Spis treści. Strategia Rozwoju Gminy Wierzchosławice na lata 2009-2020. Spis treści. Streszczenie 5. Rozdział 1. Założenia ogólne 15

Spis treści Streszczenie 5 Rozdział 1. Założenia ogólne 15 1.1. Podstawowe definicje 1.2. Hierarchiczny układ strategii 1.3. Założenia wyjściowe 1.4. Spójność strategii z dokumentami strategicznymi (krajowymi, regionalnymi, lokalnymi) Rozdział 2. Podstawy rozwoju gminy 39 2.1. Ogólna charakterystyka Gminy Wierzchosławice 2.2. Zasoby Gminy Wierzchosławice Rozdział 3. Strategia rozwoju Gminy Wierzchosławice 75 3.1. Analiza SWOT 3.2. Pole możliwości rozwoju Gminy Wierzchosławice 3.2.1. Wizja Gminy Wierzchosławice 3.2.2. Misja Gminy Wierzchosławice 3.2.3. Cele strategiczne, operacyjne i szczegółowe 3.2.4. Propozycje hierarchii zadań 3.2.5. Finansowanie strategii 3.3. Realizacja strategii 3.4. Monitoring 3 Spis treści

Załącznik Formularz ankiety do badań społecznych w gminie Wierzchosławice 4 Spis treści

Streszczenie Strategia jest to określenie sposobu postępowania i wybór drogi rozwoju społecznogospodarczego poprzez sformułowanie misji i docelowej wizji Gminy Wierzchosławice; wybór długookresowych celów rozwojowych zapewniających urzeczywistnienie przyjętej wizji w określonym okresie czasu. Wizja gminy to obraz przyszłości, który samorząd terytorialny i inni beneficjenci z terenu gminy chcą wykreować w określonym horyzoncie czasowym - do 2020 r. Wizja Gminy Wierzchosławice: Wierzchosławice gminą dynamicznego rozwoju społeczno-gospodarczego w harmonii ze środowiskiem naturalnym, oferującą znakomite warunki dla osadnictwa i turystyki z wykorzystaniem potencjału przyrodniczego i bogactwa tradycji. Misja gminy to syntetyczne określenie intencji tego, co lokalny samorząd, liczne instytucje publiczne i prywatne oraz wszyscy mieszkańcy zamierzają osiągnąć w określonym czasie, aby zapewnić optymalny rozwój swej gminy. Deklaracja misji jest związana z czasem określonym do osiągnięcia wizji. Należy ją traktować jako proces rozwojowy, przyczyniający się do wzrostu konkurencyjności i rangi gminy w otoczeniu regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Inaczej - misja gminy jest to droga do osiągnięcia w określonym horyzoncie czasowym - wizji. Misja Gminy Wierzchosławice: Zapewnienie jak najlepszych warunków do trwałego, zrównoważonego rozwoju opartego na wiedzy, przedsiębiorczości, walorach przyrodniczych i kulturowych, umożliwiającego wzrost zatrudnienia i poprawę warunków życia mieszkańców z zachowaniem dziedzictwa przeszłości i wartości środowiska naturalnego. Częścią strategii jest polityka realizacji strategicznych celów rozwojowych, określająca zasady postępowania oraz wskazująca narzędzia niezbędne do osiągnięcia przyjętych celów, w tym sposób alokacji środków kapitałowych, zaangażowania społecznego, systemu informacji. Cele strategiczne w odróżnieniu od deklaracji misji, która mówi ludziom, jaka jest droga do wizji, cele strategiczne są konkretnymi, określonymi punktami, czy stacjami końcowymi. Pełnią funkcję kamieni milowych. Cele strategiczne odzwierciedlają konkretne warunki zewnętrzne i wewnętrzne możliwości rozwojowe gminy. Cele strategiczne to najważniejszy element planowania rozwoju lokalnego. To one wyznaczają drogę do pokonania, mówią, co jest najistotniejsze i co najważniejsze wyrażają wolę do wzrastania. Cele operacyjne to cele, do których dąży się za pośrednictwem rzeczywistych programów działań, projektów i procedur. Określają kierunek działań wymagany od poszczególnych jednostek organizacyjnych i osób. Mogą służyć także jako kryteria oceny wydajności, czy skuteczności podejmowanych działań w różnych dziedzinach. Cele operacyjne muszą być powiązane bezpośrednio z celami szczegółowymi. Cele szczegółowe: to konkretne zadania przeznaczone do realizacji w ramach strategii. 5 Streszczenie

Poniżej, w poszczególnych kierunkach rozwoju Gminy Wierzchosławice, przedstawiono cele strategiczne, operacyjne oraz realizujące je cele szczegółowe (zadania). Kierunek I Sfera techniczna i ochrona środowiska Cel strategiczny: Podniesienie jakości życia mieszkańców poprzez rozwój infrastruktury technicznej na terenie Gminy Wierzchosławice, wykorzystanie źródeł odnawialnych oraz likwidacji zaniedbań w zakresie ochrony środowiska. Cele operacyjne: 1. Poprawa komunikacji drogowej w Gminie Wierzchosławice. Cele szczegółowe: budowa drogi klasy G w Gminie Wierzchosławice, budowa ciągów komunikacyjnych (ścieżek rowerowych, chodników i nowych nawierzchni asfaltowych), remont i modernizacja istniejących dróg gminnych. 2. Rozwój systemu usług teleinformatycznych w Gminie Wierzchosławice. Cele szczegółowe: zapewnienie dostępu do Internetu w miejscach publicznych (hot spoty, infomaty), rozwój usług tzw. elektronicznej administracji w celu umożliwienia mieszkańcom załatwiania jak największej liczby spraw za pośrednictwem internetu (szkoły, urząd gminy, ośrodek zdrowia), 3. Efektywne zagospodarowanie przestrzeni i obiektów gminnych. Cele szczegółowe: zagospodarowanie terenów rekreacyjnych w Wierzchosławicach Dwudniakach (zbiorniki wodne i ich otoczenie), zagospodarowanie terenów znajdujących się w poszczególnych sołectwach w międzywalu (boiska i obiekty sportowe), budowa obiektu sportowego wielofunkcyjnego w Wierzchosławicach, urządzenie terenów zielonych parków, placów zabaw przeznaczonych na rekreacje i wypoczynek w poszczególnych sołectwach Gminy Wierzchosławice, modernizacja i zagospodarowanie budynku i terenu wokół budynku byłego Uniwersytetu Ludowego (utworzenie Centrum Kultury Wsi Polskiej im. Wincentego Witosa w Wierzchosławicach), rozbudowa i modernizacja istniejących obiektów kulturalnych i sportowych na terenie Gminy Wierzchosławice, 6 Streszczenie

przystosowanie obiektów użyteczności publicznej dla potrzeb osób niepełnosprawnych. 4. Zintensyfikowanie działań na rzecz ochrony środowiska poprzez racjonalną gospodarkę wodną i gospodarkę odpadami oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Cele szczegółowe: budowa, rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacji sanitarnej, budowa kanalizacji deszczowej (odtworzenie sieci odbiorników wód powierzchniowych poprzez modernizację rowów i śluz wałowych), rozbudowa i modernizacja Stacji Uzdatniania Wody w Wierzchosławicach, budowa i wyposażenie w odpowiedni sprzęt, zapewniający prawidłowe funkcjonowanie Gminnego Zakładu Gospodarki Komunalnej (nowoczesna baza techniczna GZGK), budowa instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii, takie jak: wody płynące, wody geotermalne, wiatr i słońce w celu ograniczenia niskiej emisji i gazów cieplarnianych, dostosowanie gospodarki odpadami stałymi do rosnących potrzeb mieszkańców gminy i podmiotów gospodarczych, kontynuacja selektywnej zbiórki odpadów, sukcesywne działania mające na celu likwidację odpadów niebezpiecznych (azbest, rtęć, zużyte baterie). Kierunek II Sfera społeczna rozwój kapitału społecznego Cel strategiczny: Zapewnienie mieszkańcom odpowiednich warunków zdrowotnych oraz edukacyjnych sprzyjających osobistemu rozwojowi. Zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa oraz przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu poprzez podejmowanie wspólnych działań administracji samorządowej, partnerów społecznych i gospodarczych. Cele operacyjne: 1. Dalsze podnoszenie jakości usług administracyjnych i usprawnienie funkcjonowania urzędu gminy. Cele szczegółowe: kontynuowanie prowadzonej polityki jakości (ISO) oraz lepsze jej wykorzystanie dla potrzeb klientów, podejmowanie specjalistycznych szkoleń przez pracowników urzędu gminy oraz jednostek administracyjnych w celu dalszego podnoszenia kwalifikacji, wprowadzenie usprawnień tzw. elektronicznej administracji elektronicznego obiegu dokumentów oraz m.in. możliwości sprawdzania stanu sprawy przez klienta. 2. Zwiększenie efektywności systemu edukacji. 7 Streszczenie

Cele szczegółowe: zwiększenie dostępu do edukacji przedszkolnej dzieci w wiek 3-5 lat, wprowadzenie bezpłatnych zajęć z języka obcego przedszkolu, objęcie dzieci przedszkolnych i uczniów szkół różnymi formami zajęć wyrównawczych (w zależności od potrzeb), wykorzystanie integracji do wyrównywania szans edukacyjnych dzieci niepełnosprawnych, dostosowanie bazy oświatowej dla potrzeb uczniów niepełnosprawnych, budowa obiektów rekreacyjno-sportowych (place zabaw, lodowisko, ścieżki rowerowe, różnorodne boiska) w celu podnoszenia sprawności fizycznej dzieci i młodzieży i prowadzenia na tych obiektach zajęć pozalekcyjnych, doskonalenie zawodowe nauczycieli w celu zdobycia dodatkowych kwalifikacji do prowadzenia zajęć specjalistycznych, dostosowanie treści i metod nauczania do możliwości ucznia i standardów kształcenia, wyposażenie placówek oświatowych nowoczesne środki dydaktyczne i sprzęt techniczny, utworzenie na terenie Gminy Wierzchosławice dla uczniów poradni logopedycznej i psychologiczno- pedagogicznej, wspieranie rozwoju zawodowego nauczycieli, przekształcenie szkół i modernizacja sytemu dowożenia uczniów, dostosowanie pomieszczeń i otoczenia szkół podstawowych do realizacji zadań opiekuńczo-wychowawczych z dziećmi 5- letnimi i 6- letnimi, realizacja inwestycji oświatowych wynikających z uwarunkowań demograficznych oraz modernizacji i remontów, utrzymanie i rozwój bazy sportowej przy szkołach, wspieranie roli wychowawczej rodziny i odpowiedzialności rodziców za wychowanie dzieci, podejmowanie współpracy z instytucjami pozaszkolnymi w zakresie pomocy dla uczniów zagrożonych lub uzależnionych, sukcesywne wyposażanie szkół w monitoring, podejmowanie współpracy w zakresie dożywiania, wyposażenia w podręczniki i przybory szkolne, doskonalenie zawodowe nauczycieli w zakresie współczesnych narzędzi oddziaływań wychowawczych i terapeutycznych, określenie standardów edukacyjnych dla szkół, zakup i wdrożenie systemu elektronicznej obsługi szkół i przedszkola (VULCAN), poprawa bazy technicznej szkół i przedszkola, opracowanie systemu doskonalenia zawodowego nauczycieli w celu zapewnienia prawidłowej opieki przedmedycznej oraz realizację zadań z profilaktyki, reorganizacja sieci szkół i prawidłowe ich wykorzystanie dla rzeczywistych potrzeb - w zależności od ilości uczniów w danych placówkach. 8 Streszczenie

3. Wzmocnienie potencjału zdrowia mieszkańców. Cele szczegółowe: budowa nowoczesnego Ośrodka Zdrowia w Wierzchosławicach wraz z zapleczem rehabilitacyjnym, podniesienie jakości usług zdrowotnych (w tym rehabilitacyjnych), profilaktyka zdrowotna podejmowanie i realizacja programów profilaktycznych, kampanii informacyjnych na temat szczepień, zwiększenie działań edukacji zdrowotnej wśród najmłodszych obywateli gminy. 4. Zwiększenie aktywnej integracji społecznej. Cele szczegółowe: wsparcie socjalne i psychologiczne rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnobytowej, inicjowanie działań na rzecz pomocy rodzinom znajdującym się w kryzysie, poprawa jakości życia osób niepełnosprawnych poprzez prowadzenie rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej, podejmowanie działań umożliwiających osobom niepełnosprawnym uczestnictwo w życiu społecznym, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób starszych i niepełnosprawnych poprzez doradztwo zawodowe, tworzenie klas integracyjnych w szkołach, utworzenie grup wsparcia, klubów oraz rozwój usług opiekuńczych, wspieranie socjalne i psychologiczne rodzin osób niepełnosprawnych, realizowanie działań objętych Gminnym Programem Profilaktyki i Przeciwdziałania Alkoholizmowi, profilaktyka oraz skuteczna walka z wszelkimi przejawami patologii społecznych, wzmacnianie oddziaływania i intensyfikacja działań Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wierzchosławicach. 5. Redukowanie szkód występujących w związku z piciem napojów alkoholowych u dorosłych osób uzależnionych od alkoholu oraz osób nadużywających alkoholu. Cele szczegółowe: kontynuowanie działalności Gminnego Punktu Konsultacyjnego dla osób uzależnionych i współuzależnionych oraz członków ich rodzin z terenu Gminy Wierzchosławice, monitorowanie problematyki alkoholowej i narkotykowej na terenie gminy, badanie rozmiarów zjawiska uzależnienia pozwalających ocenić aktualny stan problemów uzależnień i efektów podejmowanych działań, współpraca i wspieranie instytucji, stowarzyszeń i organizacji prowadzących działania w kierunku przeciwdziałania patologiom społecznym oraz pomocy osobom uzależnionym i ich rodzinom. 9 Streszczenie

6. Propagowanie trzeźwych obyczajów i zdrowego stylu życia wśród dzieci i młodzieży. Przeciwdziałanie alkoholizmowi i narkomanii. Cele szczegółowe: kontynuowanie działalności świetlic socjoterapeutycznych i tworzenie nowych świetlic na terenie gminy dla dzieci z rodzin zagrożonych patologiami społecznymi oraz finansowanie wydatków związanych z ich funkcjonowaniem, kontynuacja profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej i szkoleniowej dla dzieci i młodzieży z zakresu rozwiązywania problemów alkoholowych oraz zagrożeń narkomanią, podejmowanie działań o charakterze edukacyjnym, przeznaczonych dla rodziców, których celem jest wspieranie abstynencji dziecka i przygotowanie go do podejmowania świadomych i odpowiedzialnych decyzji związanych z używaniem substancji psychoaktywnych, organizowanie i inicjowanie szkoleń, kursów specjalistycznych w zakresie z pracy z dziećmi, młodzieżą oraz rozwijanie umiejętności prowadzenia zajęć profilaktycznych organizowanych dla nauczycieli, pedagogów którzy deklarują gotowość podjęcia profilaktycznej z dziećmi i młodzieżą i aktualnie są zatrudnieni w placówkach oświatowych i świetlicach socjoterapeutycznych, organizowanie i inicjowanie szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe osób realizujących na terenie gminy zadania profilaktyczne m.in. dla członków Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Pracowników Służby Zdrowia, Policji oraz dla osób pomagających uzależnionym i ich rodzinom w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i narkomanii, podejmowanie działań edukacyjnych skierowanych do sprzedawców napojów alkoholowych oraz działań kontrolnych i interwencyjnych mających na celu ograniczenie dostępności do napojów alkoholowych i przestrzeganie zakazu sprzedaży osobom poniżej 18 roku życia. 7. Promocja zdrowego trybu życia. Cele szczegółowe: organizowanie i finansowanie form spędzania wolnego czasu w miejscu zamieszkania dla dzieci z rodzin zagrożonych patologiami społecznymi oraz imprez kulturalnorozrywkowych lub zajęć pozalekcyjnych o treści profilaktycznej typu konkursy, festyny, rozgrywki sportowe, organizowanie i finansowanie wypoczynku letniego z programami profilaktycznymi dla dzieci z rodzin zagrożonych patologiami społecznymi, z problemem alkoholowym i zjawiskiem przemocy w rodzinie. 8. Przeciwdziałanie bezrobociu. Cele szczegółowe: wspieranie wszelkich form zatrudnienia oraz aktywności osób długotrwale bezrobotnych, przeciwdziałanie i eliminowanie negatywnych skutków długotrwałego bezrobocia, 10 Streszczenie

umożliwienie osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym powrotu do pełnienia ról społecznych, wsparcie dla rodzin dotkniętych ubóstwem, kierowanie do robót publicznych, prac interwencyjnych oraz prac społecznie użytecznych osób najbardziej zaangażowanych w poszukiwanie pracy, podejmowanie działań na rzecz powstawania nowych miejsc pracy na terenie gminy, promowanie dobrych i skutecznych wzorców wychodzenia z bezrobocia, współpraca z zakładami pracy w celu pozyskania informacji o ofertach pracy, ograniczenie bezrobocia na terenie gminy oraz łagodzenie jego negatywnych skutków społecznych. 9. Dbanie o bezpieczeństwo mieszkańców Gminy Wierzchosławice. Cele szczegółowe: budowa ścieżek rowerowych i ciągów dla pieszych, oświetlenie ulic oraz miejsc określanych jako niebezpieczne na terenie Gminy Wierzchosławice, instalacja monitoringu w miejscach użyteczności publicznej, podjecie działań w celu zapewnienia stałego dowozu uczniów do szkół ( Gimbus ), zwiększenie i realizacja programów edukacyjnych w szkołach, podejmujących problem bezpieczeństwa wśród dzieci, współpraca z jednostkami zajmującymi się utrzymaniem porządku i bezpieczeństwa na terenie Gminy Wierzchosławice, podjecie działań w celu rozwiązania problemu bezdomnych zwierząt, zwłaszcza psów, podjecie działań w sprawie utworzenia straży gminnej. Kierunek III Sfera gospodarcza Cel strategiczny: Zapewnienie nowych miejsc pracy poprzez wsparcie przedsiębiorczości i podniesienia konkurencyjności inwestycyjnej gminy oraz optymalizację gospodarki rolnej. Budowanie pozytywnego wizerunku gminy sprzyjającemu rozwojowi społeczno-gospodarczemu. Cele operacyjne: 1. Poprawa warunków rozwoju gospodarstw rolnych i ich sytuacji dochodowej. Cele szczegółowe: dostosowanie kierunków produkcji rolniczej do warunków rynkowych poprzez specjalizację i uwzględnienie oczekiwań konsumentów (prowadzenie działalności informacyjnej i szkoleniowej), 11 Streszczenie

integracja gospodarstw rolnych poprzez wspieranie powstawania i działalności grup producenckich, doskonalenie i upowszechnianie systemów informacji rynkowej, współpraca z Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Zgłobicach, promocja rolnictwa ekologicznego, promocja lokalnych liderów rolnictwa, modernizacja i budowa dróg transportu rolniczego, wspieranie i promocja działalności związanej z ukierunkowaniem lub rozwojem agroturystyki, usług związanych z turystyką i wypoczynkiem, wspieranie usług na rzecz rolnictwa i gospodarki leśnej, wytwarzania materiałów energetycznych z biomasy (zagospodarowanie słomy, odpadów łąkowych, leśnych) oraz zakładania plantacji roślin wieloletnich, przeznaczonych na cele energetyczne (wierzba, wiklina), współpraca ze służbami weterynaryjnymi w zakresie ochrony zwierząt, udzielenie wsparcia gospodarstwom specjalistycznym w zakresie ułatwiania dostępu do preferencyjnych kredytów, doradztwa, szkoleń, itp., Wykonywanie prac melioracyjnych na terenach wymagających odwodnienia oraz utrzymywanie w odpowiednim stanie urządzeń melioracyjnych współpraca z Gminną Spółką Wodną. 2. Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości. Cele szczegółowe: aktywizacja bezrobotnych mieszkańców gminy do podejmowania działalności gospodarczej (szkolenia, informacje o możliwościach pozyskania środków finansowych z funduszy europejskich na rozpoczęcie działalności gospodarczej), pomoc w przygotowywaniu wniosków, planów biznesowych poprzez organizowanie szkoleń, możliwości wykorzystania dostępu do Internetu, pomoc przy zakładaniu i rejestrowaniu działalności gospodarczej profesjonalna informacja i pomoc dla przedsiębiorców. 3. Zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej Gminy Wierzchosławice. Cele szczegółowe: przygotowanie ofert inwestycyjnych (wyznaczenie i przygotowanie terenów pod inwestycje), promocja gminy jako korzystnego miejsca do lokowania inwestycji, wykorzystanie miejscowych zasobów kruszyw, wspieranie istniejących zakładów przemysłowych, zagospodarowanie terenów powyrobiskowych pod działalność związaną z hodowlą ryb lub rekreację. Kierunek IV Sfera kultury, turystyki i sportu 12 Streszczenie

Cel strategiczny: Podniesienie turystyczno-rekreacyjnej konkurencyjności Gminy Wierzchosławice poprzez pełne wykorzystanie istniejących zasobów oraz budowę zaplecza okołoturystycznego. Zachowanie regionalnej różnorodności poprzez ochronę oryginalnych cech kulturowych oraz istniejących elementów dziedzictwa przyrodniczego gminy. Cele operacyjne: 1. Kultywowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego Gminy Wierzchosławice. Cele szczegółowe: ochrona i opieka nad zabytkami, rejestracja i modernizacja obiektów znajdujących się w rejestrze zabytków oraz przystosowanie ich do optymalnej funkcji turystycznej, ochrona miejsc pamięci narodowej na terenie Gminy Wierzchosławice, wsparcie działalności Gminnej Biblioteki Publicznej oraz jej filii, prowadzenie działalności w zakresie twórczości literackiej, malarskiej i rzemieślniczej, wspieranie rozwoju turystyki religijno pątniczej. 2. Wspieranie rozwoju turystyki i działalności sportowej. Cele szczegółowe: stworzenie różnorodnej bazy wypoczynkowej gospodarstwa agroturystyczne, pola namiotowe, pola biwakowe, miejsca punkty widokowe, tworzenie gminnych parków rozrywki oraz miejsc przeznaczonych do uprawiania sportu i turystyki, wsparcie działalności klubów sportowych na terenie Gminy Wierzchosławice. 3. Promocja lokalnych zasobów Gminy Wierzchosławice. Cele szczegółowe: promowanie walorów przyrodniczych, krajobrazowych, historycznych i turystycznych gminy poprzez: multimedialne prezentacje okolicznościowe, wystawy, święta i imprezy gminne takie jak Święto Karpia Wierzchosławickiego, i inne, podnoszenie jakości gminnych wydawnictw oraz serwisu internetowego, podejmowanie działań na rzecz współpracy krajowej i międzynarodowej, dalsza współpraca oraz pozyskiwanie kolejnych gmin partnerskich w celu promowania tradycji kulturowych oraz walorów turystyczno krajobrazowych Gminy Wierzchosławice oraz wymiany doświadczeń. 13 Streszczenie

Strategia rozwoju Gminy Wierzchosławice stanowi dokument o charakterze planistycznym. W związku z powyższym dokument strategii: przedstawia obraz akceptowanych społecznie celów przyszłego rozwoju gminy; umożliwia podporządkowanie działań doraźnych działaniom długofalowym; zapewnia koordynację przemian gospodarczych i społecznych w warunkach istniejących ograniczeń korzystania ze środowiska przyrodniczego; ukierunkowuje podejmowane przedsięwzięcia na maksymalne wykorzystanie aktywów, czyli silnych stron i szans rozwojowych oraz kompensowanie słabych stron i zagrożeń; umożliwia lepsze zagospodarowanie zasobów gminy, tj. ludzi, ziemi, obiektów, wiedzy, środków finansowych, zasobów naturalnych i kulturowych; umożliwia zwiększenie oddolnej inicjatywy i wpływu społeczności na realizację działań rozwojowych; wpływa na stymulowanie przez władze gminy zmian zgodnych z programem rozwoju; zwiększa szanse na uzyskanie dodatkowych, zewnętrznych źródeł finansowania strategicznych działań rozwojowych. 14 Streszczenie

