych skrzyniach biegów. Przekładnie bezstopniowe. Typowe objawy uszkodzenia automatycznych skrzyń biegów. Zwalniacze elektromagnetyczne. Zwalniacze hydrodynamiczne. Wały napędowe, przeguby układu napędowego. Typowe objawy uszkodzenia wałów napędowych i przegubów. Zadania, rodzaje mostów napędowych. Przekładnie główne. Mechanizmy róŝnicowe. Półosie i piasty kół napędzanych. Typowe objawy uszkodzenia mostów napędowych. Hydrostatyczne układy napędowe. Elektryczne układy napędowe. Analizowanie schematów kinematycznych mechanizmów róŝnicowych. Odczytywanie dokumentacji konstrukcyjnej zespołów układu napędowego. Określanie usterek występujących w układzie napędowym na podstawie opisów objawów uszkodzenia. 13. Układ hamulcowy Zadania, rodzaje układów hamulcowych. Hamulce szczękowo-bębnowe. Hamulce tarczowe. Mechanizmy uruchamiające hamulce. Układy rozdzielające siły hamowania. Hamulce przyczep i naczep. Układy 20
zapobiegające blokowaniu kół samochodu. Kryteria oceny skuteczności działania układu hamulcowego. Zasady wykonywania badań kontrolnych układu hamulcowego. Typowe objawy uszkodzenia układu hamulcowego. Określanie skuteczności działania układu hamulcowego. Odczytywanie schematów instalacji pneumatycznej uruchamiającej hamulce. Rozpoznawanie usterek występujących w układzie hamulcowym na podstawie opisów objawów uszkodzenia. 14. Układ kierowniczy Zadania, rodzaje układu kierowniczego. Mechanizm zwrotniczy. Ustawienie kół samochodu. Mechanizm kierowniczy. Przekładnie kierownicze. Mechanizmy wspomagające układ kierowniczy. Aktywne układy kierownicze. Układy kierownicze przyczep. Typowe objawy uszkodzenia układu kierowniczego. Określanie usterek mechanizmów układu kierowniczego na podstawie opisów uszkodzenia. Odczytywanie dokumentacji konstrukcyjnej zespołów układu kierowniczego. 15. Elementy nośne i jezdne Osie nienapędzane. Zadania i rodzaje zawieszenia środków transportu drogowego. Elementy spręŝyste zawieszenia. Elementy tłumiące drgania. Stabilizatory. Rozwiązania konstrukcyjne zawieszeń zaleŝnych i niezaleŝnych. Zawieszenie aktywne. Typowe objawy uszkodzenia elementów zawieszenia. Ramy. Zasady kontroli ram. Elementy nośne i jezdne przyczep i naczep. Określanie usterek elementów nośnych i jezdnych środków transportu drogowego na podstawie opisów uszkodzenia. Odczytywanie dokumentacji konstrukcyjnej elementów nośnych i jezdnych środków transportu drogowego. 16. Koła i ogumienie Koła jezdne. Obręcze kół. Rodzaje ogumienia. Oznaczenia opon. Zasady obsługi i konserwacji ogumienia. Typowe przyczyny uszkodzenia opon. 21
Odczytywanie oznaczeń zamieszczanych na oponach. Dobieranie opon w zaleŝności od przeznaczenia środków transportu drogowego. Rozpoznawanie uszkodzeń mechanizmów nośnych i jezdnych na podstawie uszkodzeń ogumienia. 17. Nadwozia Zadania i rodzaje nadwozi środków transportu drogowego. Nadwozia samochodów cięŝarowych i autobusów. WyposaŜenie kabiny kierowcy samochodu cięŝarowego. Nadwozia samochodów specjalnego przeznaczenia. Konstrukcja nadwozia przyczepy i naczepy w zaleŝności od przeznaczenia. Zasady obsługi i konserwacji nadwozi środków transportu drogowego. Odczytywanie dokumentacji technicznej obsługi pojazdu. Rozpoznawanie typów i rodzajów nadwozi środków transportu drogowego na podstawie zdjęć i rysunków. 18. Układy sprzęgające przyczep i naczep Mechanizmy sprzęgające przyczep. Mechanizmy sprzęgające naczep. Konserwacja i obsługa mechanizmów sprzęgających. Określanie zasad konserwacji układów sprzęgających. 