Tomasz Soukup Zbigniew Wróblewski. Poradnik żywienia Hodowcy Bydła Mlecznego

Tomasz Soukup Zbigniew Wróblewski Poradnik żywienia Hodowcy Bydła Mlecznego Gdańsk 2015

HODOWCO Oddajemy dziś w Twoje ręce nasz poradnik hodowcy- żywienia bydła mlecznego mający pomóc w zarządzaniu stadem. W tym poradniku nie znajdziecie oferty żadnej firmy paszowej, bo każdy z Was współpracuje z kimś innym. Wszystkie spostrzeżenie oparte są na wieloletniej praktyce w żywieniu bydła wspomagane najnowszymi wynikami badań. Mamy nadzieję, że uwagi i sugestie zawarte w tym poradniku spełnią Wasze oczekiwania w zrozumieniu tak skomplikowanego działania jakim jest żywienie krów mlecznych. Poradnik podzieliliśmy na kilka części, w każdej znajdziesz kilka cennych informacji jak prowadzić żywienie, by było ono efektywne. 1. Żywienie cieląt i jałówek hodowlanych 2. Żywienie krów mlecznych 3.Interpretacja wyników OWUB 4. Żywienie opasów 5.Żywienie-uwagi 6.Pasze objętościowe- przygotowanie i konserwacja

Nowoczesne żywienie bydła mlecznego powinno opierać się o pasze objętościowe wyprodukowane we własnym gospodarstwie, uzupełnione ziarnami zbóż i motylkowych gruboziarnistych, produktami przemysłu rolno-spożywczego oraz dodatkami mineralno-witaminowymi czy też pełnoporcjowymi mieszankami paszowymi. Wybór rodzaju żywienia zależy od możliwości produkcyjnych gospodarstwa w zboża czy motylkowe. Dużym plusem jest położenie gospodarstwa w pobliży zakładów przemysłu rolno-spożywczego, gdyż można uzupełnić swoją bazę paszową o takie produkty jak młóto browarniane, wysłodki buraczane czy wytłoki i wysłodziny. Prawidłowe żywienie wymaga ułożenia dawki pokarmowej zabezpieczającej zwierzę we wszystkie składniki w odpowiednich proporcjach. Nadmierne użycie w dawce któregokolwiek ze składników w dłuższym okresie czasu ma ujemny wpływ szczególnie na zdrowotność, co w konsekwencji przełoży się na produkcyjność. Najszybszym sposobem oceny składu dawki jest porównanie kilku parametrów w mleku np.: stosunku tłuszczu do białka lub zawartości mocznika w stosunku do procentowej zawartości białka w mleku. Wyniki otrzymujemy co miesiąc po każdym próbnym udoju (dla prowadzących Ocenę Wartości Użytkowej Bydła w skrócie OWUB ), również niektóre zakłady mleczarskie określają poziom mocznika w mleku zbiorczym. Jest to szczególna wiedza, którą dobrze jest wykorzystywać na bieżąco. W żywieniu bydła należy pamiętać także o tym, że pracujemy na żywym organizmie, który reaguje w swoisty sposób nie tylko na żywienie, ale i na warunki środowiskowe w których się znajduje. Zadbajmy więc by były one jak najwłaściwsze. Doradcy żywieniowi, którzy do Państwa dojeżdżają, w układaniu dawek posługują się danymi, jakie posiadacie. Dlatego też ważne jest by w prawidłowym bilansowaniu dawek posiadać wartości pokarmowe własnych pasz będących w gospodarstwie. W każdym gospodarstwie są różne pasze o bardzo zmiennych wartościach i bilans dawki na wartościach tabelarycznych czy porównawczych zawsze jest obarczony błędem. Ważne jest także to, że dawka ułożona przez doradcę jest TYLKO jedną z dawek. Poza papierową istnieje dawka, którą hodowca zrobił i zadał zwierzętom oraz dawka którą to zwierzę zjadło i przetworzyło na produkcję mleka czy mięsa. Przedstawiamy także interpretację wyników OWUB będących podstawowym narzędziem do prawidłowego żywienia oraz ocenę skali BCS służącą do oceny stopnia żywienia. Miłej lektury życzą: Tomasz Soukup Pomorski Związek Hodowców Bydła Mlecznego w Gdańsku Zbigniew Wróblewski doradca żywieniowy Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka Dziękujemy także naszym sponsorom- ABS-Polska, SHiUZ w Szczecinku i WWS- Polska za pomoc w wydaniu tej publikacji.

1. PROGRAM ODCHOWU CIELĄT Programy odchowu cieląt, większości firm paszowych, oparty jest najczęściej na 4 rodzajach preparatów mlekozastępczych oraz 3 paszach różniących się zarówno składem, jak i zawartością poszczególnych składników pokarmowych. Każdy z tych produktów przeznaczony jest na inny okres odchowu. Jednym z najważniejszych składników mleka w proszku jest: zawartość włókna ( im mniejsza tym lepsze mleko) oraz ilość produktów mlecznych ( im większa tym lepszy preparat). Cena w tym przypadku jest często cechą drugorzędną. Chcemy by to mleko dobrze się rozpuszczało, było chętnie pobierane oraz były zadowalające hodowcę przyrosty. Preparaty mlekozastępcze są alternatywą do pojenia cieląt mlekiem krowim. Przy naturalnym systemie odchowu cielę samo reguluje częstotliwość pobrania i nie zachodzi niebezpieczeństwo przepojenia. W systemach uproszczonych, gdzie cielęta zabiera się od matek zaraz po urodzeniu, hodowca przejmuje na siebie czas pojenia, ilość mleka ( pójła), częstotliwość karmienia. Jedyne mleko krowie jakie MUSI spożyć cielę to siara, i hodowca powinien możliwie jak najszybciej napoić noworodka siarą. Podanie po raz pierwszy ilości siary większej jak 1,5 litra, w pojeniu tradycyjnym może doprowadzić do wypełnienia oprócz trawieńca także żwacza, w którym mleko nie jest trawione i zalegając powoduje biegunki. Preferowane np. przez hodowców holenderskich podawanie siary w ilości nawet 4 litrów wymaga sondowania. MLEKO typu 0 przeznaczone jest dla cieląt po zakończeniu pojenia siarą. Mała zawartość włókna, duża ilość białek zwierzęcych zapewnia wyśmienite rezultaty odchowu na stacjach pojenia. Przeznaczone głównie dla szczególnie wymagających hodowców. MLEKO typu 1 przeznaczone jest dla cieląt od 4-5 dnia życia, po zakończeniu pojenia siarą. Mała zawartość włókna, duża ilość białek zwierzęcych zapewnia bardzo dobre rezultaty odchowu także na stacjach pojenia. Mleko to powinno być używane co najmniej do 3 tygodnia życia MLEKO typu 2 przeznaczone jest do intensywnego odchowu cieląt od 21-28 dnia życia do końca pojenia. Niektóre mleka tego typu mogą być używane także w stacjach pojenia. MLEKO typu 3 to mleko zawiera najczęściej siemię lniane i przeznaczone jest do tradycyjnego odchowu cieląt od 5-6 dnia życia, dla cieląt słabszych i odchowywanych w trudniejszych warunkach (np. niskie temperatury) oraz w przypadku wystąpienia biegunek. Bardzo często używane przy odchowie buhajków skupowanych z różnych terenów. Nie powinno być stosowane w odchowie jałówek hodowlanych

