Pan Donald Tusk Premier Rzeczpospolitej Polskiej Wniosek w sprawie powołania Pełnomocnika Rządu ds. efektywności energetycznej dla zwiększenia efektywności i skuteczności działań Rządu RP w tym obszarze Szanowny Panie Premierze, Poniżej podpisane samorządy, przedsiębiorcy oraz organizacje pozarządowe zwracają się do Pana z wnioskiem o powołanie w Pańskim Gabinecie Pełnomocnika Rządu ds. efektywności energetycznej, który będzie odpowiedzialny za koordynację działań na rzecz efektywności energetycznej, w tym wdrażanie Krajowego Planu Działań na Rzecz Efektywności Energetycznej. Wyzwania związane z zaspokojeniem potrzeb gospodarki związanych z wytwarzaniem, dostawą i wykorzystaniem energii są kluczowe dla rozwoju polskiej gospodarki. Wymagają ogromnych inwestycji, które będą skutkować wzrostem cen energii. Na tym tle efektywne wykorzystanie energii ma charakter wyjątkowy prowadzi do ograniczenia kosztów użytkowania energii, łagodzi skutki społeczne wzrostu cen energii, może poprawić jakość życia obywateli i zwiększyć konkurencyjność przemysłu. Poprawa efektywności energetycznej polskiego przemysłu i polskich gospodarstw domowych jest najtańszym sposobem wypełnienia w znaczącej części zobowiązań pakietu klimatycznoenergetycznego UE, i może zyskać pełną akceptację społeczną. Wniosek, o powołanie Pełnomocnika ds. Efektywności Energetycznej wynika z faktu, iż zagadnieniem tym zajmuje się, aż 6 kluczowych ministerstw których działania powinny być koordynowane, a mianowicie: Ministerstwo Gospodarki poprzez przygotowanie i koordynowanie realizacji polityki energetycznej państwa, Ministerstwo Środowiska poprzez regulacje w zakresie ochrony środowiska, w tym poprawy jakości powietrza i fundusze wsparcia, Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej poprzez tworzenie warunków racjonalnego wykorzystania energii w budynkach i transporcie, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego poprzez finansowanie inwestycji z Funduszy Regionalnych, 1
Ministerstwo Rolnictwa poprzez stymulowanie rozwoju agroenergetyki na terenach wiejskich, Ministerstwo Finansów poprzez budowanie systemów bodźców lub barier finansowych wpływających na energooszczędne działania podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych. Dla każdego z nich oddzielnie efektywność energetyczna nie jest sprawą istotną i rozwiązania na jej rzecz są realizowane na marginesie zadań podstawowowych, typowo branżowych. Tymczasem z perspektywy całej gospodarki, dla nowoczesnej polityki energetycznej jest to zagadnienie priorytetowe. Zwiększenie efektywności energetycznej polskiej gospodarki traktowane jako wdrażanie polityki horyzontalnej wymaga ścisłej współpracy i koordynacji działań poszczególnych Ministerstw i nie da się tego robić z poziomu Departamentu jednego z nich. Wśród najważniejszych zadań postawionych przed Pełnomocnikiem widzimy przede wszystkim koordynację i monitorowanie działań w zakresie efektywności energetycznej pomiędzy resortami, prowadzącą do nadania im spójnego charakteru, realizację celów efektywności energetycznej po możliwie najniższych kosztach oraz promocję świadomego zarządzania energią w gospodarce i gospodarstwach domowych, jak również reprezentowania spraw Polski w tym zakresie na arenie międzynarodowej. Panie Premierze, Zwiększenie efektywności energetycznej to szansa na lepszy rozwój gospodarki i równoważenie budżetów gospodarstw domowych. Powołanie Pełnomocnika winno przyczynić się do wykorzystania tej szansy. Niżej podpisani są przekonani, że decyzja Pana Premiera o powołaniu Pełnomocnika ds. Efektywności Energetycznej będzie dobrze służyła gospodarce i społeczeństwu. Sygnatariusze w kolejności alfabetycznej: Organizacje Fundacja Efektywnego Wykorzystania Energii (http://www.fewe.pl/) Stowarzyszenie Instytut Ekonomii Środowiska (http://iee.org.pl/) Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. (http://www.kape.gov.pl/new/) Narodowa Agencja Poszanowania Energii S.A. (http://www.nape.pl/) Zrzeszenia branżowe MIWO Stowarzyszenie Wełny Mineralnej i Szklanej (http://www.miwo.pl/) Pol-Ligting - zrzesza wiodących producentów źródeł światła oraz sprzętu oświetleniowego (http://pollighting.pl/) Zrzeszenie Audytorów Energetycznych (http://www.zae.org.pl/) 2
