Prof. dr hab. Krzysztof Jajuga Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Ocena dorobku Doktora Jana Chadama na potrzeby postępowania habilitacyjnego Kryteria oceny dorobku w postępowaniu habilitacyjnym wynikają z aktów prawnych. Są nimi: - Ustawa z dnia 14 marca 2003 o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z późniejszymi zmianami); - Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego (Dz. U. Nr 196, poz. 1165). Dorobek publikacyjny Jak wskazuje dokumentacja, Habilitant uzyskał stopień doktora nauk ekonomicznych (w zakresie nauk o zarządzaniu) 17 grudnia 2001 roku. Po uzyskaniu stopnia doktora, Habilitant opublikował: - 3 współautorskie artykuły w języku angielskim w czasopismach zagranicznych; - 2 współautorskie referaty w języku angielskim na konferencjach zagranicznych; - 22 samodzielne artykuły i rozdziały w książkach w języku polskim; - 5 artykułów i rozdziałów w książkach w języku polskim, napisanych we współautorstwie. Jeśli chodzi o pozycje napisane we współautorstwie, to w dokumentacji zabrakło oświadczeń współautorów o wkładzie. Jest tylko jednolite oświadczenie Habilitanta dotyczące wszystkich pozycji, o wkładzie procentowym oraz ogólne uwagi o wkładzie merytorycznym. Utrudnia to nieco ocenę wkładu Habilitanta w pozycjach współautorskich. Moja ocena liczby publikacji jest pozytywna. Jeśli chodzi o miejsca publikacji, to poza współautorskimi artykułami (jeden w czasopiśmie z listy JCR) i kilkoma artykułami w czasopismach centralnych z nauk o zarządzaniu, jest spory udział publikacji, które się ukazały się w bardzo lokalnych wydawnictwach. 1
Ocena monografii Jako osiągnięcie naukowe, stanowiące podstawę do oceny dorobku z punktu widzenia spełniania warunków niezbędnych do uzyskania stopnia naukowego doktora habilitowanego, Pan Jan Chadam wskazał monografię pt. Synergia i wartość w strukturach kapitałowych. Identyfikacja, analiza, zarządzanie (Wydawnictwo Difin, Warszawa 2012). Książka ta liczy około 330 stron, jest podzielona na 7 rozdziałów, zawiera wprowadzenie i zakończenie oraz spis literatury. Należy z uznaniem ocenić wybór tematyki monografii. Problematyka synergii w strukturach kapitałowych jest bardzo aktualna i ważna, z uwagi na dynamiczny wzrost takich struktur w gospodarce. W ostatnich dwudziestu latach ten proces dotyczy również Polski. Jako cel pracy Autor postawił sobie zmniejszenie luki kompetencyjnej w zakresie synergii w strukturach kapitałowych, myślę, że ten cel został osiągnięty. Przejdę teraz do opisu i oceny poszczególnych rozdziałów książki. Cztery pierwsze rozdziały powstały na podstawie literatury, jednak zaletą treści tych rozdziałów jest po pierwsze, trafny wybór zagadnień, po drugie komunikatywny przekaz. Jednak charakter tych rozdziałów jest prawie wyłącznie dydaktyczny. Rozdział pierwszy zawiera charakterystykę struktur gospodarczych, wraz z zarysem historycznym. Autor podaje również czynniki stymulujące proces tworzenia organizacji kapitałowych, modele ich powstawania oraz procesy w strukturach kapitałowych. Ważny jest podrozdział 1.6 dotyczący spółek celowych Rozdział drugi stanowi wprowadzenie w pojęcie synergii. Autor przedstawia dyskusję na temat definicji tego pojęcia, omawia współdzielenie zasobów jako czynnik synergii, jak również przedstawia przegląd typów synergii. Rozdział trzeci ma w założeniu łączyć problem synergii z problemem wzrostu wartości. W całości stanowi on rozważania z literatury. Rozdział czwarty wskazuje na strategie wzrostu wartości w strukturach kapitałowych. Powstał na podstawie literatury. Autor omawia różne strategie rozwoju i odnosi je do struktur kapitałowych. Za pewien drobny wkład Autora w czterech pierwszych rozdziałach uznaję następujące fragmenty pracy: 2
