ZESZYTY NAUKOWE WSSP TOM 17 2013 Małgorzata Podbielska 1, Krzysztof Sokołowski 2, Maria Sokołowska 3 1 Wydział Fizjoterapii. Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza im. Wincentego Pola w Lublinie 2 Zakład Rehabilitacji i Fizjoterapii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 3 Oddział Chirurgii Naczyniowej, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny SPZOZ im St. Kardynała Wyszyńskiego w Lublinie Ocena poziomu wiedzy na temat osteoporozy i stosowanej profilaktyki wśród kobiet po 50 roku życia Osteoporoza jest poważnym problemem zdrowotnym, społecznym oraz ekonomicznym. Cechuje ją postępujący ubytek masy kostnej, osłabienie struktury przestrzennej kości i wzrost podatności na złamania. Często określana jest mianem cichego złodzieja kości, ponieważ w pierwszej fazie przebiega bezobjawowo, a większość pacjentów dowiaduje się, że ją ma dopiero, gdy doświadczy złamania kości. Osteoporoza jest chorobą, której częstość występowania zwiększa się z wiekiem. Należy ona do grupy schorzeń o znaczeniu społecznym ze względu na zasięg oraz następstwa. Problem osteoporozy w społeczeństwie ciągle narasta, ponieważ zwiększa się długość życia [1,2]. Na podstawie wyników badań European Vertebral Osteoporosis Study, częstość występowania osteoporozy w Polsce szacuje się u kobiet na 20,5%, u mężczyzn na 13%. Według danych polskich, osteoporoza w populacji po 50 roku życia występuje u 2,8 mln osób, a kolejne 3 do 5 mln znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka złamań, które wynika z odwapnienia kości [3,4]. Głównym zagrożeniem związanym z osteoporozą są złamania szyjki kości udowej, trzonów kręgów kręgosłupa oraz nasady dalszej części kości promieniowej. Ryzyko złamania rośnie wraz ze zmniejszaniem się masy 87
M. PODBIELSKA, K. SOKOŁOWSKI, M. SOKOŁOWSKA kostnej. Złamania w przebiegu osteoporozy są coraz większym problemem, z epidemiologicznego punktu widzenia najpoważniejsze są złamania osteoporotyczne bliższego odcinka kości udowej [5]. Osteoporozą zagrożone są również osoby, u których prowadzone było długotrwałe leczenie kortyzolem, lekami odwadniającymi lub występuje choroba wydzielania wewnętrznego, taka jak nadczynność tarczycy, cukrzyca, nadczynność kory nadnerczy oraz przewlekła choroba przewodu pokarmowego [6]. Na rozwój osteoporozy wpływa wiele czynników, między innymi zmniejszona aktywność fizyczna i dieta, dlatego w profilaktyce oraz leczeniu istotne jest uświadomienie chorym, że duże znaczenie ma ruch, wykonywanie regularnych ćwiczeń fizycznych, prawidłowe nawyki żywieniowe oraz dostarczenie organizmowi optymalnej ilości witamin i składników mineralnych [7]. CEL PRACY Celem pracy była próba oceny poziomu wiedzy na temat osteoporozy i stosowanej profilaktyki wśród kobiet po 50 roku życia. MATERIAŁ I METODY BADAŃ Badania przeprowadzono wśród kobiet po 50 roku życia zamieszkujących powiat grodziski oraz warszawski, które zgłaszały się na zabiegi fizjoterapeutyczne do Samodzielnego Gminnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Błoniu oraz Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej MILANMED w Milanówku. Badania zostały przeprowadzone od września 2012 roku do stycznia 2013 roku. Do badań zakwalifikowano 100 osób w tym 50 z Powiatu grodziskiego oraz 50 z Powiatu warszawskiego ego. Kryteria włączenia do badań to wiek 50 lat i powyżej, płeć żeńska, zgoda na przeprowadzenie ankiety. Ocenę poziomu wiedzy na temat osteoporozy i stosowanej profilaktyki przeprowadzono w oparciu o kwestionariusz ankiety własnego autorstwa. Poziom wiedzy został oceniony według następujących kryteriów zawartych w tabeli 1. 88