Rozdział 1 Założenia ogólne 1.1. Podstawowe definicje Strategia jest to określenie sposobu postępowania i wybór drogi rozwoju społecznogospodarczego poprzez sformułowanie misji i docelowej wizji jednostki, a w tym przypadku jednostki samorządu terytorialnego Gminy Wierzchosławice; wybór długookresowych celów rozwojowych zapewniających urzeczywistnienie przyjętej wizji w określonym okresie czasu. Częścią strategii jest polityka realizacji strategicznych celów rozwojowych, określająca zasady postępowania oraz wskazująca narzędzia niezbędne do osiągnięcia przyjętych celów, w tym sposób alokacji środków kapitałowych, zaangażowania społecznego, systemu informacji. Ważnym elementem polityki są więc wyodrębnione zadania wdrożeniowe ujęte w ramach operacyjnych programów strategicznych. Rozwój zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy, mający na celu wdrożenie zmian o charakterze cywilizacyjnym w sferze gospodarczej i społecznej oraz stworzenie dobrych przyrodniczych podstaw trwałego rozwoju. Program strategiczny jest to zbiór działań zapewniających osiągnięcie konkretnego celu przyjętego w strategii. Cel strategiczny jest to ogólne stwierdzenie określające kierunek działania umożliwiający urzeczywistnienie założonej wizji (wskazuje drogę i sposób osiągnięcia wizji rozwoju). Na potrzeby niniejszej strategii wyróżniono trójpoziomową hierarchię celów: CELE STRATEGICZNE jest to forma deklaracji ukierunkowująca wszelkie działania, na ogół w programach strategicznych są utożsamiane z misją lub stanowią główny element misji. CELE OPERACYJNE określają drogę osiągnięcia stanu docelowego w ramach strategicznego programu rozwojowego. CELE SZCZEGÓŁOWE konkretne działania, określające sposób osiągnięcia celu operacyjnego. 15 Rozdział 1

1.2. Hierarchiczny układ strategii 1.3. Założenia wyjściowe Prace nad opracowaniem strategii rozpoczęto od sformułowania założeń wyjściowych, przy zachowaniu następujących uwarunkowań: a. Strategia została opracowana zgodnie z nadrzędną zasadą rozwoju zrównoważonego. b. Strategia rozwoju stanowi dokument pragmatyczny. Określa ścieżkę i zakres rozwoju Gminy Wierzchosławice. c. Strategia rozwoju Gminy Wierzchosławice jest narzędziem umożliwiającym podejmowanie działań rozwojowych. Działania proponowane w strategii służą: poprawie stanu infrastruktury technicznej oraz ochronie środowiska, stymulowaniu i tworzeniu warunków rozwoju kapitału społecznego, rozwojowi gospodarki gminy, rozwojowi sfery kulturalnej, turystycznej i sportowej. d. Strategia rozwoju Gminy Wierzchosławice stanowi dokument o charakterze planistycznym. W związku z powyższym dokument strategii: przedstawia obraz akceptowanych społecznie celów przyszłego rozwoju gminy; umożliwia podporządkowanie działań doraźnych działaniom długofalowym; zapewnia koordynację przemian gospodarczych i społecznych w warunkach istniejących ograniczeń korzystania ze środowiska przyrodniczego; 16 Rozdział 1

ukierunkowuje podejmowane przedsięwzięcia na maksymalne wykorzystanie aktywów, czyli silnych stron i szans rozwojowych oraz kompensowanie słabych stron i zagrożeń; umożliwia lepsze zagospodarowanie zasobów gminy, tj. ludzi, ziemi, obiektów, wiedzy, środków finansowych, zasobów naturalnych i kulturowych; umożliwia zwiększenie oddolnej inicjatywy i wpływu społeczności na realizację działań rozwojowych; wpływa na stymulowanie przez władze gminy zmian zgodnych z programem rozwoju; zwiększa szanse na uzyskanie dodatkowych, zewnętrznych źródeł finansowania strategicznych działań rozwojowych. e. Strategia została wykonana metodą ekspercko-społeczną, przy konsultacji z władzami gminy. Przy jej budowie wzięto pod uwagę analizy eksperckie wynikające z danych empirycznych. Dużą rolę odegrały ankiety społeczne pokazujące kierunek zmian akceptowany przez mieszkańców gminy. Równorzędną rolę w stosunku do analiz eksperckich spełniały konsultacje społeczne (17.04.2009 r., 27.04.2009 r., 11.05.2009 r., 19.06.2009 r.) i wyrażone w ich trakcie poglądy, opinie, dążenia i oczekiwania miejscowej ludności. Podstawowe zapisy strategii wizja, została ustalona z szerokim gronem przedstawicieli społeczności gminy. f. Wizja, misja oraz cele strategiczne i operacyjne przyporządkowane do poszczególnych kierunków rozwoju gminy są kompatybilne z ogólnymi celami rozwoju regionu i kraju. Przy określaniu strategicznych celów rozwojowych gminy oraz kierunków działań były brane pod uwagę cele strategiczne, zalecenia oraz wskazówki zawarte w następujących dokumentach: Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015, Narodowa Strategia Spójności 2007-2013, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013, Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013, Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Polityka Ekologiczna Państwa 2007-2010, Polityka Leśna Państwa, Polityka energetyczna Polski do 2025, Strategia Rozwoju Edukacji Narodowej 2007-2013, Strategia Gospodarki Wodnej (do 2020r.), Krajowa Strategia Ochrony i Biologicznej, Narodowa Strategia Rozwoju Kultury 2004-2020, Strategia Rozwoju Sportu (2007-2015), Strategia Rozwoju Transportu (2007-2013), Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności 17 Rozdział 1

Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013, Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wierzchosławice, Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wierzchosławice na lata 2004-2015, Plan Gospodarki Odpadami na lata 2004-2015. g. Ramy czasowe strategii rozwoju Gminy Wierzchosławice to lata 2009-2020. Ten horyzont czasowy podyktowany został pragmatyczną oceną możliwości współfinansowania poszczególnych zadań inwestycyjnych z funduszy strukturalnych UE zarówno w obecnym okresie programowania 2007-2013 oraz w kolejnym 2014-2020. Niniejsza strategia stanowi aktualizację Strategii Społeczno-Gospodarczego Rozwoju Gminy w latach 1999-2015. Przy planowaniu rozwoju na poziomie samorządu terytorialnego musimy pamiętać, iż Gmina Wierzchosławice nie jest wyspą na oceanie, tylko funkcjonuje w złożonym układzie powiązań administracyjnych, przestrzennych, społecznych, gospodarczych i ekonomicznych, ważnych szczególnie na poziomie województwa samorządowego, ale przekładających się także na wizję, cele i priorytety, zarówno Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015, jak i Narodowej Strategii Spójności 2007-2013. h. Realizacją strategii będzie kierował Wójt Gminy Wierzchosławice. W dokumencie przedstawiona została koncepcja systemu zarządzania wdrażaniem strategii oraz monitorowania efektów gospodarczych, technicznych, społecznych, ekologicznych. Wszystkie zadania realizowane przez jednostki zależne od samorządu gminy zostały podporządkowane strategicznym celom rozwojowym i są zgodne z programami realizacyjnymi. 1.4. Spójność strategii z dokumentami strategicznymi (krajowymi, regionalnymi, lokalnymi) Przy określaniu strategicznych celów rozwojowych gminy oraz kierunków działań były brane pod uwagę cele strategiczne, zalecenia oraz wskazówki zawarte w następujących dokumentach: Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 jest podstawowym dokumentem strategicznym określającym cele i priorytety w obszarze rozwoju społeczno gospodarczego Polski oraz warunki, które powinny ten rozwój zapewnić. Strategia wyznacza cele i identyfikuje obszary uznane za najważniejsze z punktu widzenia osiągnięcia tych celów, na których koncentrowane będą działania państwa. Uwzględnia jednocześnie najważniejsze trendy rozwoju światowej gospodarki oraz cele, jakie stawia Unia Europejska w odnowionej Strategii Lizbońskiej. Strategia Rozwoju Kraju jest nadrzędnym, wieloletnim dokumentem strategicznym rozwoju społeczno gospodarczego kraju, stanowiącym odniesienie dla innych strategii i programów rządowych. Horyzont czasowy Strategii pokrywa się z okresem nowej perspektywy finansowej UE na lata 2007-2013 wraz z zastosowaniem reguły wydatkowania n+2 (tj. w ciągu dwóch kolejnych lat). 18 Rozdział 1

Strategia spaja wszelkie działania rozwojowe podejmowane na rzecz poprawy warunków społeczno gospodarczych. Jej zadaniem jest odważne, ale jednocześnie realistyczne zaprogramowanie rozwoju i modernizacji kraju, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości wykorzystania obecności Polski w UE, a także wszystkich zasobów i atutów, które nasz kraj posiada, na rzecz rozwoju i poprawy poziomu i jakości życia. Strategia Rozwoju Kraju stanowi podstawę dla efektywnego wykorzystania przez Polskę środków rozwojowych, zarówno krajowych, jak i z Unii Europejskiej, na realizację celów społeczno gospodarczych, a zarazem podstawę do pomnażania ilości środków przez szybszy i efektywniejszy wzrost gospodarczy. Istotną rolą Strategii Rozwoju Kraju jest koordynowanie reform instytucjonalno regulacyjnych z działaniami finansowanymi ze środków UE, tak aby poprzez efekt synergii te dwa obszary polityki gospodarczej przynosiły możliwie największy rezultat prorozwojowy. Główny cel strategii: PODNIESIENIE POZIOMU I JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW POLSKI - POSZCZEGÓLNYCH OBYWATELI I RODZIN. Przez podniesienie poziomu życia rozumie się wzrost siły nabywczej dochodów w sektorze gospodarstw domowych, ułatwienie dostępu do edukacji i szkolenia, wzrost zatrudnienia i wydajności pracy oraz poprawę zdrowotności mieszkańców Polski. Przez podniesienie jakości życia rozumie się istotną poprawę stanu i wzrost poczucia bezpieczeństwa wśród obywateli, możliwość korzystania z funkcjonalnej i łatwo dostępnej infrastruktury technicznej i społecznej, życie w czystym, zdrowym i sprzyjającym środowisku przyrodniczym, uczestnictwo w kulturze i turystyce, przynależność do zintegrowanej, pomocnej wspólnoty lokalnej, umożliwiającej lepszą harmonizację życia rodzinnego i zawodowego oraz aktywność w ramach społeczeństwa obywatelskiego. Cel główny oraz problemy społeczno-gospodarcze wynikające z zapóźnień rozwojowych oraz niedoinwestowania polskiej gospodarki pozwalają wyodrębnić priorytety, określające główne obszary działań, dzięki którym możliwe będzie osiągnięcie celów Strategii Rozwoju Kraju. Priorytetami są: wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, poprawa stanu infrastruktury: technicznej i społecznej, wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości, budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa, rozwój obszarów wiejskich, rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej. Narodowa Strategia Spójności 2007-2013 Zakładanym efektem strategii proponowanej w Narodowej Strategii Spójności jest znaczące podniesienie jakości życia mieszkańców Polski i osiągnięcie spójności gospodarczej z innymi krajami UE. Do 2013 roku Polska i jej regiony powinny stać się miejscem atrakcyjnym dla inwestowania, życia i pracy. Oznacza to znaczącą poprawę jakości i dostępności drogowej infrastruktury transportowej oraz infrastruktury środowiska. Polska gospodarka dzięki zwiększaniu przez przedsiębiorstwa przemysłowe nakładów na działalność innowacyjną stanie się gospodarką nowoczesną. 19 Rozdział 1

Celem strategicznym Narodowej Strategii Spójności jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Realizacja celu strategicznego będzie odbywać się poprzez horyzontalne cele szczegółowe. Zdefiniowane one zostały w odpowiedzi na wyzwania odnowionej Strategii Lizbońskiej oraz na podstawie wniosków wynikających z analizy słabych i mocnych stron polskiej gospodarki, także szans i zagrożeń przed nią stojących. W świetle tych założeń przyjęto następujące cele szczegółowe: 1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa 2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej 3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski 4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług 5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej 6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Obok działań o charakterze prawnym, finansowym i instytucjonalnym cele NSS będą realizowane za pomocą programów i projektów współfinansowanych ze strony instrumentów strukturalnych, tj.: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ) EFRR i FS, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG) EFRR, Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL) ES, 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO) EFRR, Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW) EFRR, Program Operacyjny Pomoc Techniczna (PO PT) EFRR, Programy Operacyjne Europejskiej Współpracy Terytorialnej (PO EWT) EFRR. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Główny cel Programu realizować będzie dwa cele horyzontalne wymienione w NSRO, tj.: 1. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej, mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski, 2. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej. W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko realizowanych będzie 15 osi priorytetowych: I. Gospodarka wodno ściekowa. II. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi. III. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska. IV. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska. V. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych. VI. Drogowa i lotnicza sieć TEN-T. VII. Transport przyjazny środowisku. VIII. Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe. 20 Rozdział 1

IX. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna. X. Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii. XI. Kultura i dziedzictwo kulturowe. XII. Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia. XIII. Infrastruktura szkolnictwa wyższego. XIV. Pomoc techniczna Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. XV. Pomoc techniczna Fundusz Spójności. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013 Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013 (PO IG) jest jednym z instrumentów realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 (NSRO). Wszystkie osie priorytetowe PO IG mają na celu wspieranie innowacyjności oraz działań, które wspomagają innowacyjność. Przez innowacyjność w PO IG rozumie się wdrożenie nowości do praktyki gospodarczej. Uszczegóławiając tę definicję, przez innowację rozumie się wprowadzenie do praktyki nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do produktu (towaru lub usługi), procesu, marketingu lub organizacji. Zgodnie z zakresem definicji nowej inwestycji zawartej w rozporządzeniu 1628/2006 w ramach PO IG wspierane będą przede wszystkim inwestycje, w wyniku których powstaną nowe lub znaczącą ulepszone produkty. Cel główny Programu zdefiniowano jako: Rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. W ramach programu realizowane będą następujące priorytety: Badania i rozwój nowoczesnych technologii: Celem osi priorytetowej 1 jest zwiększenie znaczenia sektora nauki w gospodarce poprzez realizację prac B+R w najważniejszych kierunkach dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, a także zwiększenie zapotrzebowania gospodarki na wysokie technologie bazujące na wynikach prac B+R. Infrastruktura sfery B+R: Celem osi priorytetowej 2 jest wzrost konkurencyjności polskiej nauki dzięki konsolidacji oraz modernizacji infrastruktury naukowo-badawczej i informatycznej najlepszych jednostek naukowych działających w Polsce. Kapitał dla innowacji: Celem osi priorytetowej 3 jest zwiększenie liczby nowopowstałych przedsiębiorstw innowacyjnych, a także zwiększenie dostępu do zewnętrznych źródeł ich finansowania. Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia: Celem osi priorytetowej 4 jest podniesienie poziomu konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez wzmocnienie popytu na nowe lub nowoczesne rozwiązania w gospodarce. Dyfuzja innowacji: Celem osi priorytetowej 5 jest zapewnienie przedsiębiorcom wysokiej jakości usług służących wzmocnieniu oraz wykorzystaniu ich potencjału innowacyjnego oraz tworzenie korzystnych warunków współpracy, które przyczynią się do wzmocnienia pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw. Polska gospodarka na rynku międzynarodowym: Celem osi priorytetowej 6 jest wzmocnienie marki Polska przez promocję Polski jako kraju atrakcyjnego pod względem inwestycyjnym i turystycznym, a także jako miejsca nawiązywania wartościowych kontaktów gospodarczych. Budowa i rozwój społeczeństwa informacyjnego- budowa elektronicznej administracji: 21 Rozdział 1

Celem osi priorytetowej 7 jest rozwój aplikacji informatycznych na potrzeby przedsiębiorców głównie z zakresu gospodarki, handlu oraz nauki - w celu zwiększenia innowacyjności przedsiębiorstw oraz konkurencyjności polskiej gospodarki. Społeczeństwo informacyjne - zwiększanie innowacyjności gospodarki: Celem osi priorytetowej 8 jest stymulowanie rozwoju gospodarki elektronicznej poprzez wspieranie tworzenia nowych, innowacyjnych eusług, innowacyjnych rozwiązań elektronicznego biznesu oraz zmniejszanie technologicznych, ekonomicznych i mentalnych barier wykorzystywania eusług w społeczeństwie. Pomoc techniczna: Celem osi priorytetowej 9 jest zapewnienie wsparcia dla procesu zarządzania, wdrażania i monitorowania PO IG oraz efektywnego, zgodnego z prawem i politykami wspólnotowymi, wykorzystania finansowego wkładu UE oraz środków krajowych. Program Operacyjny Kapitał Ludzki Celem Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki jest umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa. Program Operacyjny Kapitał Ludzki stanowi odpowiedź na wyzwania, jakie przed państwami członkowskimi stawia odnowiona Strategia Lizbońska. Wyzwania te obejmują: uczynienie z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca do lokowania inwestycji i podejmowania pracy, rozwijanie wiedzy i innowacji oraz tworzenie większej liczby trwałych miejsc pracy. Program, poprzez realizację celu ogólnego, jak również określonych w nim celów szczegółowych, przyczyni się do urzeczywistnienia założeń odnowionej Strategii Lizbońskiej na poziomie krajowym. Zgodnie z celami określonymi w odnowionej Strategii Lizbońskiej oraz celami polityki spójności UE, wzrost zatrudnienia poprzez rozwój kapitału ludzkiego i społecznego stanowi istotny czynnik przyczyniający się do pełniejszego wykorzystania zasobów pracy oraz wspierający wzrost konkurencyjności gospodarki. Poziom zatrudnienia, stopień integracji społecznej czy budowa społeczeństwa opartego na wiedzy są czynnikami oddziałującymi na rozwój społeczno-gospodarczy i tym samym wpisującymi się w realizację celu głównego NSRO. Rozwój zasobów ludzkich stanowi więc istotny element polityki spójności, który powinien być realizowany równolegle do wsparcia infrastrukturalnego, technologicznego i restrukturyzacyjnego w celu zapewnienia optymalnego oddziaływania udzielanej pomocy. Program Operacyjny Kapitał Ludzki składa się z 9 Priorytetów, realizowanych równolegle na poziomie centralnym i regionalnym. Priorytety realizowane centralnie to: Priorytet I: Zatrudnienie i integracja społeczna; Priorytet II: Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących; Priorytet III: Wysoka jakość systemu oświaty; Priorytet IV: Szkolnictwo wyższe i nauka; Priorytet V: Dobre rządzenie. Priorytety realizowane na szczeblu regionalnym to: Priorytet VI: Rynek pracy otwarty dla wszystkich; Priorytet VII: Promocja integracji społecznej; Priorytet VIII: Regionalne kadry gospodarki; Priorytet IX: Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach. 22 Rozdział 1

Ponadto realizowany będzie Priorytet X Pomoc techniczna, którego celem jest zapewnienie właściwego zarządzania PO KL, wdrażania oraz promocji Europejskiego Funduszu Społecznego. 23 Rozdział 1

Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 jest podstawowym dokumentem operacyjnym służącym realizacji polityki rozwoju regionu. Łączy on w sobie założenia Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia oraz potrzeby i aspiracje mieszkańców wynikające ze specyfiki i wewnętrznego potencjału Województwa Małopolskiego. Celem głównym Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 (MRPO) jest tworzenie warunków dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Cel ten będzie osiągany w szczególności poprzez inwestycje infrastrukturalne wzmacniające konkurencyjność, wspieranie innowacyjności i społeczeństwa informacyjnego oraz poprawę stanu środowiska naturalnego i kulturowego. Określony powyżej cel główny zostanie osiągnięty poprzez realizację następujących celów szczegółowych: a) podnoszenie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki Małopolski cechy te określą atrakcyjność i pozycję regionu jako miejsca aktywności gospodarczej, co jest fundamentem ekonomicznym pomyślności i standardu życia mieszkańców województwa; b) poprawa spójności wewnętrznej regionu osiągana w oparciu o zasadę zrównoważonego rozwoju realizacja tego celu zorientowana będzie na stworzenie warunków dla wszechstronnego rozwoju społecznego i wysokiej jakości życia co decyduje o spójności regionu jako bezpiecznym i przyjaznym miejscu zamieszkania i pobytu, a w konsekwencji o jego konkurencyjności; c) rozwój potencjału instytucjonalnego podmiotów z terenu Małopolski jest to niezbędny instrument osiągania pozytywnych zmian w regionie mający na celu wzmocnienie zdolności absorpcji środków MRPO. Program posiada 9 osi priorytetowych: Oś priorytetowa 1. Warunki dla rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy, Oś priorytetowa 2. Gospodarka regionalnej szansy, Oś priorytetowa 3. Turystyka i przemysł kulturowy, Oś priorytetowa 4. Infrastruktura dla rozwoju gospodarczego, Oś priorytetowa 5. Krakowski Obszar Metropolitalny, Oś priorytetowa 6. Spójność wewnątrzregionalna, Oś priorytetowa 7. Infrastruktura ochrony środowiska, Oś priorytetowa 8. Współpraca międzyregionalna, Oś priorytetowa 9. Pomoc techniczna. Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Podstawę realizacji Krajowego Planu Strategicznego, a w konsekwencji instrumentów wsparcia rozwoju obszarów wiejskich w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 stanowi koncepcja wielofunkcyjności rolnictwa i obszarów wiejskich. Zakłada ona wzmocnienie ekonomiczne gospodarstw rolnych i wzrost konkurencyjności sektora rolno-spożywczego, z jednoczesnym zapewnieniem instrumentów na rzecz różnicowania działalności gospodarczej w kierunku pozyskania i stworzenia alternatywnych źródeł dochodów mieszkańców wsi. Przyczyni się ona do polepszenia jakości życia na obszarach wiejskich, poprzez rozwinięcie sektora podstawowych usług na rzecz ludności, jak również będzie stanowić alternatywę dla obecnie dominującej roli obszarów wiejskich, jaką jest produkcja żywności. Ze względu na powolny charakter zmian strukturalnych, jakie zachodzą 24 Rozdział 1

w sektorze, oraz znaczną liczbę gospodarstw, konieczne jest uwzględnienie potrzeb różnych grup gospodarstw rolnych przy planowaniu instrumentów wsparcia. Równie ważnym aspektem obszarów wiejskich w Polsce, poza funkcjami ekonomicznymi i dobrymi warunkami dla rozwoju społecznego, jest ich rola w zachowaniu i odtwarzaniu walorów krajobrazowych oraz zasobów przyrody, tj. zachowanie dobrego stanu ekologicznego wód i gleb, bogactwa siedlisk i różnorodności biologicznej, a także dziedzictwa kulturowego wsi. Priorytety krajowe, odzwierciedlają potrzeby Polski w zakresie rozwoju obszarów wiejskich i ustanawiają podstawowe sfery, wokół których zostaną zaprogramowane szczegółowe instrumenty wsparcia w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 w tym celu wyznaczono 4 podstawowe osie. Oś 1: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego. W tym celu zostaną zaplanowane działania wspierające proces restrukturyzacji gospodarstw rolnych i wzmocnienie kapitału rzeczowego, przy możliwości ograniczenia wsparcia dla gospodarstw największych. Oś 2: Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich. Cel ten będzie realizowany poprzez bezpośrednie działania, związane z odpowiednimi praktykami rolniczymi w obrębie gospodarstwa, takimi jak promowanie zrównoważonego sposobu gospodarowania, odpowiednie użytkowanie gleb i ochrona wód, kształtowanie struktury krajobrazu, przywracanie walorów lub utrzymanie stanu cennych siedlisk użytkowanych rolniczo. Oś 3: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej. Poprawa jakości życia na obszarach wiejskich jest celem, który łączy się zarówno z podstawowymi kierunkami rozwoju ekonomicznego i społecznego gospodarstw rolnych poprzez wzmocnienie potencjału ekonomicznego, restrukturyzację i modernizację, jak i z dobrymi warunkami do życia pod względem jakości środowiska i krajobrazu, infrastruktury społecznej i technicznej. Oś 4: Leader. LEADER jest podejściem przekrojowym, umożliwiającym realizowanie i wdrażanie celów przede wszystkim Osi 3. Celem Osi 4 jest aktywizacja mieszkańców obszarów wiejskich poprzez budowanie potencjału społecznego na wsi, zwiększenie potencjału zdobywania środków finansowych i ich wykorzystania, a także polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami i ich waloryzacja. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Podstawą realizacji założeń strategicznych Programu, opisanych w Krajowym Planie Strategicznym Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, będą działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w ramach czterech osi priorytetowych. Wszystkie te działania będą współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz ze środków krajowych przeznaczonych na ten cel w ustawie budżetowej. Priorytety Wspólnotowe dla poszczególnych obszarów, odpowiadających osiom priorytetowym, mają charakter uniwersalny w obrębie danej osi i przekładają się na bardziej szczegółowo ujęte priorytety krajowe. W ramach priorytetowych kierunków wsparcia obszarów wiejskich UE, zdefiniowano cztery osie: Oś 1: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego. Oś 2: Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich. 25 Rozdział 1