- tabela 1.1 (str. 30), zawierająca wady i zalety tworzenia struktur kapitałowych; - rysunek 1.12 (str. 37), dotyczący dywersyfikacji ryzyka; - podrozdział 1.6, zawierający przedstawienie SPV; - rysunek 2.2 (str. 67), zawierający koncepcję implementacji synergii; - podrozdział 2.3, dotyczący rozważania inwestycji kapitałowych w kontekście podziału zasobów; - rysunek 2.6 (str. 76), zawierający różne perspektywy postrzegania synergii; - podkreślenie łącznej roli rozwoju organicznego i zewnętrznego w rozdziale czwartym; - omówienie efektów synergii przy fuzjach i przejęciach w rozdziale czwartym. Kolejne trzy rozdziały (5-7) uznaję za autorskie rozważania. Pomysł Autora polega na identyfikacji i analizie w sposób kompleksowy efektów synergetycznych w strukturach kapitałowych. Przy tym: - rozdział piąty to analiza synergii w procesie tworzenia struktur kapitałowych (najbardziej obszerne rozważania); - rozdział szósty to analiza synergii z punktu widzenia podstawowych charakterystyk wpływających na wartość (przychody, zyski, aktywa); - rozdział siódmy to analiza synergii z punktu widzenia zasobów kapitału intelektualnego. Struktura rozważań w każdym rozdziale jest podobna: po pierwsze, Autor dokonuje systematyzacji obszarów tworzenia synergii, po drugie rozróżnia rodzaje synergii w każdym obszarze, po trzecie omawia techniki, które (Jego zdaniem) zwiększają efekty synergii w każdym rodzaju synergii, po czwarte, przedstawia rekomendacje praktyczne. Rozważania ilustrowane są krótkimi cząstkowymi przykładami. Uważam nie bez pewnych wątpliwości (o czym dalej) te trzy rozdziały za wkład Autora. Za drobny wkład uznaję ponadto pewne szczegółowe fragmenty trzech ostatnich rozdziałów, mianowicie: - sformułowanie etapów procesu budowania wartości w strukturze kapitałowej (rozdział piąty); - rysunek 5.2 (str. 172), ilustrujący proces podejmowania decyzji w procesie tworzenia struktur kapitałowych; - uwagi o negatywnym wpływie dywersyfikacji na wartość (punkt 5.2.1); 3
- dyskusja na temat akwizycji (punkt 5.2.2); - prosty ogólny model określania wartości synergii (punkt 5.2.3); - rozważania na temat analizy podejścia procesowego w strukturach kapitałowych (punkt 5.4.2); - rozważania na temat tożsamości organizacyjnej (podrozdział 5.5); - techniki zwiększania efektów synergetycznych w obszarze zasobów ludzkich (punkt 7.2.1). Pozytywny odbiór monografii w kontekście wkładu w rozwój nauk o zarządzaniu jest osłabiony trzema faktami, które w moim przekonaniu powodują niższą (choć pozytywną) ocenę monografii. Po pierwsze, intencją Autora jest prowadzenie wywodu w kontekście zwiększania wartości organizacji (spółki, grupy kapitałowej). Niestety, Autor poprzestaje na ogólnikowych stwierdzeniach dotyczących tego, w jaki sposób identyfikowane przez Niego efekty synergetyczne zwiększają wartość. Stało się tak, gdyż Autor nie podjął próby określenia co rozumie przez wartość i jak jest to mierzone. Oczywiście pomiar pewnych efektów synergetycznych może być bardzo trudny, jednak Autor nawet nie próbuje podjąć wyzwania. Pewne szanse być może dawałoby rozszerzenie i doprecyzowanie prostego modelu wprowadzonego w punkcie 5.2.3, ale Autor w ogóle się do tego modelu nie odnosi w dalszej części. To