Witold Brylicki*, Stanis³aw Stryczek**

Podobne dokumenty
Witold Brylicki*, Stanis³aw Stryczek** ODPORNOŒÆ ZACZYNÓW INIEKCYJNYCH O ZRÓ NICOWANYM W/C NA KOROZJÊ SIARCZANOWO-MAGNEZOW

Marcin Rzepka*, Stanis³aw Stryczek**

PRACE. Instytutu Szk³a, Ceramiki Materia³ów Ogniotrwa³ych i Budowlanych. Nr 4

Witold Brylicki*, Stanis³aw Stryczek**, Andrzej Gonet** ZACZYNY GEOPOLIMEROWE DO PRAC INIEKCYJNYCH***

Andrzej Gonet*, Stanis³aw Stryczek*, Krzysztof Szerszeñ** MO LIWOŒCI ZASTOSOWANIA DiWa-mix DO PRAC GEOIN YNIERYJNYCH***

Stanis³aw Stryczek*, Witold Brylicki**, Marcin Rzepka***

2. Charakterystyka materia³ów u ytych do badañ

Stanis³aw Stryczek*, Andrzej Gonet*, Rafa³ Wiœniowski*

Andrzej Gonet*, Stanis³aw Stryczek*, Rafa³ Wojciechowski**

1. Wstêp. 2. Metodyka i zakres badañ WP YW DODATKÓW MODYFIKUJ CYCH NA PODSTAWOWE W AŒCIWOŒCI ZAWIESIN Z POPIO ÓW LOTNYCH Z ELEKTROWNI X

Dariusz Knez* DOBÓR DYSZ DO ZABIEGÓW INIEKCJI STRUMIENIOWEJ**

1. Wstêp... 9 Literatura... 13

ODPORNOŚĆ BETONÓW SAMOZAGĘSZCZALNYCH NA BAZIE CEMENTU ŻUŻLOWEGO (CEM III) NA DZIAŁANIE ŚRODOWISK ZAWIERAJĄCYCH JONY CHLORKOWE

PODBUDOWY I STABILIZACJE EkoBeton

Andrzej Gonet*, Aleksandra Jamrozik*, Witold Brylicki**, Lucyna Czekaj* ZAGOSPODAROWANIE ODPADÓW WIERTNICZYCH JAKO DODATKU DO ZACZYNÓW CEMENTOWYCH***

Spis treœci. Wstêp... 11

Stanis³aw Stryczek* STAN AKTUALNY I PRZYSZ OŒÆ METOD GEOIN YNIERYJNYCH**

Jerzy Stopa*, Stanis³aw Rychlicki*, Pawe³ Wojnarowski* ZASTOSOWANIE ODWIERTÓW MULTILATERALNYCH NA Z O ACH ROPY NAFTOWEJ W PÓ NEJ FAZIE EKSPLOATACJI

Wp yw dodatku fosforanu glinu na w a ciwo ci niskocementowych betonów korundowych

Wpływ domieszek i dodatków mineralnych na właściwości kompozytowych materiałów cementowych. Rok akademicki: 2013/2014 Kod: CCE s Punkty ECTS: 2

Stanis³aw Stryczek*, Andrzej Gonet*, Rafa³ Wiœniowski*

Spis treœci. Wstêp... 11

S³awomir Wysocki*, Danuta Bielewicz*, Marta Wysocka*

Opis efektów kształcenia dla modułu zajęć

W³adys³aw Duliñski*, Czes³awa Ewa Ropa*

Możliwość stosowania frakcjonowanych UPS w produkcji autoklawizowanego betonu komórkowego

Andrzej Gonet*, Aleksandra Lewkiewicz-Ma³ysa*, Jan Macuda* ANALIZA MO LIWOŒCI ZAGOSPODAROWANIA WÓD MINERALNYCH REJONU KROSNA**

ZAŁĄCZNIK I ZAKRES STOSOWANIA

Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych

W a ciwo ci cementów popio owo u lowych o nienormowym sk adzie, zawieraj cych popió lotny wapienny

Wpływ domieszek i dodatków mineralnych na właściwości kompozytowych materiałów cementowych. Rok akademicki: 2013/2014 Kod: CCB s Punkty ECTS: 2

Jan Gustek*, Jacek Krawczyk*, Sebastian Lenart*

Wp³yw rodzaju odpadów energetycznych na w³aœciwoœci mechaniczne mieszanin kompozytowych stosowanych w ró nych œrodowiskach górnictwa podziemnego

Gospodarowanie odpadami w laboratoriach badawczych

Jerzy Stopa*, Stanis³aw Rychlicki*, Pawe³ Wojnarowski*, Piotr Kosowski*


Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej imienia doktora Kazimierza Hołogi ul. Poznańska Nowy Tomyśl OFERTA. NIP:..