Oś 3: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej. Oś 4: Leader. LEADER jest podejściem przekrojowym, umożliwiającym realizowanie i wdrażanie celów przede wszystkim Osi 3. Szczegółowe priorytety określone na poziomie krajowym, bezpośrednio związane z wybranymi do realizacji działaniami, wpisują się w politykę obszarów wiejskich na poziomie wspólnotowym i odzwierciedlają jej podstawowe cele. Oś 1 obszar: Konkurencyjność Priorytety Wspólnotowe to: - Kapitał ludzki, - Transfer wiedzy, - Modernizacja, innowacja, jakość żywności i przetwórstwa, - Kapitał rzeczowy. Priorytety Polski to: - Wzrost potencjału ludzkiego, - Poprawa przygotowania zawodowego, - Poprawa jakości i wydajności produkcji rolnej i leśnej, - Poprawa współpracy i koncentracji zaopatrzenia oraz przetwórstwa, - Przygotowanie do wdrażania zasady cross-compilance - Poprawa infrastruktury na obszarach wiejskich. Oś 2 obszar: Środowisko Priorytety Wspólnotowe to: - Ochrona różnorodności biologicznej, - Ochrona gleb i wód, - Przeciwdziałanie negatywnym zmianom klimatu. Priorytety Polski to: - Ochrona różnorodności biologicznej, - Ochrona środowiska w tym gleb i wód, - Zwiększenie lesistości. Oś 3 obszar: Jakość życia Priorytety Wspólnotowe to: - Poprawa warunków życia, - Poprawa możliwości zatrudnienia. Priorytety Polski to: - Poprawa poziomu życia, - Ułatwienie dostępności usług, - Poprawa infrastruktury na terenach wiejskich, - Wspieranie przedsiębiorczości i tworzenie pozarolniczych miejsc pracy, - Wdrażanie lokalnych strategii. Oś 4 obszar: Lokalne społeczności Priorytety Wspólnotowe to: - Poprawa zarządzania Priorytety Polski to: - Tworzenie lokalnych partnerstw, - Wdrażanie lokalnych strategii. 26 Rozdział 1

Działania realizowane w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 będą miały znaczący wpływ na beneficjentów i na obszary wiejskie (w szerszym kontekście) poprzez oddziaływania ekonomiczno-społeczne oraz środowiskowe. Instrumenty dostępne w ramach poszczególnych osi uzupełniają się wzajemnie i w sposób synergiczny mogą pozytywnie oddziaływać na mieszkańców obszarów wiejskich. Główne oddziaływania synergiczne pomiędzy osiami zostały przedstawione poniżej: Oś 1 i Oś 2 - szkolenia i doradztwo dla rolników w zakresie ochrony środowiska, które wiążą się z inwestycjami prośrodowiskowymi, umożliwiają wytwarzanie produktów o wysokiej jakości (np. ekologicznych) i ochronę środowiska; Oś 1 i Oś 3 zwiększenie wartości dodanej produkcji rolnej (przetwórstwo) i tworzenie miejsc pracy, produkty wysokiej jakości i turystyka (różnicowanie), różnicowanie działalności i wykorzystanie doradztwa; Oś 1 i Oś 3 wsparcie dla wykorzystania energii odnawialnej, przeciwdziałanie zmianom klimatu; Oś 2 i Oś 3 ochrona krajobrazu i różnorodności biologicznej ma wpływ na różnicowanie (np. turystyka) oraz na jakość życia (poprawa jakości wody, środowiska i krajobrazu), usługi dla ludności (np. gospodarka wodno-ściekowa) wpływają na środowisko; Oś 3 i Oś 1 tworzenie dostępu do rynku i warunków do działania przedsiębiorstw, usługi dla ludności, infrastruktura, jakość życia, tworzenie nowych miejsc pracy w osi 3 zmniejsza nadwyżkę siły roboczej w rolnictwie; Oś 4 a pozostałe osie aktywizacja lokalnych społeczności wpływa na realizację celów wszystkich osi, np. ochrona krajobrazu czy wartości kulturowych, wytwarzanie lokalnych produktów tradycyjnych wpływa na podtrzymanie i rozwój tożsamości społeczności lokalnej. Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju (zwana dalej Koncepcją) jest podstawowym dokumentem określającym politykę państwa w dziedzinie przestrzennego zagospodarowania kraju w perspektywie najbliższych dwudziestu lat (w horyzoncie 2025 r). Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym określa zadania, jakie ma do spełnienia Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju. 1. Stworzenie ram dla różnych innych dokumentów i działań. 2. Określenie konkretnych elementów struktury przestrzennej. Ponadto Koncepcja określa wymagania z zakresu ochrony środowiska i zabytków, z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie. Koncepcja ma także znaczenie informacyjno-edukacyjne oraz postulatywne. W warstwie postulatywnej Koncepcja formułuje zalecenia pod adresem układu instytucjonalnego gospodarki przestrzennej oraz sugestie zmian w systemie prawa określającego zagospodarowanie przestrzenne i planowanie przestrzenne. Z zadań Koncepcji określonych w ustawie wynika, że powinna ona ograniczać się do zagadnień przestrzennych i nie dublować się z innymi dokumentami strategicznymi opracowywanymi na szczeblu ogólnokrajowym, jak narodowe strategie rozwoju regionalnego (długofalowa i średniookresowa) czy Narodowy Plan Rozwoju. Koncepcja powinna być zgodna z tymi dokumentami, a jej cele i założenia powinny być współbieżne z rozstrzygnięciami tam zawartymi powinna jednak selektywnie ograniczać się do problematyki przestrzennej, szczególnie w warstwie pozytywnej, wskazującej na przyszłe działania państwa. 27 Rozdział 1

Polityka Ekologiczna Państwa 2007-2010 Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 została sporządzona jako realizacja ustaleń ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska. Podstawowym warunkiem skutecznej realizacji polityki ekologicznej państwa jest respektowanie zasady zrównoważonego rozwoju w strategiach i politykach w poszczególnych dziedzinach gospodarowania, tj. uwzględnianie przy sporządzaniu tych strategii, polityk oraz ich programów wykonawczych, na równi z celami gospodarczymi i społecznymi właściwymi dla danego sektora, również celów ekologicznych. Dotyczy to energetyki, przemysłu, transportu, gospodarki komunalnej i budownictwa, rolnictwa, leśnictwa, turystyki i innych dziedzin działalności, które okazują presję na środowisko w formie bezpośredniego lub pośredniego korzystania z jego zasobów oraz generowania zanieczyszczeń i/ lub szkodliwych oddziaływań fizycznych. Instrumentem wspierającym lub wymuszającym ekologizację polityk sektorowych będą strategiczne oceny ich oddziaływania na środowisko, wykonywane przede wszystkim dla polityk i programów wymaganych ustawowo. Wśród metod realizacji celów polityki ekologicznej państwa w ramach polityk sektorowych priorytet będzie miało stosowanie tzw. dobrych praktyk gospodarowania i systemów zarządzania środowiskowego, które pozwalają kojarzyć efekty gospodarcze z efektami ekologicznymi. Polityka Leśna Państwa Przedmiotem polityki leśnej Państwa są lasy wszystkich form własności i ich funkcje, cele i zasady prowadzenia gospodarki leśnej oraz związki leśnictwa ze społeczeństwem z innymi działami gospodarki narodowej i zarządzania, oraz innymi jednostkami organizacyjnymi współdziałającymi z leśnictwem. Nadrzędnym celem polityki leśnej jest wyznaczenie kompleksu działań kształtujących stosunek człowieka do lasu, zmierzających do zachowania w zmieniającej się rzeczywistości przyrodniczej i społeczno-gospodarczej warunków do trwałej w nieograniczonej perspektywie czasowej wielofunkcyjności lasów, ich wszechstronnej użyteczności i ochrony oraz roli w kształtowaniu środowiska przyrodniczego zgodnie z obecnymi i przyszłymi oczekiwaniami społeczeństwa. Zapewnienie trwałości lasów wraz z ich wielofunkcyjnością będzie osiągane przez: powiększanie zasobów leśnych kraju, polepszenie stanu zasobów leśnych i ich kompleksową ochronę, reorientację zarządzania lasami z poprzedniej dominacji modelu surowcowego na model proekologicznej i zrównoważonej ekonomicznie, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej odpowiadającej kryteriom sformułowanym dla Europy w procesie helsińskim z uwzględnieniem specyfiki leśnictwa polskiego. Partnerami w realizacji polityki leśnej państwa są także administracja lokalna i samorządy w zakresie: bezpośredniej współpracy z nadleśnictwami i wzajemnej partycypacji w procesach planistycznych (plany urządzenia lasów, plany przestrzennego zagospodarowania gmin, plany ochrony parków narodowych, rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych), w programach podnoszenia poziomu wiedzy i świadomości ekologicznej społeczności lokalnej, doskonalenie lokalnych modeli zrównoważonego rozwoju. 28 Rozdział 1

Polityka energetyczna Polski do 2025 Polityka energetyczna Polski do 2025 roku to dokument, który zawiera pakiet działań, mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego, konkurencyjności gospodarki, jej efektywności energetycznej oraz ochrony środowiska. Za najistotniejsze zasady polityki energetycznej uważa się: zasadę harmonijnego gospodarowania energią w warunkach społecznej gospodarki rynkowej, pełną integrację polskiej energetyki z europejską i światową, wypełnianie zobowiązań traktatowych Polski, zasadę rynku konkurencyjnego z niezbędną administracyjną regulacją w obszarach, w których mechanizmy rynkowe nie działają oraz wspomaganie rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii (OZE). Główne cele krajowej polityki energetycznej. Zasadniczym wyzwaniem dla polskiej polityki energetycznej jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju. Oznacza to: konieczność podejmowania działań gwarantujących zaspokojenie potrzeb odbiorców po jak najniższych kosztach przy równoczesnym uwzględnianiu wymagań bezpieczeństwa energetycznego i ochrony środowiska, a także równoważenie interesów wszystkich podmiotów życia społecznego i gospodarczego. Za kluczowe elementy polskiej polityki energetycznej uznaje się: 1) bezpieczeństwo energetyczne co oznacza pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania na paliwo i energię, 2) odnawialne źródła energii - celem strategicznym polityki państwa jest wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii i uzyskanie 7,5 proc. udziału energii, pochodzącej z tych źródeł, w bilansie energii pierwotnej do roku 2010. Planuje się przeprowadzenie do 2008 r. systemowej analizy mechanizmów wsparcia wykorzystania odnawialnych źródeł energii, a także podjęcie inicjatywy dotyczącej objęcia nowych krajów członkowskich UE systemem dopłat ze środków unijnych do wszystkich upraw energetycznych, 3) efektywność energetyczna gospodarki- zwiększenie efektywności nastąpi poprzez: zmniejszenie energochłonności wyrobów, zwiększenie sprawności wytwarzania energii, zmniejszenie energochłonności procesów przemysłowych, zmniejszenie strat energii w przesyle i dystrybucji oraz wdrożenie systemów zarządzania popytem na energię, 4) poprawę konkurencyjności krajowych podmiotów gospodarczych oraz produktów i usług oferowanych na rynkach międzynarodowych oraz rynku wewnętrznym, 5) ochronę środowiska przyrodniczego przed negatywnymi skutkami oddziaływania energetyki. Strategia Rozwoju Edukacji Narodowej 2007-2013 Celem głównym rozwoju edukacji w Polsce jest podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa (tak by wykształcenie co najmniej średnie stało się bardziej powszechne) przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiej jakości kształcenia. Równocześnie konieczne jest stałe podnoszenie poziomu kwalifikacji osób dorosłych, przede wszystkim kwalifikacji zawodowych oraz ogólnych kompetencji niezbędnych do funkcjonowania we współczesnym społeczeństwie. Strategia systemu edukacji na lata 2007-2013 zakłada, że edukacja w Polsce jako integralny system kształcenia (umożliwianie zdobycia wiedzy i umiejętności) oraz wychowania (kształtowanie i promowanie postaw) będzie: ułatwiać każdemu realizację aspiracji oraz rozwój własny i wykorzystanie możliwości, przygotowywać do aktywnego i odpowiedzialnego uczestniczenia w życiu społecznym, kulturalnym i gospodarczym - w wymiarze lokalnym, narodowym i globalnym, skutecznie przeciwdziałać wykluczeniu i marginalizacji osób oraz grup społecznych, reagować na 29 Rozdział 1

zmiany związane z rozwojem nauki, nowoczesnych technologii i globalizację, szybko i elastycznie dostosowywać się do zmian zachodzących na rynku pracy. Strategia Gospodarki Wodnej (do 2020r.) Ogólnym celem Strategii jest określenie podstawowych kierunków rozwoju gospodarki wodnej do roku 2020 oraz sprecyzowanie działań umożliwiających realizację konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu wodami. Na tym tle można wyodrębnić następujące cele kierunkowe, odnoszące się do obszarów działań zawartych w Strategii: Cel I: Zaspokojenie uzasadnionych potrzeb wodnych ludności i gospodarki przy poszanowaniu zasad zrównoważonego użytkowania wód. Cel II: Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód, a w szczególności ekosystemów wodnych i od wody zależnych. Cel III: Podniesienie skuteczności ochrony przed powodzią i skutkami suszy. Krajowa Strategia Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej Przedmiotem Strategii jest cała różnorodność biologiczna na wszystkich poziomach jej organizacji, a więc różnorodność wewnątrzgatunkowa (genetyczna), międzygatunkowa i ponadgatunkowa (ekosystemów i krajobrazów). Całokształt działań podejmowanych we wszystkich sferach działalności człowieka (gospodarczej, ekonomicznej, naukowo-badawczej, prawnej i edukacyjnej) powinien służyć osiągnięciu celu nadrzędnego, jakim jest zachowanie całego rodzimego bogactwa przyrodniczego oraz zapewnienie trwałości i możliwości rozwoju wszystkich poziomów jego organizacji (wewnątrzgatunkowego, międzygatunkowego i ponadgatunkowego). Osiągnięcie celu nadrzędnego wymaga realizacji czterech zasadniczych działań strategicznych: I. Rozpoznawanie i monitorowanie stanu różnorodności biologicznej oraz istniejących i potencjalnych zagrożeń; II. Usuwanie lub ograniczanie aktualnych i potencjalnych zagrożeń różnorodności biologicznej; III. Zachowanie i/lub wzbogacanie istniejących oraz odtwarzanie znikłych elementów różnorodności biologicznej; IV. Integracja działań na rzecz ochrony różnorodności biologicznej z działaniami ważnych dla tej ochrony sektorów gospodarki oraz administracji publicznej i społeczeństwa (w tym organizacji pozarządowych). Narodowa Strategia Rozwoju Kultury 2004-2020 Opracowana przez Ministerstwo Kultury Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2020, ma służyć kształtowaniu polityki kulturalnej oraz rozwojowi kultury w regionach. W ramach prac nad Narodową Strategią Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 sformułowano następujący cel strategiczny: ZRÓWNOWAŻENIE ROZWOJU KULTURY W REGIONACH Cele cząstkowe to: - Wzrost efektywności zarządzania sferą kultury. - Wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury. - Zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury. 30 Rozdział 1

- Wzrost uczestnictwa i wyrównanie szans w dostępie do szkolnictwa artystycznego, dóbr i usług kultury. - Poprawa warunków działalności artystycznej. - Efektywna promocja twórczości. - Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków. - Zmniejszenie luki cywilizacyjnej poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury kultury. Strategia Rozwoju Sportu (2007-2015) Strategia Rozwoju Sportu w Polsce do roku 2015, jest dokumentem wytyczającym kierunki działań dla kultury fizycznej i sportu, określa realizację celów i zadań, które mają doprowadzić do znaczącej poprawy stanu polskiego sportu. Główny cel strategiczny: AKTYWNE I SPRAWNE SPOŁECZEŃSTWO będzie realizowany poprzez zadania ujęte w 3 priorytetach: I. Priorytet: Popularyzacja sportu dla wszystkich. Zakres priorytetu obejmuje szeroką problematykę działań mających wpływ na rozwój fizyczny i osobowościowy człowieka, jego zdrowie i jakość życia. Celem strategii w realizacji tego priorytetu jest osiągnięcie optymalnego poziomu utrwalenia zachowań prozdrowotnych społeczeństwa w różnych grupach wiekowych, środowiskowych i zawodowych. II Priorytet: Wzrost poziomu wyników sportowych. Zagadnienia wchodzące w zakres tego priorytetu obejmują swoim zasięgiem szeroko rozumiany sport kwalifikowany, zarówno ten na najwyższym poziomie, jak i sport młodzieżowy, akademicki i paraolimpijski. Sukcesy sportowców na arenach międzynarodowych a w szczególności w rywalizacji olimpijskiej, przyczyniają się do upowszechniania sportu w świadomości społecznej. Podnosi się prestiż państwa na arenie międzynarodowej. Zwiększa się tym samym zainteresowanie dzieci i młodzieży zorganizowanymi formami aktywności fizycznej, co przyczynia się do szybszego rozwoju poszczególnych dyscyplin sportowych. III. Priorytet: Rozwój infrastruktury sportowo rekreacyjnej. Bez nowoczesnej bazy sportowo-rekreacyjnej nie jest możliwe odniesienie pełnego sukcesu sportowego i upowszechnienie sportu. Celem priorytetu jest zmniejszenie dystansu, jaki w tej dziedzinie dzieli Polskę od krajów europejskich. Szczególnie problem ten dotyczy stadionów piłkarskich, pełnowymiarowych basenów pływackich i ogólnodostępnych obiektów rekreacyjnych. Planowane obiekty muszą mieć najwyższy standard wykonawczy, spełniający normy międzynarodowych federacji sportowych. Zakłada się wyrównanie wieloletnich zaniedbań w małych miastach i na wsi. Strategia zakłada wzmocnienie inwestycji strategicznych likwidując zaniedbania i wzmacniając infrastrukturę czołowych dyscyplin olimpijskich. Strategia Rozwoju Transportu (2007-2013) Przyjmuje się, że jakość systemu transportowego jest jednym z czynników decydujących o warunkach życia mieszkańców, o rozwoju gospodarczym kraju i regionów. Bez dobrze rozwiniętej sieci transportowej nie można mówić o konkurencyjności gospodarki. 31 Rozdział 1

Transport jest również warunkiem koniecznym swobodnego przepływu towarów i usług. Jednocześnie, niezbędne jest zapewnienie równowagi w systemie transportowym między aspektami: społecznym, gospodarczym, przestrzennym i ekologicznym. Strategia podkreśla znaczenie rozbudowanej sieci transportowej na bazie wysokiej jakości jej infrastruktury oraz uwzględniając potrzebę równoważenia różnych aspektów rozwoju transportu. Strategia przyjęła w dziedzinie transportu cele, które powinny zapewniać: poprawę bezpieczeństwa drogowego i nadanie temu bezpieczeństwu znaczenia priorytetowego, zapobieganie zagęszczaniu dróg i przeniesienie obciążeń transportowych na kolejnictwo i śródlądowe drogi wodne, przeciwdziałanie zagęszczeniu dróg powietrznych dzięki urzeczywistnieniu idei stworzenia jednego europejskiego nieba, wspieranie praw pasażerów poprzez umiejscowienie potrzeb użytkowników transportu w centrum strategii i zapewnienie skutecznego respektowania praw pasażerów, realizację dużych inwestycji infrastrukturalnych zgodnych z opracowaną Paneuropejską Siecią Transportową, podwyższanie poziomu jakości usług transportowych, wprowadzenie nowoczesnych metod zarządzania transportem. Jako podstawowy cel polityki transportowej państwa przyjmuje się zdecydowaną poprawę jakości systemu transportowego, jego rozbudowę zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Dla jego osiągnięcia sformułowano sześć celów szczegółowych: Cel 1. Poprawa dostępności transportowej i jakości transportu, jako czynnik poprawy warunków życia i usuwania barier gospodarczych. Cel 2. Poprawa konkurencyjności gospodarki polskiej, jako kluczowy instrument rozwoju gospodarczego. Cel 3. Poprawa efektywności funkcjonowania systemu transportowego. Cel 4. Integracja systemu transportowego w układzie gałęziowym i terytorialnym. Cel 5. Poprawa bezpieczeństwa prowadząca do radykalnej redukcji liczby wypadków i ograniczenia ich skutków (zabici i ranni) oraz w rozumieniu społecznym do poprawy bezpieczeństwa osobistego użytkowników transportu i ochrony ładunków. Cel 6. Ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko warunków życia. Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz perspektywiczna prognoza transformacji społeczeństwa informacyjnego do roku 2020 - dokument przyjęty przez Radę Ministrów 29 czerwca 2005 r. Diagnoza stanu informatyzacji w Polsce wyraźnie pokazuje, że poziom rozwoju usług elektronicznych świadczonych przez sektor publiczny i prywatny znacząco odbiega od wskaźników Unii Europejskiej. Niezbędne jest podjęcie działań wspierających i stymulujących wdrażanie eusług w administracji publicznej, biznesie i ochronie zdrowia. Promowane powinny by rozwiązania nowoczesne, innowacyjne w skali europejskiej oparte w szczególności o praktyczne wykorzystanie efektów programów ramowych badań i rozwoju. Cele procesu informatyzacji Polski w perspektywie roku 2013 można nakreślić następująco: - zlikwidowanie zjawiska wykluczenia cyfrowego w zagrożonych grupach społecznych i obszarach geograficznych sprowadzenie do poziomu marginalnego, - wzrost penetracji wielokanałowego dostępu do szerokopasmowego Internetu do poziomu ponad 90 % powierzchni kraju i co najmniej 75% populacji, 32 Rozdział 1

- dalsze wzmocnienie infrastruktury teleinformatycznej nauki umożliwiające aktywne uczestnictwo wszystkich jednostek naukowych w nowych formach aktywności jak np. wirtualne organizacje naukowe, - stworzenie wewnętrznej, bezpiecznej sieci administracji publicznej (centralnej i samorządowej) docierającej do wszystkich jednostek administracji w całym kraju, - stworzenie ogólnokrajowych, wielokanałowych zintegrowanych platform świadczenia usług elektronicznych administracji wykorzystujących podpis cyfrowy i identyfikator elektroniczny, w tym platform usług specjalizowanych (jak eturystyka, etransport), - wdrożenie systemu identyfikacji obywatela bazującego na wielofunkcyjnych dokumentach osobistych, stworzenie warunków do uruchomienia systemów edemokracji, - zapewnienie bezpiecznego i skutecznego dostępu on-line do wszystkich rejestrów państwowych i systemów ewidencyjnych administracji publicznej, - zwiększenie dostępności do systemu usług elektronicznych w Polsce _świadczonych zarówno przez sektor publiczny, jak i prywatny do poziomu co najmniej 80 % usług w przypadku administracji 100 % usług świadczonych on-line, - osiągniecie 95% wskaźnika dostępności i 90% wskaźnika nasycenia dla telewizji cyfrowej, - zwiększenie dostępności polskich zasobów cyfrowych w wersji wielojęzycznej w Internecie minimum 80% zasobów dostępnych dodatkowo w przynajmniej jednym języku oficjalnym UE (obok polskiego), - stworzenie warunków dla powszechności edukacji teleinformatycznej. Wzrost liczby użytkowników wykorzystujących Internet w celach szkoleniowych i edukacyjnych do poziomu minimum 75 %, - wzrost liczby przedsiębiorstw wykorzystujących aplikacje elearning w doskonaleniu zawodowym swoich pracowników do ponad 90 %. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013 Strategia rozwoju województwa jest najważniejszym dokumentem przygotowywanym przez samorząd województwa, określającym cele i priorytety polityki rozwoju prowadzonej na terenie regionu. Wizja rozwoju województwa ma następujące brzmienie: Chcemy, aby Małopolska była - regionem szans wszechstronnego rozwoju ludzi i nowoczesnej gospodarki; silnym aktywnością swych mieszkańców, czerpiącym z dziedzictwa przeszłości i zachowującym tożsamość w integrującej się Europie. Obszary strategii: OBSZAR I SPOŁECZEŃSTWO WIEDZY I AKTYWNOŚCI: Poprawa jakości i poziomu wykształcenia mieszkańców, Rozwój społeczeństwa informacyjnego, Wsparcie indywidualnej przedsiębiorczości wsparcie dla powstania i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Rozwój rynku pracy - stworzenie wszystkim mieszkańcom Małopolski szans rozwoju zawodowego i zatrudnienia, Wsparcie i promocja talentów, OBSZAR II GOSPODARKA REGIONALNEJ SZANSY: Wsparcie międzynarodowej konkurencyjności małopolskich przedsiębiorstw i instytucji, 33 Rozdział 1