Ponieważ na rynku jest wiele rodzajów preparatów mlekozastępczych więc przy ich zakupie należy zwrócić szczególną uwagę na parę parametrów. MLEKO MLEKO MLEKO MLEKO ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW Jedn. typu 0 typu 1 typu2 typu 3 Białko ogólne Minimum % 20,5 21,0 21,0 19,5 Tłuszcz surowy Minimum % 17,5 14,0 14,0 15,0 Włókno surowe Maksimum % 0,2 0,8 1,0 2,8 SÓD Na Maksimum % 0,6 0,65 0,65 0,8 Wapń Ca Minimum % 1,0 0,65 0,7 0,7 Witamina A Minimum j.m/kg 45000 60000 60000 60000 Witamina D3 Minimum j.m/kg 4000 9000 9000 9000 Witamina E Minimum mg/kg 200 100 100 100 Żelazo Fe Minimum mg/kg 85 100 100 100 Probiotyk Dobrze jak jest + + + + Immunoglobuliny g/kg + Bakterie kwasu mlekowego Minimum CFU/kg 1,0x10 8 1.1 Sposób przygotowywania pójła z preparatu mlekozastępczego 1.Preparat mlekozastępczy powinien być przygotowany bezpośrednio przed skarmieniem. 2.Najczęściej 100 g preparatu wsypujemy do 1 litra wody o temperaturze około 45 o C. Koniecznie sprawdź jaką proporcję zaleca producent preparatu. 3.Temperatura zadawanego pójła powinna wynosić około 38 o C. Pójło powinno być zadawane z wiaderek ze smoczkiem lub butelek do pojenia cieląt ( z wysokości ok. 60 cm). Podawanie pójła z dołu może doprowadzić do powstawania biegunek. 1.2 Skarmianie preparatów mlekozastępczych Ilość skarmianego pójła zależne jest nie tylko od wieku cielęcia, ale także od ilości paszy (typu prestarter, starter lub pełnoporcjowej mieszanki treściwej), jaką pobiera cielę. Związane jest to ściśle z rozwojem przewodu pokarmowego cielęcia. Właściwie przygotowane pójło, zadawane zgodnie z zaleceniami chroni nasze cielęta przed chorobami przewodu pokarmowego. Wyznacznikiem długości okresu pojenia preparatami mlekozastępczymi najczęściej jest ilość pobieranej mieszanki treściwej. Zdolność pełnego przyswajania mleka mija wraz z zanikającą produkcją proenzymu- pepsynogenu, ułatwiającego trawienie białek w żołądku. Z chwilą rozwoju przedżołądków i pojawienia się w żołądku kwasu solnego ( wraz z pobieraniem coraz większych ilości pasz stałych) pepsynogen ulega przekształceniu w aktywną pepsynę i trawienie białek zwierzęcych jest niepełne. Dalsze pojenie mlekiem jest niepotrzebne.

Coraz bardziej popularne jest skarmianie pełnoporcjowych pasz, w tym specjalistycznych np. typu musli oraz z pełnym ziarnem zbóż i kukurydzy. We własnym gospodarstwie nie zrobimy sami takich pasz. Warto więc jest się zastanowić nad ich zakupem. Pamiętajmy, że pobieranie pasz jest o wiele mniejsze, jeżeli cielęta nie mają stałego dostępu do świeżej wody. Pobranie mieszanki treściwej dziennie ILOŚĆ PREPARATU MLEKOZASTĘPCZEGO DZIENNIE w zależności od pobierania pasz treściwych Ilość preparatu mlekozastępczego Ilość pójła dziennie do 650 gram 550-600 g 3 x 2 litry 700-1000 gram 400 g 2 x 2 litry 1000-1500 gram 350 g 2 x 1,5 litry powyżej 1500 gram - - 1.3 Zasady postępowania z cielęciem po urodzeniu 1. Po urodzeniu oczyścić nozdrza i jeżeli krowa go nie wyliże, wytrzeć wiechciem czystej słomy lub szmatką. 2. Zdezynfekować pępowinę. 3. Podać siarę, najlepiej w ciągu pierwszych 30 minut około 1-1,5 litra. Poić siarą przez pierwsze 3-4 dni w ilości do 2 litrów 3-4 razy dziennie. 4. Od 4 dnia życia zapewnić cielęciu stały dostęp do wody oraz zacząć podawać prestarter. 5. Od 5-6 dnia życia podawać preparat mlekozastępczy w proporcji podanej na opakowaniu. 6. Unikać przekarmień. 7. Zapewnić świeże powietrze, chronić przed przeciągami i wilgocią. 1.4 Systemy żywienia i odchowu cieląt W zależności od przyjętego systemu możemy mówić o intensywnym, tradycyjnym bądź skróconym odchowie cieląt. Każdy system różni się przede wszystkim rodzajem i sposobem zadawania pasz. Sposób wyboru systemu zależy głównie od wielkości pogłowia i możliwości technicznych gospodarstwa. Poniże przedstawiamy różne systemy odpajania cieląt. Wybór systemu często podyktowany jest rodzajem pomieszczeń, w których prowadzi się odchów cieląt.

W większych obiektach znajdują się często tzw. porodówki z klatkami do odchowu w pierwszych, siarowych dniach. SYSTEM INTENSYWNEGO ODCHOWU CIELĄT W STACJACH POJENIA Mleko Siara Mleko 0 Mleko 1 kiszonka z kukurydzy- do woli siano dobrej jakości-do woli pasza treściwa prestarter starter pasza pełnoporcjowa typu CJ woda do woli Dni 4 21 50 65 180 tygodnie 2 3 7 9 14 20 26 ilość spożywanej paszy treściwej 0,2 0,4 0,8 1,25 1,5 2 2,5 3 oczekiwana masa ciała 40 54 74 85 112 150 185 System ten stosuje się głównie przy intensywnym odchowie jałówek hodowlanych w gospodarstwach, gdzie używane są automaty do pojenia cieląt. W tym systemie wykonuje się ciągły monitoring przyrostów pozwalający na optymalny wzrost zwierząt. Odpowiednio zaprogramowane automaty paszowe automatycznie korygują dawki pójła. Ułatwia to pracę i podnosi jakość produkcji a efekty zaspokajają gusty najbardziej wymagających hodowców. Pamiętajmy jednak o okresowej kontroli ( kalibrowaniu) stacji pojenia. Każdorazowo także przy zmianie rodzaju ( producenta mleka) należy bezwarunkowo skalibrować urządzenie na ilości preparatu wskazywanego przez producenta preparatu na opakowaniu. SYSTEM INTENSYWNEGO ODCHOWU CIELĄT-KLASYCZNY mleko siara Mleko 1 Mleko2 kiszonka z kukurydzy- do woli siano dobrej jakości -do woli pasza treściwa Prestarter starter pasza pełnoporcjowa typu CJ woda do woli dni 4 21 50 70 90 180 tygodnie 3 7 10 15 26 ilość spożywanej paszy treściwej 0,25 0,8 1,25 1,5 2 3 System intensywnego odchowu cieląt przeznaczony jest głównie dla gospodarstw prowadzących intensywny odchów cieląt mlecznych oraz mięsnych i półmięsnych buhajków na opas w oparciu o tradycyjne systemy pojenia.