Stanis³aw Stryczek*, Rafa³ Wiœniowski*, Bart³omiej Kumala*

Marcin Kremieniewski*, Stanis³aw Stryczek** ZACZYNY CEMENTOWE ODPORNE NA ZJAWISKO MIGRACJI GAZU***

Wpływ szkła wodnego potasowego na parametry zaczynów cementowo-lateksowych

SVS6. Dysze nawiewne. SMAY Sp. z o.o. / ul. Ciep³ownicza 29 / Kraków tel / fax /

Spis treœci CZÊŒÆ I WYTAPIANIE STALI NA ODLEWY W PIECU UKOWYM Wstêp... 11

Stanis³aw Stryczek*, Andrzej Gonet*, Przemys³aw Czapik*

1. Od kiedy i gdzie należy złożyć wniosek?

Wpływ mikrocementu na parametry zaczynu i kamienia cementowego

KOMPAKTOWE REKUPERATORY CIEP A

Olej rzepakowy, jako paliwo do silników z zapłonem samoczynnym

Efektywna strategia sprzedaży

Możliwości zastosowania fluidalnych popiołów lotnych do produkcji ABK

SIGMA COATINGS. Ochrona przysz³oœci

REGULAMIN ZADANIA KONKURENCJI CASE STUDY V OGOLNOPOLSKIEGO KONKURSU BEST EGINEERING COMPETITION 2011

Regulamin Konkursu Start up Award 9. Forum Inwestycyjne czerwca 2016 r. Tarnów. Organizatorzy Konkursu

Zarządzanie projektami. wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska

1 FILTR. Jak usun¹æ 5 zanieczyszczeñ za pomoc¹ jednego z³o a? PROBLEMÓW Z WOD ROZWI ZUJE. NOWATORSKIE uzdatnianie wody 5 w 1

WŁAŚCIWOŚCI KRUSZYW LEKKICH MODYFIKOWANYCH ZUśYTYMI ADSORBENTAMI

PRZEKŁADNIKI PRĄDOWE Z OTWOREM OKRĄGŁYM TYPU ASR PRZEKŁADNIKI PRĄDOWE NA SZYNÊ SERII ASK PRZEKŁADNIKI PRĄDOWE Z UZWOJENIEM PIERWOTNYM TYPU WSK

Janusz Kazimierz Krochmal* MO LIWOŒCI OCENY ZAILENIA OŒRODKÓW PIASZCZYSTO-ILASTYCH NA PODSTAWIE POMIARU K TA FAZOWEGO**

S³awomir Wysocki*, Marta Wysocka*, Danuta Bielewicz*

S³awomir Wysocki* MODYFIKACJE BENTONITU NIESPE NIAJ CEGO NORM OCMA ZA POMOC POLIMERU PT-25 DO P UCZEK TYPU HDD**

Klasyfikacja i oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin. Dominika Sowa

SZCZEGÓŁOWA SPECYFIKACJA TECHNICZNA STI ZASYPANIE WYKOPÓW WRAZ Z ZAGĘSZCZENIEM Kod według Wspólnego Słownika Zamówień

System wizyjny do wyznaczania rozp³ywnoœci lutów

Możliwości wykorzystania frakcjonowanych UPS z kotłów fluidalnych w produkcji zapraw murarskich i tynkarskich

DZIA 4. POWIETRZE I INNE GAZY

Rok akademicki: 2013/2014 Kod: CTC TM-s Punkty ECTS: 9. Kierunek: Technologia Chemiczna Specjalność: Technologia materiałów budowlanych

WYKORZYSTANIE ODPADOWYCH POPIOŁÓW LOTNYCH DO WYTWARZANIA BETONU JAKO ELEMENT BUDOWNICTWA ZRÓWNOWAŻONEGO

3.2 Warunki meteorologiczne

PADY DIAMENTOWE POLOR

Przemysł cementowy w Polsce

Dziennik Ustaw Nr Poz ROZPORZÑDZENIE MINISTRA FINANSÓW. z dnia 12 grudnia 2002 r.