Rozwój innowacji oraz nowych technologii - podniesienie poziomu innowacyjności firm w Województwie i wzmocnienie kontaktów sieciowych instytucji związanych z innowacyjnością regionu, Zrównoważone rolnictwo, w tym rolnictwo ekologiczne, Przyciąganie bezpośrednich inwestycji do regionu, Rozwój przemysłów czasu wolnego, Rozwój przemysłów własności intelektualnej, OBSZAR III INFRASTRUKTURA DLA ROZWOJU REGIONALNEGO: Rozwój międzyregionalnych i wewnątrzregionalnych powiązań drogowych, Rozwój infrastruktury dla społeczeństwa informacyjnego, Zwiększenie roli transportu zbiorowego w obsłudze regionu, Kompleksowe zagospodarowanie stref aktywności gospodarczej, OBSZAR IV KRAKOWSKI OBSZAR METROPOLITALNY: Umocnienie europejskiej pozycji Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego i rozwój funkcji metropolitalnych, Równoważenie struktury wewnętrznej Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego, OBSZAR V SPÓJNOŚĆ WEWNĄTRZREGIONALNA: Rozwój profilaktyki i ochrony zdrowia w celu poprawy stanu zdrowia i jakości życia mieszkańców województwa, Integrująca polityka społeczna, Poprawa kondycji małopolskiej rodziny, Poprawa bezpieczeństwa obywateli, Wzmocnienie społeczeństwa obywatelskiego oraz budowanie tożsamości regionalnej, Rozwój sieci ośrodków usług publicznych, OBSZAR VI OCHRONA ŚRODOWISKA Ochrona zasobów wodnych, Ochrona powietrza i zwiększenie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii, Gospodarka odpadami, Bezpieczeństwo ekologiczne i ochrona przed skutkami klęsk ekologicznych, OBSZAR VII DZIEDZICTWO I PRZESTRZEŃ REGIONALNA: Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego, Ochrona bio- i georóżnorodności, Opieka nad regionalnym dziedzictwem kulturowym, Rewitalizacja obszarów zdegradowanych, OBSZAR VIII WSPÓŁPRACA TERYTORIALNA: Promocja i wzmocnienie pozycji Małopolski na arenie krajowej i międzynarodowej, Rozwój współpracy międzyregionalnej, 34 Rozdział 1

Promocja wewnątrzregionalna i wzmocnienie potencjału partnerów z Małopolski do uczestnictwa we współpracy międzyregionalnej, OBSZAR IX NOWOCZESNE ZARZĄDZANIE PUBLICZNE: Podniesienie sprawności działania urzędów administracji publicznej (poprzez wykorzystanie nowoczesnych narzędzi rozwoju instytucjonalnego) i benchmarking administracyjny, Systemowe doskonalenie kwalifikacji pracowników małopolskiej administracji publicznej, e-administracja doskonalenie urzędów w załatwianiu spraw oraz dostępie do informacji publicznej, Przejrzysta Małopolska Promowanie wartości etycznych wśród pracowników administracji publicznej i społeczeństwa, Badania i analizy regionalne stworzenie zaplecza merytorycznego dla prowadzonej polityki rozwoju województwa. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wierzchosławice Studium opracowano w celu określenia polityki przestrzennej samorządu na obszarze Gminy Wierzchosławice oraz polityki państwa i regionu (województwa) na w/w obszarze. Istotnym celem opracowania studium jest zgromadzenie niezbędnego zasobu informacji i wytycznych do sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz określenie obszarów, dla których opracowanie w/w planów jest obowiązkowe. Uwzględniając wyniki analiz i badań oraz konsultacji ustalono główny cel rozwoju o brzmieniu: Wykorzystanie szans wynikających z położenia w strefie podmiejskiej Tarnowa (drugiego co do wielkości potencjału ośrodka w województwie Małopolskim) oraz zasobów gminy dla: - trwałej, systematycznej poprawy standardów życia mieszkańców w sferze mieszkania, pracy, usług, wypoczynku, - wzrostu atrakcyjności gminy dla rozwoju i aktywizacji biznesu (drobnej i średniej przedsiębiorczości gospodarczej), ale także rekreacji i rolnictwa o charakterze podmiejskim przy równoczesnym przestrzeganiu zasady zrównoważonego rozwoju jako podstawy wszelkich działań związanych z użytkowaniem przestrzeni gminy. Przyjęcie zasady zrównoważonego rozwoju oznacza trwałe dążenie do zachowania równowagi pomiędzy procesami związanymi z wykorzystaniem zasobów gminy przez wszystkich użytkowników przestrzeni, a prawidłowym funkcjonowaniem środowiska przyrodniczego, co w urbanizującej się Gminie Wierzchosławice w połączeniu z rozwojem dużego miasta może okazać się trudne. Zasada zrównoważonego rozwoju nie jest celem autonomicznym jest podstawą realizacji wszystkich pozostałych celów rozwoju gminy. Główny cel rozwoju wymaga realizacji celów strategicznych w wyodrębnionych dziedzinach: - społecznej, - ekonomicznej, - przyrodniczej, - kulturowej, - przestrzennej, - komunikacyjnej, - infrastruktury technicznej. 35 Rozdział 1

36 Rozdział 1

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Wierzchosławice na lata 2004-2015 Zakres programu obejmuje szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na terenie niniejszej gminy. W przedmiotowym opracowaniu opisano aktualny stan środowiska oraz zasobów naturalnych, zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju gospodarczego, długoterminową i krótkoterminową politykę ochrony środowiska dla poszczególnych elementów środowiska oraz szacunkowe koszty wdrożenia działań na rzecz ochrony środowiska. Naczelną zasadą przyjętą w Programie... jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca harmonizację rozwoju gospodarczego i społecznego gminy z ochroną jej walorów środowiskowych. Ze względu na wieloletnie zaniedbania w ochronie środowiska i ograniczoność funduszy jakie można w krótkim czasie przeznaczać na ich odrobienie, przy formułowaniu celów ochrony środowiska i tworzenia harmonogramów ich osiągnięcia zgodnie z polityką ekologiczną państwa - zachodzi konieczność wyboru priorytetów. Zdefiniowane cele ekologiczne i kierunki działań, jakie należy podjąć w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy Wierzchosławice, stanowią podstawę dla realizacji konkretnych zadań na przestrzeni kilkunastu lat. Kierunek 1.: Ochrona powietrza atmosferycznego. Cel strategiczny: Spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza poprzez sukcesywną redukcję emisji substancji zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza emisji zanieczyszczeń z lokalnych kotłowni i komunikacyjnych. Kierunek 2.: Ochrona zasobów wodnych. Cel strategiczny: Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych, ochrona jakości wód podziemnych oraz racjonalizacja ich wykorzystania. Ochrona wód w strefie ochrony wynikającej z ustanowienia I II strefy ochrony dla Zakładów Azotowych, oraz dla miasta Tarnowa. Kierunek 3.: Gospodarka odpadami. Cel strategiczny: Minimalizacja ilości powstających odpadów, wzrost wtórnego wykorzystania (segregacja odpadów) i bezpieczne składowanie pozostałych odpadów. Kierunek 4.: Ochrona zasobów kopalin i powierzchni ziemi. Cel strategiczny: Ochrona zasobów złóż poprzez ich racjonalne wykorzystywanie, gospodarowanie złożami tak aby nie została zachwiana równowaga naturalnego środowiska. Ochrona powierzchni ziemi. Kierunek 5. Ochrona przed hałasem. Cel strategiczny: Zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska. Kierunek 6. Ochrona gleb. Cel strategiczny: Racjonalne wykorzystanie zasobów glebowych, ochrona gleb przed skażeniami. Kierunek 7. Ochrona zasobów przyrody. Cel strategiczny: Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych, oraz dążenie do ich odnowy w miejscach gdzie została zachwiana równowaga. Plan Gospodarki Odpadami na lata 2004-2015 Plan opracowano w celu określenia kierunku rozwoju i rozwiązań w dziedzinie gospodarki odpadami na terenie Gminy Wierzchosławice. Jest on także bardzo ważnym źródłem informacji, narzędziem kontroli i materiałem wykorzystywanym do rozwoju systemu gospodarki odpadami w przyszłości. Ponadto plan gospodarki odpadami pozwala na bardziej precyzyjne określenie kosztów systemu gospodarki odpadami i tworzy podstawy do prowadzenia analiz i ocen inwestycji niezbędnych dla potrzeb gospodarki odpadami. Istotnym 37 Rozdział 1

celem opracowania planu jest również uporządkowanie działań władz lokalnych, określając ramy dla planów szczegółowych. Cele planu w zakresie gospodarki odpadów komunalnych: Minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów oraz wprowadzenie zgodnego z normami europejskimi systemu ich odzysku i unieszkodliwiania. Cele planu w zakresie gospodarki odpadami powstającymi w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej: Udział gospodarczo wykorzystywanych odpadów przemysłowych w 2015 roku na poziomie 90% ogólnej ilości odpadów wytworzonych. Jednym z narzędzi polityki ekologicznej i kierunków działań na rzecz ochrony środowiska i zdrowia jest propagowanie i inspirowanie działalności edukacyjno-informacyjnej. Dużym bowiem zagrożeniem dla środowiska, bezpieczeństwa ekologicznego kraju i zdrowia jego mieszkańców niska społeczna świadomość, której wyrazem jest widoczny na co dzień brak kultury ekologicznej. Potrzebna jest zatem strategia edukacyjna, będąca integralną częścią powszechnej edukacji, dzięki której ludzie zrozumieją istotę i znaczenie systemu człowiekśrodowisko oraz jego wymiar zarówno przyrodniczy, jak i humanistyczny, zreorientują swój konsumpcyjny system wartości, styl życia i zostaną przygotowani do podejmowania działań służących realizacji idei i zasad ekorozwoju. 38 Rozdział 1

Rozdział 2 Podstawy rozwoju gminy 2.1. Ogólna charakterystyka Gminy Wierzchosławice Gmina Wierzchosławice to gmina wiejska położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim. W skład gminy wchodzi 11 wsi: Bobrowniki Małe, Bogumiłowice, Gosławice, Kępa Bogumiłowicka, Komorów, Łętowice, Mikołajowie, Ostrów, Rudka, Sieciechowice, Wierzchosławice. Rys.1. Mapa Gminy Wierzchosławice Źródło: Urząd Gminy Wierzchosławice 39 Rozdział 2

Tab.1. Powierzchnia miejscowości należących do Gminy Wierzchosławice % w stosunku do L.p. Miejscowość Powierzchnia w ha powierzchni całej gminy 1. Bobrowniki Małe 661 8,8 2. Bogumiłowice 305 4 3. Gosławice 200 2,7 4. Kępa Bogumiłowicka 164 2,2 5. Komorów 295 3,8 6. Łętowice 1328 17,6 7. Mikołajowice 351 4,6 8. Ostrów 119 1,6 9. Rudka 331 4,3 10. Sieciechowice 123 1,5 11. Wierzchosławice 3667 48,9 Źródło: Urząd Gminy Wierzchosławice Rys.2. Procentowy udział powierzchni poszczególnych miejscowości gminy Wierzchosławice 48% 2% 4% 9% 2% 5% 4% 3%2%4% 17% Bobrowniki Małe Bogumiłowice Gosławice Kępa Bogumiłowicka Komorów Łętowice Mikołajowice Ostrów Rudka Sieciechowice Wierzchosławice Źródło: Opracowanie własne Położenie geograficzne Gmina Wierzchosławice położona jest w centralnej części powiatu tarnowskiego w dolinie rzeki Dunajec, w południowym krańcu Kotliny Sandomierskiej. Zajmuje obszar o powierzchni 74,8 km 2, który zamieszkuje ok. 10,6 tys. mieszkańców. Gminy sąsiadujące z gminą Wierzchosławice to: 40 Rozdział 2

- od północy gmina Radłów i Żabno, - od zachodu gmina Borzęcin i Wojnicz, - od południa gmina Wojnicz i Tarnów, - od wschodu gmina Tarnów. Obszar gminy przecina magistralna linia kolejowa Kraków-Medyka, ze stacją kolejową we wsi Bogumiłowice. Największy udział w powierzchni ogólnej stanowią użytki rolne, głównie lasy, które stanowią średnio 41% ogólnej powierzchni gminy. Tab.2. Rolnictwo ogółem w Gminie Wierzchosławice J. m. 2002 2003 2004 2005 UŻYTKI ROLNE Powierzchnia użytków rolnych powierzchnia użytków rolnych ogółem ha 3 764 3 294 3 294 3 294 grunty orne ogółem ha 2 906 2 671 2 666 2 666 sady ogółem ha 50 66 66 66 łąki ogółem ha 604 462 467 467 pastwiska ogółem ha 204 95 95 95 LASY Lasy i grunty leśne ogółem ha 2 753 2 787 2 790 2 790 POZOSTAŁE GRUNTY I NIEUŻYTKI Pozostałe grunty i nieużytki ogółem ha 967 1 403 1 400 1 400 Źródło: Bank Danych Regionalnych Analizując powyższą tabelę widzimy ze zdecydowany udział w powierzchni ogólnej gminy tj. 3294 ha to użytki rolne, równie dużą powierzchnie zajmują lasy 2790 ha. Tab.3. Zasoby leśne wg form własności w Gminie Wierzchosławice. J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 LEŚNICTWO WSZYSTKICH FORM WŁASNOŚCI Powierzchnia gruntów leśnych Ogółem ha 2 774,3 2 777,4 2 783,1 2 785,1 2 804,9 2 805,5 lasy ogółem ha 2 675,9 2 679,0 2 685,1 2 686,0 2 700,4 2 701,3 grunty leśne publiczne ogółem ha 2 645,2 2 645,2 2 645,1 2 645,1 2 662,5 2 662,2 grunty leśne publiczne Skarbu Państwa ha 2 643,2 2 643,2 2 643,1 2 643,1 2 660,5 2 660,2 grunty leśne publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych ha 2 643,2 2 643,2 2 643,1 2 643,1 2 660,5 2 660,2 grunty leśne prywatne ha 129,1 132,2 138,0 140,0 142,4 143,3 LASY NIESTANOWIĄCE WŁASNOŚCI SKARBU PAŃSTWA Powierzchnia gruntów leśnych ogółem ha 131,10 134,20 140,00 142,00 144,40 145,30 lasy ogółem ha 131,10 134,20 140,00 142,00 144,40 145,30 grunty leśne prywatne ogółem ha 129,10 132,20 138,00 140,00 142,40 143,30 grunty leśne prywatne osób fizycznych ha 119,60 122,70 125,00 127,00 129,40 130,30 grunty leśne prywatne wspólnot ha 9,50 9,50 13,00 13,00 13,00 13,00 41 Rozdział 2

gruntowych J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 grunty leśne gminne ogółem ha 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 grunty leśne gminne lasy ogółem ha 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 Odnowienia i zalesienia ogółem ogółem ha 1,3 3,1 2,6 2,0 2,9 1,1 lasy prywatne ha 1,3 3,1 2,6 2,0 2,9 1,1 zalesienia ogółem ha 1,3 3,1 2,3 2,0 2,4 0,9 lasy prywatne ha 1,3 3,1 2,3 2,0 2,4 0,9 Pozyskanie drewna (grubizny) ogółem m3 90 78 73 198 282 650 lasy prywatne m3 90 78 73 198 282 497 lasy gminne m3 0 0 0 0 0 153 Źródło: Bank Danych Regionalnych W zachodniej części gminy znajduje się Radłowsko-Wierzchosławicki obszar krajobrazu chronionego, którego charakterystyczną cechą oprócz drzewostanu jest występowanie kompleksu stawów oraz licznych starorzeczy w dolinie Dunajca. Obszar chroniony skupia szereg rzadkich gatunków roślin. Tożsamość przyrodnicza Gminy Wierzchosławice jest bezwzględnym atutem wpływającym na rekreacyjno-wypoczynkowy kierunek rozwoju gminy. Wierzchosławice nazywane są często kolebką ruchu ludowego. W okresie międzywojennym wieś wyrosła na stolicę ruchu ludowego dopominającego się bezskutecznie o reformę rolną, złagodzenie biedy i głodu ziemi. Przejawem tej walki były wiece i strajki chłopskie. W Wierzchosławicach urodził się Wincenty Witos. Tutaj również na miejscowym cmentarzu parafialnym znajduje się jego grób. Jest to miejsce często odwiedzane przez działaczy partii politycznych, odwołujących się do tradycji związanych z nurtem ruchu ludowego. W pobliżu znajduje się dom Wincentego Witosa, który wraz z całą zagrodą pełni funkcję muzeum. Do najciekawszych zabytków Wierzchosławic należy również klasycystyczny kościół z początków XIX w. Sfera społeczna W 2002 roku Gminę Wierzchosławice zamieszkiwało 10 594 mieszkańców. Zważywszy na fakt, że wskaźnik zagęszczenia powierzchni ogólnej w kraju i w województwie znacznie podnoszą gęsto zaludnione aglomeracje miejskie, bardziej wyrazistym porównaniem gęstości zaludnienia będzie przedstawienie gminy Wierzchosławice na tle 1586 gmin wiejskich w kraju. Otóż gmina Wierzchosławice należy do grupy gmin gęsto zaludnionych (141 osób/km 2 ), które w Polsce reprezentowane są nielicznie i wśród ogółu wszystkich gmin. Przeważająca większość gmin wiejskich w Polsce posiada niski wskaźnik gęstości zaludnienia poniżej 100 osób/km 2. 42 Rozdział 2

Rys.3. Liczba mieszkańców Gminy Wierzchosławice 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 ogółem mężczyźni kobiety 2 000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych Tab. 4. Liczba ludności gminy w poszczególnych latach wg płci J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ludność wg miejsca zameldowania/zamieszkania i płci stałe miejsce zameldowania stan na 31 XII ogółem osoba 10 594 10 588 10 681 10 714 10 693 10 638 10 581 mężczyźni osoba 5 179 5 182 5 246 5 247 5 229 5 190 5 166 kobiety osoba 5 415 5 406 5 435 5 467 5 464 5 448 5 415 faktyczne miejsce zamieszkania stan na 31 XII ogółem osoba 10 524 10 531 10 635 10 666 10 643 10 610 10 566 mężczyźni osoba 5 142 5 155 5 219 5 226 5 213 5 187 5 164 kobiety osoba 5 382 5 376 5 416 5 440 5 430 5 423 5 402 Ludność wg grup wieku i płci ogółem ogółem osoba 10 524 10 531 10 635 10 666 10 643 10 610 10 566 mężczyźni osoba 5 142 5 155 5 219 5 226 5 213 5 187 5 164 kobiety osoba 5 382 5 376 5 416 5 440 5 430 5 423 5 402 0-4 ogółem osoba 587 527 531 525 516 528 573 mężczyźni osoba 291 260 278 276 263 272 285 kobiety osoba 296 267 253 249 253 256 288 5-9 ogółem osoba 710 701 678 627 624 596 547 mężczyźni osoba 362 363 351 319 313 294 275 kobiety osoba 348 338 327 308 311 302 272 10-14 ogółem osoba 869 829 783 782 747 717 702 mężczyźni osoba 459 431 385 396 388 367 364 kobiety osoba 410 398 398 386 359 350 338 15-19 43 Rozdział 2

J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ogółem osoba 880 894 944 879 867 857 806 mężczyźni osoba 472 475 517 465 452 442 411 kobiety osoba 408 419 427 414 415 415 395 20-24 ogółem osoba 844 849 840 917 878 862 865 mężczyźni osoba 415 437 440 488 467 453 439 kobiety osoba 429 412 400 429 411 409 426 25-29 ogółem osoba 787 828 866 857 870 861 872 mężczyźni osoba 388 405 421 421 433 434 449 kobiety osoba 399 423 445 436 437 427 423 30-34 ogółem osoba 742 738 752 744 761 783 807 mężczyźni osoba 387 380 382 370 381 389 404 kobiety osoba 355 358 370 374 380 394 403 35-39 ogółem osoba 727 733 721 715 733 725 729 mężczyźni osoba 371 378 365 354 372 376 380 kobiety osoba 356 355 356 361 361 349 349 40-44 ogółem osoba 774 737 748 760 744 712 698 mężczyźni osoba 379 362 375 397 380 362 353 kobiety osoba 395 375 373 363 364 350 345 45-49 ogółem osoba 754 776 773 774 767 763 721 mężczyźni osoba 375 382 367 366 373 374 358 kobiety osoba 379 394 406 408 394 389 363 50-54 ogółem osoba 589 645 665 699 718 746 749 mężczyźni osoba 290 321 346 366 355 365 363 kobiety osoba 299 324 319 333 363 381 386 55-59 ogółem osoba 427 451 477 521 536 569 613 mężczyźni osoba 203 226 235 260 262 277 301 kobiety osoba 224 225 242 261 274 292 312 60-64 ogółem osoba 401 357 377 369 393 411 424 mężczyźni osoba 174 142 149 149 175 192 206 kobiety osoba 227 215 228 220 218 219 218 65-69 ogółem osoba 448 463 446 440 405 365 332 mężczyźni osoba 214 221 213 202 181 156 128 kobiety osoba 234 242 233 238 224 209 204 70 i więcej ogółem osoba 985 1 003 1 034 1 057 1 084 1 115 1 128 mężczyźni osoba 362 372 395 397 418 434 448 kobiety osoba 623 631 639 660 666 681 680 70-74 ogółem osoba - - - - 396 402 410 mężczyźni osoba - - - - 184 186 192 kobiety osoba - - - - 212 216 218 44 Rozdział 2