Pamiętajmy, że obowiązujące przepisy o odchowie małych cieląt ( do 3 miesięcy) wymagają klatek wielkości 60 x130 cm, o wysokości 110-120 cm i muszą umożliwić cielętom wzajemny kontakt. Akt prawny: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 r. (Dz. U. Nr 167, poz.1629) w sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich. SYSTEM TRADYCYJNEGO ODCHOWU CIELĄT mleko siara Mleko 3 (len) siano dobrej jakości-do woli kiszonka z kukurydzy-do woli pasza treściwa pasza pełnoporcjowa typu CJ pasza CJ (18%) woda dni 4 35 70 85 210 tygodnie 2 5 10 12 14 22 30 ilość spożywanej paszy treściwej 0,2 0,3 0,7 1,0 1,2 1,5 2 2,5 System tradycyjny prowadzony jest głównie w mniejszych gospodarstwach gdzie ilość wycieleń jest mała i stosowanie kilku rodzajów preparatów jest kłopotliwe. System ten stosuje się także w gospodarstwach trudniących się odchowem buhajków z zakupu. Zbierane z różnego terenu cielęta były różnie karmione, przebywały też w różnych warunkach. Zmiana dla nich miejsca przebywania to także stres, który może doprowadzać do biegunek. Udział w preparatach mlekozastępczych siemienia lnianego ogranicza powstawanie biegunek. Cielęta odchowywane w tym systemie mają nieco niższe przyrosty dobowe ale stosunkowo szybko przyzwyczajają się do pobierania pasz stałych. Coraz częstszym systemem jest odchów skrócony, bardzo często prowadzony w oparciu o budki typu Igloo, zarówno w indywidualnych jak i grupowych. Przy zakupie budek Igloo pamiętajmy o sprawdzeniu jakości. Te indywidualne, najtańsze, kosztujące w granicach 300-500 zł z zasady nie nadają się do odchowu. System ten także preferują gospodarstwa mające problemy z miejscem do odchowu. Ten typ pozwala skrócić okres odchowu o około 3-4 tygodnie.

SYSTEM SKRÓCONEGO ODCHOWU CIELĄT mleko Siara Mleko 1 Mleko2 kiszonka z kukurydzy - do woli siano dobrej jakości-do woli pasza treściwa prestarter starter pasza pełnoporcjowa typu CJ woda do woli dni 4 21 60 75 90 180 tygodnie 2 3 9 11 16 20 ilość spożywanej paszy treściwej 0,2 0,4 0,8 1,2 1,5 2 2,5 3 1.5 Pasze treściwe w żywieniu cieląt Pasze treściwe powinniśmy zacząć podawać cielętom już od 4-5 dnia. Początkowo cielę interesuje się paszą, ale jej spożycie jest minimalne. Podstawą rozpoczęcia spożywania paszy jest stały dostęp do wody. Doskonałym rozwiązaniem jest stosowanie przemysłowych pełnoporcjowych mieszanek paszowych. Pierwsza pasza prestarter, powinna być na tyle smakowita i pachnąca, by zachęcić cielę do jej pobierania. Są to np. pasze typu musli lub kruszonka. Z chwilą pobierania około 30-40 dag paszy dziennie w żywienie wprowadza się pasze typu Starter, zawierające w swoim składzie całe ziarno kukurydzy i zbóż. Pojawienie się w kale całych ziaren kukurydzy jest wyznacznikiem zakończenia okresu mlecznego. Oznacza to, że ciele jest w stanie przetwarzać pasze objętościowe. W tym czasie zaczynamy stosować paszę typu CJ, która powinna być stosowana do około 180-210 dni życia. Najlepiej jest gdy pasze dla cieląt na cały okres odchowu są kompatybilne smakowo i zapachowo. Zapewni to szybkie przejście z jednej paszy na drugą. Pamiętajmy, że cielęta są jak małe dzieci. Jedne zaczynają pobierać pasze szybciej inne wolniej. Warunkiem jest nieprzekarmianie mlekiem oraz stały dostęp do świeżej wody. Początkowo pobranie jest minimalne ale ciekawość połączona ze smakowitością szybko zrobi swoje.

Na rynku jest wiele przemysłowych mieszanek paszowych, przy ich zakupie zwróćmy głównie uwagę na niektóre parametry Składnik JM Mieszanka typu Prestarter Mieszanka typu Starter Mieszanka typu CJ Białko ogólne Minimum % 19,5 20 18 JPM Minimum jpm/kg 0,95 0,94 0,92 Energia met. Minimum MJ/kg 6,9 6,7 6,5 Włókno surowe Maksimum % 5,8 5,6 4,5 Sód - Na Maksimum % 0,05 0,02 0,03 Wapń Ca Minimum % 0,7 0,65 0,4 Fosfor - P Minimum % 0,7 0,6 0,35 Witamina A Minimum j.m/kg 25000 25000 25000 Witamina D3 Minimum j.m/kg 5250 5250 5000 Witamina E Minimum mg/kg 40 40 40 Żelazo Fe Minimum mg/kg 50 45 40 W wielu gospodarstwach pasze dla cieląt wykonuje się pasze dla cieląt z udziałem własnych śrut zbożowych. Produkcję gospodarskich pasz treściwych można wykonać na dwa sposoby. Z użyciem koncentratów oraz mieszanek mineralno-witaminowych (premiksów). Dla ułatwienia podajemy przykładowe receptury do własnego wykonania pasz. Dla starterów powinniśmy dodać całe ziarno kukurydzy i jęczmienia (owsa). W przypadku produkcji własnych mieszanek, szczególnie dla najmłodszych zwierząt należy używać tylko i wyłącznie zbóż wysokiej jakości. Młody organizm jest narażony na wszelkiego rodzaju zakażenia przewodu pokarmowego, dlatego należy zwracać baczną uwagę na jakość używanych zbóż. Zakażenie mykotoksynami może doprowadzić do śmierci a najczęściej objawia się to biegunkami pojawiającymi się znienacka i długotrwającymi. W przypadku jakichkolwiek podejrzeń co do jakości zbóż używanych do produkcji pasz dla cieląt ( ale także dla bydła starszego) powinniśmy użyć mykotoksykantów, czy to w postaci glinokrzemianów czy też ich mieszanin z metabolitami drożdży. Dobrym sposobem jest także używanie zakwasza czy do pasz. W żywieniu w gospodarstwie opartym głównie na kiszonce z kukurydzy mieszanki typu CJ powinniśmy wykonywać o wyższej zawartości białka ogólnego (minimum 19%). Jeżeli podstawową paszą są sianokiszonki to pasza powinna zawierać 17-18% białka ogólnego. Prowadząc odchów cieląt oparty o system pastwiskowy należy pamiętać o ich dokarmianiu paszą treściwą ( najczęściej 15-`16% bo) i w miarę możliwości kiszonką z kukurydzy lub sianem. Bardzo dobrym sposobem jest wykonywanie pasz dla cieląt w oparciu o pełne koncentraty typu CJ. Wystarczy dodać własne śruty zbożowe i w zależności od udziału koncentratu można otrzymać żądaną mieszankę CJ. W gospodarstwach o wyższym standardzie hodowli można wykorzystać do produkcji pasz dla cieląt mieszanki mineralno-witaminowe.