19. Układy bezpieczeństwa i komfortu jazdy Układy zwiększające bezpieczeństwo kierowcy i pasaŝerów. Bezpieczeństwo czynne. Bezpieczeństwo bierne. Pasy bezpieczeństwa, napinacze. Poduszki powietrzne. Układy zwiększające bezpieczeństwo jazdy. Układ przeciwblokujący ABS. Układ przeciwpoślizgowy ASR. Układ stabilizacji toru jazdy ESP. Ogrzewanie wnętrza pojazdów. Klimatyzacja manualna i automatyczna. Urządzenia ułatwiające manewrowanie. Czujniki deszczu, cofania, parkowania. Tempomat. Elektroniczna regulacja połoŝenia fotela, kolumny kierownicy. Urządzenia ułatwiające pracę kierowcy. GPS. Typowe objawy uszkodzenia układów bezpieczeństwa. Zasady kontroli i konserwacji układów bezpieczeństwa i układów komfortu jazdy. Odczytywanie dokumentacji technicznej kontroli układów bezpieczeństwa i układów komfortu jazdy. 22
Rozpoznawanie usterek układów bezpieczeństwa i układów komfortu jazdy na podstawie opisów objawów uszkodzenia. Rozpoznawanie usterek układów bezpieczeństwa i układów komfortu jazdy na podstawie wskazań przyrządów w kabinie kierowcy. 20. Osprzęt przyczep i naczep Agregaty chłodnicze. Układy pneumatyczne i hydrauliczne sterujące pracą urządzeń dodatkowych. Urządzenia załadowczo-wyładowcze. Urządzenia ułatwiające załadunek i wyładunek. Określanie parametrów technicznych urządzeń załadowczych i wyładowczych na podstawie dokumentacji technicznej. Analizowanie schematów układów hydraulicznych sterujących pracą układów dodatkowych. 21. Materiały eksploatacyjne Paliwa silnikowe. Filtry paliwa. Filtry powietrza. Filtry oleju. Oleje silnikowe. Klasyfikacja i oznaczenie olejów silnikowych. Ciecze chłodzące. Oleje przekładniowe. Płyn hamulcowy. Osuszacze powietrza hamulców pneumatycznych. Oleje hydrauliczne. Smary stałe i półpłynne. Zasady bezpieczeństwa, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska obowiązujące podczas uŝytkowania paliw, olejów i smarów. Porównywanie właściwości paliw silnikowych. RozróŜnianie filtrów paliwa, powietrza, oleju. Rozpoznawanie olejów silnikowych na podstawie oznaczenia. Charakteryzowanie cieczy chłodzących silnik. Rozpoznawanie olejów przekładniowych i hydraulicznych na podstawie oznaczenia. Dobieranie płynu hamulcowego w zaleŝności od obciąŝenia układu hamulcowego. 22. WyposaŜenie elektryczne i elektroniczne Schematy instalacji elektrycznych pojazdów. Akumulator samochodowy, budowa, zasada działania. Podstawowe parametry akumulatora: napięcie, pojemność, prąd znamionowy. Obsługa akumulatora. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas uŝytkowania, obsługi i naprawy akumulatora samochodowego. Alternator samochodowy: budowa, zasada działania, właściwości. Typowe objawy uszkodzenia alternatora. Rozruszniki elektryczne silnika spalinowego, rodzaje, budowa, zasada 23
działania. Typowe objawy uszkodzenia rozrusznika samochodowego. Systemy zapłonowe silników z zapłonem iskrowym. Typowe objawy uszkodzenia systemu zapłonowego. Klasyfikacja świateł pojazdu samochodowego. Konstrukcja samochodowych reflektorów i zespolonych lamp tylnych. Obwody elektryczne oświetlenia pojazdu samochodowego, zadania, budowa, wymagania. Oświetlenie ksenonowe, budowa, zasada działania. Współczesne rozwiązania konstrukcyjne reflektorów samochodowych. Ustawienie świateł przednich pojazdu samochodowego. Obwód świateł kierunku jazdy i świateł awaryjnych. Światła hamowania, cofania, reflektory dodatkowe. Elementy obwodów elektrycznych systemu oświetlenia pojazdu samochodowego: Ŝarówki, bezpieczniki, włączniki, czujniki sterowania, złącza elektryczne, wiązki instalacji elektrycznej. Typowe objawy uszkodzenia obwodów oświetlenia pojazdu samochodowego, przyczep, naczep. Kontrola prędkości pojazdu. Kontrola obrotów silnika. Kontrola temperatury płynu chłodzącego. Kontrola ciśnienia oleju w układzie smarowania. Kontrola ilości paliwa. Tachografy elektroniczne. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas diagnozowania i obsługi obwodów elektrycznych. Rozpoznawanie akumulatorów i jego podstawowych parametrów technicznych na podstawie wyglądu, symboli i stosowanych oznaczeń. Odczytywanie schematów instalacji elektrycznej pojazdów samochodowych. Diagnozowanie stanu technicznego akumulatora samochodowego. Podłączanie prostownika samochodowego w celu ładowania akumulatora. Rozpoznawanie elementów konstrukcyjnych rozruszników samochodowych. Określanie procedur postępowania w przypadku uszkodzeń systemu rozruchowego silnika. Identyfikowanie elementów elektrycznych i elektronicznych na schemacie instalacji elektrycznej pojazdu. Odczytywanie parametrów elementów elektrycznych i elektronicznych na podstawie oznaczenia oraz informacji katalogowych. Rozpoznawanie elementów konstrukcyjnych alternatora. Analizowanie schematu elektrycznego świateł pozycyjnych, świateł mijania i świateł drogowych, świateł kierunku jazdy i świateł awaryjnych pojazdu. 24
Określanie zastosowania Ŝarówek samochodowych na podstawie wyglądu, oznaczenia, instrukcji obsługi pojazdu. Porównywanie konstrukcji i parametrów bezpieczników samochodowych. Rozpoznawanie elementów oświetlenia ksenonowego na podstawie modelu. 23. Napędy alternatywne Klasyfikacja napędów hybrydowych. Rozmieszczenie elementów hybrydowego zespołu napędowego w samochodzie. Zasada działania elektryczno-spalinowego układu napędowego. Akumulator hybrydowego zespołu napędowego. Metody diagnozowania hybrydowego zespołu napędowego. Wady i zalety napędu hybrydowego. Inne alternatywne napędy pojazdów samochodowych. RozróŜnianie rozwiązań konstrukcyjnych napędów hybrydowych. Identyfikowanie elementów hybrydowych zespołów napędowych. Wyjaśnianie zasady działania napędów hybrydowych. 24. Tendencje rozwojowe środków transportu drogowego Kierunki rozwoju silników samochodów cięŝarowych. Kierunki rozwoju układów przeniesienia napędu. Kierunki rozwoju urządzeń ułatwiających pracę kierowcy. Kierunki rozwoju nadwozi samochodów cięŝarowych, przyczep, naczep. Środki dydaktyczne Modele i eksponaty silników. Modele i eksponaty układów i elementów silnika. Dokumentacja konstrukcyjna silników. Modele obrazujące etapy zuŝycia części silnika, układu napędowego. Eksponaty i modele pojazdów samochodowych. Zespoły i części pojazdów samochodowych. Zestawy do demonstracji budowy i działania podzespołów mechanicznych pojazdów samochodowych. Dokumentacja konstrukcyjna układów konstrukcyjnych pojazdów samochodowych. Materiały eksploatacyjne stosowane w środkach transportu drogowego. Tablice poglądowe ilustrujące budowę oraz zasadę działania pojazdów samochodowych, przyczep, naczep. 25
Filmy dydaktyczne, prezentacje multimedialne z zakresu budowy i działania pojazdów samochodowych, przyczep, naczep. Dokumentacja techniczna środków transportu drogowego. Uwagi o realizacji Podstawowym celem realizacji programu przedmiotu Środki transportu drogowego jest opanowanie przez uczniów wiedzy z zakresu budowy i działania silników stosowanych do napędu pojazdów samochodowych oraz budowy i działania zespołów podwozia i nadwozia środków transportu drogowego. W procesie nauczania-uczenia się naleŝy odwoływać się do wiadomości i umiejętności uzyskanych przez uczniów podczas realizacji programu przedmiotu Podstawy techniczne zawodu. Program proponuje się realizować metodą wykładu, opisu i wyjaśnienia w połączeniu z pokazem, dyskusji dydaktycznej oraz ćwiczeń. Wskazane jest stosowanie podczas zajęć wielu środków dydaktycznych, ułatwiających uczniom zrozumienie realizowanej