Zróżnicowanie demograficzne społeczeństw Poziom podstawowy Struktura wieku Pod względem wieku społeczeństwa dzielimy najczęściej na: dzieci, młodzież i dorosłych osoby starsze Struktura wieku zależy głównie od poziomu rozwoju społeczeństw: im społeczeństwo jest na wyższym poziomie rozwoju tym więcej jest w nim osób starszych a mniej młodszych. Na strukturę wieku duży wpływ ma średnia długość życia ludzi. Wynosi ona od poniżej 50 lat w krajach najsłabiej rozwiniętych do ponad 80 lat w KWR Problemy społeczeństw starzejących się Społeczeństwa starzejące się to głównie społeczeństwa KWR, a zwłaszcza społeczeństwa europejskie oraz Japonii. Starzenie się społeczeństw wynika z wydłużającego się średniego czasu życia ludzi oraz z malejącej ilości dzieci. W Europie problem ten dotyka zarówno kraje Europy Zachodniej, jak i Wschodniej. Zdecydowanie niższy wskaźnik przyrostu naturalnego występuje w Europie Wschodniej wynika to głównie z wyższej wartości współczynnika zgonów w tej części Europy (ludzie żyją tam zdecydowanie krócej niż w Europie Zachodniej). Przyrost naturalny na świecie (w %) 1
Przyczyny niskiego wskaźnika urodzeń Europa Zachodnia Wydłużanie się czasu kształcenia (coraz później zakłada się rodziny) Kryzys rodziny jako instytucji (coraz mniej formalnych związków i coraz więcej rozwodów) Powszechna dostępność do środków antykoncepcyjnych Model rodziny 2+1 Stawianie kariery zawodowej nad macierzyństwem Konsumpcyjne nastawienie do życia Europa Wschodnia Bieda Duża liczba aborcji Migracje młodych ludzi do innych krajów Niski poziom służby zdrowia Spożywanie dużej ilości szkodliwych używek (wzrost problemu bezpłodności) Skutki starzenia się społeczeństw Wzrost wydatków budżetowych na emerytury i służbę zdrowia Zmniejszenie liczby pracujących spadek wpływów budżetowych Spadek bezrobocia Spadek tempa rozwoju gospodarczego Ograniczenie konsumpcji spadek wpływów budżetowych Konieczność zamykania szkół i wzrost bezrobocia wśród nauczycieli Wzrost zapotrzebowania na pracowników opieki społecznej, rehabilitantów i lekarzy geriatrów Jak zwiększyć dzietność? Pomoc finansowa dla rodzin z małymi dziećmi (500+, ulgi podatkowe itp.) Powszechny dostęp do tanich żłobków i przedszkoli Wprowadzenie przepisów prawnych gwarantujących kobietom powrót do pracy po okresie macierzyństwa Płatne urlopy macierzyńskie i tacierzyńskie Zapewnienie młodym rodzinom godnych warunków życia (mieszkania, stabilna i dobrze płatna praca) Współczynnik feminizacji W K M Współczynnik maskulinizacji W F M M K 100 100 W skali całego świata żyje więcej mężczyzn niż kobiet (W F =99; W M =101) W każdym społeczeństwie rodzi się zawsze więcej chłopców niż dziewczynek W większości krajów świata liczba kobiet jest większa niż liczba mężczyzn (wynika to z faktu, że kobiety żyją dłużej niż mężczyźni) W Chinach, Indiach i większości krajów arabskich żyje więcej mężczyzn niż kobiet Najwyższym współczynnikiem feminizacji cechuje się Rosja i kraje Europy Wschodniej 2
W KWR istnieje zjawisko nadumieralności mężczyzn w wieku średnim. Przyczyny: mężczyźni ciężej pracują oraz częściej wykonują prace narażone na wypadki (górnictwo, transport, budownictwo) mężczyźni mniej dbają o swoje zdrowie mężczyźni częściej sięgają po szkodliwe używki mężczyźni są mniej odporni na stres Efektem nadumieralności mężczyzn jest wyraźna przewaga liczby kobiet w wieku starszym w KWR. W KSR często występuje zjawisko nadumieralności kobiet w wieku średnim. Przyczyny: duża liczba zgonów okołoporodowych ciężka fizyczna praca wykonywana przez kobiety Efektem jest niska wartość współczynnika feminizacji w niektórych z tych państw żyje więcej mężczyzn niż kobiet. Piramidy wieku i płci ludności Jest to graficzne przedstawienie struktury wieku i płci społeczeństw. Piramida to zespół wykresów słupkowych przedstawiających liczbę osób w poszczególnych grupach wiekowych z podziałem na ilość kobiet i mężczyzn. W m =101 W m =106 3
W m =108 W m =100 W m =97 W m =94 W m =86 W m =93 4
W m =339 W m =94 Polska Rok 2015 Cechy struktury wieku i płci społeczeństwa Polski W Polsce liczebnie przeważają kobiety W F =107 Do około 45 roku życia żyje więcej mężczyzn, a wśród osób starszych dominują kobiety Kobiety żyją w Polsce dłużej niż mężczyźni (kobiety ponad 81 lat, mężczyźni ponad 73 lata) Ponad połowa populacji Polski to osoby w wieku produkcyjnym (następuje powolny spadek liczby) Maleje ilość osób w wieku przedprodukcyjnym, a rośnie liczba osób w wieku poprodukcyjnym W strukturze wieku widać wyraźne wyże i niże demograficzne efekt II wojny światowej Struktura zatrudnienia Ze względu na zdolność do aktywności zawodowej wyróżniamy: Osoby w wieku przedprodukcyjnym (poniżej 18 lat) Osoby w wieku produkcyjnym (powyżej 18 latgórna granica jest różna w poszczególnych krajach) Osoby w wieku poprodukcyjnym Ze względu na źródło utrzymania wyróżniamy: osoby czynne (aktywne) zawodowo (pracujący oraz zarejestrowani bezrobotni) osoby bierne zawodowo (emeryci, renciści, dzieci, uczniowie, inne osoby niepracujące) 5
Struktura zatrudnienia Współczynnik bezrobocia: W B Bezrobocie B AZ 100% Gdzie: B liczba zarejestrowanych bezrobotnych AZ liczba osób aktywnych zawodowo (suma liczby pracujących i zarejestrowanych bezrobotnych) Rodzaje bezrobocia według przyczyn Bezrobocie przejściowe (frykcyjne) spowodowane zmianą zawodu, pracy lub miejsca zamieszkania Bezrobocie koniunkturalne spowodowane spadkiem popytu na towary i związanymi z tym zwolnieniami pracowników Bezrobocie strukturalne wynikające z niedostosowanie kwalifikacji pracowników do potrzeb rynku pracy Bezrobocie technologiczne powstające w wyniku zastępowania pracy ludzkiej maszynami Bezrobocie sezonowe spowodowane spadkiem zapotrzebowania na pracowników sezonowych (rolnictwo, turystyka, budownictwo) Skutki bezrobocia Wzrost wydatków budżetowych na pomoc socjalną Pogorszenie warunków życia rodzin Wzrost negatywnych zachowań (alkoholizm, przestępczość) Migracje ludności 6