Przykładowe receptury pasz typu CJ w oparciu o własne zboża i mieszanki mineralno-witaminowe typu CJ Składnik paszy starter 1 starter 2 PT CJ 1 PT CJ 2 Pszenica 21 26 16 25 Pszenżyto 10 10 15 21 Jęczmień 15(ziarno) 22 20 Owies 15(ziarno) 8 Kukurydza 15(ziarno) 15(ziarno) Otręby pszenne 10 Śruta sojowa 20 20 10 5 Śruta rzepakowa 5 10 10 5 DDGS kukurydza 15 20 MPU typu CJ 4 4 4 4 Wartość pokarmowa (przykładowa) mieszanki CJ ( w kg paszy) Białko ogólne g/kg 180 185 175 165 JPM jpm/kg 0,94 0,95 0,95 0,97 Ca % 2,5 2,6 2,5 2,3 P % 4,8 4,7 4,9 4,9 Na % 0,4 0,4 0,4 0,4 2.PROGRAM ODCHOWU MŁODZIEŻY Prawidłowo prowadzony odchów jałówek hodowlanych zaowocuje w przyszłości uzyskaniem wysokowartościowego materiału hodowlanego, które w pełni wykorzysta swój potencjał genetyczny do wysokiej produkcji mleka. Podstawowymi paszami używanymi w odchowie młodzieży są przede wszystkim dobrej jakości pasze objętościowe produkowane w gospodarstwie. W lecie zielonki, zimą kiszonki. Dawkę pokarmową uzupełniamy paszami treściwymi. Pamiętajmy o prawidłowym bilansie energetyczno-białkowym gdyż nadmiernie energetyczna pasza prowadzi do zatuczenia i późniejszych kłopotów w rozrodzie. Nadmiar energii w paszy (szczególnie w wieku 6-12 miesięcy) prowadzi także do otłuszczenia wymienia i rozwoju tkanki tłuszczowej w wymieniu kosztem tkanki gruczołowej. Najlepszym wyznacznikiem prowadzenia właściwego odchowu jest okresowe kontrolowanie uzyskiwanych przez jałówki odpowiedniej wagi w poszczególnych okresach, służy do tego zamieszczona poniżej tabela. Uzyskanie prawidłowych przyrostów pozwoli nam na pierwszą inseminację w wieku 14-15 miesięcy i pierwsze wycielenie w wieku 24.

TABELA DO KONTROLI WZROSTU JAŁÓWEK HODOWLANYCH Wiek (miesięcy) Masa ciała (kg) Przyrosty dzienne ( g) Rodzaj paszy treściwej Ilość PT na dzień (kg) Pasza objętościowa 1 60 650 prestarter CJ do woli siano do woli 2 80 700 starter CJ do woli siano do woli 3 105 800 pasza CJ 1,5-2 kiszonki do woli 4 130 850 pasza CJ 2-2,5 kiszonki do woli 5 155 850 pasza CJ 2,5-3 kiszonki do woli 6 182 900 pasza CJ 3 kiszonki do woli 7 210 900 pasza CJ 3-3,5 kiszonki do woli 8 236 900 pasza CJ 3-3,5 kiszonki do woli 9 263 900 pasza CJ 3 kiszonki do woli 10 289 850 pasza B 2,5-3 kiszonki do woli 11 314 850 pasza B 2-2,5 kiszonki do woli 12 338 800 pasza B 1,5-2 kiszonki do woli 13 362 800 pasza B 1-1,5 kiszonki do woli 14 385 750 pasza B 1 kiszonki do woli 15 410 750 - - kiszonki do woli Bydło holsztyńsko-fryzyjskie, dominujące dziś w hodowli bydła mlecznego w Polsce jest, wbrew pozorom, bydłem dobrze i szybko rosnącym. Wymaga tylko prawidłowego skomponowania dawki żywieniowej. Istnieją szkoły osiągania wyższych przyrostów, jednak bez stałej kontroli przyrostów nie powinniśmy zbyt szybko odchowywać jałówek. Rozwój somatyczny musi nadążyć za rozwojem fizycznym (motorycznym). Od pokrycia jałówek do ostatniego trymestru ciąży paszami używanymi w żywieniu są praktycznie tylko i wyłącznie pasze objętościowe, uzupełnione specjalistyczną mieszanką mineralno-witaminową. Zalecane bilansowanie dawki jest najefektywniejsze za pomocą poekstrakcyjnej śruty rzepakowej. Zadawane w tym okresie pasze objętościowe mają za zadanie rozepchanie żwacza, będącego przyszłą fabryką mleka. Przyzwyczaja się także organizm do pobierania dużych ilości pasz. Ogólnie ocenia się, że ze 100 kg masy ciała po wycieleniu jałówki można otrzymać 1200-1500 kg mleka bez szkody dla organizmu. Reasumując, pierwiastka mająca 600 kg masy ciała po wycieleniu może dać w laktacji około 8 tysięcy litrów bez jakiejkolwiek szkody dla swojego organizmu. Pamiętajmy tylko, że z chwilą zaprzestania podawania pełnoporcjowej paszy treściwej konieczne jest uzupełnianie dawki mieszankami mineralnowitaminowymi. Wielu hodowców, niestety zapomina o tym. Co gorsza wielu traktuje swoje jałówki jak śmietniki, skarmiając nimi pasze których nie zjadły krowy mleczne. O wiele lepsze rozwiązanie, jeżeli karmimy krowy ad li bitum ( do woli), to utrzymywanie kilku byków, które skutecznie uprzątną stół mleczny.

Wiek (miesiące) PRZYKŁADOWE DAWKI POKARMOWE DLA JAŁÓWEK w żywieniu tradycyjnym Masa ciała (kg) Kiszonka z kukurydzy (kg) Sianokiszonka (kg) Pasza CJ (kg) Pasza B (kg) Mieszanka min.wit (g) 6 180 2,5 2,5 3 40 9 265 4 4 3 60 12 340 5,5 5,5 2 60 15 410 9,5 9,5 80 W gospodarstwach prowadzących żywienie oparte o wozy paszowe i TMR najczęściej stosuje się jedną dawkę pokarmową dla jałówek. PRZYKŁADOWE DAWKI POKARMOWE DLA JAŁÓWEK w żywieniu z TMR Sianokiszonka Kiszonka z kukurydzy Słoma pszenna Śruta rzepakowa Śruta zbożowa Mieszanka min.wit (g) Jałówki 6-12 m-cy 5 3 1,75 0,2 50 Jałówki 13-18 m-cy 9 2,5 2,5 0,25 80 Jałowice cielne 3-8 m-cy 9 5 2,5 0,4 100 Jałowice cielne 9 mc 9 15 1,5 0,5 2 120 3. ŻYWIENIE KRÓW MLECZNYCH Produkcja mleka uzależniona jest głównie od czynników genetycznych, jednakże niewłaściwe działania hodowcy, szczególnie w zakresie żywienia i warunków zoohigienicznych, mogą nie pozwolić na wykorzystanie potencjału genetycznego zwierząt. Dawka pasz objętościowych nie jest w trakcie laktacji w stanie pokryć pełnego zapotrzebowania organizmu na składniki pokarmowe. Część tych składników, w formie skoncentrowanej, dostarczamy krowie w paszach treściwych część w innych dodatkach wspomagających- takich jak poekstrakcyjne śruty wysokobiałkowe czy też tłuszcze i białka chronione. Pamiętajmy, że w przemysłowej mieszance paszowej jest odpowiednia ilość witamin, mikro- i makroelementów na produkcję. Konieczne jest uzupełnienie dawki mieszankami mineralno-witaminowymi na tzw. byt. Często niestety w praktyce wielu hodowców zadając pełnoporcjową mieszankę treściwą zapomina o uzupełnieniu dawki pokarmowej odpowiednią mieszanką mineralno-witaminową.