Uzasadnienie Potencjał oszczędności energii w Polsce Istnieje szereg oszacowań potencjału efektywności energetycznej w Polsce. Według opracowań Fundacji na Rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii łączny potencjał oszczędności energii to ok. 213 TWh/rok (dotyczy jedynie obszarów wskazanych w Tabeli 1). Potencjał oszczędności energii w użytkowaniu energii elektrycznej szacuje się na 40 TWh/rok. Dla porównania przewidziana produkcja energii w elektrowniach jądrowych w 2030 wyniesie 32 TWh/rok 1. Jeśli efektywność energetyczna zyskałaby rangę równą programowi rozwoju energetyki jądrowej, to wygenerowane roczne oszczędności energii elektrycznej w 2020 przewyższyłyby wielkość produkcji energii elektrycznej w planowanych do 2030 blokach elektrowni jądrowych o sumarycznej mocy netto 4500 MW. Tabela 1. Potencjał oszczędności energii Lp. Przedsięwzięcie Potencjał [TWh/rok] 1. Wytwarzanie energii elektrycznej 40,0 2. Sprzęt gospodarstwa domowego i 9,7 oświetlenie mieszkań 3. Budynki mieszkalne i użyteczności 142,5 publicznej, małe i średnie przedsiębiorstwa, lokalna produkcja ciepła 4. Napędy 12,4 5. Modernizacja sieci przesyłowych i 3,1 dystrybucyjnych 6. Modernizacja elektrycznych sieci 3,5 przesyłowych i dystrybucyjnych 7. Oświetlenie ulic i placów 1,3 8. Oświetlenie hal i warsztatów 0,3 9. Razem 212,8 Źródło: Możliwości zwiększania efektywności energetyczne Polski w ramach wdrażania pakietu energetyczno-klimatycznego. Str. 15. FEWE. 2009. Szacunki Krajowej Agencji Poszanowania Energii (KAPE) wskazują na potencjał efektywności energetycznej w przedziale 166.62 TWh/rok do 194.13 TWh/rok. Tabela 2. Oszacowanie potencjału efektywności energetycznej Sektor Potencjał efektywności energetycznej Oszacowanie dolne Oszacowanie górne TWh % TWh % Sektor budownictwa 34,50 22,5 42,81 27,9 1 Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku. Ministerstwo Gospodarki. 10.11.2009. Warszawa. 3
mieszkaniowego Energia elektryczna w gospodarstwach domowych 4,55 17,9 4,55 17,9 Sektor przemysłu 48,67 25,6 48,67 25,6 Sektor Usług 23,17 34,1 23,17 34,1 Ciepłownictwo Wytwarzanie w źródłach do 20MW 0,38 8,38 0,35 8,39 Przesył ciepła 2,22 3,16 2,07 3,16 Elektrociepłownie zawodowe 3,30 5,00 4,96 8,06 Transport -perspektywie i w odniesieniu do zużycia w roku 2015 43,89 16,05 58,61 21,43 Rolnictwo i rybołówstwo 5,94 11,71 8,93 17,60 Łącznie TWh 166,62 Ponad 30% 194,13 Ponad 35% Łącznie Mtoe 14,32 16,69 Źródło: KAPE S.A. Jak wynika z raportu przygotowanego przez McKinsey pt. Ocena potencjału Redukcji Emisji Gazów Cieplarnianych do 2030 roku efektywność energetyczna jest najskuteczniejszym i najtańszym sposobem ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Rysunek 1. Krzywa redukcji kosztów wg McKinsey&Company Źródło: Ocena potencjału redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do Roku 2030. McKinsey&Company. Warszawa 2009. 4
Wykres przedstawia koszt i potencjał zmniejszenia emisji dwutlenku węgla dla różnorodnych technologii. Oś pozioma wykresu prezentuje potencjał zmniejszenia emisji dwutlenku węgla w Polsce (około 240 Mt dwutlenku węgla rocznie), a słupki prezentują potencjał charakteryzujący poszczególne technologie (im szerszy słupek, tym potencjał zmniejszenia emisji większy). Wykorzystanie potencjału związane jest z koniecznością poniesienia kosztów oś pionowa przedstawia koszty jednostkowe wdrażania poszczególnych technologii. Wszystkie dochodowe inwestycje są związane z działaniami w zakresie efektywności energetycznej i znajdują się poniżej osi poziomej (charakteryzują się kosztami ujemnymi). Raport McKinsey został opublikowany w roku 2009 i niektóre informacje należy koniecznie zweryfikować na przykład koszty energetyki jądrowej po Fukushimie mogą ulec znacznemu