OCENA POZIOMU WIEDZY NA TEMAT OSTEOPOROZY Tabela 1. Kryteria oceny poziomu wiedzy Poziom wiedzy Liczba poprawnych odpowiedzi Niedostateczny 0-3 Dostateczny 4-6 Dobry 7-8 Bardzo dobry >8 Obszar badań dotyczył oceny wiedzy na temat znajomości: definicji i objawów osteoporozy, czynników wystąpienia osteoporozy, stosowanych form diagnostyki w rozpoznawaniu osteoporozy, celu stosowanych przy osteoporozie ćwiczeń oraz oceny stosowanej profilaktyki. Wyniki badań zostały opracowane za pomocą programu Statistica v.10. Do porównania wyników o rozkładzie normalnym zastosowano test t-studenta dla zmiennych niezależnych. Analizę korelacji przeprowadzono z użyciem współczynnika korelacji r-pearsona. Przyjęto poziom istotności p 0,05. WYNIKI BADAŃ Badaniem objętych zostało 100 kobiet. Wiek respondentek wahał się w granicy od 50 do 70 lat. Najwięcej kobiet było w przedziale 50-55 lat ( 58,0%), nieco mniej w przedziale 56-60 lat (32,0%), najmniej badanych znajdowało się w przedziale 61-65 lat ( 8,0%), oraz 66-70 lat (2,0%). Średnia wieku wyniosła 55,5 lat. Ponad połowa ankietowanych kobiet (64,0%) wykonywała zawód niemedyczny, pozostała część zawód medyczny (36,0%). Respondentki zamieszkiwały teren powiatu grodziskiego (50,0%) oraz warszawskiego-ego (50,0%). Wśród ankietowanych 68,0% to mieszkanki miast, pozostała część wsi. Wyniki badań wykazały, że poziom wiedzy na temat definicji osteoporozy jest u 17% niedostateczny, u 43% dostateczny, dobry u 29% oraz bardzo dobry tylko u 11%. Nie wykazano istotnie statystycznie zależności 89
M. PODBIELSKA, K. SOKOŁOWSKI, M. SOKOŁOWSKA między poziomem wiedzy respondentek na temat znajomości definicji osteoporozy ich wiekiem oraz rodzajem wykonywanej pracy. Miejsce zamieszkania w sposób istotny statystycznie wpływało na znajomość definicji osteoporozy w obu badanych grupach p 0,05. Wykazano istotną statystycznie różnicę w znajomość definicji osteoporozy pomiędzy badanymi grupami p 0,05 (tabela 2). Tabela 2. Miejsce zamieszkania a poziom wiedzy badanych na temat znajomości definicji osteoporozy Powiat grodziski Powiat warszawski Miasto Wieś Miasto Wieś N % N % N % N % N % Niedostateczny 2 6,4 1 5,3 7 18,9 7 53,8 17 17 Dostateczny (4-12 38,7 9 47,4 20 54,1 2 15,4 43 43 6) Dobry (7-8) 11 35,5 7 36,8 7 18,9 4 30,8 29 29 Bardzo dobry 6 19,4 2 10,5 3 8,1 0 0 11 11 (>8) Poziom <0,05 <0,05 istotności <0,05 Badania wykazały, że ogólny stan wiedzy respondentek dotyczący objawów osteoporozy jest niedostateczny u 31%, dostateczny u 37%, dobry u 19%, bardzo dobry u 13% badanych kobiet. Wykazano, że im wiek badanych niższy tym poziom wiedzy jest większy, lecz zależność nie jest istotna statystycznie, również rodzaj wykonywanego zawodu jak i miejsce zamieszkania kobiet po 50 roku życia, nie miało wpływu na poziom wiedzy obejmujący znajomość objawów osteoporozy. Nie wykazano istotnej statystycznie różnicy między badanymi grupami ( tabela 3). 90