W żywieniu stosujemy najczęściej pasze pełnoporcjowe o zawartości białka ogólnego od 16% do 21%. Zależy to od rodzaju podstawowych pasz objętościowych oraz od okresu laktacji. Krowy wchodzące w laktację mają problemy z pełnym pobieraniem pasz, więc te pasze powinny mieć wyższą koncentrację (szczególnie energii), często wzbogacane są one o tłuszcze i białka chronione. Podstawową zasadą, w żywieniu tradycyjnym, jest podawanie paszy treściwej w jak najmniejszych porcjach ( maksymalnie 2-3 kg jednorazowo). Całodobowa dawka śrut zbożowych nie powinna przekroczyć 6 kg na dzień ze względu na zdolności fermentacji i niekorzystną zmianę ph żwacza, następstwem czego są pojawiające się kwasice żwacza. Większą produkcję możemy uzupełnić składnikami białkowymi takimi jak śruta sojowa, śruta rzepakowa, suszony wywar zbożowy lub kukurydziany, suszone młóto browarniane, drożdże paszowe czy białko ziemniaczane. Można także ( ale jest to postępowanie ekonomicznie nieuzasadnione) bilansować dawki za pomocą przemysłowych koncentratów paszowych. Są one przeznaczone głównie do produkcji mieszanek treściwych oraz premiowania szczególnie wydajnych krów. Koncentraty pełnoporcjowe powinny służyć przede wszystkim do produkcji mieszanek pełnoporcjowych w gospodarstwie z wykorzystaniem własnych zbóż. Istnieją koncentraty 30%, 20% i 10%. Nie jest to jednak udział białka w koncentracie tylko ich średni procentowy udział w mieszance. Koncentraty 30% wymagają uzupełnienia w śruty zbożowe, koncentraty niższe poza zbożem wymagają dodatku surowców białkowych. Pamiętajmy, że każde zboże ma inne wartości i dobrze jest znać ich wartość. Analizy takie wykonują np. laboratoria Ośrodków Doradztwa Rolniczego czy Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Nowoczesne żywienie bydła mlecznego opiera się jednak w coraz większym stopniu o żywienie dawkami pełnoporcjowymi TMR lub PMR. Wybór systemu zależy od możliwości stworzenia grup technologicznych. W większych gospodarstwach będzie to TMR z prowadzeniem 3, 4 a nawet 5 grup technologicznych. W mniejszych, gdzie stosuje się jeden ewentualnie dwa wozy paszowe i premiuje wysokowydajne krowy z ręki, będzie to PMR z tworzeniem tzw. wozu bazowego. Wiele firm paszowych, nadążając za nowoczesnym żywieniem stworzyło szeroką paletę zarówno mieszanek mineralno-witaminowych ( oznaczonych jako TMR) oraz dużą paletą Baz TMR służących do bilansowania wozów paszowych. Warto się tymi produktami zainteresować. Przewagą tych systemów jest przede wszystkim dążenie hodowców do obniżania kosztów żywienia oraz polepszenie stanu zdrowotnego stada.

PRZYKŁADOWE RECEPTURY PASZY typu B w (%) Składnik paszy Miesz B Miesz B Miesz B Miesz B Pszenica 20 30 23,5 20 Pszenżyto 20 30 15 23,5 Jęczmień 17,5 10 10 DDGS-corn 10 15 20 25 śruta rzepakowa 10 śruta sojowa 10 10 Mieszanka mineralno-witaminowa 1,5 1,5 KONCENTRAT 30% 30 25 KONCENTRAT 10% 10 10 Wartość pokarmowa mieszanki ( w 1 kg paszy)-przybliżona Białko ogólne g/kg 200 190 180 170 JPM jpm/kg 0,95 0,97 0,91 0,92 Ca % 1,5 1,4 4,6 4 P % 2,9 3,1 4,8 4,2 Na % 0,9 1,2 2,6 3,2 3.1 Żywienie krów zasuszonych Żywienie krów zaczynamy od okresu zasuszenia, bo to właśnie w tym okresie kształtujemy przyszłą wydajność krowy. Okres zasuszenia powinien obejmować okres 6 do 8 tygodni przed spodziewanym wycieleniem, chociaż najnowsze trendy skracają okres zasuszenia do 4-5 tygodni. W tym okresie żywienie jest zróżnicowane. Idealne było by utrzymywanie krów zasuszonych oddzielnie od produkcyjnych gdyż wiąże się to z diametralną zmianą żywienia. W żywieniu krów zasuszonych odróżniamy dwa okresy: 1. Okres początkowy, trwający 4 do 6 tygodni, charakteryzujący się tym, że krowy mają duży apetyt, ale ich zapotrzebowanie na składniki pokarmowe jest niskie. W okresie tym skarmiamy pasze słabszej jakości np. kiszonki z późnych pokosów, uzupełnione słabszym sianem i słomą oraz mieszanką mineralną dla krów zasuszonych. Starajmy się unikać pasz z przetwórstwa rolno-spożywczego np. młóta, wysłodków buraczanych, wytłoczyn, wywaru świeżego. 2. Okres końcowy zasuszenia, trwający od około 2 tygodni przed spodziewanym wycieleniem do wycielenia. W tym czasie powoli

wprowadzamy do dawki niewielkie ilości śrut zbożowych i specjalistycznych pasz na ten okres ( korektory laktacji) W okresie tym wzrasta zapotrzebowanie na składniki mineralno-witaminowe nie tylko u krowy, ale także u szybko rosnącego płodu. Przed samym wycieleniem krowa powinna spożywać już pasze typowo mleczne z dodatkiem śrut zbożowych w ilości do 3 kg, uzupełnionych o mieszankę mineralno- witaminową (często z solami gorzkimi). Pasze pełnoporcjowe, które będą stosowane w laktacji powinno się wprowadzić kilka dni przed wycieleniem i po wycieleniu stopniowe je zwiększać. Zbyt obfite żywienie w ostatnim okresie zasuszenia powoduje nadmierny wzrost płodu ( nawet do 1kg dziennie w ostatnich dniach ciąży). Powoduje to problemy m.in z wycieleniem, zatrzymaniem łożyska, przemieszczenia trawieńca. Problemem jest także podatność na ketozę, szczególnie krów zbyt obficie karmionych i nadmiernie otłuszczonych. Typowym zjawiskiem większości ssaków, w tym także krów mlecznych jest zdolność mobilizacji energii zgromadzonej w organizmie do podtrzymania produkcji mleka potrzebnego do wykarmienia potomstwa w trudniejszych okresach zaopatrzenia w paszę. Krowy wchodzące w zasuszenie powinny uzyskać średnio 3,5 punktu BCS i powinny je utrzymywać aż do wycielenia. Obniżenie się kondycji w pierwszym miesiącu po wycieleniu nie powinno być większe niż 0,5 punktu. Większość krów nadmiernie żywionych ma problem z właściwym apetytem po porodzie. Często jest to przyczyną wielu chorób metabolicznych, z przemieszczeniem trawieńca włącznie. 3.2 Żywienie krów w pierwszych 100 dniach laktacji Najtrudniejszym okresem w żywieniu krów mlecznych jest pierwsze 60-90 dni laktacji. Związane jest to z tym, że krowy nie mają możliwości pobrania zbyt dużych ilości pasz na produkcję, często występuje deficyt energii, którego nie jesteśmy w stanie, przy użyciu pasz objętościowych i pasz gospodarskich, zaspokoić. Możliwość pobrania odpowiedniej ilości suchej masy równoważy się dopiero około 90 dnia. Szczyt wydajności mlecznej krowa osiąga około 40-60 dnia i od tego okresu jej wydajność stopniowo maleje. To jak utrzymamy krzywą laktacji zależy tylko od nas. Najlepsze gospodarstwa stosują w żywieniu krów mlecznych dawki pasz pełnoporcjowych TMR. Prawidłowa dawka ma pełny bilans energetyczno-