SEKCJA I: ZAMAWIAJĄCY SEKCJA II: PRZEDMIOT ZAMÓWIENIA. Zamieszczanie ogłoszenia: obowiązkowe. Ogłoszenie dotyczy: zamówienia publicznego.

SunMag HP1. Technical Data Sheet. SunMag HP1 Heatset Series. farby do druku offsetowego utrwalanego na gorąco

OSTRZA LUTZ DO CIÊCIA FOLII SPECJALISTYCZNE OSTRZA DO SPECJALNEJ FOLII

SKURCZ BETONU. str. 1

Fig. 1. Liczba referatów przygotowanych na Światowe Kongresy Geotermalne (Horne 2015)

Sprawozdanie z działalności Rady Nadzorczej TESGAS S.A. w 2008 roku.

SPIS TRE ŚCI ROZDZIAŁ 11 MINERALNE SPOIWA BUDOWLANE Klasyfikacja Spoiwa powietrzne...11

XXXV OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody II stopnia pisemne podejście 1 - rozwiązania

TRWAŁOŚĆ SPOIW CEMENTOWYCH MODYFIKOWANYCH UDZIAŁEM MĄCZKI WAPIENNEJ

NOWOŒÆ! Ceg³a klinkierowa angobowana w piêciu inspiruj¹cych kolorach: CAMELEO, GEMINI, VIRGO, AQUARIUS, LUPUS

Czy przedsiêbiorstwo, którym zarz¹dzasz, intensywnie siê rozwija, ma wiele oddzia³ów lub kolejne lokalizacje w planach?

EGZAMIN POTWIERDZAJ CY KWALIFIKACJE W ZAWODZIE Rok 2013 CZ PRAKTYCZNA

G³ówny Specjalista ds. Konstrukcji Wyrobów. mgr in. Stanis³aw Jamroz. Szanowni Pañstwo!

EGZAMIN POTWIERDZAJ CY KWALIFIKACJE W ZAWODZIE Rok 2014 CZ PRAKTYCZNA

Wp³yw reduktora chromu (VI) w postaci w postaci siarczanu elaza II na powstawanie przebarwieñ na wyrobach cementowych.

OZNACZANIE WAPNIA I MAGNEZU W PRÓBCE WINA METODĄ ATOMOWEJ SPEKTROMETRII ABSORPCYJNEJ Z ATOMIZACJA W PŁOMIENIU

Centrum Technologiczne BETOTECH Sp. z o.o. Laboratorium Materiałów Budowlanych. Strzelce Opolskie, dnia

Zastosowanie cementów hutniczych w betonach specjalnych The application of blustfurnace slag cements in special concretes

Popiół lotny jako dodatek typu II w składzie betonu str. 1 A8. Rys. 1. Stosowanie koncepcji współczynnika k wg PN-EN 206 0,4

W AŒCIWOŒCI CEMENTÓW ZAWIERAJ CYCH RÓ NE FRAKCJE ZIARNOWE KRZEMIONKOWYCH POPIO ÓW LOTNYCH

Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:

SVS5. Dysze nawiewne. SMAY Sp. z o.o. / ul. Ciep³ownicza 29 / Kraków tel / fax /

Spis treœci. Od Autora... 13

RESTYLANE - kwas hialuronowy

S³awomir WYSOCKI*, Tomasz ŒLIWA* ANALIZA MO LIWOŒCI ZASTOSOWANIA RUR Z W ÓKIEN SZKLANYCH W ODWIERTACH EKSPLOATACYJNYCH Z DOP YWEM SIARKOWODORU**

Jakie są te obowiązki wg MSR 41 i MSR 1, a jakie są w tym względzie wymagania ustawy o rachunkowości?

Wersje zarówno przelotowe jak i k¹towe. Zabezpiecza przed przep³ywem czynnika do miejsc o najni szej temperaturze.