OCENA POZIOMU WIEDZY NA TEMAT OSTEOPOROZY Tabela 3. Miejsce zamieszkania a poziom wiedzy badanych na temat znajomości objawów osteoporozy Powiat grodziski Powiat warszawski Miasto Wieś Miasto Wieś N % N % N % N % N % Niedostateczny 8 25,8 5 26,3 10 27,0 8 61,5 31 31 Dostateczny (4-11 35,4 5 26,3 20 54,1 1 7,7 37 37 6) Dobry (7-8) 6 19,4 8 42,1 2 5,4 3 23,1 19 19 Bardzo dobry 6 19,4 1 5,3 5 13,5 1 7,7 13 13 (>8) Istotność statystyczna Wiedza respondentek na temat czynników wystąpienia osteoporozy jest bardzo dobra u 47%, dobra u 21%, dostateczna u 18%, niedostateczna tylko u 14% przebadanych. Nie wykazano statystycznej zależności między wiekiem, rodzajem wykonywanej pracy oraz miejscem zamieszkania, a poziomem wiedzy u badanych na temat znajomości czynników wystąpienia osteoporozy. Nie wykazano istotnej różnicy statystycznej pomiędzy badanymi grupami (tab.4). Tabela 4. Miejsce zamieszkania a poziom wiedzy badanych na temat czynników wystąpienia osteoporozy Powiat grodziski Powiat warszawski Miasto Wieś Miasto Wieś N % N % N % N % N % Niedostateczny 5 16,1 2 10,5 3 8,2 4 30,8 14 14 Dostateczny (4-6) 3 9,7 3 15,8 9 24,3 3 23,1 18 18 Dobry (7-8) 7 22,6 6 31,6 7 18,9 1 7,7 21 21 Bardzo dobry (>8) 16 51,6 8 42,1 18 48,6 5 38,4 47 47 Poziom istotności 91
M. PODBIELSKA, K. SOKOŁOWSKI, M. SOKOŁOWSKA Analiza wyników badań własnych na temat form diagnostyki w rozpoznawaniu osteoporozy, pozwala stwierdzić, że ogólna wiedza przebadanych 100 kobiet jest niedostateczna u 35%, dostateczna u 37%, dobra u 23%, bardzo dobra jedynie u 6%. Stwierdzono istotność statystyczną pomiędzy zawodem a poziomem wiedzy na temat stosowanych form diagnostycznych w osteoporozie p 0,05. Wiek i miejsce zamieszkania nie wpływa na poziom wiedzy na temat stosowanych form diagnostycznych w osteoporozie. Nie wykazano istotnej różnicy statystycznej pomiędzy badanymi grupami (tab.5). Tabela 5. Miejsca zamieszkania a poziom wiedzy badanych na temat stosowanych form diagnostyki w rozpoznawaniu osteoporozy Powiat grodziski Powiat warszawski Miasto Wieś Miasto Wieś N % N % N % N % n % Niedostateczny 11 35,5 5 26,3 12 32,4 6 46,2 34 34 Dostateczny (4-12 38,7 9 47,4 12 32,4 4 30,8 37 37 6) Dobry (7-8) 7 22,6 5 26,3 9 24,3 2 15,4 23 23 Bardzo dobry 1 3,2 0 0 4 10,9 1 7,6 6 6 (>8) Poziom istotności Poziom wiedzy na temat zalecanej profilaktyki w osteoporozie, na podstawie analizy wyników badań własnych dowodzi, że u 53% jest dobry, u 36% dostateczny oraz u 11% niedostateczny. Bardzo dobrej odpowiedzi nie udzieliła żadna z respondentek. Nie wykazano istotnie statystycznej zależności między wiekiem, rodzajem wykonywanej pracy, miejscem zamieszkania a poziomem wiedzy badanych na temat profilaktyki osteoporozy (tab.6). 92