białkowo-mineralny. Gospodarstwa prowadzące tradycyjne żywienie opierają dawkę na kiszonkach, paszach przemysłu rolno-spożywczego, paszach treściwych i dodatkach mineralnych. Uzupełnieniem dawki pokarmowej są dodatki mineralno witaminowe. Pamiętajmy, że w zależności od poziomu wydajności należy stosować różne mieszanki mineralno-witaminowe. Czym poziom wyższy tym musi być większa koncentracja składników. Niestety- czym lepsza i bardziej bogata mieszanka tym jest droższa, lecz o ogólnym rozrachunku poprawia zdrowotność stada i zmniejsza znacznie koszty brakowania. Dawkowanie mieszanek klasycznych wynosi od 100 do 200 gram/szt./dzień. Jest to także określone wydajnością do 20 litrów mleka. Każde następne 5 litrów powinno być uzupełnione 50 g mieszanki mineralno-witaminowej. W mieszankach paszowych ( przemysłowych lub własnych) używa się ich w ilości 2,5% więc każde 2 kg mieszanki treściwej uzupełni tą dawkę. Coraz częściej używane w żywieniu wozy paszowe spowodowały konieczność zmiany podejścia także do żywienia mineralnego. W tym celu wiele firm paszowych stworzyło mieszanki mineralne dedykowane do TMR. Są to mieszanki już uzupełnione żywymi kulturami drożdży oraz buforami żwacza. Krowy w początkowym okresie laktacji ( do 100 dnia) powinny otrzymywać mieszankę TMR o zwiększonej ilości żywych kultur drożdży oraz wzbogaconą o beta karoten. Po 100 dniu laktacji najczęściej krowy są pokryte i można przejść na uboższe, o zmniejszonej ilości żywych kultur drożdży, często już bez β-karotenu. Dawka dzienna mieszanek mineralnowitaminowych TMR na 1 krowę o wydajności 25 l wynosi ok.250 g. Należy zachować także zasadę, że każde 5 l mleka wymaga 50 g mieszanki mineralnej dodatkowo. W żywieniu tradycyjnym dla krów o mniejszych wydajnościach można używać mieszanek standardowych. Dla bardziej wymagających wzbogacony dodatkowo o żywe kultury drożdży, biotynę i niacynę zapobiegającymi ujemnym skutkom wysokiej wydajności. Pastwiskowanie bydła jest najtańszym sposobem pozyskania mleka. Sezon pastwiskowy należy rozpocząć już w kwietniu ( minimum 30 dni przed wypasem) dodając do paszy mieszankę mineralno-witaminową wzbogaconą w magnez by ustrzec nasze krowy przed tężyczkami pastwiskowymi. Podawanie tej mieszanki w okresie pastwiskowym skutecznie ograniczy problemy związane z bilansem mineralnym.

W hodowli krów mlecznych najczęstszymi przyczynami brakowania krów jest mastitis oraz problemy z rozrodem. Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu stworzono specjalistyczne dodatki mineralnowitaminowe, pozwalające ograniczyć występowanie tych jednostek chorobowych. Do tej grupy należą mieszanki mineralno-witaminowe ze zwiększonymi poziomami pierwiastków organicznych czy też z minerałami w formie chelatów, ułatwiających wchłanianie pierwiastków do organizmu. Systematyczne ich używanie pozwala skutecznie obniżyć poziom komórek somatycznych czy też poprawić ogólną zdrowotność wymienia i wskaźnik zacieleń. Pamiętajmy, że w okresie pastwiskowym ilość białka z pobranej paszy jest znacznie wyższa niż możliwość pobrania energii. Konieczne jest uzupełnienie dawki paszami energetycznymi (np. wysłodki melasowane, śruta kukurydziana, korektory energetyczne) lub prowadzić dokarmianie kiszonką z kukurydzy. 4. RAPORTY WYNIKOWE OWUB- KOPALNIA WIEDZY W Polsce pod oceną wartości użytkowej bydła jest nieco ponad 30% ogółu bydła mlecznego. W krajach o wyższych wydajnościach odsetek ten jest znacznie większy (znajdź te dane i je wpisz) Nie ma dziś ekonomicznego prowadzenia hodowli bez wiedzy jakiej dostarcza kontrola użytkowości mlecznej. Dlaczego? Bo tam jest wiele danych dotyczących zdrowotności stada ( rozród, somatyka, metabolizm) i prawidłowości żywienia. Wyniki, jakie uzyskujemy z raportów wynikowych pozwalają bardzo szybko skorygować dawkę pokarmową lub podjąć działania prozdrowotne. Jeżeli hodowca zdecyduje się także na system informatyczny, stworzony przez PFHBiPM nazwany Hodowca On-line będzie miał możliwość dokonania wielu analiz stada pomagających w bieżącym zarządzaniu i planach na przyszłość. Ze sposobów prowadzenia oceny najbardziej pożądany jest A-4, dający najlepszy obraz. Ocena AT-4 wymaga korygowania wyników mleka na próbny udój wieczorny i ranny. Dla wprawnego żywieniowca nie nastręcza to wielu kłopotów. Najmniej pożądany jest system A-8. Z punktu widzenia żywieniowego jest on Malo przydatny, gdyż w trakcie 2 miesięcy żywienia, między kolejnymi próbnymi udojami następuje zbyt wiele zmian mogących ekonomicznie ułożyć dawkę pokarmową. Wielu hodowców wykonuje sobie kontrolę mleka zbiorczego pomiędzy próbnymi udojami czy przy

każdorazowej zmianie np. sianokiszonki. Pozwala to na bieżąco skorygować dawkę. 4.1 Tabulogram wynikowy stada RW-1 Jest to najważniejsze zbiorcze zestawienie wszelkich zdarzeń w stadzie, na podstawie którego można wyciągnąć bardzo dużo wniosków. Oto niektóre z nich. *dl- jest wyznacznikiem prawidłowości rozrodu. W gospodarstwach nie prowadzących sezonowości wycieleń powinien on kształtować się w granicach 190-210 dni. Dłuższy okres wskazuje na problemy z rozrodem, wydłużającym się okresem międzywycieleniowym. Sprawdźmy wtedy swoją dawkę pokarmową, sprawdźmy czy mieszanki mineralno-witaminowe stosowane są odpowiednie do wydajności i we właściwej ilości. Zaniżenie tego wskaźnika poniżej 180 dni wskazuje na zbyt wczesne unasiennianie i niepotrzebne skracanie laktacji. *% tł i % bi wskazują czy średnia dawka pokarmowa jest prawidłowo skonstruowana (co wcale nie znaczy, że poszczególne grupy żywieniowe sa prawidłowo żywione). Te parametry pozwalają także skontrolować czy nasze mleko w mleczarni jest prawidłowo oceniane. *wks wskazuje na zdrowotność wymienia stada. Czym wyższy wskaźnik tym więcej krów ma chore wymię. Możemy szybko zareagować. Podstawowym działaniem powinno być sprawdzenie sprawności urządzenia udojowego. Późniejszym krokiem jest kontrola jakości pasz pod względem zakażeń mykotoksynami. Sposobami na zmniejszenie ilości komórek somatycznych jest szczepienie krów wykonywane powinno to być przez lekarzy weterynarii. Są szczepionki do leczenia w okresie laktacji jak i w okresie zasuszenia. Sposób leczenia powinno się uzgodnić z lekarzem opiekującym się. Innym sposobem jest zastosowanie specjalistycznych mieszanek mineralno-witaminowych ( z dopiskami typu Somi, Antysomatyczna itp.)