tematyki. Filmy dydaktyczne powinny być stosowane między innymi wówczas, gdy realizacja określonych treści kształcenia wymaga przedstawienia ich w rzeczywistych warunkach ruchu pojazdu. NaleŜy pamiętać, aby przed projekcją filmu ukierunkować obserwację uczniów, a po obejrzeniu filmu przeprowadzić dyskusję i podsumowanie. Podczas realizacji programu naleŝy stosować przykłady nowoczesnych rozwiązań konstrukcyjnych środków transportu drogowego, zwłaszcza silników, układów przeniesienia napędu i układów wpływających na środowisko przyrodnicze i bezpieczeństwo ruchu drogowego, które powinny dotyczyć samochodów cięŝarowych, ciągników drogowych, przyczep i naczep. Wykonywanie ćwiczeń zamieszczonych w programie powinno aktywizować uczniów oraz ułatwiać im zrozumienie sposobu funkcjonowania poszczególnych układów konstrukcyjnych środków transportu drogowego. Ćwiczenia określone w programie przedmiotu powinny być przeprowadzane na podstawie róŝnorodnych modeli, rzeczywistych elementów pojazdów, materiałów w postaci plansz, rysunków, foliogramów oraz materiałów multimedialnych. Materiały te powinny być starannie wyselekcjonowane oraz odpowiadać aktualnemu poziomowi techniki motoryzacyjnej. W trakcie realizacji programu naleŝy zwracać uwagę na stopień trudności ćwiczeń oraz moŝliwości ich wykonania przez uczniów. Program powinien być realizowany w pracowni budowy pojazdów samochodowych, wyposaŝonej w niezbędne środki dydaktyczne. Zaleca się, aby ćwiczenia były wykonywane indywidualnie lub w zespołach 2-3 osobowych. Praca w grupach pozwoli na kształtowanie umiejętności 26
ponadzawodowych, takich jak: komunikowanie się, zespołowe podejmowanie decyzji, prezentowanie wykonanych prac. Na realizację działów tematycznych proponuje się następujący podział godzin: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Klasyfikacja środków transportu drogowego 4 2. Podstawy obsługi środków transportu drogowego 4 3. Podstawowe wiadomości o silnikach 7 4. Parametry pracy silnika, charakterystyka silnika 7 5. Układ korbowy, kadłuby, głowice 10 6. Układ rozrządu 6 7. Układy zasilania silników z zapłonem iskrowym 6 8. Układy zasilania silników z zapłonem samoczynnym 6 9. Układ chłodzenia 3 10. Układ smarowania 3 11. Układy dolotowe i wylotowe 5 12. Układ napędowy 30 13. Układ hamulcowy 10 14. Układ kierowniczy 6 15. Elementy nośne i jezdne 6 16. Koła i ogumienie 7 17. Nadwozia 5 18. Układy sprzęgające przyczep i naczep 2 19. Układy bezpieczeństwa i komfortu jazdy 15 20. Osprzęt przyczep i naczep 6 21. Materiały eksploatacyjne 6 22. WyposaŜenie elektryczne i elektroniczne 40 23. Napędy alternatywne 5 24. Tendencje rozwojowe środków transportu drogowego 5 Razem 204 Podział godzin dotyczy realizacji programu w szkole policealnej dla młodzieŝy. Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel moŝe dokonywać zmian w zaleŝności od aktualnych potrzeb edukacyjnych. W trakcie realizacji treści kształcenia naleŝy zwracać uwagę na łączenie teorii z praktyką. NaleŜy podkreślić, Ŝe zachowanie się pojazdu samochodowego, przyczepy lub naczepy na drodze zaleŝy od sił działających na pojazd w róŝnych warunkach drogowych. NaleŜy wskazać zaleŝności między siłami działającymi na pojazd i bezpieczeństwem ruchu drogowego oraz podkreślić, Ŝe pojazd jest bezpieczny tylko w ramach obowiązujących praw fizyki. 27