zwiększeniu, a koszty energetyki wiatrowej ulegają ciągłemu zmniejszeniu i w roku 2011 oceniane są jako niższe od kosztów wytwarzania energii w elektrowniach jądrowych 2. Zamrożenie potencjału efektywności energetycznej dlaczego warto dbać o nowe budownictwo? W niektórych obszarach brak skutecznej polityki na rzecz poprawy efektywności energetycznej powoduje zamrożenie na dziesięciolecia potencjału efektywności energetycznej. Przykładem jest nowe budownictwo mieszkaniowe, w którym istnieją ekonomicznie uzasadnione przesłanki dla poprawy jakości energetycznej budynków mamy tu do czynienia z konfliktem interesów to co jest korzyścią ekonomiczną dla przyszłych użytkowników mieszkań jest niepotrzebnym kosztem dla deweloperów. Skutek jest taki, iż na użytkowników mieszkań w sposób nieracjonalny przerzucane są na wiele lat wyższe koszty ogrzewania mieszkań (w zamian za niewielkie obniżenie kosztów inwestycyjnych w postaci np. zmniejszenia grubości izolacji). Rocznie w Polsce oddaje się do użytku ok. 135 tys. mieszkań (w tym ponad połowę w budownictwie jednorodzinnym). Przyjmując, iż średnia powierzchnia mieszkania to 65 m 2, a zużycie energii wynosi 120 kwh/m 2, 15 procentowa poprawa jakości energetycznej budynków pozwoliła by na ogrzanie 24 tysięcy dodatkowych mieszkań przy tej samej ilości zużytej energii (miasto średniej wielkości) 3. Poprawa jakości energetycznej nowego budownictwa nie obciąża budżetu państwa, wymaga jednak aktywnej postawy Ministerstwa Infrastruktury oraz zwiększenia roli Nadzoru Budowlanego. Państwo powinno odgrywać również aktywną rolę w stymulowaniu rynku budownictwa o wysokim standardzie energetycznym (np. poprzez stworzenie systemu dopłat do kredytów dla tego typu budynków). Takie działania, o charakterze organizacyjnym lub administracyjnym, nie są jednak w Polsce realizowane. 2 Connie Hedegaard, Unijny Komisarz ds. Zmian Klimatu: "Some people tend to believe that nuclear is very, very cheap, but offshore wind is cheaper than nuclear. People should believe that this is very, very cheap.", The Guardian, 17 marca 2011 (niektórzy uważają, że energetyka atomowa jest bardzo, bardzo tania, ale wytwarzanie prądu w morskich farmach wiatrowych jest tańsze od energii produkowanej w elektrwoni jądrowej. Ludzie powinni wierzyć, że energetyka wiatrowa jest bardzo, bardzo tania tłum. Marek Zaborowski) 3 Obliczenia własne 5
Cele dyrektywy 2006/32/WE Dyrektywa 2006/32/WE z 5 kwietnia 2006 w sprawie efektywności wykorzystania energii i usług energetycznych nałożyła na kraje członkowskie UE obowiązek wdrożenia działań mających na celu uzyskanie 9% oszczędności energii (końcowego zużycia) do 2016 r. Należy podkreślić, że celem dyrektywy jest poprawa efektywności wykorzystania energii, a nie zmniejszenie zapotrzebowania na energię. Tak zdefiniowany cel dyrektywy odnosi się wyłącznie do oszczędności wygenerowanych wskutek działań dotyczących poprawy efektywności energetycznej, a nie autonomicznych zmian w popycie na energię. Dla Polski cel w zakresie oszczędności energii został określony w pierwszym KPD 2007 na poziomie 53.432 GWh do roku 2016. Odpowiada on 9% uśrednionego rocznego zużycia energii w Polsce w latach 2001 do 2005. Celem pośrednim było osiągnięcie 11.878 GWh do roku 2010. Cel 9% został zapisany również Ustawie o Efektywności Energetycznej z dnia 15 kwietnia 2011 r. Ustawa ta nie będzie jednak działać dopóki nie zostaną przyjęte rozporządzenia wykonawcze. Według sprawozdań zawartych w projekcie drugiego KPD (2011) cel pośredni został już osiągnięty w 350% tj. wygenerowane oszczędności do roku 2009 wyniosły 41.972 GWh w stosunku do planowanych 11.878 GWh (zob. Tabela 3). Tabela 3. Cele KPD oraz uzyskane i szacowane na 2016 oszczędności energii Cel w zakresie oszczędności energii finalnej W wartościach Procentowo do absolutnych średniego zużycia z (GWh) lat 2001 2005 (%) Oszczędności energii finalnej uzyskane i oszacowane na 2016 W wartościach Procentowo do absolutnych średniego zużycia z (GWh) lat 2001 2005 (%) 2010 11 878 2 41 972 7 2016 53 452 9 67 211 11 Źródło: Ministerstwo Gospodarki. Projekt drugiego Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej dla Polski 2011. Warszawa. 