*ta tabela bardziej obrazuje stan zdrowotności wymienia, wskazując ile krów ma chore wymię i czy podjąć leczenie całego stada czy też poszczególnych sztuk Najważniejszą tabelą jest poniższa tabela. Zawarte tu wiadomości pozwalają nie tylko na ocenę prawidłowości dawki pokarmowej ale wskazują także na niebezpieczeństwa jakie niesie błędne, niezbilansowane żywienie. *Mleko kg- są wyznacznikiem czy prawidłowo przebiega laktacja. Grupa krów 1-40 jest grupą gdzie krowy wchodzą w laktację. Przecież dopiero około 21 dnia następuje normalne pobieranie paszy i od tego czasu ( do mniej więcej 80-100 dnia) krowy się rozdajają. Dlatego oczekujemy by krowy w okresie laktacji 41-100 dni miały wyższą wydajność od grupy 1-40. Niższa wydajność wskazuje na zbyt skąpe żywienie krów wysokowydajnych, skutkiem czego najczęściej jest skracanie laktacji a z tym spadek wydajności laktacyjnej. Jak przebiega pobieranie pokarmu obrazuje poniższy rysunek. Zadbajmy więc by zapewnić krowom odpowiednią ilość pasz na ten okres laktacji.

*Stosunek tł/bi jest wyznacznikiem bilansu białkowo-energetycznego dawki. Stosunek najbardziej pożądany powinien zawierać się w przedziale 1,2-1,3. Wyższy stosunek mówi o braku energii i niebezpieczeństwie wystąpienia ketozy. Powinniśmy w tym momencie zwiększyć udział pasz energetycznych w dawce lub zastosować pasze o wyższej koncentracji. Niższy stosunek wskazuje na postępującą kwasicę. W tym wypadku sprawdźmy ilość podawanych pasz szybko fermentujących i wzbogaćmy dawkę o bufor żwacza, Może to być kwaśny węglan sodu), dodatki oparte o algi, dodatki oparte o metabolity drożdży. *Mocznik jego zawartość w mleku, jest wyznacznikiem prawidłowego odżywienia żwacza. Powinien on wynosić, w zależności od okresu laktacji od 180-260 Zbyt niski poziom mocznika w mleku nie pozwala bakteriom żwaczowym wykorzystać swoich możliwości produkcji białka., wskazuje także na zapas energii do zwiększenia produkcji mleka. Zbyt wysoki poziom wskazuje na niewłaściwy stosunek energetyczno-białkowy dawki. Jeżeli to połączymy ze Stosunkiem tł/bi można określić czego w dawce jest za mało a czego za dużo. Niski stosunek i wysoki mocznik wskazuje na konieczność zmiany struktury białek w dawce. Prawdopodobnie jest zbyt duży udział śrut zbożowych oraz zbyt dużo pasz białkowych tzw. żwaczowych jak śruta rzepakowa, śruta bobikowa, śruta łubinowa lub ( jeżeli się używa) zbyt dużo mocznika paszowego w dawce. Często niektóre firmy paszowe stosują mocznikowanie paszy by podnieść zawartość białka w paszy i potanić

mieszankę. Dlatego zapytajmy się przed zakupem czy jest używany mocznik czy nie. Zdarza się także, że udział pasz mocznikopędnych jest zbyt wysoki co powoduje brak energii do jego trawienia. Pamiętajmy, że długotrwałe utrzymywanie się zbyt wysokiego i zbyt niskiego mocznika w mleku odbije się niekorzystnie na rozrodzie. W nowoczesnych systemach zarządzania stadem bieżąca kontrola dawek pokarmowych jest dziś standardem. Bardzo pomocnym narzędziem jest wiedza o tym, co które pasze wnoszą do dawki. Poniżej przedstawiamy tabelę z wartościami pasz do szybkiego bilansu dawek pokarmowych. Rodzaj paszy BIAŁKO ENERGIA Wpływ na mocznik w mleku Kiszonka z kukurydzy ± + ++ Sianokiszonka z traw + + ± Kiszonka z lucerny ++ + + Młóto browarniane ++ + ++ GPS ± + ± Kiszonki zbożowo-strączkowe ± + + Siano z traw ± + + Siano z motylkowych + + ± Słoma - ± + Zielonka z łąk + + + Zielonka z pastwisk (wczesna) +++ + ++ Zielonka z pastwisk (późna) + + + Wysłodki buraczane ± + ++ Ziarna zbóż ± + + Gliceryna - ++ + Melasa - + + Oznaczenia: - brak wpływu ± neutralne + lekki wpływ ++ duży pływ +++ znaczący wpływ Jak to zinterpretować? Mleko z prób zawiera 4,3% tłuszczu i 3,5% białka, przy moczniku 300. Stosunek tłuszczu do białka wynosi 1,22- więc nie wskazuje na objawy ketozy lub kwasicy ale poziom mocznika wskazuje na niewielki brak energii przy niewielkiej nadwyżce białka. Z pasz którymi dysponujemy ( patrz tabelka powyżej) wybieramy paszę która ma mniej białka a więcej energii i pozytywnie wpływa na obniżenie poziomu mocznika. Tu będzie to np. dodatek wysłodków buraczanych, melasy czy też siana łąkowego z traw.

Jest to system skuteczny, zakładając że będziemy kontrolować parametry na bieżąco i poinformujemy swojego doradcę żywieniowego o zaistniałej sytuacji. Często także pomagają dodatki przemysłowych dodatków paszowych (korektory energetyczne, gliceryna, melasa, śruta kukurydziana, wysłodki buraczane melasowane). 5. ŻYWIENIE OPASÓW W ostatnich latach, w związku z kurczącymi się limitami mleka i wzrastającymi kosztami uzyskiwania mleka, wielu rolników przekształciło swój profil produkcji z mlecznego na mięsny. Stworzyło to konieczność zmiany systemu żywienia, a z tym wiąże się zmiana sposobu żywienia i innych dodatków paszowych. Opas bydła z krzyżowań towarowych, opartych o rasę HF wymaga nieco innego żywienia niż sztuk typowo mięsnych, niemniej jednak przy intensywnym żywieniu rezultaty osiągane przy opasie ras mlecznych dają również doskonałe wyniki. W przypadku stosowania żywienia opartego o TMR polecamy do bilansowania komponenty białkowe. Bardzo dobrą paszą w żywieniu opasów jest poekstrakcyjna śruta rzepakowa, suche wysłodki czy też pasze przemysłu rolno-spożywczego. Z powodzeniem można także stosować śrutę bobikową czy łubinową ( łubin słodki) Uzupełnienie tymi paszami, pasz gospodarskich zapewnia bardzo dobre przyrosty dzienne i poprawia ekonomiczne efekty tuczu. W gospodarstwach o żywieniu tradycyjnym konieczne jest zbilansowanie pasz objętościowych paszami pełnoporcjowymi. Można je wykonać w oparciu o gotowe koncentraty lub, w przypadku większych zasobów zbóż, w oparciu o dodatki mineralno-witaminowe. Warunkiem uzyskania wysokich przyrostów jest dokładne skomponowanie dawek żywieniowych. Średnio przy stosowaniu pasz objętościowych konieczny jest dodatek pasz treściwych w ilości 1kg paszy treściwej na każde 100 kg masy ciała opasanego zwierzęcia. Pasza typu O powinna zawierać białko ogólne na poziomie minimum 19%. Pamiętajmy, że zapotrzebowanie na składniki odżywcze opasów jest inne niż bydła mlecznego. Stosowanie pasz pełnoporcjowych przeznaczonych dla bydła mlecznego w żywieniu bydła mięsnego jest ekonomicznie