MAKORA KROŚNIEŃSKA HUTA SZKŁA S.A Tarnowiec Tarnowiec 79. SPRAWOZDANIE FINANSOWE za okres od r. do r. składające się z :

SPAWANIE KATALOG PRO ESIONALNY. Iskra VARJENJE

Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych

Transkrypt:

WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 23/1 2006 Witold Brylicki*, Stanis³aw Stryczek** WP YW ZEOLITÓW KLINOPTILOLITOWYCH NA MIKROSTRUKTURÊ I SK AD FAZOWY STWARDNIA YCH ZACZYNÓW U LOWO-ALKALICZNYCH*** 1. WSTÊP Modyfikacja zaczynów u lowo-alkalicznych dodatkami mineralnymi w kierunku uzyskania nowej generacji spoiw do sporz¹dzania zaczynów iniekcyjnych aplikowanych metodami iniekcji otworowej jest jedn¹ z metod uzyskania tzw. spoiw geopolimerowych. Dodatek naturalnych zeolitów stwarza mo liwoœæ intensyfikacji reakcji pucolanowych w zaczynach u lowo-alkalicznych, ale tak e ich uszczelnienia i u³atwienia tworzenia siê zeolitów w matrycy u lowo-alkalicznej. Jak wykazuj¹ dotychczasowe wieloletnie badania, procesy tworzenia siê zeolitów w matrycy u lowo-alkalicznej w warunkach dojrzewania naturalnego przebiegaj¹ bardzo powoli i dopiero hydrotermalne warunki ekspozycji zaczynów u lowo-alkalicznych wp³ywaj¹ na radykalne przyspieszenie procesów tworzenia siê zeolitów. Dodatek naturalnych zeolitów klinoptilolitowych mo e przyczyniæ siê do istotnego przyœpieszenia tworzenia siê zarówno zeolitów, jak i hydrogranatów maj¹cych bardzo istotny wp³yw na trwa³oœæ i potencja³ immobilizacyjny matrycy u lowo-alkalicznej. W artykule przedstawiono wyniki badañ œwie ych i stwardnia³ych zaczynów u lowo- -alkalicznych z dodatkami s³owackich zeolitów klinoptilolitowych dojrzewaj¹cych w warunkach naturalnych i hydrotermalnych charakterystycznych dla cementacji g³êbokich otworów wiertniczych. 2. WYMAGANIA I ZASADY WYBORU ZACZYNÓW DO PRAC INIEKCYJNYCH WYKONYWANYCH METOD INIEKCJI OTWOROWEJ Wymagania dla zaczynów uszczelniaj¹cych i uszczelniaj¹co-wzmacniaj¹cych stosowanych w technologiach wiertniczych by³y szeroko opisane w wielu publikacjach, opracowaniach, monografiach i podrêcznikach zarówno w kraju jak i za granic¹. * Wydzia³ In ynierii Materia³owej i Ceramiki AGH, Kraków ** Wydzia³ Wiertnictwa, Nafty i Gazu AGH, Kraków *** Praca wykonana w ramach grantu finansowanego przez Komitet Badañ Naukowych nr 4T12A05027 111