10.08.2011. Według oszacowań Ministerstwa Gospodarki rozkład osiągniętych oszczędności na poszczególne sektory wygląda następująco: Tabela 4. Osiągnięte oszczędności Sektor Uzyskane oszczędności energii (GWh) Sektor mieszkalnictwa 13 746 (gospodarstwa domowe) Usługi - Przemysł 18 573 Transport 9 653 Razem: 41 972 Źródło: Ministerstwo Gospodarki. Projekt drugiego Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej dla Polski 2011. Warszawa. 10.08.2011. 6
Konieczność poprawy integracji działań resortów w zakresie KPD Według wytycznych Komisji Europejskiej do sporządzania planów efektywności energetycznej KDP powinien być dokumentem kompleksowym, zawierającym opis kluczowych celów, opis planowanych i podejmowanych działań dla efektywności energetycznej we wszystkich sektorach wytwarzanie, przesyłanie, dystrybucja energii, oraz wykorzystanie energii u odbiorców końcowych. Zarówno o pierwszym jak i projekcie drugiego KDP nie można powiedzieć, że są to dokumenty kompleksowe. Środki poprawy efektywności energetycznej ujęte w obu planach mają charakter niepełny i wybiórczy. Dotyczy to praktycznie wszystkich sektorów ujętych w KDP. Tabela 5. Instrumenty wymienione i nieistniejące w projekcie KDP Co zawiera projekt KDP 2011 Sektor mieszkalnictwa: Jedynym instrumentem przedstawionym w projekcie KDP 2011 jest Fundusz Termomodernizacji i Remontów. Czego brakuje W projekcie KDP 2011 nie wspomniano o konieczności reformy krajowych wymagań prawnych w zakresie jakości energetycznej budynków. Polskie normy dotyczące jakości energetycznej budynków należą do najniższych w Europie. Często normy te nie są respektowane przez inwestorów. Pominięcie milczeniem tego tematu jest zupełnie niezrozumiałe. Projekt KDP 2011 nie zawiera ścieżki dojścia do budownictwa o prawie zerowym zużyciu energii. Ministerstwo Infrastruktury powinno przedstawić w KDP ścieżkę zmian w normach technicznych w zakresie jakości energetycznej budynków. Według unijnej dyrektywy 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków do dnia 31 grudnia 2020 r. wszystkie nowe budynki były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii; oraz po dniu 31 grudnia 2018 r. nowe budynki zajmowane przez władze publiczne oraz będące ich własnością były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii. W projekcie KDP nie znalazły się inne instrumenty, które mogłyby stymulować efektywność energetyczną w budownictwie tj. dopłaty do kredytów dla budynków budowanych w wysokim standardzie energetycznym. W projekcie KDP nie określono żadnych działań w celu zreformowania (niefunkcjonującego) systemu certyfikacji energetycznej budynków. Uznając za fakt niepowodzenia związane z wprowadzeniem systemu certyfikacji autorzy KDP postanowili ten temat przemilczeć. Projekt KDP nie wspomina o konieczności wzmacniania roli Nadzoru Budowlanego (NB) w zakresie przestrzegania norm izolacyjności cieplnej. Mimo, iż problem nieprzestrzegania norm istnieje, nie jest on w sferze zainteresowań NB. Niezrozumiały jest również brak odniesienia do funkcjonujących już instrumentów tj. program dopłat do kolektorów realizowany przez NFOŚiGW. 7
Sektor usług (w tym sektor publiczny): W projekcie KDP 2011 wskazano dwa instrumenty: 1. Zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej oraz budynkach podmiotów sektora publicznego (instrument NFOŚiGW: dotacje i dopłaty do kredytów); 2. Oszczędność energii i promocja odnawialnych źródeł energii. 3. Obowiązek audytu energetycznego. Jest to obowiązek wynikający z ustawy o efektywności energetycznej. 