W trakcie realizacji tematyki dotyczącej rozwiązań konstrukcyjnych i technicznych róŝnych układów i elementów pojazdów samochodowych naleŝy zaznaczać, Ŝe są one aktualne w trakcie ich przedstawiania. Rozwiązania konstrukcyjne i techniczne środków transportu drogowego ulegają ciągłym zmianom, dlatego teŝ naleŝy aktualizować treści programowe. Tematyka działu Klasyfikacja środków transportu drogowego stanowi wprowadzenie do przedmiotu. Uczniowie poznają rodzaje pojazdów samochodowych, przyczep, naczep i ich główne zespoły konstrukcyjne oraz identyfikują pojazdy na podstawie tabliczek VIN. W trakcie realizacji działu Podstawy obsługi środków transportu drogowego uczniowie poznają podstawowe zjawiska wpływające na zuŝycie elementów środków transportu drogowego oraz czynniki wpływające na ich stan techniczny i trwałość. Realizując treści programowe z działu Podstawowe wiadomości o silnikach uczniowie poznają historię silników stosowanych do napędu pojazdów samochodowych, ich klasyfikację, ogólną budowę i zasadę działania. Podczas realizacji działu Parametry pracy silnika, charakterystyka silnika naleŝy zapoznać uczniów ze sposobem oceny pracy silnika na podstawie wartości parametrów przedstawianych na wykresach charakterystyk. W trakcie realizacji kolejnych działów tematycznych uczniowie powinni poznać budowę, zasady działania poszczególnych układów silnika tłokowego. W procesie kształcenia naleŝy prezentować przykłady konstrukcji elementów, stosować róŝnorodne środki dydaktyczne określone w programie przedmiotu. Podczas realizacji działów tematycznych: Układ korbowy, kadłuby, głowice, Układ rozrządu naleŝy zwracać uwagę na najnowsze rozwiązania konstrukcyjne układów oraz rozpoznawanie usterek występujących w tych układach na podstawie typowych objawów. Podczas realizacji działów tematycznych: Układy zasilania silników z zapłonem iskrowym, Układy zasilania silników z zapłonem samoczynnym naleŝy uzasadnić konieczność ciągłej aktualizacji wiedzy z tego zakresu, ze względu na dynamiczny postęp techniczny i technologiczny w motoryzacji. W procesie dydaktycznym naleŝy równieŝ zwrócić uwagę na objawy typowych usterek i niedomagania układów zasilania oraz wpływ usterek na trwałość silnika i środowisko przyrodnicze. W trakcie realizacji działów: Układ chłodzenia, Układ smarowania uczniowie powinni poznać budowę i zasady działania układów. Szczególną uwagę naleŝy zwrócić na zagadnienia eksploatacyjne dotyczące: układów, cieczy chłodzących, olejów silnikowych. NaleŜy 28
przedstawić objawy typowych usterek i niedomagania układów chłodzenia i smarowania silnika oraz wpływ usterek na trwałość silnika i środowisko przyrodnicze. Podczas realizacji działu Układy dolotowe i wylotowe szczególną uwagę naleŝy zwrócić na systemy doładowania silników, a głównie na turbodoładowanie i eksploatację silnika z turbodoładowaniem oraz na systemy układów wylotowych ograniczające toksyczność spalin. Podczas realizacji działu Budowa i zasada działania układu napędowego, oprócz prezentacji budowy i działania oraz rozwiązań konstrukcyjnych układ napędowego naleŝy przedstawić typowe objawy najczęściej występujących w układzie usterek lub uszkodzeń oraz sposoby przeciwdziałania ich występowaniu np. skrzyń biegów. Podczas realizacji działu Układ hamulcowy naleŝy przedstawić budowę i działanie układów hamulcowych oraz zwrócić uwagę na wpływ stanu technicznego hamulców na bezpieczeństwo ruchu oraz na hamulce przyczep, naczep i sposób łączenia ich z hamulcami samochodu. NaleŜy określić znaczenie badań kontrolnych układu hamulcowego dla bezpieczeństwa ruchu drogowego. Szczególnie waŝne jest rozpoznawanie uszkodzenia układu hamulcowego pojazdu na podstawie typowych objawów. Podczas realizacji działu Układ kierowniczy poza omówieniem budowy i działania układów kierowniczych naleŝy określić wpływ ustawienia kątów kół samochodu na stabilność ruchu samochodu i bezpieczeństwo ruchu na drodze. NaleŜy przedstawić typowe