OCENA POZIOMU WIEDZY NA TEMAT OSTEOPOROZY Tabela 6. Miejsce zamieszkania a poziom wiedzy badanych na temat profilaktyki osteoporozy Powiat grodziski Powiat warszawski Miasto Wieś Miasto Wieś N % N % N % N % n % Niedostateczny 4 12,9 1 5,3 4 10,8 2 15,4 11 11 Dostateczny (4-10 32,3 7 36,8 13 35,1 6 46,2 36 36 6) Dobry (7-8) 17 54,8 11 57,9 20 54,1 5 38,4 53 53 Bardzo dobry 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 (>8) Poziom istotności Poziom wiedzy na temat zalecanych form aktywności u osób z osteoporozą jest, niedostateczny u 13%, dostateczny u 42%, dobry u 27%, bardzo dobry u 18% badanych kobiet. Wykazano, że respondentki zamieszkujące powiat warszawski mieszkające w miastach posiadają większą wiedzę na temat zalecanych form aktywności w osteoporozie niż kobiety zamieszkujące obszary wiejskie p 0,05. Natomiast nie wykazano istotnie statystycznej zależności między wiekiem badanych, rodzajem wykonywanej pracy p 0,05 (tab.7). Tabela 7. Miejsce zamieszkania a poziom wiedzy badanych na temat zalecanych form aktywności fizycznej przy osteoporozie Powiat grodziski Powiat warszawski Miasto Wieś miasto Wieś N % N % N % N % n % Niedostateczny 6 19,4 3 15,9 0 0 4 30,7 13 13 Dostateczny (4-11 35,5 7 36,8 19 51,4 5 38,5 42 42 6) Dobry (7-8) 9 29 7 36,8 9 24,3 2 15,4 27 27 Bardzo dobry 5 16,1 2 10,5 9 24,3 2 15,4 18 18 (>8) Poziom p 0,05 p 0,05 istotności p 0,05 93
M. PODBIELSKA, K. SOKOŁOWSKI, M. SOKOŁOWSKA Poziom wiedzy na temat celu stosowania ćwiczeń u osób ze stwierdzoną osteoporozą u 7% był niedostateczny, u 15% dostateczny i dobry, wiedzę bardzo dobrą miało aż 63% ankietowanych. Nie wykazano istotnie statystycznej zależności między wiekiem, rodzajem wykonywanej pracy oraz miejscem zamieszkania badanych p 0,05. Respondentki na temat profilaktyki zmniejszenia upadków miały w 46% wiedzę bardzo dobrą, 42% dobrą, 9% dostateczną i tylko 3% niedostateczną. Nie wykazano istotnie statystycznie zależności pomiędzy wiekiem, rodzajem wykonywanej pracy, oraz miejscem zamieszkania p 0,05. Wśród przebadanych kobiet tylko 49% stosuje jedną z form aktywności fizycznej. Najwięcej respondentek (32%) wskazało, że są to spacery, następnie 28% jazda na rowerze, 27% uczestniczy w ćwiczeniach grupowych, 12% korzysta z pływalni. Reasumując, ogólny poziom wiedzy u niespełna jednej piątej respondentek jest niedostateczny (19,7%), dostateczny u 34,9%, dobry u 29,8%, ocenę bardzo dobrą uzyskało zaledwie 15,6% badanych. Ogólny poziom wiedzy na temat osteoporozy i profilaktyki z nią związanej nie różnił się istotnie statystycznie pomiędzy badanymi grupami p 0,05 (tab.8). Tabela 8. Ogólny poziom wiedzy respondentek na temat osteoporozy Powiat grodziski Powiat warszawski Liczba % Liczba % Suma % punktów punktów punktów Niedostateczny 53 17,1 67 53 120 19,7 Dostateczny 99 31,9 114 99 213 34,9 Dobry 111 35,8 71 111 182 29,8 Bardzo dobry 47 15,2 48 47 95 15,6 Razem 310 100 300 310 610 100 Poziom istotności p 0,05 94
OCENA POZIOMU WIEDZY NA TEMAT OSTEOPOROZY WNIOSKI Na podstawie analizy wyników przeprowadzonych badań stwierdzono że: 1. Ogólny poziom wiedzy u jednej piątej respondentek jest na poziomie niedostatecznym. 2. Wiek respondentek nie ma istotnego wpływu na poziom wiedzy na temat osteoporozy. 3. Miejsce zamieszkania respondentek wpływa w sposób istotny statystycznie na poziom wiedzy, jedynie w zakresie znajomości definicji osteoporozy oraz zalecanych form aktywności fizycznych. 4. Wykonywany zawód wpływa w sposób istotny statystycznie na poziom wiedzy respondentek w zakresie form diagnostyki osteoporozy. 