J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 75-79 ogółem osoba - - - - 343 338 333 mężczyźni osoba - - - - 131 129 139 kobiety osoba - - - - 212 209 194 80-84 ogółem osoba - - - - 232 238 237 mężczyźni osoba - - - - 73 83 76 kobiety osoba - - - - 159 155 161 85 i więcej ogółem osoba - - - - 113 137 148 mężczyźni osoba - - - - 30 36 41 kobiety osoba - - - - 83 101 107 Źródło: Bank Danych Regionalnych Analizując powyższą tabelę możemy stwierdzić ze największy procent ludności gminy to osoby w przedziale wiekowym od 25 do 60 lat i wynosi 5189 mieszkańców, kolejną grupą są osoby w przedziale wiekowym do 25 lat 3493 osoby, najmniejszy odsetek stanowią osoby po 60 roku życia tj 1884 osoby (dane z 2008 roku). Rys.4. Procentowy ilość osób w poszczególnych grupach wiekowych w Gminie Wierzchosławice 18% 49% 33% osoby w przedziale wiekowym do 25 lat osoby w przedziale wiekowym od 25 do 60 lat osoby po 60 roku życia Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych. Ruch naturalny w Gminie Wierzchosławice w 2008 roku: - liczba urodzeń żywych 132 dla porównania to o 35 więcej niż w 2007 roku, - liczba zgonów 94 dla porównania to o 2 mniej niż w 2007 roku, - liczba małżeństw 135, - liczba rozwodów 19. Migracje w gminie Wierzchosławice w 2008 roku: - liczba zameldowań 101, - liczba wymeldowań 202: 45 Rozdział 2

o ruch wewnętrzny 63, o zagranica 139. Saldo migracji obserwowane przed 2005 rokiem wykazuje wartości dodatnie co oznacza, że w latach wcześniejszych więcej ludzi zasiedlało gminę niż ją opuszczało. Tab. 5. Ruch naturalny w gminie według płci. J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ruch naturalny wg płci Urodzenia żywe ogółem osoba 99 100 110 108 102 97 132 mężczyźni osoba 49 60 61 53 46 47 - kobiety osoba 50 40 49 55 56 50 - Zgony ogółem ogółem osoba 98 74 81 95 94 96 94 mężczyźni osoba 52 44 33 54 43 49 53 kobiety osoba 46 30 48 41 51 47 41 Zgony niemowląt ogółem osoba 0 0 0 1 0 0 0 mężczyźni osoba 0 0 0 1 0 0 0 Przyrost naturalny ogółem osoba 1 26 29 13 8 1 38 mężczyźni osoba -3 16 28-1 3-2 - kobiety osoba 4 10 1 14 5 3 - MIGRACJE WEWNĘTRZNE I ZAGRANICZNE Migracje na pobyt stały gminne wg typu, kierunku i płci migrantów zameldowania w ruchu wewnętrznym ogółem osoba 120 70 117 95 88 120 - mężczyźni osoba 56 36 60 35 48 48 - kobiety osoba 64 34 57 60 40 72 - zameldowania z zagranicy ogółem osoba 3 2 16 3 16 19 - mężczyźni osoba 2 2 7 3 11 13 - kobiety osoba 1 0 9 0 5 6 - wymeldowania w ruchu wewnętrznym ogółem osoba 75 100 69 78 66 75 63 mężczyźni osoba 33 48 31 36 37 43 - kobiety osoba 42 52 38 42 29 32 - wymeldowania za granicę ogółem osoba 19 4 0 0 67 120 139 mężczyźni osoba 12 3 0 0 43 55 - kobiety osoba 7 1 0 0 24 65 - saldo migracji wewnętrznych ogółem osoba 45-30 48 17 22 45 - mężczyźni osoba 23-12 29-1 11 5 - kobiety osoba 22-18 19 18 11 40 - saldo migracji zagranicznych ogółem osoba -16-2 16 3-51 -101 - mężczyźni osoba -10-1 7 3-32 -42 - kobiety osoba -6-1 9 0-19 -59 - Migracje na pobyt stały gminne wg typu i kierunku zameldowania ogółem osoba 123 72 133 98 104 139-46 Rozdział 2

J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 zameldowania z miast osoba 75 56 60 58 52 65 - zameldowania ze wsi osoba 45 14 57 37 36 55 - zameldowania z zagranicy osoba 3 2 16 3 16 19 - wymeldowania ogółem osoba 94 104 69 78 133 195 - wymeldowania do miast osoba 31 54 30 41 29 36 - wymeldowania na wieś osoba 44 46 39 37 37 39 - wymeldowania za granicę osoba 19 4 0 0 67 120 - Źródło: Bank Danych Regionalnych Rys.5. Wykres przedstawiający ruch naturalny w Gminie Wierzchosławice w latach 2002-2008 140 120 100 80 60 Urodzenia żyw e Zgony ogółem Przyrost naturalny 40 20 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Źródło: Opracowanie własne na Podstawie danych z Banku Danych Regionalnych Tab.6. Ludność Gminy Wierzchosławice na tle gmin powiatu tarnowskiego (dane z 2007). Jednostka Liczba mieszkańców terytorialna Ogółem Liczba mężczyzn Liczba kobiet Tarnów 23442 11544 11898 Żabno 19047 9285 9762 Tuchów 17755 8772 8983 Wojnicz 12994 6454 6540 Lisia Góra 13908 6817 7091 Skrzyszów 13236 6575 6661 Zakliczyn 12294 6136 6158 Ryglice 11546 5713 5833 Pleśna 11665 5835 5830 Ciężkowice 11224 5655 5569 Wierzchosławice 10638 5190 5448 Radłów 9732 4777 4955 Gromnik 8483 4224 4259 47 Rozdział 2

Jednostka Liczba mieszkańców terytorialna Ogółem Liczba mężczyzn Liczba kobiet Rzepiennik Strzyżewski 6914 3409 3505 Wietrzychowice 4263 2106 2157 Powiat tarnowski 195478 96636 98842 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych Wśród 15 gmin wiejskich i miejsko-wiejskich należących do powiatu tarnowskiego pod względem ilości mieszkańców gmina Wierzchosławice zajmuje 11 miejsce. Wśród wszystkich analizowanych gmin w każdej dominuje płeć żeńska, co jest tendencją ogólnokrajową. Tab. 7. Struktura wiekowa ludności gminy Wierzchosławice, powiatu, województwa i kraju Jednostka terytorialna Gmina Wierzchosławice Powiat tarnowski Województwo małopolskie Polska Źródło: Bank Danych Regionalnych w wieku przedprodukcyjnym Ludność (%) stan na rok 2007 w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym 21,9 62,1 16,0 24,0 60,9 15,2 24,3 61,0 14,8 22,7 61,8 15,6 W strukturze ludności rozpatrywanej według ekonomicznych grup wiekowych dominuje ludność w wieku produkcyjnym, co jest prawidłowością demograficzną. Udział tej grupy wynosi 62,1% ogółu mieszkańców i nie odbiega od średniej dla powiatu tarnowskiego. Jest zbliżony również do średniej dla kraju i województwa małopolskiego. Ludność w wieku przedprodukcyjnym, a więc młodzież i dzieci stanowią 21,9%. Wielkość tej grupy jest również zbliżona do wartości dla województwa małopolskiego i kraju. Warto również zauważyć, że procentowy udział osób w wieku poprodukcyjnym jest największy w porównaniu do powiatu i kraju, a udział osób w wieku przedprodukcyjnym najmniejszy w porównaniu do powiatu, województwa i kraju. Struktura mieszkańców gminy Wierzchosławice w 2008 roku: kobiety: - liczba w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat) 1039, - liczba w wieku produkcyjnym (18-60 lat) 3242, - liczba w wieku poprodukcyjnym (powyżej 60 lat) 1039, mężczyźni: - liczba w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat) - 1100, - liczba w wieku produkcyjnym (18-60 lat) 3427, - liczba w wieku poprodukcyjnym (powyżej 60 lat) 551. 48 Rozdział 2

Tab. 8. Ludność w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym wg płci J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ludność w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym wg płci ogółem ogółem osoba 10 524 10 531 10 635 10 666 10 643 10 610 10 566 mężczyźni osoba 5 142 5 155 5 219 5 226 5 213 5 187 5 164 kobiety osoba 5 382 5 376 5 416 5 440 5 430 5 423 5 402 w wieku przedprodukcyjnym ogółem osoba 2 709 2 585 2 557 2 477 2 388 2 325 2 294 mężczyźni osoba 1 403 1 329 1 327 1 285 1 223 1 169 1 158 kobiety osoba 1 306 1 256 1 230 1 192 1 165 1 156 1 136 w wieku produkcyjnym ogółem osoba 6 155 6 265 6 370 6 472 6 548 6 586 6 594 mężczyźni osoba 3 163 3 233 3 284 3 342 3 391 3 428 3 430 kobiety osoba 2 992 3 032 3 086 3 130 3 157 3 158 3 164 w wieku poprodukcyjnym ogółem osoba 1 660 1 681 1 708 1 717 1 707 1 699 1 678 mężczyźni osoba 576 593 608 599 599 590 576 kobiety osoba 1 084 1 088 1 100 1 118 1 108 1 109 1 102 Ludność w wieku przedprodukcyjnym (14 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym wg płci ogółem ogółem osoba 10 524 10 531 10 635 10 666 10 643 10 610 10 566 mężczyźni osoba 5 142 5 155 5 219 5 226 5 213 5 187 5 164 kobiety osoba 5 382 5 376 5 416 5 440 5 430 5 423 5 402 w wieku przedprodukcyjnym - poniżej 15 lat ogółem osoba 2 166 2 057 1 992 1 934 1 887 1 841 1 822 mężczyźni osoba 1 112 1 054 1 014 991 964 933 924 kobiety osoba 1 054 1 003 978 943 923 908 898 w wieku produkcyjnym: 15-59 lat kobiety, 15-64 lata mężczyźni ogółem osoba 6 698 6 793 6 935 7 015 7 049 7 070 7 066 mężczyźni osoba 3 454 3 508 3 597 3 636 3 650 3 664 3 664 kobiety osoba 3 244 3 285 3 338 3 379 3 399 3 406 3 402 w wieku poprodukcyjnym ogółem osoba 1 660 1 681 1 708 1 717 1 707 1 699 1 678 mężczyźni osoba 576 593 608 599 599 590 576 kobiety osoba 1 084 1 088 1 100 1 118 1 108 1 109 1 102 Małżeństwa ogółem para 54 45 55 52 65 74 135 Wskaźnik obciążenia demograficznego ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym osoba 71,0 68,1 67,0 64,8 62,5 61,1 60,2 ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym osoba 61,3 65,0 66,8 69,3 71,5 73,1 73,1 ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym osoba 27,0 26,8 26,8 26,5 26,1 25,8 25,4 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem w wieku przedprodukcyjnym % 25,7 24,5 24,0 23,2 22,4 21,9 21,7 49 Rozdział 2

Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety Strategia Rozwoju Gminy Wierzchosławice na lata 2009-2020 J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 w wieku produkcyjnym % 58,5 59,5 59,9 60,7 61,5 62,1 62,4 w wieku poprodukcyjnym % 15,8 16,0 16,1 16,1 16,0 16,0 15,9 Wskaźniki modułu gminnego ludność na 1 km2 osoba 141 141 142 143 142 141 141 kobiety na 100 mężczyzn osoba 105 104 104 104 104 105 105 małżeństwa na 1000 ludności para 5,1 4,2 5,2 4,9 6,1 6,9 12,7 urodzenia żywe na 1000 ludności osoba 9,4 9,4 10,4 10,1 9,6 9,0 12,4 zgony na 1000 ludności osoba 9,3 7,0 7,6 8,9 8,8 9,0 8,8 przyrost naturalny na 1000 ludności osoba 0,1 2,5 2,7 1,2 0,7 0,1 3,5 Źródło: Bank Danych Regionalnych Rys.6. Wykres przedstawiający % udziału ludności wg grup wieku. 16% 22% w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym 62% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych Zasoby pracy Ocena zasobów pracy jest szacunkowym wynikiem określonym na podstawie analizy bezrobocia jawnego i ukrytego. Według informacji Urzędu Gminy w Wierzchosławicach na koniec grudnia 2008 liczba bezrobotnych w gminie wynosiła 268 osób, w tym 174 to kobiety. Tab. 9. Poziom i struktura bezrobocia w podziale na gminy powiatu tarnowskiego w latach (2002 2008) NAZWA GMINY,MIASTA 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 PUP TARNÓW 13548 6987 13611 7122 12923 6783 12136 6884 8974 5874 6765 4445 7093 4473 Tarnów miasto 7073 3737 7139 3779 6825 3669 6416 3673 4890 3150 3724 2400 4026 2445 Tarnów gmina 1223 661 1288 691 1279 678 1205 695 843 578 623 421 684 456 Lisia Góra 869 425 925 474 869 453 873 506 641 420 525 339 524 334 Pleśna 758 375 722 366 644 318 592 321 409 272 312 210 313 222 Ryglice 741 359 661 346 633 333 584 320 462 287 329 213 310 203 50 Rozdział 2

Skrzyszów 726 350 756 358 684 307 643 333 461 276 305 213 361 229 Wierzchosławice 701 352 693 368 644 353 596 345 367 282 285 198 268 174 Wojnicz 825 420 838 457 753 402 661 381 474 326 348 234 318 214 Zakliczyn 632 308 589 283 592 270 566 310 427 283 314 217 289 196 FILIA TUCHÓW 3360 1577 3814 1765 3562 1702 3422 1744 2945 1626 2291 1304 1894 1085 Tuchów, miasto, gmina 1427 691 1382 656 1317 627 1229 640 1057 591 855 493 691 392 Ciężkowice miasto/gmina 780 349 773 359 694 339 664 360 558 329 394 226 330 202 Gromnik 713 340 686 303 647 315 616 305 516 272 440 236 354 198 Rzepiennik Strzyżewski 440 197 435 204 423 205 421 202 369 200 261 156 220 123 Szerzyny X X 538 243 481 216 492 237 445 234 341 193 299 170 FILIA ŻABNO 2629 1341 2554 1310 2346 1182 2231 1197 1076 1153 1617 1008 1500 923 Żabno miasto/gmina 1631 846 1567 799 1428 743 1354 738 1145 702 1000 638 904 550 Wietrzychowice 249 107 230 107 223 95 225 101 184 90 160 76 159 93 Radłów 749 388 757 404 695 344 652 358 547 361 457 294 437 280 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z PUP Tarnów Tab. 10. Liczba osób bezrobotnych w Wierzchosławicach zarejestrowanych w PUP w latach 2002-2008 2002 stan na 31 grudnia 2003 stan na 31 grudnia 2004 stan na 31 grudnia 2005 stan na 31 grudnia 2006 stan na 31 grudnia 2007 stan na 31 grudnia 2008 stan na 31 grudnia ogółem 701 693 644 596 367 285 268 kobiety 352 368 353 345 282 198 174 mężczyźni 349 325 291 251 85 87 94 z prawem do zasiłku 84 89 79 78 39 37 59 liczba osób bez stażu pracy 194 176 159 149 105 85 79 ze stażem pracy bezrobotni wg czasu pozostawania bez pracy do 1 roku 75 77 69 75 56 36 31 1-5 lat 153 143 148 132 69 56 55 5-10 lat 93 112 100 82 37 33 28 10-20 lat 126 123 103 105 63 52 42 20-30 lat 58 58 61 50 34 20 22 więcej niż 30 lat do 1 miesiąca 6-12 miesięcy 12-24 miesięcy powyżej 24 miesięcy bezrobotni wyrejestrowani bezrobotni nowo zarejestrowani 2 4 4 3 3 3 11 53 75 61 67 66 59 53 1-3 miesięcy 96 102 114 139 56 74 73 3-6 miesięcy 101 126 95 90 71 45 66 Źródło: Opracowane przez PUP w Tarnowie 113 88 108 82 40 36 27 150 105 98 82 52 22 27 188 197 168 136 82 49 22 730 717 827 812 888 693 574 644 709 778 764 659 611 557 Z tabeli powyżej wynika, że poziom bezrobocia w Gminie Wierzchosławice utrzymuje się na poziomie zbliżonym do innych miejscowości podległych Powiatowemu Urzędowi Pracy w Tarnowie i sukcesywnie z roku na rok obniża się. W 2008 roku wynosił 268 osób, podczas gdy w 2002 roku liczba ta była ponad dwukrotnie większa i wynosiła 701 osób. 51 Rozdział 2

Rys. 7. Liczba osób bezrobotnych w Gminie Wierzchosławice na przestrzeni lat 2002-2008 Liczba osób bezrobotnych w poszczególnych latach 800 700 600 500 400 300 Liczba osób bezrobotnych w poszczególnych latach 200 100 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji PUP w Tarnowie Procentowy udział bezrobotnych zarejestrowanych do ludności w wieku produkcyjnym wynosi 4,1% (dane z 2008 roku) i uległ znacznemu spadkowi, dla porównania w 2002 roku wynosił 11,1% Rys.8. Procentowy udział ludzi bezrobotnych do ludzi w wieku produkcyjnym 12 10 11,06145251 10,10989011 9,208899876 8 6 4 5,604764814 4,327361069 4,06430088 Procentow y udział ludzi bezrobotnych do ludzi w w ieku produkcyjnym 2 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Źródło: Opracowanie własne 52 Rozdział 2

Ochrona zdrowia Gmina posiada dwa Zakłady Opieki Zdrowotnej w miejscowościach Wierzchosławice oraz Komorów. Samodzielny Gminny Zakład Opieki Zdrowotnej w Wierzchosławicach znajduje się przy rondzie - w niedalekim sąsiedztwie Domu Ludowego w Wierzchosławicach, oddział zamiejscowy Zakładu Opieki Zdrowotnej to Punkt Lekarski w Komorowie. W chwili obecnej na terenie gminy opieki udziela 5 lekarzy ogólnych i 3 stomatologów. Zakład podzielony jest na 4 poradnie tj. 1. Poradnia Ogólna, 2. Poradnia Pediatryczna, 3. Poradnia Stomatologiczna, 4. Poradnia Ginekologiczna Położnicza. Według danych na jednego lekarza ogólnego przypada 2659,5 pacjenta, a na lekarza stomatologa 3546 pacjentów. W gminie znajduje się jedna apteka. Według wskaźnika ludność na aptekę ogólnodostępną to 10638 osób. Porównując powyższe wskaźniki, w Gminie Wierzchosławice na jednego lekarza przypada znacznie więcej pacjentów niż w sąsiednich gminach. Oświata Gmina Wierzchosławice posiada dobrze rozwiniętą bazę edukacyjną. Szkoły są odnowione, wzbogacone o hale sportowe, przy gimnazjum znajduje się również basen rehabilitacyjny, a dzięki współpracy z Parafią Wierzchosławice prężnie działa nowoczesne Gminne Przedszkole Publiczne wraz z placem zabaw. W roku szkolnym 2006/2007 w gminie Wierzchosławice funkcjonowało siedem szkół stopnia podstawowego, w miejscowościach: Wierzchosławice, Rudka, Łętowice, Mikołajowice, Ostrów, Bogumiłowice i Wierzchosławice Dwudniaki. Do szkół podstawowych uczęszczało 609 uczniów. Przy każdej szkole zlokalizowane były oddziały zerowe. Szkoły i placówki oświatowe znajdujące się na terenie gminy Wierzchosławice: Szkoła Podstawowa im. 100-lecia Ruchu Ludowego w Wierzchosławicach, Szkoła Podstawowa w Wierzchosławicach Dwudniakach, Szkoła Podstawowa im. Św. Jadwigi Królowej Polski w Bogumiłowicach, Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Mikołajowicach, Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w Łętowicach, Szkoła Podstawowa im. Wincentego Witosa w Rudce, Szkoła Podstawowa w Ostrowie. Tab.11. Zestawienie informacji dotyczących szkół podstawowych w Gminie Wierzchosławice. Miejscowość Liczba uczniów Liczba nauczycieli Liczba obiektów sportowych w szkole Wierzchosławice 147 29 1 Rudka 137 18 1 Łętowice 101 15 1 Mikołajowice 69 13 1 Ostrów 67 17 0 Bogumiłowice 48 14 1 Wierzchosławice 40 14 0 Dwudniaki Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urząd Gminy Wierzchosławice 53 Rozdział 2

Łącznie w gminie w roku 2008/2009 do Szkół Podstawowych uczęszczało 609 uczniów w ramach 39 oddziałów. W Wierzchosławicach znajduje się również Gimnazjum im. Jana Pawła II w Wierzchosławicach do którego w roku szkolnym 2007/2008 uczęszczało 366 uczniów, a w roku szkolnym 2008/2009-350 uczniów. Gimnazjum w roku szkolnym 2008/2009 zatrudniało 26 nauczycieli uczących w 15 oddziałach. W gimnazjum znajdują się 2 obiekty sportowe do użytku uczniów. Na terenie gminy znajduje się jedno Gminne Przedszkole Publiczne oraz pomocniczo Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza Wsparcia Dziennego dla dzieci i młodzieży. Tab.12. Zestawienie dotyczące placówek oświaty na terenie Gminy Wierzchosławice dane z lat 2005-2009 Lp. Nazwa szkoły R. szk. 2005/2006 R. szk 2006/2007 R. szk. 2007/2008 R.szk. 2008/2009 Liczba obiekt 1 2 3 4 5 Szkoła Podstawowa w Wierzchosławicach- Dwudniakach Szkoła Podstawowa w Bogumiłowicach Szkoła Podstawowa w Ostrowie Szkoła Podstawowa w Mikołajowicach Szkoła Podstawowa w Łętowicach Szkoła Podstawowa 6 w Rudce Szkoła Podstawowa w 7 Wierzchosławicach l.oddz. l. ucz. l.n-li l.oddz. l. ucz. l.n-li l. oddz. l. ucz. l.n-li. l.oddz. l. ucz. l. n-li. sport. w szk. 5 52 12 5 52 13 5 41 16 4 40 14 0 6 82 12 5 70 14 5 60 15 5 48 14 1 6 65 14 6 62 18 6 60 17 6 67 17 0 6 92 12 6 86 13 6 79 14 6 69 13 1 6 107 14 6 111 15 6 101 15 6 101 15 1 7 162 18 7 150 22 7 153 19 6 137 18 1 6 154 20 6 148 20 6 155 23 6 147 29 1 8 Razem SP 42 714 102 41 679 115 41 649 119 39 609 120 5 9 Gimnazjum w Wierzchosławicach 17 381 38 17 376 37 16 366 39 15 350 26 2 10 Razem SP + G 59 1095 140 58 1055 152 57 1015 158 54 959 146 7 Źródło: Urząd Gminy Wierzchosławice Tab. 13. Edukacja przedszkolna na terenie Gminy Wierzchosławice J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 PRZEDSZKOLA ogółem ogółem ob. 1 1 1 1 1 1 podporządkowane samorządowi gminnemu ob. 1 1 1 1 1 1 oddziały ogółem oddział 2,00 2,00 2,00 2,00 4,00 4,00 podporządkowane samorządowi gminnemu oddział 2,00 2,00 2,00 2,00 4,00 4,00 miejsca ogółem miejsce 35 35 35 35 100 100 podporządkowane samorządowi gminnemu miejsce 35 35 35 35 100 100 nauczyciele pełnozatrudnieni ogółem osoba 3 - - - - - podporządkowane samorządowi gminnemu osoba 3 - - - - - 54 Rozdział 2

J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 nauczyciele niepełnozatrudnieni ogółem etat 1,00 - - - - - podporządkowane samorządowi gminnemu etat 1,00 - - - - - dzieci ogółem osoba 44 44 40 36 96 100 podporządkowane samorządowi gminnemu osoba 44 44 40 36 96 100 dzieci do lat 6 włącznie ogółem osoba 44 43 39 36 96 100 podporządkowane samorządowi gminnemu osoba 44 43 39 36 96 100 dzieci 6-letnie ogółem osoba 14 11 16 5 0 1 podporządkowane samorządowi gminnemu osoba 14 11 16 5 0 1 dzieci od 3 do 6 lat ogółem osoba 44 43 39 36 94 96 podporządkowane samorządowi gminnemu osoba 44 43 39 36 94 96 Dzieci wg roku urodzenia ogółem ogółem osoba 44 44 40 36 96 100 2 i mniej osoba 0 0 0 0 2 4 3 osoba 7 6 7 7 25 23 4 osoba 20 16 10 15 35 34 5 osoba 83 81 68 9 34 38 6 osoba 113 106 118 5 0 1 7 i więcej osoba 0 1 2 0 0 0 chłopcy ogółem osoba -64-59 -61 18 58 51 2 i mniej osoba 0 0 0 0 2 2 3 osoba 2 3 1 2 14 14 4 osoba 10 6 5 9 15 17 5 osoba 42 43 30 4 27 17 6 osoba 61 54 66 3 0 1 7 i więcej osoba 0 1 2 0 0 0 dziewczęta ogółem osoba 108 103 101 18 38 49 2 i mniej osoba 0 0 0 0 0 2 3 osoba 5 3 6 5 11 9 4 osoba 10 10 5 6 20 17 5 osoba 41 38 38 5 7 21 6 osoba 52 52 52 2 0 0 Dzieci wg płci ogółem ogółem ogółem osoba - - - 36 96 100 chłopcy osoba - - - 18 58 51 dziewczęta osoba - - - 18 38 49 dzieci do lat 6 włącznie ogółem osoba - - - 36 96 100 chłopcy osoba - - - 18 58 51 dziewczęta osoba - - - 18 38 49 dzieci 6-letnie ogółem osoba - - - 5 0 1 55 Rozdział 2