wszystko powoduje, że rozważania trzech ostatnich rozdziałów nieco tracą na wiarygodności, gdyż nie są poparte mocnymi i precyzyjnymi argumentami. Sądzę, że bardziej odpowiednim tytułem monografii byłby: Synergia w strukturach kapitałowych. Po drugie, w pracy zabrakło kompleksowej weryfikacji empirycznej propozycji. Owszem, Autor zamieszcza sporo krótkich cząstkowych przykładów, co na pewno jest cenne. Nie może to jednak zastąpić solidnej weryfikacji propozycji Autora. Szkoda, bo mówi On o tym, że Jego propozycje powstały na podstawie analizy wielu przypadków, zaś nie skorzystał z szansy mocniejszego uargumentowania swoich propozycji. Po trzecie, uważam, że bardzo marginalnie Autor traktuje problem ryzyka związanego ze strukturami kapitałowymi, zwłaszcza, że ma ono kluczowe znaczenie przy tworzeniu wartości. Ponadto wskazuję na pewne drobne błędy: 4
- Autor w wielu miejscach posiłkuje się terminem optymalizacja, nie próbując formułować precyzyjnie kryterium, ze względu na które ta optymalizacja miałaby mieć miejsce jest to błąd (nota bene występujący u wielu autorów); - str. 52 DCF to nie jest metoda oceny projektów, jest to część składowa innych metod jak NPV i IRR, które Autor wymienia odrębnie; - str. 100 stopy banku centralnego jak również rynku międzybankowego w założeniu są stopami nominalnymi, a więc zawierają stopę inflacji ten fragment zawiera błędy; - w kilku miejscach są błędy w pisowni, np. ma być Markowitz (str. 88), Stewart (str. 89), Enron (str. 89). Moja ocena monografii z punktu spełniania warunków ustawowych jest pozytywna, nie bez wątpliwości co do jej niedostatków, które zostały przedstawione. Uważam jednak, że identyfikacja źródeł synergii w różnych przekrojach, jak i omówienie technik uzyskiwania efektów synergetycznych stanowią wkład Autora w dyscyplinę naukową. Ocena pozostałych publikacji W dokumentacji oprócz monografii do oceny przedstawiono mi 29 artykułów i rozdziałów w monografiach. Analiza ich treści wskazuje, że: - współautorskie publikacje w języku angielskim (w sumie 5) mogę uznać za wkład o charakterze empirycznym, gdyż głównie koncentrują się na przedstawieniu przypadków empirycznych, dotyczy to pozycji: Marketing aspects, Elements of knowledge, Financial performance and knowledge, Financial performance of groups, B to B solutions ; - 7 artykułów zawiera elementarne przykłady empiryczne (np. wyznaczanie prostych współczynników), kwalifikuję to jako przykład dydaktyczny, nie stanowią te artykuły wkładu naukowego, dotyczy to następujących pozycji: Źródła finansowania majątku, Płynność finansowa w spółkach, Finansowe aspekty, Wybrane aspekty funkcjonowania, Aktywa spółek kapitałowych, Wpływ uczestników na poziom przychodów, Wpływ uczestników na wyniki finansowe, 5
- 4 artykuły mają charakter informacyjny i nie stanowią wkładu o charakterze naukowym, są to następujące pozycje Spółki zależne w polskich, Ocena ryzyka, Modele tworzenia, Marketing i rozwój - 6 artykułów ma charakter dydaktyczny i nie stanowią wkładu naukowego, są to następujące pozycje: Model wykorzystania funkcji., Efektywność procesów, Tożsamość ugrupowań, Zastosowanie sztucznych sieci, Wrogie przejęcia, Zagrożenie utraty wartości ; - 3 artykuły zawierają rozważania pokrywające się z fragmentami monografii, a zatem nie podlegają odrębnej ocenie, są to następujące pozycje: Kulturowy wymiar procesów, Luka kompetencyjna, Dywersyfikacja działalności a synergia, - 4 artykuły uznaję za drobny wkład o charakterze empirycznym, są