nieuzasadnione. Podstawą dobrego wzrostu jest właściwe zaopatrzenie w białko, będące podstawowym budulcem masy mięśniowej opasów. Nadmiar energii w dawce skutkuje otłuszczeniem tuszy a to wpływa niekorzystnie na uzyskiwaną cenę za żywiec. Podstawową paszą są pasze objętościowe, szczególnie kiszonki z traw, motylkowych i kukurydzy, wykonane we własnym gospodarstwie, więc róbmy wszystko by były one wysokiej jakości. W zależności od ilości i rodzaju własnych zbóż, rodzaju skarmianych pasz objętościowych możemy skomponować paszę treściwą dla każdej grupy wagowej i wiekowej wg przytoczonych poniżej przykładów. Najczęściej na rynku pasz spotykamy koncentraty dla opasów tzw. 20%. Do sporządzenia właściwej mieszanki wystarcza dodatek własnych zbóż. Przy niższej koncentracji niezbędny jest dodatek surowców białkowych i uzupełnienie mineralno-witaminowe. PRZYKŁADOWE RECEPTURY PASZY Z UDZIAŁEM KONCENTRATU typu O 20% ( w %) Składnik paszy pasza O pasza O pasza O pasza O Pszenica 20 30 25 20 Pszenżyto 25 35 15 20 Jęczmień 25 10 10 DDGS corn 10 15 20 25 Śruta rzepakowa 10 15 Śruta sojowa 10 Koncentrat Opas 20 20 10 10 Wartości pokarmowe mieszanek ( w kg paszy) Białko ogólne g/kg 190 195 190 180 JPŻ jpm/kg 0,90 0,91 0,91 0,90 BTJN g/kg 93 99 138 120 BTJE g/kg 94 95 118 108 Ca % 1,7 1,7 2,3 2,1 P % 3,1 3,1 4,5 4,3 Na % 1,0 1,2 1,4 1,2 Pamiętajmy, że bardzo cenną paszą białkową w żywieniu opasów jest poekstrakcyjna śruta rzepakowa, podestylacyjne wywary zbożowe ( DDGS i pszenmix) czy też młóto browarniane. Gospodarstwa posiadające własne

mieszalniki do pasz mogą do produkcji mieszanek paszowych użyć surowców białkowych oraz mieszanek mineralno-witaminowych typu O PRZYKŁADOWE RECEPTURY PASZY Z UDZIAŁEM PREMIKSU typu O 4% ( w %) Składnik paszy pasza O pasza O pasza O pasza O Pszenica 21 26 25 Pszenżyto 10 10 30 21 Jęczmień 15 21 20 Owies 15 Kukurydza 15 15 Otręby pszenne 10 Śruta sojowa 20 20 15 5 Śruta rzepakowa 5 10 15 5 DDGS corn 15 20 Premiks typu O 4 4 4 4 Wartości pokarmowe mieszanek ( w kg paszy) Białko ogólne g/kg 170 180 200 150 JPŻ jpm/kg 0,92 0,95 0,90 0,91 BTJN g/kg 124 128 141 109 BTJE g/kg 109 114 121 106 Ca % 2,6 2,8 3,2 2,2 P % 4,7 4,5 5,2 4,1 Na % 0,4 0,4 1,3 1,6 Cenną paszą w żywieniu ( nie tylko opasów) jest mocznik paszowy. Umiejętnie wkomponowany w dawkę pozwala na znaczne obniżenie kosztów produkcji. Jego udział i sposób wprowadzenia do dawki powinien być skonsultowany z doradcą żywieniowym. 6. PASZE OBJĘTOŚCIOWE Pasze objętościowe, wyprodukowane we własnym gospodarstwie są najtańszymi paszami. Dlatego też należy dołożyć starań by były one jak najlepsze. Najpoważniejszymi błędami popełnianymi przez hodowców jest niewłaściwe przygotowywanie kiszonek. Poniżej przedstawiamy kilka ważnych punktów, o których należy pamiętać, aby kiszonki wyprodukowane w własnym gospodarstwie były jak najlepsze, pozwolą one obniżyć koszty produkcji mleka i mięsa.

TERMIN ZBIORU - najważniejszy czynnik, różny dla różnych roślin pastewnych, decyduje on o ilości składników pokarmowych i ich strawności. Dla traw to początek kłoszenia, dla motylkowych początek kwitnienia, dla kukurydzy to uzyskanie przez kolby dojrzałości woskowej ziarna ( sucha masa kolb ok. 50%). CZAS ZBIORU czas zbioru to czas od skoszenia do zbioru, powinniśmy tak zbierać zielonki by sucha masa zbieranej masy uzyskała około 33-38%, gwarantuje to wysokiej jakości kiszonki i prawidłowe warunki do zakiszania. TECHNIKA ZBIORU technika zbioru uzależniona jest od możliwości gospodarstwa. Najlepsze rozwiązanie to zakiszanie w rękawach ze względu na brak strat w trakcie przechowywania, ale problemem jest dostępność sprzętu. Najtańsze rozwiązanie to silosy wolnostojące ( lub przejazdowe) niemniej jednak przy błędach zakiszania dochodzi często do dużych strat. Najczęściej stosowane w gospodarstwach mniejszych zawijanie w baloty (silopaki) drogi system i problem z uzyskaniem równej kiszonki podczas całego dnia zbioru. TECHNIKA ZAKISZANIA najważniejsze jest jak najszybsze stworzenie warunków beztlenowych poprzez prawidłowe ugniecenie i zagęszczenie zakiszanej masy oraz jak najszybsze przykrycie ( jeżeli robimy w silosach). WSPOMAGANIE ZAKISZANIA możliwości zakiszania roślin uzależnione są od tzw. minimum cukrowego. Do łatwo kiszących należy kukurydza, całe rośliny jak i CCM, wysłodki prasowane, zielonki z traw, sorgo. Trudno kiszące to przede wszystkim motylkowe i mieszanki z motylkowymi, potraw, młóto. Najbardziej niedoceniane są dodatki do zakiszania. Na rynku można spotkać je w postaci chemicznej ( kwasy i ich sole), bakteryjnej i enzymatyczno-bakteryjnej. Rodzaj zakiszacza ( inokulantu), który należy zastosować uzależniony jest głównie od suchej masy zakiszanego materiału. Na zielonkach naturalnie bytują różnego rodzaju bakterie, w tym część chorobotwórczych. Użycie zakiszacza pozwala na ograniczenie ich dalszego rozwoju poprzez szybkie obniżenie ph kiszonki a z tym szybkie

uzyskanie warunków beztlenowych, w których niepożądane bakterie się nie rozwijają. Kwasy i sole tych kwasów są wspomagaczami z wyboru. Powinno się ich użyć tylko w przypadku zbioru zielonek bardzo wilgotnych ( poniżej 26% sm) i bardzo suchych ( powyżej 50% sm.). W każdym innym przypadku ich zastosowanie jest ekonomicznie nieuzasadnione. Najpopularniejsze zakiszacze bakteryjne i enzymatyczno-bakteryjne ( tzw.inokulanty) to specjalnie dobrane szczepy bakterii, naturalnie występujących w przewodzie pokarmowym krów. Ilość tych bakterii mierzy się w JTK (jednostki tworzące kolonie) lub CFU (colony forming unit). Minimalna ilość JTK jakie powinniśmy wprowadzić do zakiszanej masy to 100 tyś jtk /gram zakiszanej masy. Na rynku jest wiele inokulantów. Jaki wybrać jest to często problem, bo często cena opakowania jest nieadekwatna do składu i ilości najważniejszego składnika jakim są JTK. Pamiętajmy jednak że użyte dodatki do zakiszania nie zatuszują błędów popełnianych w procesie produkcji kiszonek, takich jak: -właściwy termin zbioru, - rozdrobnienie, - dokładne ubicie, - szybkie napełnienie zbiornika czy pryzmy, - dokładne przykrycie. Przestawiając Państwu nasz Poradnik Hodowcy mamy nadzieję, że pomoże Wam chociaż trochę w prowadzeniu tak trudnej pracy jakim jest chów i hodowla bydła.