J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 chłopcy osoba - - - 3 0 1 dziewczęta osoba - - - 2 0 0 dzieci od 3 do 6 lat ogółem osoba - - - 36 94 96 chłopcy osoba - - - 18 56 49 dziewczęta osoba - - - 18 38 47 podporządkowane samorządowi gminnemu ogółem ogółem osoba - - - 36 96 100 chłopcy osoba - - - 18 58 51 dziewczęta osoba - - - 18 38 49 dzieci do lat 6 włącznie ogółem osoba - - - 36 96 100 chłopcy osoba - - - 18 58 51 dziewczęta osoba - - - 18 38 49 dzieci 6-letnie ogółem osoba - - - 5 0 1 chłopcy osoba - - - 3 0 1 dziewczęta osoba - - - 2 0 0 dzieci od 3 do 6 lat ogółem osoba - - - 36 94 96 chłopcy osoba - - - 18 56 49 dziewczęta osoba - - - 18 38 47 Oddziały przedszkolne przy szkołach podstawowych ogółem ob. 6 6 6 6 6 7 oddziały (klasy, grupy) oddział 8,00 9,00 9,00 9,00 8,00 6,50 nauczyciele pełnozatrudnieni osoba 9 - - - - - nauczyciele niepełnozatrudnieni etat 0,15 - - - - - dzieci osoba 179 166 165 144 131 108 dzieci do lat 6 włącznie osoba 179 166 164 144 128 107 dzieci 6-letnie osoba 99 95 102 87 83 97 dzieci od 3 do 6 lat osoba 179 166 164 144 128 107 Dzieci w oddziałach przedszkolnych przy szkołach podstawowych wg płci ogółem ogółem osoba - - - 144 131 108 chłopcy osoba - - - 67 61 58 dziewczęta osoba - - - 77 70 50 dzieci do lat 6 włącznie ogółem osoba - - - 144 128 107 chłopcy osoba - - - 67 59 57 dziewczęta osoba - - - 77 69 50 dzieci 6-letnie ogółem osoba - - - 87 83 97 chłopcy osoba - - - 40 39 53 dziewczęta osoba - - - 47 44 44 dzieci od 3 do 6 lat ogółem osoba - - - 144 128 107 chłopcy osoba - - - 67 59 57 dziewczęta osoba - - - 77 69 50 Źródło: Bank Danych Regionalnych 56 Rozdział 2

Analizując powyższą tabelę zauważa się, że ilość dzieci uczęszczających do przedszkoli w Gminie Wierzchosławice z roku na rok utrzymuje się na podobnym poziomie z niewielkimi zmianami. Faktem też jest ze rokrocznie przybywa dzieci: w 2002 roku w gminie było 99 urodzeń żywych, w 2005 roku 108, a w 2008 roku 132. Biorąc pod uwagę fakt wyżu demograficznego koniecznym staje się rozbudowa infrastruktury przedszkoli i miejsc przeznaczonych do opieki nad dziećmi. Kultura, sport i turystyka Gmina Wierzchosławice to atrakcyjne miejsce dla turystyki zarówno weekendowej jak i sezonowej, które zdążyli poznać i polubić już nie tylko mieszkańcy gminy, ale również turyści z Tarnowa, okolic gminy oraz z całego kraju odwiedzający tę ciekawą gminę, bądź przyjeżdżający wypocząć do Wierzchosławic. Gmina jest bogata w tereny leśne sprzyjające spacerom, wycieczkom rowerowym, turystyce (np. konnej) i polowaniom - stan zwierzyny łownej obejmuje: sarny, lisy, borsuki, kuny, tchórze, piżmaki, zające, bażanty, kuropatwy. Znajdują się tu również tereny wodne - kąpieliska, gdzie w okresie letnim wypoczywa tysiące turystów. Warto również zwrócić uwagę, iż przez teren Gminy Wierzchosławice przepływa rzeka Dunajec, której linia brzegowa jest bardzo urozmaicona, a wody stanowią bardzo dużą atrakcję dla wędkarzy. Gmina Wierzchosławice to również miejsce kultury i zabytków. Najpopularniejszym miejscem, które przyciąga turystów jest Muzeum Wincentego Witosa, w którym można zobaczyć jak żył, gdzie mieszkał i działał trzykrotny Premier Polski. Warto również zobaczyć zabytkowy kościół pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia w Wierzchosławicach, cmentarzysko kultury przeworskiej w Łętowicach, klasycystyczny dwór w Łętowicach z początków XIX wieku, Dom Ludowy im. Wincentego Witosa w Wierzchosławicach oraz cmentarze wojenne w Bobrownikach Małych i Gosławicach. Opiekę kulturalną nad mieszkańcami Gminy Wierzchosławice sprawuje 5 działających placówek bibliotecznych skupiających w ciągu roku ok. 1800 czytelników oraz Gminne Centrum Kultury z czterema placówkami kulturalnymi jemu podległymi, organizując zajęcia dla dzieci i młodzieży zarówno w okresie letnim jak i zimą. Rocznie około 26 imprez tematycznych skupia 16530 uczestników (dane z 2007 r., Bank Danych Regionalnych). Dla rodzin nie brakuje letnich festynów i zabaw przy plenerowej scenie w Wierzchosławicach. Najpopularniejszą coroczną imprezą w gminie jest dwudniowe Święto Karpia Wierzchosławickiego, organizowane jesienią, w czasie którego tysiące ludzi nie tylko z terenu gminy ale również z innych miejsc Polski i Europy bawi się na koncertach, bierze udział w występach znanych kabaretów, korzysta z atrakcji wesołego miasteczka, a wszystko za sprawą karpia przyrządzanego na wiele sposobów, który w Wierzchosławicach smakuje najlepiej. Placówki kulturalne na terenie gminy Wierzchosławice: 1. Dom Ludowy im. Wincentego Witosa w Wierzchosławicach, 2. Dom Ludowy w Komorowie, 3. Dom Ludowy w Łętowicach, 4. Muzeum Wincentego Witosa. Tab. 14. Kultura i sztuka w Wierzchosławicach J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 BIBLIOTEKI Placówki biblioteczne biblioteki i filie ob. 5 5 5 5 5 5 pracownicy bibliotek osoba 6 5 5 5 5 5 księgozbiór wol. 50 370 50 416 50 901 51 373 52 085 52 648 57 Rozdział 2

J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 czytelnicy w ciągu roku osoba 1 718 1 740 1 897 1 862 1 828 1 745 wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz wol. 46 420 39 598 42 772 39 805 38 927 37 225 obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich ob. 1 1 1 1 1 1 Biblioteki - wskaźniki ludność na 1 placówkę biblioteczną osoba 2 105 2 106 2 127 2 133 2 129 2 122 księgozbiór bibliotek na 1000 ludności wol. 4 786,2 4 787,4 4 786,2 4 816,5 4 893,8 4 962,1 czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności osoba 163 165 180 175 172 163 wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach wol. 27,0 22,8 22,5 21,4 21,3 21,3 MUZEA Muzea muzea łącznie z oddziałami ob. 1 1 1 1 1 1 oddziały ob. 1 1 1 1 1 1 zwiedzający muzea i oddziały osoba 1 899 2 350 2 437 2 877 2 766 2 195 KULTURA I SPORT Domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice instytucje ob. - 1-1 - 1 imprezy szt - 14-6 - 26 uczestnicy imprez osoba - 2 370-1 380-16 530 zespoły artystyczne szt - 2-6 - 2 członkowie zespołów artystycznych osoba - 95-138 - 40 koła (kluby) szt - 0-0 - 1 członkowie kół (klubów) osoba - 0-0 - 10 Źródło: Bank Danych Regionalnych Analizując tabelę nr 12 można stwierdzić, iż księgozbiór w 5 bibliotekach publicznych zlokalizowanych na terenie gminy Wierzchosławice wzrósł o 2 278 szt. z 50 370 w roku 2002 do 52 648 w roku 2007. Liczba czytelników na przestrzeni lat 2002 2007 kształtowała się na podobnym poziomie. Niepokojącym zjawiskiem jest zmniejszenie się liczby książek wypożyczanych na zewnątrz. Liczba wypożyczonych książek zmalała o 9 195 szt. z 46 420 w roku 2002 do 37 225 w roku 2007. Na 5 placówek bibliotecznych, tylko 1 jest dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych. Na terenie gminy Wierzchosławice istnieje 1 muzeum, które odwiedziło w 2007 roku 2 195 zwiedzających. Liczba zwiedzających Muzeum Wincentego Witosa na przestrzeni lat 2002 2005 systematycznie wzrastała z 1 899 do 2 877. W roku 2006 liczba zwiedzających zmalała do 2 766, a w 2007 roku 2 195. Liczba uczestników imprez kulturalnych i sportowych na przestrzeni lat 2002 2007 rośnie, z 2 370 w roku 2003 do 16 530 w roku 2007. Cztery placówki kulturalne oraz pięć punktów bibliotecznych świadczą o tym, że infrastruktura związana z upowszechnianiem kultury jest lepiej rozbudowana niż średnio w gminach byłego województwa tarnowskiego. Na terenie gminy funkcjonują trzy Domy Ludowe: w Wierzchosławicach, Komorowie oraz Łętowicach. Działalność kulturalna skupia się głównie w oparciu o Dom Ludowy w Wierzchosławicach, natomiast sporadycznie rozwijana jest w pozostałych sołectwach. Największym atutem kulturalno-promocyjnym Gminy Wierzchosławice jest jej historyczny związek z losami Wincentego Witosa, który urodził się i mieszkał w Wierzchosławicach, a obecnie spoczywa na tutejszym cmentarzu. Stąd Gmina Wierzchosławice nazywana jest Kolebką Ruchu Ludowego. 58 Rozdział 2

Na terenie gminy działa 8 Ludowych Klubów Sportowych. Oto reprezentanci gminy w różnych klasach rozgrywkowych: - LKS Gosłavia Gosławice, - LKS Jutrzenka Wierzchosławice, - LKS Dunajec Mikołajowice, - LKS Rudka, - LKS Bobry Bobrowniki Małe, - LKS Gryf Bogumiłowice, - LKS Radar Łętowice, - LKS Rybitwa Ostrów. W gminie są również osoby, które z sukcesami trenują mniej popularną w regionie siatkówkę plażową. Gospodarka Oprócz czynników natury społecznej ważnym elementem rozwoju ekonomicznego gminy są uwarunkowania gospodarcze. Ich rozpoznanie oraz właściwa ocena pozwalają ustalić działania prorozwojowe, jakie należy podjąć w świetle aktualnego stanu gospodarczego gminy. W Gminie Wierzchosławice podstawowe dziedziny gospodarcze, które należy poddać analizie to rolnictwo wraz z wszystkimi jego parametrami oraz pozarolnicza przedsiębiorczość uznawana za główna siłę napędową rozwoju ekonomicznego. Nie można w tym rozdziale pominąć stanu infrastruktury technicznej stanowiącej niewątpliwie jeden z najistotniejszych czynników rozwoju wszelkiej przedsiębiorczości. Nieodzowne staje się również spojrzenie na budżet gminy jako główny element kreujący i stymulujący proces rozwoju. W Gminie Wierzchosławice, z uwagi na jej lokalizację oraz infrastrukturę techniczną większość utrzymuje się z pracy poza rolnictwem. Analizując dane statystyczne, dominującą grupę stanowią osoby utrzymujące się z niezarobkowych źródeł utrzymania tj. głównie renty i emerytury 39,7 %. Drugą, co do wielkości grupę stanowią osoby utrzymujące się z pracy poza gospodarstwem 37,2 %. Co 8 osoba powyżej 15 roku życia mieszkająca w gminie jest na utrzymaniu innych. W porównaniu z gminami wiejskimi powiatu tarnowskiego, w Gminie Wierzchosławice obserwuje się znacznie mniejszy, wręcz marginalny odsetek osób utrzymujących się z pracy w swoim gospodarstwie rolnym. Tab.15. Podmioty gospodarcze stan na 31 grudnia każdego roku w [jedn. gosp.] 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Ogółem 446 486 471 466 411 413 Sektor publiczny 17 18 18 18 18 17 Sektor prywatny 429 468 453 448 393 396 Źródło: Bank Danych Regionalnych Ogółem na terenie gminy działalność gospodarczą prowadzi 413 podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON (stan na 2007 rok). Przeliczenie ich na 1000 mieszkańców daje wskaźnik 38,8, co wskazuje, że przedsiębiorczość w Gminie Wierzchosławice jest zbliżona do średniej w powiecie tarnowskim wynoszącej 43,4, i niższa niż średnio w województwie małopolskim 56,7. 59 Rozdział 2

Tab.16. Podmioty gospodarki narodowej (wg rejestru REGON) w Gminie Wierzchosławice oraz w powiecie tarnowskim i województwie małopolskim w 2007 roku. Jednostka terytorialna Ogółem zarejestrowane podmioty Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców Gmina Wierzchosławice 413 38,8 Powiat tarnowski 8490 43,4 Województwo małopolskie 66984 56,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z BDR W strukturze branżowej działalności gospodarczej dominuje handel oraz sfera usług. Mniej podmiotów operuje w innych sektorach, szczególnie w sektorze drobnej wytwórczości i rzemiosła. Prawdopodobnie wynika to z faktu, iż uruchomienie działalności produkcyjnej wymaga dużych nakładów finansowych oraz wiedzy technologicznej i rynkowej. Z drugiej strony działalność produkcyjna czy rzemieślnicza nie jest ograniczona lokalnym popytem, gdyż może zdobywać dalsze rynki dla swoich produktów w przeciwieństwie np. do handlu czy drobnych usług. Gmina Wierzchosławice nie posiada na swoim terenie zakładów zaopatrujących mieszkańców w energię elektryczną, ciepłowniczą i gazową. Energia gazowa i elektryczna dostarczana jest z zakładów zlokalizowanych na terenie miasta Tarnowa. Mieszkańcy gminy zaopatrują się w ciepło z indywidualnych kotłowni. W 60% są to kotłownie opalane gazem. Tab. 17. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON J. m. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ ZAREJESTROWANE W REJESTRZE REGON WG SEKTORÓW WŁASNOŚCIOWYCH W GMINIE WIERZCHOSŁAWICE Ogółem ogółem jed.gosp. 373 409 446 486 471 466 411 413 446 Sektor publiczny % ogółu % 4,83 4,16 3,81 3,70 3,82 3,86 4,38 4,12 3,81 podmioty gospodarki narodowej ogółem jed.gosp. 18 17 17 18 18 18 18 17 18 państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego ogółem jed.gosp. 6 11 11 12 12 12 12 12 13 przedsiębiorstwa państwowe jed.gosp. 1 1 1 1 1 1 1 0 0 Sektor prywatny % ogółu % 95,17 95,84 96,19 96,30 96,18 96,14 95,62 95,88 96,19 podmioty gospodarki narodowej ogółem jed.gosp 355 392 429 468 453 448 393 396 428 zakłady osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą jed.gosp. 282 - - - - - - - - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą jed.gosp. - 314 352 381 370 361 300 304 338 spółki prawa handlowego jed.gosp. 8 - - - - - - - - spółki handlowe jed.gosp. - 9 12 12 13 14 16 17 19 spółki prawa handlowego z udziałem kapitału jed.gosp. 2 - - - - - - - - 60 Rozdział 2

J. m. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 zagranicznego spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego jed.gosp. - 1 1 1 3 3 3 4 4 spółdzielnie jed.gosp. 3 3 3 3 3 3 3 3 3 stowarzyszenia i organizacje społeczne jed.gosp. 15 20 21 29 29 29 30 29 29 PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ ZAREJESTROWANE W REJESTRZE REGON WG SEKCJI PKD Jednostki zarejestrowane ogółem ogółem jed.gosp. 373 409 446 486 471 466 411 413 446 sektor publiczny jed.gosp. 18 17 17 18 18 18 18 17 18 sektor prywatny jed.gosp. 355 392 429 468 453 448 393 396 428 w sekcji A - Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo ogółem jed.gosp. 20 21 24 26 24 25 23 24 27 sektor prywatny jed.gosp. 20 21 24 26 24 25 23 24 27 w sekcji B - Rybactwo ogółem jed.gosp. 0 0 0 0 1 1 1 1 1 sektor prywatny jed.gosp. 0 0 0 0 1 1 1 1 1 w sekcji C - Górnictwo ogółem jed.gosp. 1 1 1 1 1 1 1 2 2 sektor prywatny jed.gosp. 1 1 1 1 1 1 1 2 2 w sekcji D - Przetwórstwo przemysłowe ogółem jed.gosp. 39 36 38 41 46 46 45 49 45 sektor publiczny jed.gosp. 1 1 1 1 1 1 1 0 0 sektor prywatny jed.gosp. 38 35 37 40 45 45 44 49 45 w sekcji E - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę ogółem jed.gosp. 0 0 0 0 0 0 0 0 1 sektor publiczny jed.gosp. 0 0 0 0 0 0 0 0 1 w sekcji F - Budownictwo ogółem jed.gosp. 59 67 72 78 74 74 57 58 61 sektor prywatny jed.gosp. 59 67 72 78 74 74 57 58 61 w sekcji G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego ogółem jed.gosp. 124 141 153 165 161 153 120 114 126 sektor prywatny jed.gosp. 124 141 153 165 161 153 120 114 126 w sekcji H - Hotele i restauracje ogółem jed.gosp. 6 8 8 10 7 7 6 7 8 sektor prywatny jed.gosp. 6 8 8 10 7 7 6 7 8 w sekcji I - Transport, gospodarka magazynowa i łączność ogółem jed.gosp. 34 35 34 37 28 29 29 31 35 sektor prywatny jed.gosp. 34 35 34 37 28 29 29 31 35 w sekcji J - Pośrednictwo finansowe ogółem jed.gosp. 12 12 16 15 16 12 13 15 16 sektor prywatny jed.gosp. 12 12 16 15 16 12 13 15 16 w sekcji K - Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej ogółem jed.gosp. 26 27 37 38 38 42 35 31 33 sektor publiczny jed.gosp. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 sektor prywatny jed.gosp. 25 26 36 37 37 41 34 30 32 w sekcji L - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne ogółem jed.gosp. 6 10 10 10 10 10 10 10 11 61 Rozdział 2

J. m. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 sektor publiczny jed.gosp. 2 2 2 2 2 2 2 2 2 sektor prywatny jed.gosp. 4 8 8 8 8 8 8 8 9 w sekcji M - Edukacja ogółem jed.gosp. 9 7 7 9 9 9 9 10 11 sektor publiczny jed.gosp. 9 7 7 9 9 9 9 9 9 sektor prywatny jed.gosp. 0 0 0 0 0 0 0 1 2 w sekcji N - Ochrona zdrowia i pomoc społeczna ogółem jed.gosp. 6 9 9 9 11 11 11 11 15 sektor publiczny jed.gosp. 3 3 3 2 2 2 2 2 3 sektor prywatny jed.gosp. 3 6 6 7 9 9 9 9 12 w sekcji O - Działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała ogółem jed.gosp. 31 35 37 47 45 46 51 50 54 sektor publiczny jed.gosp. 2 3 3 3 3 3 3 3 2 sektor prywatny jed.gosp. 29 32 34 44 42 43 48 47 52 Źródło: Bank Danych Regionalnych W roku 2008 sektor prywatny stanowi 95,96%, zaś sektor prywatny 4,04% ogółu przedsiębiorstw. Liczba przedsiębiorstw państwowych na przestrzeni lat 2000 2008 oscylowała między 17 a 18. Natomiast jeśli chodzi o dynamikę sektora prywatnego, liczba przedsiębiorstw prywatnych wzrosła o 73 z 355 z 2000 roku do 428 w roku 2008. Rys.9. Dynamika sektora prywatnego w latach 2000 2008 500,00 450,00 400,00 350,00 300,00 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00-468,00 453,00 428,00 392,00 429,00 448,00 393,00 396,00 355,00 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych Wśród sektora prywatnego najliczniejszą grupą przedsiębiorców są osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Stanowią oni w 2008 roku 78,97 % ogółu sektora. Stowarzyszenia i organizacje stanowią 6,77 %, spółki handlowe 4,44 % ogółu sektora. Największą dynamiką w sektorze prywatnym wykazują przedsiębiorstwa osób fizycznych prowadzące działalność gospodarczą. Liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w roku 2001 wynosiła 314, a w roku 2008 338. 62 Rozdział 2

Rys.10. Dynamika przedsiębiorstw osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w latach 2001 2008 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 352 370 361 381 338 314 300 304 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych Rys.11. Struktura przedsiębiorstw na terenie gminy Wierzchosławice wg sekcji PKD w roku 2008 Sekcja N - Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 3,36% Sekcja L - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne 2,47% Sekcja O - Działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała 12,11% Sekcja M - Edukacja 2,47% Sekcja A - Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 6,05% Sekcja B - Rybactwo 0,22% Sekcja - Górnictwo 0,45% Sekcja D - Przetwórstwo przemysłowe 10,09% Sekcja E - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 0,22% Sekcja K - Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej 7,40% Sekcja J - Pośrednictwo finansowe 3,59% Sekcja I - Transport, gospodarka magazynowa i łączność 7,85% Sekcja H - Hotele i restauracje 1,79% Sekcja F - Budownictwo 13,68% Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego 28,25% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych Analizując sektor przedsiębiorstw na terenie gminy Wierzchosławice wg sekcji PKD można stwierdzić, iż najliczniejszą grupą przedsiębiorstw są przedsiębiorstwa działające w sekcji w sekcji G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego. W roku 2008 sekcja ta stanowi 28,25% ogółu przedsiębiorstw. 63 Rozdział 2

Jeśli chodzi o dynamikę sekcji G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego liczba przedsiębiorstw zmienia się na przestrzeni lat. Pokazuje to wykres nr 8 Rys.12. Dynamika sekcji G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego w latach 2001 2008 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 165 141 153 161 153 120 126 124 114 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych Drugą najliczniejszą grupą przedsiębiorstw są przedsiębiorstwa z sekcji F Budownictwo. Stanowią one w roku 2008 ogółu przedsiębiorstw. Dynamika przedsiębiorstw z tej sekcji kształtowała się na stałym poziomie. Pokazuje to rys. nr 9 Rys.13. Dynamika sekcji F Budownictwo w latach 2001 2008 90 80 70 60 50 59 67 72 78 74 74 57 58 61 40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych 64 Rozdział 2

Do większych przedsiębiorstw znajdujących się na terenie gminy zalicza się: Rudka - Przedsiębiorstwo Remontowe Urządzeń Energetycznych,,Energoremont w Rudce, Komorów - Tarnowskie Przedsiębiorstwo Produkcji Elementów Budowlanych,,BIS Komorów 140, Wierzchosławice - Firma Handlowo-Usługowa,,Witospol Szwiec Józef, Stacja Paliw w Wierzchosławicach, - Przedsiębiorstwo-Handlowo-Usługowo-Wielobranżowe Iwona Świderska, Stacja Paliw w Wierzchosławicach, - Firma Handlowo-Usługowo-Produkcyjna,,Zrębex Wierzchosławice 429, - Młyn Gospodarczy Drąg Zbigniew Wierzchosławice 51, - Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie, Zakład w Wierzchosławicach, - Przedsiębiorstwo Produkcji Kruszywa i Usług Geologicznych,,KRUSZGEO S.A.Rzeszów, Kępa Bogumiłowicka - REMBUD Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlano-Usługowe Sp. z o.o., - Stacja Paliw w Kępie Bogumiłowickiej, - Zakład Mechaniki Pojazdowej, Kużdżał Robert, Bogumiłowice -,,Metal-Bud inż. Witos Roman Bogumiłowice 190, - Wytwórnia Podkładów Strunobetonowych STRUNBET Sp. z o.o., 33-121 Bogumiłowice 299, -Zakład Mechaniki Pojazdowej i Blacharstwo Solak Robert Bogumiłowice 142, -Zakład Stolarski Stolarka Budowlana Nowak Stanisław Bogumiłowice 134, Mikołajowice -Przedsiębiorstwo Budowy Dróg i Mostów S.A. w Tarnowie, -Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe,,METALEX, -,,STALBUD Tarnów Sp. z o.o. Potencjał gospodarczy określa nie tylko ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych, ale również liczba generowanych przez nie miejsc pracy. Na terenie gminy funkcjonuje 6 zakładów zatrudniających powyżej 50 osób. Największe z nich to: Przedsiębiorstwo Budowy Dróg i Mostów, Stalbud. Istnieje jeszcze 6 mniejszych zakładów zatrudniających od 10 do 50 osób. Nie bez znaczenia jest również szereg podmiotów mniejszych dających zatrudnienie jednej lub dwóm osobom. Infrastruktura techniczna Układ podstawowy sieci dróg w obszarze Gminy Wierzchosławice stanowią: droga krajowa, droga wojewódzka oraz drogi powiatowe. Nadrzędną rolę komunikacyjną pełni przebiegająca południowym skrajem gminy droga krajowa nr 4 Kraków-Tarnów-Przemyśl (międzynarodowa E40). Od tej drogi, w kierunku północnym, odchodzi droga wojewódzka nr 975 Dąbrowa Tarnowska-Wojnicz-Dąbrowa (8 km w gminie), pełniąca w obszarze gminy Wierzchosławice rolę podstawową. Ponadto obszar gminy przecinają drogi powiatowe: Tab.18. Drogi powiatowe przebiegające przez gminę Wierzchosławice L.p. Nr drogi Nazwa drogi Długość w km 1. 309 Tarnów Wierzchosławice 3,48 2. 339 Niwka Bobrowniki Małe 4,57 65 Rozdział 2