to następujące pozycje: Finansowe aspekty funkcjonowania, Zarządzanie wiedzą a efekty, Zarządzanie wiedzą a synergia, Synergia w zarządzaniu. W konkluzji stwierdzam, że ocena pozostałych publikacji jest negatywna z punktu widzenia istotnego wkładu w rozwój dyscypliny naukowej. Dostrzegam w tych publikacjach przede wszystkim wartości popularyzatorskie oraz praktyczne. Ogólna ocena osiągnięć naukowo-badawczych Zgodnie z ustawą, osoba ubiegająca się o stopień doktora habilitowanego powinna mieć (po uzyskaniu stopnia doktora) osiągnięcia stanowiące znaczny wkład w rozwój dyscypliny naukowej w tym wypadku są to nauki o zarządzaniu. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przy ocenie dorobku naukowo-badawczego należy brać pod uwagę: - autorstwo lub współautorstwo monografii i innych publikacji; - wygłaszanie referatów na międzynarodowych lub krajowych konferencjach; - autorstwo lub współautorstwo publikacji naukowych w czasopismach znajdujących się w bazie Journal of Citation Reports; - impact factor publikacji naukowych według listy Journal of Citation Reports; - liczbę cytowań publikacji według bazy Web of Science; - indeks Hirscha opublikowanych publikacji; 6
- kierowanie międzynarodowymi lub krajowymi projektami badawczymi lub udział w takich projektach; - międzynarodowe lub krajowe nagrody za działalność naukową. Moja ocena w zakresie pierwszego kryterium została przedstawiona powyżej. W autoreferacie zabrakło informacji o ewentualnych osiągnięciach naukowych w pozostałych publikacjach. Moja ocena samodzielnej aktywności Habilitanta w zakresie konferencji jest niska. Negatywna jest ocena w zakresie grantów naukowo-badawczych. Brak jest takich osiągnięć. Jeśli chodzi o kryterium cytowalności publikacji Habilitanta, to moja ocena jest również negatywna. Brak jest informacji o wartości indeksu Hirscha według bazy Web of Science. Z kolei weryfikacja indeksu Hirscha według bazy Google Scholar wskazuje na indeks 1 (dotyczy pozycji współautorskiej), jest to bardzo niski wynik. W konkluzji prowadzi to do negatywnej konkluzji co do dużej części wymienionych w rozporządzeniu Ministra obszarów działalności naukowej. Ocena działalności dydaktycznej, współpracy z instytucjami oraz popularyzatorskiej Dr Jan Chadam nie jest zatrudniony w uczelni. Niemniej jednak moja ocena działalności dydaktycznej jest pozytywna, z uwagi na prowadzone zajęcia na kilku uczelniach (w tym uczelni słoweńskiej). Jeśli chodzi o współpracę z instytucjami, to elementem pozytywnym jest udział w charakterze recenzenta w kilku czasopismach międzynarodowych. Moja ocena Jana Chadama w zakresie działalności popularyzatorskiej nie jest wysoka. W dokumentacji są co prawda stwierdzenia na ten temat, lecz są to stwierdzenia ogólnikowe, bez konkretów i raczej dotyczące uczestnictwa w projektach o charakterze praktycznym, niż typowej działalności popularyzatorskiej. Niemniej jednak jako działalność popularyzatorską mogę uznać pewną liczbę artykułów, zakwalifikowanych przez Habilitanta jako naukowe. 7
Końcowa ocena Ostateczna konkluzja jest wypadkową ocen cząstkowych, jednak z naciskiem na wkład o charakterze naukowym. W obszarze naukowym moja ocena jest pozytywna jeśli chodzi o monografię (choć sformułowałem pewne wątpliwości), zaś negatywna w zakresie pozostałych obszarów działalności. Ocena działalności dydaktycznej i popularyzatorskiej nie jest jednoznaczna. W konkluzji pozwala mi to jednak na pozytywną ocenę całego dorobku. Wrocław, 2012-10-06. 8