W praktyce przemys³owej podczas prac wiertniczych, górniczych, w budownictwie hydrotechnicznym czy podczas prac geoin ynieryjnych czêsto wystêpuj¹ problemy techniczne spowodowane zazwyczaj skomplikowanymi warunkami geologicznymi i hydrogeologicznymi, które nierzadko s¹ przyczyn¹ nieskutecznoœci zabiegów iniekcyjnych [1]. Do najwa niejszych czynników wp³ywaj¹cych na zró nicowanie warunków panuj¹cych w otworze wiertniczym podczas iniekcji wykonywanych metod¹ otworow¹ nale y zaliczyæ [1]: podwy szon¹ temperaturê, podwy szone ciœnienie, agresywnoœæ wód z³o owych, obecnoœæ i ruch gazu ziemnego, obecnoœæ p³uczki wiertniczej, obecnoœæ ropy naftowej, ró norodnoœæ przewiercanych ska³. Jednym z najbardziej istotnych czynników wp³ywaj¹cych na skutecznoœæ kosztownych prac zwi¹zanych z uszczelnieniem ska³ górotworu jest dobór zaczynu uszczelniaj¹cego o odpowiednio wysokiej trwa³oœci [2]. Jak wykazuj¹ wieloletnie doœwiadczenia aplikacyjne, stwardnia³e zaczyny stosowane do prac uszczelniaj¹co-wzmacniaj¹cych s¹ nara one na ekstremalne warunki eksploatacji. Wynika to przede wszystkim z agresywnego œrodowiska, w jakim s¹ eksponowane. Jak wykazuj¹ wieloletnie doœwiadczenia krajowe i zagraniczne, szczególnie istotn¹ rol¹ aplikacyjn¹ w ostatnich latach spe³niaj¹ zaczyny na spoiwach u lowo-alkalicznych, których wysoka trwa³oœæ eksploatacyjna zosta³a potwierdzona zarówno w kraju, jak i za granic¹ [3]. W³aœciwoœci œwie ych i stwardnia³ych zaczynów mog¹ byæ regulowane w szerokim zakresie za pomoc¹ dodatków mineralnych i domieszek chemicznych [4, 5, 6], miêdzy innymi za pomoc¹ takich dodatków mineralnych jak naturalne zeolity klinoptilolitowe. 3. W AŒCIWOŒCI I ZASTOSOWANIE ZEOLITÓW NATURALNYCH Naturalne zeolity stosowane by³y ju w latach 20. XX wieku m.in. w Chinach, Grecji i Bu³garii, gdzie rozpoczêto przemys³ow¹ eksploatacjê zeolitów naturalnych. By³y one wykorzystywane jako sorbent ró nych substancji chemicznych oraz dodatek mineralny o w³aœciwoœciach pucolanowych do produkcji cementów specjalnych kwasoodpornych, a tak e o wysokiej zdolnoœci do immobilizacji metali ciê kich [7, 8, 9, 10]. Intensywne badania w³aœciwoœci zeolitów naturalnych przypadaj¹ na lata 60. i 70. XX w. Zeolity ze z³ó pochodzenia wulkaniczno-osadowego s¹ wykorzystywane przemys³owo. Znana jest obecnie grupa zeolitów naturalnych licz¹ca ok. czterdzieœci minera³ów, np. analcym, natrolit, klinoptilolit, gismondyt, mordenit, chabazyt, fojazyt. Jednym z najbardziej rozpowszechnionych zeolitów naturalnych jest klinoptilolit wystêpuj¹cy m.in. w s¹siedniej S³owacji, tworz¹cy liczne wychodnie w okolicach Koszyc. Zeolit jest glinokrzemianem o strukturze szkieletowej, zawieraj¹cym wolne przestrzenie wype³nione jonami i cz¹steczkami wody maj¹cymi du ¹ swobodê ruchu, co umo liwia wymianê jonow¹ i odwracaln¹ dehydratacjê. 112

Poddane badaniom zaczyny iniekcyjne przygotowano w oparciu o nastêpuj¹ce surowce wyjœciowe: mielony granulowany zu el wielkopiecowy z Huty im. T. Sendzimira o pow. w³aœciwej 4000 cm 2 /g wed³ug Blaine a w iloœci 85% masowych; zmielony zeolit klinoptilolitowy z Bystrej (S³owacja) (rys. 1 i 2) w iloœci 10% masowych; aktywator alkaliczny bêd¹cy mieszanin¹ 3% wêglanu sodowego Na 2 CO 3 i 2% szk³a wodnego o module krzemianowym MK = 2,5 lub alternatywnie 5% dodatek Na 2 CO 3 (w sumie 5% masowych aktywatora alkalicznego); wodê zarobow¹ niezbêdn¹ do uzyskania w³aœciwej normowej konsystencji zaczynu, jak dla zaczynów cementowych. Rys. 1. SEM. Mikrostruktura przeciêtna zeolitów klinoptilolitowych z okolic Bystrej nad Toplou (S³owacja) pochodzenia organogenicznego, widoczne sk³adniki mineralne bardzo s³abo skrystalizowane; pow. 5000 Rys. 2. SEM. Mikrostruktura przeciêtna zeolitów klinoptilolitowych z okolic Bystrej nad Toplau (S³owacja) pochodzenia organogenicznego, widoczny niski stopieñ skrystalizowania sk³adników; pow. 5000 113