4. Krajowy plan działań w zakresie zielonych zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2010-2012 Efektywne wykorzystanie energii w sektorze publicznym to nie tylko działania odnoszące się do zarządzania energią w budynkach. Sektor publiczny (w tym przede wszystkim samorządy) ma możliwości aktywnego kształtowania polityki energetycznej. Konieczna jest jednak usprawnienie systemu planowania energetycznego na poziomie lokalnym jak do tej pory system ten funkcjonuje w bardzo ograniczonym zakresie. W planie nie zawarto żadnych instrumentów dotyczących racjonalnego wykorzystania energii w oświetleniu ulicznym (tj. wymiana opraw na energooszczędne, systemy inteligentnego sterowania oświetleniem ulicznym). Modernizacja systemów oświetlenia z powodzeniem mogłaby być realizowana w formule ESCO (wprowadzone w 2010 przepisy dotyczące zadłużenia samorządów dyskryminują tą formę realizacji inwestycji modernizacyjnych). Sektor przemysłu i małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) W tym sektorze KPD 2011 W zakresie wsparcia dla przedsiębiorstw program jest stosunkowo przewiduje wdrażanie rozbudowany. Brakuje jednak działań związanych z wsparciem dla pięciu instrumentów (z programów badawczo rozwojowych w zakresie zwiększania czego cztery to efektywności energetycznej. instrumenty wsparcia finansowego dotacje/dopłaty do kredytów z programów NFOŚiGW): 1. Dofinansowanie audytów energetycznych w przedsiębiorstwach; 2. Dofinansowanie zadań inwestycyjnych prowadzących do oszczędności energii w przedsiębiorstwach; 3. Program finansowy dla MŚP (usługi) wdrażany ze środków EBOR. 8
4. Program Inteligentnych Sieci Energetycznych; 5. Modernizacja i rozwój ciepłownictwa. Środki horyzontalne: W projekcie KPD 2011 wymieniono dwa środki horyzontalne: 1. System białych certyfikatów; 2. Ogólnopolska kampania edukacyjna. System białych certyfikatów nie działa (i nie będzie działał tak długo jak nie zostaną przyjęte wszystkie rozporządzenia wykonawcze do ustawy o efektywności energetycznej). W planie wskazano jedynie na potencjalne korzyści z systemu białych certyfikatów, nie określono natomiast harmonogramu uruchamiania tego systemu. W planie powinna znaleźć się informacja nt. zamierzeń rządu co do kontynuacji systemu po 2016 r. (bez długofalowych jednoznacznych deklaracji rządu system białych certyfikatów może nie zadziałać). Ogólnopolska kampania medialna jest potrzebna. Jednak istnieje duże ryzyko, iż skończy się ona niepowodzeniem (tak jak poprzednie kampanie). Wśród środków horyzontalnych nie określono działań mających na celu otwarcie rynku ESCO w Polsce: eliminacja barier administracyjnoprawnych; powołanie Funduszu ESCO służącego wsparcie kapitałowym dla inwestycji opartych o kontrakty na usługi energetyczne, umożliwienie uczestnictwa firm ESCO w projektach finansowanych z krajowych i unijnych funduszy itd. W projekcie KPD 2011 powinien znaleźć się wymóg horyzontalny dotyczący wypełniania standardu budynku zero-energetycznego przez wszystkie nowobudowane obiekty wspierane ze środków krajowych i unijnych. Powołanie krajowego pełnomocnika do spraw efektywności energetycznej (analogicznie jak pełnomocnik ds. energetyki jądrowej), który odpowiadałby za koordynację, inicjowanie i wspieranie polityki efektywności energetycznej mogłoby zmienić obraz polityki efektywności energetycznej w Polsce. Do tego potrzebna jest jednak wola polityczna i zrozumienie, iż efektywność energetyczna stanowi ogromną szansę dla polskiej gospodarki i polskiego społeczeństwa. Bibliografia 1. Pierwszy Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski 2007. Warszawa. Czerwiec 2007. 2. Drugi Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski 2011. Warszawa. Projekt z dnia 10.08.2011 3. Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/76/EWG. 9
4. Możliwości zwiększania efektywności energetyczne Polski w ramach wdrażania pakietu energetyczno-klimatycznego. Fundacja na Rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii. 2009. 5. Efektywność podstawą bezpieczeństwa energetycznego Polski. A. Węglarz. Krajowa Agencja Poszanowania Energii. 15.11.2010. 6. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Plan na rzecz efektywności energetycznej z 2011 r. KOM(2011) 109. Bruksela. 8.03.2011. 10