5. Tylko 21% respondentek stosuje profilaktykę osteoporozy w postaci badania densytometrycznego, a 49% kobiet stosuje profilaktykę w postaci aktywności fizycznej. Bibliografia: Chrzanowski K., Osteoporoza - podstępna i groźna: http://www.doz.pl/czytelnia/ a705-osteoporoza_-_podstepna_i_grozna.(5.01.2013) Górski R. Chmielewski D. Zgoda M., Ocena społecznej świadomości zagrożenia osteo porozą na podstawie ankiety celowanej.: Ortopedia, Traumatologia, Rehabilitacja 2006: 6(6):vol8: s. 627-628 Jasiak-Tyrkalska B. Jaworek J. Frańczuk B., Czynniki ryzyka osteoporozy a BMD u kobiet po menopauzie.: Fizjoterapia Polska 2006 ;6: s.127 Ochota A. Mroczek M., Porównanie wiedzy kobiet po 40 roku życia i studentek fizjoterapii na temat osteoporozy: Zamojskie Studia i Materiały, Fizjoterapia 2012:1(35):s128-129 Filipiwicz-Sosnowska A, ABC reumatologii.:pzwl.: Warszawa 2007.:s. 158 Wyderka M. Zdziennicki A. Byalek T., Poziom wiedzy wybranych grup kobiet na temat okresu przekwitania: Przegląd Menopauzalny 2007;6:s.366 Marcinowska-Suchowierska E.., Osteoporoza komu zagraża, jak jej uniknąć.:pzwl. Warszawa 2002 s.18-2 95
M. PODBIELSKA, K. SOKOŁOWSKI, M. SOKOŁOWSKA 96 SUMMARY Assessment of the state of knowledge about osteoporosis and prophylaxis among women over the age of 50 Osteoporosis is a major health, social and economic problem. It is characterized by progressive loss of bone mass, weakness of spatial bone structure and increased susceptibility to fractures. It is often referred to as the silent thief of bones, because the first stage is asymptomatic and the majority of patients become aware of the disease only when experiencing bone fracture. Based on the research of European Vertebral Osteoporosis Study, the incidence of osteoporosis is estimated at 20.5% amongst women,and at 13.0 % amongst men. The main risk associated with osteoporosis are fractures of the femoral neck, vertebral body anddistal radius. The risk of fracture increases with reduction of bone mass. The aim of this paper was an attempt to assess the level of knowledge about osteoporosis and applicable prevention among women over the age of 50. The research was conducted from September 2012 to January 2013 among 100 women over the age of 50 living in Grodzisk County and West Warsaw County. The area of study concerned the evaluation of knowledge of: - definition and symptoms of osteoporosis, - factors of osteoporosis, - applied forms of diagnostics in diagnosing osteoporosis, - the purpose of exercises applied at osteoporosis and evaluation of the applied prevention. On the basis of the results of the studies it was stated that: 1. Overall level of knowledge in one-fifth of the respondents is unsatisfactory. 2. The age of respondents does not have a significant influence on the level of knowledge about osteoporosis. 3. The domicile of respondents affects the level of knowledge about osteoporosis in statistically significant way only in the range of definition and recommended forms of physical activity. 4. The type of profession affects the level of respondents knowledge about forms of diagnostics of osteoporosisin statistically significant way. 5. Only 21% of respondents applies densitometry as a form of osteoporosis prevention while 49% of women prevent osteoporosis by physical activity.