Otrzymane zaczyny poddano badaniom wodo ¹dnoœci i czasu wi¹zania, a nastêpnie zastosowano je do przygotowania próbek o wymiarach 2,5 2,5 10 cm, które poddano dojrzewaniu w zró nicowanych warunkach ekspozycji: dojrzewania naturalnego w warunkach laboratoryjnych w temperaturze 20 ±2 C i wilgotnoœci wzglêdnej powietrza RH > 90%, przyspieszonego dojrzewania w warunkach niskoprê nego naparzania (temp. 80 C, w cyklu: 2 h podgrzewania 6hizotermicznego nagrzewu 2hstudzenia) autoklawizacji w parze nasyconej i przy temperaturze 180 C w cyklu: 1 h pogrzewania 4hizotermicznego nagrzewu 1hstudzenia. Otrzymane próbki w odpowiednim wieku poddano badaniom wytrzyma³oœci na œciskanie mikrostruktury w mikroskopie skaningowym oraz mikroporowatoœci w porozymetrze rtêciowym. W tabeli 1 przedstawiono niektóre cechy œwie ych zaczynów iniekcyjnych z dodatkiem zeolitów klinoptilolitowych. Tabela 1 Niektóre cechy œwie ych zaczynów iniekcyjnych z dodatkiem zeolitów klinoptilolitowych Sk³ad zaczynów iniekcyjnych u el wielkopiecowy 85% masowych Zeolit Bystra 10% masowych Aktywator alkaliczny Na 2 CO 3 soda 5% masowych (Nr próbki 5) u el wielkopiecowy 85% masowych Zeolit Bestro 10% masowych Aktywator alkaliczny 3% Na 2 CO 3 (soda) 2% szk³o sodowe MK = 2 (Nr próbki V) Wodo ¹dnoœæ zaczynu [m] w/c zaczynu o w³aœciwej konsystencji Czas wi¹zania [min] pocz¹tek koniec 128 0,3 47 140 132 0,31 85 220 W tabeli 2 oraz na rysunkach 3 i 4 przedstawiono wyniki badañ stwardnia³ych zaczynów iniekcyjnych z dodatkiem zeolitów klinoptilolitowych (o w³aœciwej konsystencji). Tabela 2 Wyniki badañ wytrzyma³oœci stwardnia³ych zaczynów z dodatkiem zeolitów Numer zaczynu Wytrzyma³oœæ na œciskanie zaczynów [MPa] Dojrzewanie naturalne po dniach Naparzanie 7 28 90 Autoklawizacja 5 30,6 40,4 54,1 64,3 74,8 V 23,4 33,2 35,4 44,6 35,4 114

Rys. 3. Wytrzyma³oœæ na œciskanie próbek zaczynu o sk³adzie 5 i V dojrzewaj¹cych w warunkach naturalnych, naparzania (N) i autoklawizacji (A) Rys. 4. Mikroporowatoœæ zaczynów o sk³adzie 5 dojrzewaj¹cych w warunkach naturalnych, naparzania (N) i autoklawizacji (A) 4. WNIOSKI KOÑCOWE 1. Zaczyny u lowo-alkaliczne modyfikowane 10% dodatkiem naturalnych zeolitów klinoptilolitowych, charakteryzuj¹ siê korzystnym zespo³em cech eksploatacyjnych zarówno w stanie œwie ym jaki stwardnia³ym. 2. Dodatek zeolitów klinoptilolitowych w zale noœci od warunków dojrzewania spe³nia szereg po ytecznych funkcji (rys. 5 9): jako tzw. dodatek schudzaj¹cy powoduje istotne ograniczenie czy te wyeliminowanie zmian skurczowych, których nie obserwuje siê w badaniach mikrostruktury stwardnia³ych zaczynów; dobre w³asnoœci pucolanowe zeolitów powoduj¹ wysokie zaawansowanie reakcji pucolanowej w badanych zaczynach, co skutkuje wysokimi wytrzyma³oœciami na œciskanie oraz nisk¹ porowatoœci¹ ogóln¹ stwardnia³ych zaczynów szczególnie eksponowanych w warunkach autoklawizacji (charakterystycznych dla cementacji g³êbokich otworów wiertniczych); w stwardnia³ych zaczynach dominuj¹ pory elowe i kapilarne o œrednicy 2,5 10 nm, co gwarantuje ich nisk¹ przepuszczalnoœæ i niskie zdolnoœci filtracyjne; stanowi Ÿród³o powstawania du ych iloœci hydrogranatów uwodnionych glinokrzemianów wapniowych znacznie poprawiaj¹cych odpornoœæ stwardnia³ych zaczynów na korozjê chemiczn¹; powoduje, szczególnie dla zaczynów dojrzewaj¹cych w warunkach naturalnych, e ziarna zeolitów spe³niaj¹ funkcjê zarodków krystalizacji produktów o sk³adzie zeolitów, które zwykle w matrycy spoiwowej powstaj¹ z du ym trudem. 115