L.p. Nr drogi Nazwa drogi Długość w km 3. 340 Wierzchosławice Komorów Rudka 6,98 4. 341 Mikołajowice Bogumiłowice 5,83 5. 343 Wierzchosławice Dwudniaki 4,73 6. 344 Łętowice Szujec Wierzchosławice 3,09 7. 386 Ostrów Radłów 6,50 RAZEM 35,18 Źródło: Urząd Gminy Wierzchosławice Układ uzupełniający stanowią drogi gminne: - 60 km dróg gminnych publicznych, - 13 km dróg gminnych wewnętrznych, - 25 km dróg gminnych transportu rolniczego. Aktualnie obciążenie ruchem drogi krajowej nr 4 jest znaczne, drogi wojewódzkiej nr 975 niewielkie. Średnioroczny ruch dobowy dla poszczególnych dróg wyniósł: - droga krajowa nr 4 15200 pojazdów, w tym 23% ruch ciężki, - droga wojewódzka nr 975 odcinek południowy 2300 pojazdów, w tym 21% ruch ciężki, - droga wojewódzka nr 975 odcinek północny 1100 pojazdów, w tym 20% ruch ciężki. Wkrótce obszar gminy przecięty zostanie autostradą A4 z węzłem zlokalizowanym w rejonie Wierzchosławic. Obszar gminy obsługiwany jest linią kolejową magistralną Kraków-Medyka, z centralnie usytuowaną stacją kolejową w Bogumiłowicach. W wydziale Transportu i Komunikacji w Tarnowie zarejestrowanych jest 3645 pojazdów z terenu gminy Wierzchosławice, w tym 110 dotyczy sektora publicznego, a 3535 sektora prywatnego (dane z 2003 roku). Tab. 19. Gospodarka komunalna J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 URZĄDZENIA SIECIOWE Wodociągi długość czynnej sieci rozdzielczej km 99,2 95,3 95,3 95,3 95,3 95,3 długość czynnej sieci rozdzielczej będącej w zarządzie bądź administracji gminy km 97,2 93,3 93,3 93,3 93,3 93,3 długość czynnej sieci rozdzielczej będącej w zarządzie bądź administracji gminy, eksploatowanej przez jednostki gospodarki komunalnej km 97,2 93,3 93,3 93,3 93,3 93,3 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt 2 358 2 299 2 323 2 339 2 286 2 320 woda dostarczona gospodarstwom domowym dam3 315,8 288,1 225,6 196,8 196,8 210,3 ludność korzystająca z sieci wodociągowej osoba 9 461 9 478 9 581 9 613 9 600 9 583 Kanalizacja długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 43,4 43,4 43,4 141,3 141,3 141,3 długość czynnej sieci kanalizacyjnej będącej w zarządzie bądź administracji gminy km 43,4 43,4 43,4 141,3 141,3 141,3 długość czynnej sieci kanalizacyjnej będącej w zarządzie bądź administracji gminy eksploatowanej przez jednostki gospodarki komunalnej km 0 43,4 43,4 141,3 141,3 141,3 66 Rozdział 2

J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt 524 561 566 1 210 1 455 1 667 ścieki odprowadzone dam3 41,1 65,9 68,5 85,0 156,2 182,6 ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej osoba 1 379 1 514 1 529 3 683 4 301 4 776 Korzystający z instalacji w % ogółu ludności wodociąg % 89,9 90,0 90,1 90,1 90,2 90,3 kanalizacja % 13,1 14,4 14,4 34,5 40,4 45,0 Sieć rozdzielcza na 100 km2 sieć wodociągowa km 132,5 127,3 127,3 127,3 126,8 126,8 sieć kanalizacyjna km 58,0 58,0 58,0 188,8 188,0 188,0 Źródło: Bank Danych Regionalnych Analizując tabelę nr 17 można stwierdzić, że liczba osób podłączonych do sieci wodociągowej systematycznie rośnie na przestrzeni lat 2002 2007. Liczba osób korzystających z sieci wodociągowej stanowi 90,3 % ogółu ludności. Tylko 9,7% ogółu ludności nie jest podłączona do sieci wodociągowej. Jeśli chodzi o sieć kanalizacyjną, sytuacja ludności jest dużo gorsza. Pomimo, iż liczba osób podłączonych do kanalizacji się potroiła z 1 379 w roku 2002 do 4 776 w roku 2007, do sieci kanalizacyjnej w 2007 r. było podłączonych tylko 45% ogółu mieszkańców. Tab. 20. Stan i ochrona środowiska J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 KOMUNALNE OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW Ścieki oczyszczane odprowadzane ogółem dam3/rok 41,1 65,9 68,5 85,0 156,2 182,6 0 oczyszczane razem dam3/rok 41 66 69 85 156 183 0 oczyszczane z podwyższonym usuwaniem biogenów dam3/rok 41 66 69 85 156 183 0 oczyszczane biologicznie i z podwyższonym usuwaniem biogenów w % ścieków ogółem % - 100,2 100,7 100,0 99,9 100,2 0 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie wg lokalizacji ogółem osoba - - - - 6 787 7 423 0 na wsi osoba - - - - 6 787 7 423 0 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ogółem osoba 900 2 096 2 111 5 177 6 787 7 423 0 z podwyższonym usuwaniem biogenów osoba 900 2 096 2 111 5 177 6 787 7 423 0 ODPADY KOMUNALNE Zmieszane odpady zebrane w ciągu roku ogółem t - - - 1 064,24 1 222,55 1 498,94 0 z gospodarstw domowych t - - - 784,29 1 106,85 1 288,33 0 odpady zdeponowane na składowiskach w % zebranych % - - - 100,00 100,00 100,00 0 PRZEMYSŁOWE OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW Oczyszczalnie przemysłowe oczyszczalnie 67 Rozdział 2

J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 mechaniczne ob. 1 0 0 0 0 1 0 biologiczne ob. 1 0 0 0 0 0 0 przepustowość projektowa oczyszczalni mechaniczne m3/dobę 160 0 0 0 0 150 0 biologiczne m3/dobę 20 0 0 0 0 0 0 Gospodarka wodno-ściekowa w przemyśle zakłady zużywające wodę ogółem ob. 1 1 0 0 - - - zakłady zużywające wodę odprowadzające ścieki wymagające oczyszczenia bezpośrednio do wód powierzchniowych lub do ziemi ob. 1 - - - - - - zakłady zużywające wodę odprowadzające ścieki wymagające oczyszczenia bezpośrednio do wód lub do ziemi ob. - 1 0 0 - - - zużycie wody na potrzeby przemysłu dam3 19 14 0 0 0 21 0 pobór wód podziemnych dam3 25 20 0 0 0 24 0 Przemysłowe oczyszczanie ścieków ścieki odprowadzone ogółem dam3 13 10 0 0 0 31 0 ścieki odprowadzone do sieci kanalizacyjnej dam3 0 0 0 0 0 14 0 ścieki odprowadzane bezpośrednio do wód powierzchniowych lub do ziemi dam3 13 - - - - - - ścieki odprowadzane bezpośrednio do wód lub do ziemi dam3-10 0 0 0 17 0 ścieki wymagające oczyszczania ze ścieków odprowadzonych bezpośrednio do wód powierzchniowych lub do ziemi dam3 13 - - - - - - ścieki wymagające oczyszczania ze ścieków odprowadzonych bezpośrednio do wód lub do ziemi dam3-10 0 0 0 17 0 ścieki oczyszczane razem dam3 13 10 0 0 0 17 0 ścieki oczyszczane mechanicznie dam3 10 10 0 0 0 17 0 ścieki oczyszczane biologicznie dam3 3 0 0 0 0 0 0 Ładunki zanieczyszczeń w ściekach odprowadzonych do wód powierzchniowych lub do ziemi w kg/rok BZT5 kg/rok 69 - - - - - - ChZT kg/rok 344 - - - - - - zawiesina kg/rok 322 - - - - - - Ładunki zanieczyszczeń w ściekach odprowadzonych do wód lub do ziemi BZT5 kg/rok - 85 0 0 0 4 0 68 Rozdział 2

J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ChZT kg/rok - 324 0 0 0 20 0 zawiesina kg/rok - 218 0 0 0 3 0 chlorki i siarczany kg/rok - 707 0 0 0 0 0 Osady z przemysłowych oczyszczalni ścieków ogółem t - 1 0 0 0 2 0 stosowane do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne t - - 0 0 0 2 0 OCHRONA PRZYRODY I RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ Obszary prawnie chronione ogółem ha 4 470,0 4 470,0 4 470,0 4 470,0 4 197,9 4 197,9 0 rezerwaty przyrody ha 31,0 31,0 31,0 31,0 31,0 31,0 0 obszary chronionego krajobrazu ha 4 470,0 4 470,0 4 470,0 4 470,0 4 197,9 4 197,9 0 obszary chronionego krajobrazu rezerwaty i pozostałe formy ochrony przyrody ha 31,0 31,0 31,0 31,0 31,0 31,0 0 Pomniki przyrody ogółem szt 6 6 6 6 6 6 0 TERENY ZIELENI Tereny zieleni wg lokalizacji cmentarze obiekty ogółem (w miastach i na wsi) ob. - - - 10 10 10 0 powierzchnia ogółem (w miastach i na wsi) ha - - - 6,0 5,6 5,6 0 lasy gminne powierzchnia ogółem (w miastach i na wsi) ha - - 2,0 2,0 2,0 2,0 0 ZUŻYCIE WODY I OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności ogółem dam3/rok 1 229,6 1 005,4 927,9 899,6 901,1 935,9 0 przemysł dam3/rok 19 14 0 0 0 21 0 rolnictwo i leśnictwo dam3/rok 893 690 690 690 690 690 0 eksploatacja sieci wodociągowej dam3/rok 317,6 301,4 237,9 209,6 211,1 224,9 0 gospodarstwa domowe dam3/rok - 288,1 225,6 196,8 196,8 210,3 0 Komunalne i przemysłowe oczyszczalnie ścieków oczyszczalnie ogółem ob. 2 0 0 0 0 1 0 chemiczne, biologiczne i z podwyższonym usuwaniem biogenów ob. 1 - - - - - - przepustowość dam3/do bę 180 0 0 0 0 150 0 ogółem chemiczne, biologiczne i z podwyższonym usuwaniem biogenów dam3/do bę 20 - - - - - - 69 Rozdział 2

J. m. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków miejskich i wiejskich ogółem osoba 900 2 096 2 111 5 177 6 787 7 423 0 z podwyższonym usuwaniem biogenów osoba - 2 096 2 111 5 177 6 787 7 423 0 Ścieki wymagające oczyszczania odprowadzone do wód powierzchniowych lub do ziemi ogółem dam3 54,1 - - - - - - oczyszczane razem dam3 54 - - - - - - oczyszczane mechanicznie dam3 10 - - - - - - oczyszczane biologicznie dam3 3 - - - - - - oczyszczane z podwyższonym usuwaniem biogenów dam3 41 - - - - - - nieoczyszczane razem dam3 0,1 - - - - - - nieoczyszczane odprowadzone siecią kanalizacyjną dam3 0,1 - - - - - - Ścieki wymagające oczyszczania odprowadzone do wód lub do ziemi ogółem dam3-75,9 68,5 85,0 156,2 199,6 0 oczyszczane razem dam3-76 69 85 156 200 0 oczyszczane mechanicznie dam3-10 0 0 0 17 0 oczyszczane z podwyższonym usuwaniem biogenów dam3-66 69 85 156 183 0 nieoczyszczane razem dam3 - -0,1-0,5 0 0,2 0 0 nieoczyszczane odprowadzone siecią kanalizacyjną dam3 - -0,1-0,5 0 0,2 0 0 oczyszczane biologicznie, chemicznie i z podwyższonym usuwaniem biogenów w % ścieków wymagających oczyszczania % - 87,0 100,7 100,0 99,9 91,7 0 Źródło: Bank Danych Regionalnych Fakt, że teren Gminy Wierzchosławice w przeważającej części zajmują lasy 41% sprawia, że jest to teren przyjazny dla środowiska. Również informacje przedstawione w powyższej tabeli wskazują ze stan środowiska naturalnego w Gminie Wierzchosławice oraz sposób jego ochrony i zapobiegania jego pogorszeniu są ważne dla mieszkańców Gminy Wierzchosławice. 70 Rozdział 2

2.2. Zasoby Gminy Wierzchosławice Gmina Wierzchosławice posiada bogate zasoby praktycznie w każdej sferze działań tj. w sferze społecznej, gospodarczej, technicznej, jak również w sferze ochrony środowiska i zasobów naturalnych. W sferze społecznej skupić się można na zasobach ludzkich. Gmina Wierzchosławice należy do grupy gmin gęsto zaludnionych (141 osób/km 2 ). Przeważająca większość gmin wiejskich w Polsce posiada niski wskaźnik gęstości zaludnienia poniżej 100 osób/km 2. Największy procent ludności gminy to osoby w przedziale wiekowym od 25 do 60 lat i wynosi 5189 mieszkańców, kolejną grupą są osoby w przedziale wiekowym do 25 lat 3493 osób, najmniejszy odsetek stanowią osoby po 60 roku życia tj 1884 osoby (dane z 2008 roku). W strukturze ludności rozpatrywanej według ekonomicznych grup wiekowych dominuje ludność w wieku produkcyjnym, co jest prawidłowością demograficzną. Udział tej grupy wynosi 62,1% ogółu mieszkańców. Poziom bezrobocia w Gminie Wierzchosławice sukcesywnie z roku na rok obniża się. W 2008 roku wynosił 268 osób, podczas gdy w 2002 roku liczba ta była ponad dwukrotnie większa i wynosiła 701 osób. Procentowy udział bezrobotnych zarejestrowanych do ludności w wieku produkcyjnym wynosi 4,1% (dane z 2008 roku) i uległ znacznemu spadkowi, dla porównania w 2002 roku wynosił 11,1%. Do spadku bezrobocia na terenie Gminy Wierzchosławice bezpośrednio przyczynia się dobrze rozwinięty handel, istniejąca infrastruktura przemysłowa w południowej i częściowo północnej części gminy oraz dogodne położenie względem takich miast jak Tarnów czy Wojnicz. Rys.14. Procentowy udział ludzi bezrobotnych do ludzi w wieku produkcyjnym 12 10 11,06145251 10,10989011 9,208899876 8 6 4 5,604764814 4,327361069 4,06430088 Procentow y udział ludzi bezrobotnych do ludzi w w ieku produkcyjnym 2 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Źródło: Opracowanie własne Gmina Wierzchosławice posiada dobrze rozwiniętą bazę edukacyjną. Szkoły są odnowione, wzbogacone o hale sportowe, przy gimnazjum znajduje się również basen rehabilitacyjny, a dzięki współpracy z Parafią Wierzchosławice prężnie działa nowoczesne Gminne Przedszkole Publiczne wraz z placem zabaw. 71 Rozdział 2

W roku szkolnym 2006/2007 w gminie Wierzchosławice funkcjonowało siedem szkół stopnia podstawowego, w miejscowościach: Wierzchosławice, Rudka, Łętowice, Mikołajowice, Ostrów, Bogumiłowice i Wierzchosławice Dwudniaki. Szkoły i placówki oświatowe znajdujące się na terenie gminy Wierzchosławice: - Szkoła Podstawowa im. 100-lecia Ruchu Ludowego w Wierzchosławicach, - Szkoła Podstawowa w Wierzchosławicach Dwudniakach, - Szkoła Podstawowa im. Św. Jadwigi Królowej Polski w Bogumiłowicach, - Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Mikołajowicach, - Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w Łętowicach, - Szkoła Podstawowa im. Wincentego Witosa w Rudce, - Szkoła Podstawowa w Ostrowie. Łącznie w gminie w roku 2008/2009 do Szkół Podstawowych uczęszczało 609 uczniów w ramach 39 oddziałów. Przy każdej szkole zlokalizowane są oddziały zerowe. W Wierzchosławicach znajduje się również Gimnazjum im. Jana Pawła II w Wierzchosławicach. Gimnazjum w roku szkolnym 2008/2009 zatrudniało 26 nauczycieli uczących w 15 oddziałach. W gimnazjum znajdują się 2 obiekty sportowe do użytku uczniów, w tym basen. Na terenie gminy znajduje się jedno Gminne Przedszkole Publiczne oraz pomocniczo Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza Wsparcia Dziennego dla dzieci i młodzieży. Cały obszar Gminy Wierzchosławice to atrakcyjne miejsce dla turystyki zarówno weekendowej jak i sezonowej. Gmina jest bogata w tereny leśne sprzyjające spacerom, wycieczkom rowerowym, turystyce (np. konnej) i polowaniom - stan zwierzyny łownej obejmuje: sarny, lisy, borsuki, kuny, tchórze, piżmaki, zające, bażanty, kuropatwy. Znajdują się tu również tereny wodne - kąpieliska, gdzie w okresie letnim wypoczywa tysiące turystów. Warto również zwrócić uwagę, iż przez teren Gminy Wierzchosławice przepływa rzeka Dunajec, której linia brzegowa jest bardzo urozmaicona, a wody stanowią bardzo dużą atrakcję dla wędkarzy. Dobrze umiejscowiona i rozbudowana na terenie gminy infrastruktura sportowa zwiększa jej atrakcyjność pod względem turystyczno-wypoczynkowym. Gmina Wierzchosławice to również miejsce kultury i zabytków. Najpopularniejszym miejscem, które przyciąga turystów jest Muzeum Wincentego Witosa, w którym można zobaczyć jak żył, gdzie mieszkał i działał trzykrotny Premier Polski. W Wierzchosławicach możemy również zobaczyć: - zabytkowy kościół pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia w Wierzchosławicach, - cmentarzysko kultury przeworskiej w Łętowicach, - klasycystyczny dwór w Łętowicach z początków XIX wieku, - Dom Ludowy im. Wincentego Witosa w Wierzchosławicach, - cmentarze wojenne w Bobrownikach Małych i Gosławicach. Opiekę kulturalną nad mieszkańcami gminy sprawuje 5 działających placówek bibliotecznych skupiających w ciągu roku ok. 1800 czytelników oraz Gminne Centrum Kultury z czterema placówkami kulturalnymi jemu podległymi, organizując zajęcia dla dzieci i młodzieży zarówno w okresie letnim jak i zimą. Rocznie około 26 imprez tematycznych skupia 16530 uczestników. Dla rodzin nie brakuje letnich festynów i zabaw przy plenerowej scenie w Wierzchosławicach. Najpopularniejszą coroczną imprezą w gminie jest dwudniowe Święto Karpia Wierzchosławickiego, organizowane jesienią, w czasie którego tysiące ludzi nie tylko 72 Rozdział 2

z terenu gminy ale również z innych miejsc Polski i Europy bawi się na koncertach, bierze udział w występach znanych kabaretów, korzysta z atrakcji wesołego miasteczka itp. Placówki kulturalne na terenie gminy Wierzchosławice: 1. Dom Ludowy im. Wincentego Witosa w Wierzchosławicach, 2. Dom Ludowy w Komorowie, 3. Dom Ludowy w Łętowicach, 4. Muzeum Wincentego Witosa. Największym atutem kulturalno-promocyjnym Gminy Wierzchosławice jest jej historyczny związek z losami Wincentego Witosa, który urodził się i mieszkał w Wierzchosławicach, a obecnie spoczywa na tutejszym cmentarzu. Stąd Gmina Wierzchosławice nazywana jest Kolebką Ruchu Ludowego. Na terenie gminy działa 8 Ludowych Klubów Sportowych: - LKS Gosłavia Gosławice, - LKS Jutrzenka Wierzchosławice, - LKS Dunajec Mikołajowice, - LKS Rudka, - LKS Bobry Bobrowniki Małe, - LKS Gryf Bogumiłowice, - LKS Radar Łętowice, - LKS Rybitwa Ostrów. W Gminie Wierzchosławice podstawowe dziedziny gospodarcze, które należy poddać analizie to rolnictwo wraz z wszystkimi jego parametrami oraz pozarolnicza przedsiębiorczość uznawana za główna siłę napędową rozwoju ekonomicznego. W Gminie Wierzchosławice, z uwagi na jej lokalizację oraz infrastrukturę techniczną większość utrzymuje się z pracy poza rolnictwem. Ogółem na terenie gminy działalność gospodarczą prowadzi 413 podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON (stan na 2007 rok). Przeliczenie ich na 1000 mieszkańców daje wskaźnik 38,8, co wskazuje, że przedsiębiorczość w Gminie Wierzchosławice jest zbliżona do średniej w powiecie tarnowskim wynoszącej 43,4, W strukturze branżowej działalności gospodarczej dominuje handel oraz sfera usług. Mniej podmiotów operuje w innych sektorach, szczególnie w sektorze drobnej wytwórczości i rzemiosła, działalność produkcyjna czy rzemieślnicza nie jest ograniczona lokalnym popytem, gdyż może zdobywać dalsze rynki dla swoich produktów w przeciwieństwie np. do handlu czy drobnych usług. Dogodne położenie Gminy sprzyja rozwojowi gospodarki. Układ podstawowy sieci dróg w obszarze Gminy Wierzchosławice stanowią: droga krajowa, droga wojewódzka oraz drogi powiatowe. Nadrzędną rolę komunikacyjną pełni przebiegająca południowym skrajem gminy droga krajowa nr 4 Kraków-Tarnów-Przemyśl (międzynarodowa E40). Od tej drogi, w kierunku północnym, odchodzi droga wojewódzka nr 975 Dąbrowa Tarnowska-Wojnicz-Dąbrowa (8 km w gminie). Ponadto obszar gminy przecinają drogi powiatowe: Układ uzupełniający stanowią drogi gminne: - 60 km dróg gminnych publicznych, - 13 km dróg gminnych wewnętrznych, - 25 km dróg gminnych transportu rolniczego. Aktualnie obciążenie ruchem drogi krajowej nr 4 jest znaczne, drogi wojewódzkiej nr 975 niewielkie. Średnioroczny ruch dobowy dla poszczególnych dróg wyniósł: 73 Rozdział 2

- droga krajowa nr 4 15200 pojazdów, w tym 23% ruch ciężki, - droga wojewódzka nr 975 odcinek południowy 2300 pojazdów, w tym 21% ruch ciężki, - droga wojewódzka nr 975 odcinek północny 1100 pojazdów, w tym 20% ruch ciężki. Wkrótce obszar gminy przecięty zostanie autostradą A4 z węzłem zlokalizowanym w rejonie Wierzchosławic. Obszar gminy obsługiwany jest linią kolejową magistralną Kraków-Medyka, z centralnie usytuowaną stacją kolejową w Bogumiłowicach. Teren Gminy Wierzchosławice w przeważającej części zajmują lasy - 41%, co sprawia, że jest to teren przyjazny dla środowiska. W obszarze gminy występują również bogate złoża kruszcu oraz inne cenne złoża, które przy prawidłowej eksploatacji mogą przyczynić się do znacznych korzyści dla Gminy Wierzchosławice. 74 Rozdział 2