usterki układu kierowniczego i sposób ich rozpoznawania na podstawie objawów a takŝe sposoby zapobiegania ich występowaniu. Podczas realizacji działu Elementy nośne i jezdne naleŝy określić wpływ stanu technicznego elementów spręŝystych zawieszenia, amortyzatorów i stabilizatorów na stabilność ruchu samochodu i bezpieczeństwo jazdy. NaleŜy przedstawić typowe usterki elementów nośnych i jezdnych, sposób ich rozpoznawania na podstawie objawów, a takŝe sposoby zapobiegania ich występowaniu. W wyniku realizacji działu Koła i ogumienie uczniowie powinni opanować podstawową wiedzę dotyczącą opon samochodowych. NaleŜy podkreślić, Ŝe wszystkie siły działające na samochód są przenoszone na nawierzchnię drogi przez oponę. W trakcie realizacji działu naleŝy określić znaczenie doboru opon do samochodu odpowiednio do jego przeznaczenia. Ma to decydujący wpływ na bezpieczne poruszanie się samochodem oraz bezpieczeństwo ruchu na drodze. W trakcie realizacji działu Nadwozia środków transportu drogowego naleŝy przedstawić najnowsze rozwiązania konstrukcyjne nadwozi samochodów cięŝarowych, ciągników drogowych, przyczep, naczep 29
w zaleŝności od przeznaczenia pojazdu. WaŜne jest wyjaśnienie wyposaŝenia kabiny kierowcy oraz jej funkcjonalności jako miejsca pracy. Podczas realizacji działu Układy sprzęgające przyczep i naczep naleŝy przedstawić róŝne systemy sprzęgania pojazdów oraz wpływ prawidłowego łączenia pojazdów na bezpieczeństwo ruchu. Podczas realizacji działu Układy bezpieczeństwa i komfortu jazdy naleŝy wyjaśnić uczniom, Ŝe wszystkie systemy współpracują ze sobą, stanowią zespół konstrukcyjny decydujący o bezpieczeństwie kierowcy, pasaŝerów i innych uŝytkowników dróg. Wszystkie systemy muszą być sprawne. Uszkodzony napinacz pirotechniczny pasów bezpieczeństwa moŝe przyczynić się do okaleczenia kierowcy podczas napełniania się poduszki powietrznej. Nie ma układów bezpieczeństwa mniej waŝnych. NaleŜy przedstawić metody rozpoznawania uszkodzenia układów bezpieczeństwa jazdy i wyjaśnić ich wpływ na bezpieczeństwo ruchu drogowego. W trakcie realizacji działu Budowa, zasada działania osprzętu przyczep i naczep naleŝy wyjaśnić budowę i działanie urządzeń dodatkowych, jak: agregaty chłodnicze, siłowniki hydrauliczne i pneumatyczne słuŝące do załadunku i wyładunku a takŝe określić sposób postępowania w przypadku awarii agregatu chłodniczego. Podczas realizacji działu Materiały eksploatacyjne naleŝy zwrócić uwagę na zasady doboru paliw, olejów silnikowych i materiałów eksploatacyjnych do środków transportu drogowego w zaleŝności od ich przeznaczenia. Uczeń powinien rozróŝniać oznaczenia handlowe materiałów eksploatacyjnych oraz określać zasady postępowania z materiałami eksploatacyjnymi zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i ochrony środowiska. W trakcie realizacji działu WyposaŜenie elektryczne i elektroniczne uczeń poznaje budowę i działanie podstawowych urządzeń elektrycznych i elektronicznych stosowanych w środkach transportu drogowego. Szczególną uwagę naleŝy zwrócić na zasady doboru parametrów akumulatora, zasady obsługi akumulatora, obwody oświetlenia pojazdu oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas diagnozowania uszkodzeń obwodów elektrycznych i elektronicznych. NaleŜy równieŝ na podstawie typowych objawów określić uszkodzenia urządzeń elektrycznych oraz obwodów oświetlenia pojazdu. Podczas realizacji działu Napędy alternatywne uczniowie powinni poznać hybrydowy zespół napędowy stosowany w samochodach. Zakres tematyczny tego działu powinien być aktualizowany w miarę pojawiania się nowych rozwiązań dotyczących napędu pojazdów samochodowych. 30