Rys. 5. SEM. Mikrostruktura przeciêtna stwardnia³ego zaczynu u lowo-alkalicznego z dodatkiem 10% zeolitów klinoptilolitowych, dojrzewaj¹cego 90 dni w warunkach laboratoryjnych (> 90% wilgotnoœci wzglêdnej powietrza, temp. 20 ±2 C). Widoczne amorficzne produkty hydratacji otaczaj¹ce ziarna niezfydratyzowanego granulowanego u la wielkopiecowego; pow. 1000 Rys. 6. SEM. Mikrostruktura przeciêtna stwardnia³ego zaczynu u lowo-alkalicznego z dodatkiem 10% zeolitów klinoptilolitowych, poddanego niskoprê nemu naparzaniu. W zwartej mikrostrukturze stwardnia³ego zaczynu widoczne ziarna klinoptilolitów, na których narastaj¹ produkty hydratacji o sk³adzie zeolitów kliptilolitowych; pow. 10 000 116

Rys. 7. SEM. Mikrostruktura przeciêtna stwardnia³ego zaczynu u lowo-alkalicznego z dodatkiem 10% zeolitów klinoptilolitowych, poddanego niskoprê nemu naparzaniu. Na zarodnikach zeolitów naturalnych spe³niaj¹cych funkcje zarodników widoczny wzrost produktów o sk³adzie zeolitów; pow. 10 000 Rys. 8. SEM. Mikrostruktura stwardnia³ego zaczynu u lowo-alkalicznego z dodatkiem 10% zeolitów klinoptilolitowych, poddanego autoklawizacji. Widoczne wstêgowe formy hydrogranatów; pow. 5000 117

Rys. 9. SEM. Mikrostruktura stwardnia³ego zaczynu u lowo-alkalicznego z dodatkiem 10% zeolitów klinoptilolitowych, poddanego autoklawizacji. Widoczne dobrze skrystalizowane wstêgowe formy hydrogranatów; pow. 10 000 LITERATURA [1] Stryczek S., Gonet A.: Wymagania odnoœnie zaczynów uszczelniaj¹cych stosowanych w technologiach wiertniczych. Mat. Sympozjum Naukowo-Technicznego Cementy w budownictwie, robotach wiertniczych i in ynieryjnych oraz hydrotechnice, Pi³a 23 maja 2001, 31 41 [2] Brylicki W.: Czynniki determinuj¹ce trwa³oœæ betonu i iniekcyjnych zaczynów cementowych. Mat. Sympozjum Naukowo-Technicznego Cementy w budownictwie, robotach wiertniczych i in ynieryjnych oraz hydrotechnice, Pi³a 23 maja 2001, 57 79 [3] Deja J.: Trwa³oœæ zapraw i betonów u lowo-alkalicznych. Kraków, Prace Komisji Nauk Ceramicznych, vol. 83, 2004, AGH [4] Brylicki W., Eliasz-Bocheñczyk A.: W³aœciwoœci zaczynów u lowo-alkalicznych z dodatkami klinkieru i cementu portlandzkiego do prac cementacyjno-uszczelniaj¹cych wykonywanych metod¹ iniekcji otworowej. Materia³y I Konferencji Biomateria³y, materia³y w ochronie zdrowia i œrodowiska, Kraków 2003 [5] Brylicki W.: Zaczyny u lowo-alkaliczne z dodatkami mineralnymi do prac uszczelniaj¹co-wzmacniaj¹cych w budownictwie hydrotechnicznym. Konf. Naukowo- -Techniczna Zagadnienia materia³owe w in ynierii l¹dowej, MATBUD 96, Kraków, PK 1996, 47 53 [6] Brylicki W.: Modification of alkali activated slag pastes by use of mineral admixtures. Proceedings of 10th Congress on the Chemistry of Cement, Gothenburg, Sweden, 1997, vol. 3 118

[7] Ciciszwili G., Andronikaszwili T.G., Kirow G.N., Filozowa.D.: Zeolity naturalne. Warszawa, WNT 1990 [8] Canpolat F., Yilmazb K., Kasec M.N., Sumerb M., Yurdusev M.A.: Use of zeolite, coal bottom ash and fly ash as replacement materials in cement production. Cement and Concrete Research, 34, 2004, 731 735 [9] Ortega E.A., Cheeseman C., Knight J., Loizidou M.: Properties of alkali activated clinoptilolite. Cement and Concrete Research, 30, 2000, 1641 1646 [10] Janotka J.: The Influence of Zeolitic Cement and Sand on Resistance of Mortar Subjected to Hydrochloric Acid Solution Attack. Ceramics, Silikaty, 43 (2), 1999, 61 66 119