Rozdział 3 Strategia rozwoju Gminy Wierzchosławice 3.1. Analiza SWOT Analiza SWOT to jedna z najpopularniejszych tzw. heurystycznych technik analitycznych. Jej podstawowym zadaniem jest uporządkowanie informacji. Analiza SWOT jest stosowana we wszystkich niemal obszarach planowania strategicznego, jako narzędzie uniwersalne, niezbędne w analizach strategicznych, stanowiących bazę dla planowania strategicznego. Analiza SWOT jest efektywną metodą identyfikacji kategorii słabych i silnych stron oraz szans i zagrożeń: S (Strengths) mocne strony, W (Weaknesses) słabe strony, O (Opportunities) szanse, T (Threats) zagrożenia. Głównym celem analizy SWOT jest określenie aktualnej i perspektywicznej pozycji gminy Wierzchosławice. Zakres rodzajowy czynników, które mają wpływ na przedmiot analizy SWOT jest bardzo szeroki. Skuteczna ich identyfikacja jest podstawą analizy SWOT. Pomocny w celu identyfikacji tych czynników jest schemat dzielący czynniki analizy SWOT na cztery kategorie: Zewnętrzne, pozytywne (szanse lub okazje). Należy znaleźć w otoczeniu kluczowe czynniki, które pozwolą na utrzymanie pozycji lub jej ekspansję, a jednocześnie osłabią zagrożenia. Szanse mają pozytywny wpływ na rozwój i pokonywanie barier płynących z otoczenia. Zewnętrzne, negatywne (zagrożenia). Należy zidentyfikować w otoczeniu kluczowe czynniki, które są przeszkodą dla utrzymania pozycji, rozwoju lub ekspansji. Zagrożenia mają negatywny wpływ przede wszystkim na utrzymanie pozycji, jak również na perspektywy rozwoju. Skuteczna ich identyfikacja jest podstawą opracowania prawidłowej strategii. Czynniki zewnętrzne mogą w jednym przypadku być szansą, a w innych są zagrożeniem. Typowymi przykładami jest polityka gospodarcza prowadzona przez państwo, tendencje rynkowe, koncesjonowanie działalności gospodarczej. Wewnętrzne, pozytywne (mocne strony). Identyfikacja mocnych stron wynika ze znajomości przedmiotu analizy. Im ta znajomość jest głębsza, tym wynik analizy jest bardziej efektywny. Mocne strony zależą od rodzaju przedmiotu analizy. Całkowicie inaczej będzie prowadzona ich identyfikacja w przypadku przedsiębiorstwa, a inaczej w przypadku analizy jednostki samorządu terytorialnego, w ramach której przedsięwzięcia o charakterze gospodarczym muszą być ściśle powiązane z zadaniami społecznymi. Praktycznie w każdym przypadku mocne strony są wynikiem wszelkiego rodzaju zasobów i kwalifikacji przedmiotu analizy. 75 Rozdział 3

Wewnętrzne, negatywne (słabe strony). Identyfikacja słabych stron przebiega podobnie jak identyfikacja mocnych stron przedmiotu analizy i jest wynikiem znajomości przedmiotu analizy. Praktycznie jednak w każdym przypadku słabe strony są wynikiem wszelkiego rodzaju braku zasobów i braku kwalifikacji przedmiotu analizy. Sporządzając analizę wzięto pod uwagę uwarunkowania charakterystyczne dla Gminy Wierzchosławice, jako potencjału cywilizacyjnego, a także dotychczasowe wyniki badań ankietowych liderów opinii publicznej i konsultacji społecznych. Przy ich ocenie zadano następujące pytania: Czy te składniki diagnozy stanu i potencjału rozwoju gminy są nadal aktualne i opisują stan faktyczny? Czy mają one związek z problemami rozwoju gminy, które trzeba rozwiązać? Jeżeli trzeba coś zmienić, to co, jak i dlaczego? Analizę SWOT najlepiej przeprowadzić strukturalnie wyznaczając kierunki rozwoju gminy. Takimi kierunkami na potrzeby analizy SWOT dla Gminy Wierzchosławice są następujące dziedziny: - sfera techniczna i ochrona środowiska, - sfera społeczna rozwój kapitału społecznego, - sfera gospodarcza, - sfera kultury, turystyki i sportu. 76 Rozdział 3

Kierunek I Sfera techniczna i ochrona środowiska Słabe strony: Silne strony: - korzystne położenie gminy względem Tarnowa i sieci komunikacyjnej (E 4, kolej, planowana budowa autostrady), - istniejąca infrastruktura przemysłowa w południowej i częściowo północnej części gminy, - walory rekreacyjne gminy (akweny wodne, lasy i zadrzewienia), - zasoby naturalne gminy, - znaczny stopień skanalizowania gminy, - efektywne działania w zakresie gospodarki odpadami. Szanse: - projekt budowy drogi klasy G w gminie, - budowa ciągów komunikacyjnych (ścieżek rowerowych, chodników i nowych nawierzchni asfaltowych), - wykorzystanie energii słonecznej, dającej możliwość poprawy jakości środowiska, - poprawa wydajności energetycznej poprzez wykorzystanie ujęć gorących źródeł, - rozwój infrastruktury środowiskowej odpowiadającej potrzebom rodzin, - dokończenie budowy kanalizacji w gminie, - prowadzenie kampanii informacyjnej w zakresie selektywnej zbiórki odpadów, - rozbudowa i modernizacja Stacji Uzdatniania Wody w Wierzchosławicach, - dofinansowanie ze środków UE. - brak infrastruktury związanej z turystyką i wypoczynkiem, - niewystarczające skanalizowanie terenów gminy, - niedostateczna ilość ciągów pieszych i ścieżek rowerowych, - niezadowalający stan infrastruktury kulturalnej wraz z jej otoczeniem, - brak przystosowania obiektów publicznych do potrzeb osób niepełnosprawnych, - niewystarczająca infrastruktura drogowa, - brak wykorzystania odnawialnych, alternatywnych źródeł energii, - brak wykorzystania zasobów wód geotermalnych na terenie gminy, - brak wprowadzenia w wystarczającym zakresie selektywnej zbiórki odpadów, - powszechne występowanie azbestu w budownictwie indywidualnym, - niewystarczająca świadomość społeczeństwa o roli ochrony środowiska, - niewystarczający dostęp do Internetu w miejscach publicznych. Zagrożenia: - niewystarczająca ilość własnych środków finansowych gminy na poprawę istniejącej infrastruktury technicznej oraz tworzenie nowej, - dewastacja środowiska naturalnego w przypadku braku środków finansowych na jego ochronę, - niewystarczająca ilość własnych środków finansowych gminy na zakup urządzeń wykorzystujących odnawialne źródła energii, - zagrożenie czystości powietrza i hałasem. 77 Rozdział 3

Kierunek II Sfera społeczna rozwój kapitału społecznego Słabe strony: Silne strony: - działalność systemu edukacyjnego gminy, - silny i sprawnie funkcjonujący samorząd, - zorganizowana praca policji, - wzrost świadomości społecznej związanej z potrzebami osób niepełnosprawnych, - podejmowanie specjalistycznych szkoleń przez pracowników urzędu gminy, - objęcie dzieci przedszkolnych i uczniów szkół różnymi formami zajęć wyrównawczych, - realizowanie działań objętych Gminnym Programem Profilaktyki i Przeciwdziałania Alkoholizmowi, - działania Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wierzchosławicach, - działalności Gminnego Punktu Konsultacyjnego dla osób uzależnionych i współuzależnionych oraz członków ich rodzin z terenu Gminy Wierzchosławice. Szanse: - rozwój szkolnictwa wyższego w Tarnowie, - budowa obiektu sportowego wielofunkcyjnego wraz z placami zabaw i rekreacji na terenie gminy, - budowa nowego Ośrodka Zdrowia w Wierzchosławicach wraz z zapleczem rehabilitacyjnym przystosowanego dla osób niepełnosprawnych, - budowa obiektów rekreacyjno-sportowych (place zabaw, lodowisko, ścieżki rowerowe, różnorodne boiska) w celu podnoszenia sprawności fizycznej dzieci i młodzieży i prowadzenia na tych obiektach zajęć pozalekcyjnych, - wyposażenie placówek oświatowych nowoczesne środki dydaktyczne i sprzęt techniczny, - utworzenie na terenie Gminy Wierzchosławice dla uczniów poradni logopedycznej i psychologicznopedagogicznej, - podejmowanie i realizacja programów profilaktycznych, - monitorowanie problematyki alkoholowej i narkotykowej na terenie gminy, - realizacja programów przeciwdziałania bezrobociu, - niewystarczająca ilość miejsc do spędzania wolnego czasu, zarówno dla dzieci i młodzieży, jak i dorosłych, - niewystarczająca ilość miejsc pracy, - niezadowalający stan infrastruktury społecznej, - słaba organizacja sektora opieki zdrowotnej, - niezadowalająca jakość usług zdrowotnych, - brak przystosowania obiektów publicznych do potrzeb osób niepełnosprawnych, - niewystarczająca aktywność społeczna, - niedostateczne zaplecze do świadczenia usług medycznych, - mała ilość organizacji pozarządowych, - wyuczona bezradność i roszczeniowość postaw, - niedostateczna skuteczność instytucji przeciwdziałających patologiom społecznym. Zagrożenia: - niedoskonałość systemu wspierania przedsiębiorczości, szczególnie w środowiskach wiejskich, - napływ złych wzorców kulturowych, - niewystarczająca ilość własnych środków finansowych gminy na wspieranie sfery społecznej, - niewystarczająca ilość przedszkoli w przypadku zwiększenia się przyrostu naturalnego, - niekorzystny wpływ kryzysu gospodarczego na sytuację rodzin, - odpływ młodych wykształconych ludzi, - niespójność poziomu i kierunków kwalifikacji zawodowych z potrzebami lokalnego rynku pracy, - niewystarczające wywiązanie się rodziców ze swych zadań opiekuńczych i wychowawczych, - niewystarczające działania w zakresie bezpieczeństwa. 78 Rozdział 3

- dofinansowanie ze środków UE na działania z zakresu rozwoju zasobów społecznych. Silne strony: - korzystne położenie gminy względem Tarnowa i sieci komunikacyjnej (E 4, kolej, planowana budowa autostrady), - korzystne warunki przyrodnicze i glebowe do rozwoju rolnictwa, - istniejąca infrastruktura przemysłowa w południowej i częściowo północnej części gminy, - zasoby naturalne gminy, - dobrze rozwinięty handel. Szanse: - wzrost zainteresowania turystyką weekendową mieszkańców okolicznych miast i miejscowości, - zainteresowanie zakupem działek siedliskowych i rekreacyjnych przez osoby z zewnątrz gminy, - zagospodarowanie nowych terenów pod turystykę i rekreację, - zainteresowanie wykorzystaniem terenów pod działalność gospodarczą, - dostosowanie kierunków produkcji rolniczej do warunków rynkowych poprzez specjalizację i uwzględnienie oczekiwań konsumentów, - integracja gospodarstw rolnych poprzez wspieranie powstawania i działalności grup producenckich, - działania wspierające rozwój agroturystyki, - rozwój szkolnictwa wyższego w Tarnowie, - dofinansowanie ze środków UE. Kierunek III Sfera gospodarcza Słabe strony: - niewystarczająca ilość miejsc pracy, - niewystarczająca promocja gminy, - słabo rozwinięty sektor usług, - brak wykorzystania zasobów wód termalnych na terenie gminy, - niewystarczająca promocja rolnictwa ekologicznego oraz lokalnych liderów rolnictwa, - niekorzystna struktura agrarna, rozdrobnienie gospodarstw. Zagrożenia: - brak preferencyjnej polityki fiskalnej dla rozwoju przedsiębiorczości, - niedoskonałość systemu wspierania przedsiębiorczości, szczególnie w środowiskach wiejskich, - słaba komunikacja publiczna z Tarnowem, - mała aktywność inwestycyjna, - silna promocja gmin sąsiadujących, -wzrost poziomu bezrobocia spowodowany kryzysem gospodarczym. 79 Rozdział 3

Kierunek IV Sfera kultury, turystyki i sportu Słabe strony: Silne strony: - działalność Muzeum Wincentego Witosa, - działalność Gminnego Centrum Kultury w Wierzchosławicach, - promocja gminy (m.in. poprzez organizowanie cyklicznych corocznych imprez promujących gminę), - tradycje ruchu ludowego, - korzystne położenie gminy względem Tarnowa i sieci komunikacyjnej (E 4, kolej, planowana budowa autostrady), - dobrze rozbudowana i umiejscowiona na terenie gminy infrastruktura sportowa, - walory rekreacyjne gminy (akweny wodne, lasy i zadrzewienia). Szanse: - wzrost zainteresowania turystyką weekendową mieszkańców okolicznych miast i miejscowości, - budowa obiektu sportowego wielofunkcyjnego wraz z placami zabaw i rekreacji na terenie gminy, - budowa ścieżek rowerowych i ciągów dla pieszych, - rozbudowa i modernizacja istniejących obiektów kulturalnych i sportowych na terenie gminy, - opieka nad zabytkami, rejestracja i modernizacja obiektów znajdujących się w rejestrze zabytków oraz przystosowanie ich do optymalnej funkcji turystycznej, - podnoszenie jakości gminnych wydawnictw oraz serwisu internetowego, - rozpoczęcie ponadlokalnej działalności Centrum Kultury Wsi Polskiej im. Wincentego Witosa w Wierzchosławicach po zakończeniu remontu, - dofinansowanie ze środków UE. - brak infrastruktury związanej z turystyką i wypoczynkiem, - słabe wykorzystanie obiektów użyteczności publicznej (domy ludowe itp.), - niewystarczająca ilość miejsc do spędzania wolnego czasu, zarówno dla dzieci i młodzieży, jak i dorosłych, - słaba komunikacja publiczna z Tarnowem, - niezadowalający stan infrastruktury kulturalnej, - niewystarczająca aktywność społeczna, - niezadowalający stan obiektów zabytkowych na terenie gminy. Zagrożenia: - napływ złych wzorców kulturowych, - niewystarczająca ilość własnych środków finansowych gminy na wspieranie działalności kulturalno- turystycznej, - silna promocja gmin sąsiadujących, - niewystarczająca współpraca krajowa i międzynarodowa w zakresie promowania tradycji kulturowych oraz walorów turystyczno krajobrazowych Gminy Wierzchosławice. Strategię opracowano przyjmując za podstawę wyniki badań ankietowych liderów opinii publicznej i konsultacji społecznych oraz burzy mózgów wśród radnych, sołtysów i pracowników Urzędu Gminy Wierzchosławice i jednostek samorządu terytorialnego oraz autorów opracowujących strategię, organizowanych metodą aktywnego planowania strategicznego. Przeprowadzono pięć spotkań konsultacyjnych z udziałem liderów lokalnych reprezentujących: radnych, organizacje pozarządowe, jednostki organizacyjne gminy, pracowników Urzędu Gminy Wierzchosławice oraz mieszkańców gminy: 80 Rozdział 3

I spotkanie konsultacyjne nt. Miejsce Strategii w strukturze planowania rozwoju Gminy Wierzchosławice do roku 2020. Metodyka pracy nad aktualizacją Strategii z pracownikami Urzędu Gminy Wierzchosławice odbyło się dnia 17.04.2009 r. Spotkanie to miało charakter warsztatowy, podczas którego wypracowano: tytuł aktualizowanego opracowania, harmonogram spotkań konsultacyjnych oraz ostateczną wersję formularza ankiety do badań społecznych w gminie Wierzchosławice, II spotkanie konsultacyjne nt. Miejsce Strategii w strukturze planowania rozwoju Gminy Wierzchosławice do roku 2020. Metodyka pracy nad aktualizacją Strategii z radnymi i sołtysami odbyło się dnia 27.04.2009 r., III spotkanie konsultacyjne nt. Miejsce Strategii w strukturze planowania rozwoju Gminy Wierzchosławice do roku 2020. Metodyka pracy nad aktualizacją Strategii z mieszkańcami Gminy Wierzchosławice odbyło się 11.05.2009 r. w Gimnazjum w Wierzchosławicach z pracownikami oświaty oraz uczniami, IV spotkanie konsultacyjne nt. Miejsce Strategii w strukturze planowania rozwoju Gminy Wierzchosławice do roku 2020. Metodyka pracy nad aktualizacją Strategii z mieszkańcami Gminy Wierzchosławice odbyło się 11.05.2009 r. w Gminnym Centrum Kultury w Wierzchosławicach z mieszkańcami gminy, V spotkanie - przekazanie uaktualnionej Strategii do konsultacji Urzędowi Gminy Wierzchosławice zgłoszenie uwag i poprawek do wstępnej wersji Strategii 19.06.2009 r. Spotkanie to miało charakter warsztatowy. W trakcie zorganizowanych spotkań konsultacyjnych zostały przeprowadzone badania ankietowe, których celem było poznanie problemów na obszarze Gminy Wierzchosławice występujących w sferze technicznej, społecznej, gospodarczej, ochrony środowiska, a także upatrywanych szans rozwoju gminy i zagrożeń utrudniających jej dalszy rozwój. Wyniki badań stanowiły również istotne źródło informacji do opracowania analizy SWOT. W konsultacjach społecznych i badaniach ankietowych udział wzięło 223 osoby. Ankiety były również wypełniane przez Internet. Zebrano 56 ankiet internetowych. Konceptualizacja problematyki badawczej do badań ankietowych dotyczących poziomu rozwoju Gminy Wierzchosławice 1. Cel Celem badania jest poznanie problemów na obszarze Gminy Wierzchosławice występujących w sferze technicznej, społecznej, gospodarczej, ochrony środowiska, a także upatrywanych szans rozwoju gminy i zagrożeń utrudniających jej dalszy rozwój. 2. Przedmiot badania Przedmiotem badania ankietowego są opinie i oceny liderów opinii i mieszkańców Gminy Wierzchosławice na temat poziomu rozwoju gminy oraz jej potencjału rozwojowego, a także występujących w gminie problemów w sferze technicznej, społecznej, gospodarczej, ochrony środowiska oraz szans i zagrożeń rozwojowych. 3. Problemy: A. Główny problem: Jaki jest poziom rozwoju Gminy Wierzchosławice, jej możliwości rozwojowe oraz problemy, które mogą hamować jej rozwój, według opinii liderów opinii i mieszkańców gminy? B. Problemy szczegółowe: 81 Rozdział 3

o Na jakim poziomie rozwoju znajduje się obecnie Gmina Wierzchosławice według ocen liderów opinii i mieszkańców gminy? o Jaki potencjał rozwojowy ma Gmina Wierzchosławice i w jakim stopniu został on dotychczas wykorzystany według opinii i ocen liderów opinii i mieszkańców gminy? o Jakie problemy występują aktualnie na obszarze gminy w sferze technicznej, społecznej, gospodarczej i ochrony środowiska według opinii liderów opinii i mieszkańców gminy? o Jakie jest zaangażowanie władz gminy w rozwiązywanie występujących problemów według ocen liderów opinii i mieszkańców gminy? o Jakie są szanse dla rozwoju Gminy Wierzchosławice według opinii liderów opinii i mieszkańców gminy? o Jakie są zagrożenia dla rozwoju Gminy Wierzchosławice według opinii liderów opinii i mieszkańców gminy? o Jakie są silne strony Gminy Wierzchosławice według opinii liderów opinii i mieszkańców gminy? o Jakie są słabe strony Gminy Wierzchosławice według opinii liderów opinii i mieszkańców gminy? 4. Zmienne: o obecny poziom rozwoju miny, o stopień wykorzystania potencjału rozwojowego gminy, o stopień zaangażowania władz gminy w rozwiązywanie problemów, o ważne dla mieszkańców problemy występujące na terenie gminy, o szanse rozwoju gminy, o zagrożenia dla rozwoju gminy, o silne strony gminy, o słabe strony gminy, o płeć, o wiek, o wykształcenie, o zatrudnienie, o dochód miesięczny. 5. Wskaźniki Wskaźnikami są elementy informacji zawarte w wypowiedziach respondentów w 8 pytaniach zamkniętych i 2 otwartych i 2 półotwartych ankiety. 6. Metoda badawcza Sondaż diagnostyczny 7. Technika badawcza Ankieta 8. Narzędzie badawcze Kwestionariusz ankiety 9. Wielkość próby, błąd próby oraz poziom ufności Wiarygodne wyniki badań ankietowych na podstawie analizy pewnej próby, wynika z przedstawionych w teorii statystyki dowodów pozwalających oszacować margines błędu tych prób za pomocą zakresów prawdopodobieństwa. 82 Rozdział 3

Zazwyczaj w badaniach społecznych przyjmuje się 95-procentowe prawdopodobieństwo, które nazywane jest także poziomem ufności. Szacując dokładność próby lub dobierając jej skład w taki sposób, by gwarantowała ona dany poziom dokładności, musimy brać pod uwagę dwa istotne czynniki wielkość próby oraz wyniki pomiaru, który dla uproszczenia wyrażamy procentowo. W badaniach założono uzyskanie reprezentatywnych wyników przy założeniu 6,5-procentowego błędu próby (przy wyniku pomiaru wynoszącym 50 procent) i 95-procentowego poziomu ufności jego zachowania. 10. Wybór próby z wielkości populacji mieszkańców Gminy Wierzchosławice Ilość mieszkańców Gminy Wierzchosławice 10 581 (stan na 31 grudnia 2008 r.) Optymalna wielkość próby gwarantującej 95-procentowe prawdopodobieństwo, że pośród całej populacji od 43,5 do 56,5 procent osób potwierdza wynik badania wynosi 223 osoby. 83 Rozdział 3

Wyniki badań społecznych w Gminie Wierzchosławice do Strategii Rozwoju Gminy Wierzchosławice na lata 2009-2020 Pytanie 1. Czy według Pani/Pana Gminie Wierzchosławice potrzebna jest strategia rozwoju mająca na celu ożywić jej rozwój techniczny, społeczny, gospodarczy i ochrony środowiska? Czy według Pani/Pana gminie Wierzchosławice potrzebna jest strategia rozwoju mająca na celu ożywić jej rozwój techniczny, społeczny, gospodarczy i ochrony środowiska? 33% 1% 0% 1% 65% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie nie wiem Zdecydowana większość respondentów (ok. 98%) uznała, że Gminie Wierzchosławice potrzebna jest strategia rozwoju. Pytanie 2. Jak ocenia Pani/Pan dotychczas wykorzystanie możliwości rozwojowych gminy? Jak ocenia Pani/Pan dotychczasowe wykorzystanie mozliwości rozwojowych gminy? 10% 4% 14% 30% 42% bardzo dobrze dobrze średnio nisko bardzo nisko 84 Rozdział 3

Według 56% ankietowanych możliwości rozwojowe Gminy Wierzchosławice są wykorzystywane w stopniu bardzo dobrym i dobrym, natomiast 30% uważa, że tylko w średnim. Tylko 4% respondentów ocenia jako bardzo niski, stopień wykorzystania możliwości rozwojowych gminy. Pytanie 3. Jak ocenia Pani/Pan dotychczasowe zaangażowanie władz Gminy Wierzchosławice w rozwiązywanie występujących problemów na jej obszarze w podanych niżej sferach? Jak ocenia Pani/Pan dotychczasowe zaangażowanie władz gminy Wierzchosławice w rozwiązywanie występujących problemów na jej obszarze w niżej podanych sferach? 0% 20% 40% 60% 80% 100% sfera techniczna 7% 28% 42% 18% 5% sfera społeczna 8% 33% 41% 16% 2% sfera gospdoarcza 5% 20% 51% 18% 6% sfera ochrony środowiska 14% 39% 32% 9% 6% bardzo wysoko wysoko średnio nisko bardzo nisko Respondenci najlepiej ocenili zaangażowanie władz Gminy Wierzchosławice w sferze ochrony środowiska oraz społecznej, natomiast najsłabiej została oceniona przez ankietowanych sfera gospodarcza. 85 Rozdział 3