Lębork 2009-12-14 Pan Janusz Związek Główny Lekarz Weterynarii ul. Wspólna 30 00-930 Warszawa W związku z pracami nad projektem programu zwalczania VHS w Polsce oraz prośbą Inspekcji Weterynaryjnej o przedstawienie stanowiska Stowarzyszenia Producentów Ryb Łososiowatych wobec przedstawionego nam projektu wnosimy o istotną zmianę zakresu planowanego programu. Biorąc pod uwagę bardzo dużą złożoność problemu, bardzo krótki czas przygotowania programu oraz unikatową specyfikę naszej branży doszliśmy do wniosku, że wprowadzenie programu w okresie oraz zasięgu proponowanym przez Głównego Lekarza Weterynarii może spowodować ogromne zaburzenia na rynku pstrąga tęczowego Polsce, co w efekcie może doprowadzić do strat przewyższających potencjalne korzyści. Program zwalczania VHS, który jest przede wszystkim wewnętrznym problemem branży, zamiast jej pomóc (zgodnie z założeniami dyrektywy 88/2006/WE z 24 października 2006 roku Dz. U. UE L328/14 2006 r.), może destabilizować funkcjonowanie rynku przez wiele lat. Prosimy więc o rozważenie możliwości wprowadzenia programu zwalczania w dużo mniejszym zakresie na jednym z dorzeczy rzek przymorskich. Program taki miałby charakter programu pilotażowego, pozwoliłby zweryfikować szanse powodzenia takich zabiegów, byłby także polem doświadczalnym dla ewentualnego programu o szerokim zasięgu. SPRŁ proponuje objęcie takim programem dorzecza rzeki Grabowej w woj. pomorskim. UZASADNIENIE zrzesza większość podmiotów profesjonalnie zajmujących się chowem i hodowlą ryb łososiowatych. Od września br. jesteśmy stroną konsultacji społecznych planowanego programu zwalczania VHS, który ma być wdrożony w Polsce. W ostatnim okresie przeprowadziliśmy szeroką konsultację wśród naszych członków, znacznie wykraczającą poza zwykły zarząd naszej organizacji. Jej przedmiotem był zarówno projekt programu, jak i inne aspekty związane z problematyką występowania chorób zakaźnych wśród ryb łososiowatych. Ponieważ jest to dla naszej branży sprawa o pierwszorzędnym znaczeniu, bardzo poważnie potraktowaliśmy ten temat, prosimy także o bardzo poważne potraktowanie naszego stanowiska. Nasze stanowisko wynika z analizy wniosków i wątpliwości, jakie zostały zgłoszone nam podczas konsultacji oraz z analizy ryzyka, która w naszym mniemaniu wskazuje na brak szans na powodzenie programu, wprowadzonego w zakładanym terminie i zakładanym zasięgu terytorialnym. Poniżej przedstawiamy większość wątpliwości jakie wpłynęły na kształt naszego stanowiska : 1. Zbyt szeroko zdefiniowany zasięg pojedynczej strefy. Przepisy określające zasięg stref są dość niejednoznaczne - pozwalają na swobodne definiowanie poszczególnych stref (zwłaszcza w kierunku ich scalania terytorialnego przy bardzo skrajnym podejściu można uznać za jedną strefę całą zlewnię Bałtyku). Z punktu widzenia administracyjnego, im mniej stref tym mniej skomplikowane będzie zarządzanie nimi, jednak znacznie wzrasta ryzyko wystąpienia w pojedynczej strefie choroby zakaźnej, co w efekcie uniemożliwi im uzyskanie statusu wolnej od choroby. Naszym zdaniem należałoby przeprowadzić
obserwacje w terenie, przy konsultacji z przedstawicielami branży i Powiatowych Inspektoratów Weterynarii, uzyskując w ten sposób podział na poszczególne strefy przy uwzględnieniu faktycznych, historycznych danych na temat migracji chorób pomiędzy ciekami. Tego typu analiza wymaga jednak dużo więcej czasu i zaangażowania czynników terenowych podczas konsultacji. 2. Brak dostatecznego uwzględnienia w programie aspektu zarybień wód otwartych, oraz hodowli ryb przy wykorzystaniu pozyskanego z tychże wód materiału biologicznego. Zaproponowany program zwalczania nie uwzględnia problemu zarybień wód otwartych przez ich użytkowników (PZW, spółki rybackie, inni użytkownicy). Użytkownicy obwodów rybackich utworzonych na wodach płynących dzierżawią je od Skarbu Państwa poprzez umowy zawierane pomiędzy nimi, a Regionalnymi Zarządami Gospodarki Wodnej. Umowy podpisywane są na okresy wieloletnie (10-20 lat), na podstawie konkursów ofert rozstrzyganych przez RZGW. Konkursy te nie są typowymi przetargami kwotowymi, opierają się m.in. na skomplikowanych algorytmach określających wartość zaproponowanych przez użytkownika zarybień, na którą wpływa ilość ryb, ich gatunek oraz dostosowanie go do typu wód. Wielkość oraz gatunki ryb użytych do zarybienia wpisane do umowy pomiędzy użytkownikiem a RZGW są podstawowym kryterium przy ocenie wywiązywania się użytkownika z tejże. Pośród gatunków, jakimi zarybia się wody rzek znajdujących się w planowanym obszarze funkcjonowania programu większość stanowią gatunki będące wektorami VHS (pstrąg potokowy, troć, łosoś, szczupak etc.). Z jednej strony projekt programu nie obejmuje wskazanego problemu (np. nie formułuje nakazu zarybiania wód otwartych rybami pochodzącymi ze strefy I), z drugiej taki nakaz byłby nakazem martwym, dodatkowo wchodzącym w kolizję z Prawem Wodnym i umowami zawartymi pomiędzy użytkownikami obwodów a RZGW. Poza Polską nie istnieją obiekty produkujące odpowiednią ilość materiału zarybieniowego innych niż pstrąg tęczowy gatunków ryb łososiowatych i reofilnych, ponadto musiałyby one znajdować się jeszcze w strefie I, co dodatkowo podnosi ryzyko niedostatecznej podaży tego materiału. Brak zarybień na odpowiednim poziomie doprowadziłby do masowego zrywania umów na dzierżawę obwodów, co byłoby katastrofą dla cieków. Drugim ważnym aspektem problemu zarybień jest praktyka pozyskiwania ikry i nasienia od ryb dziko żyjących. Poza argumentami czysto praktycznymi (utrzymanie tarlaków niektórych gatunków ryb występujących w naturze jest bardzo problematyczne), istnieje drugi ważny powód takiej praktyki. W naszym kraju realizowane są programy zarybienia wód otwartych przy wykorzystaniu materiału rodzimego, często endemicznego (np. troć wędrowna, wiślana i wdzydzka, łosoś bałtycki czy sieja pucka), które z założenia opierają się na zasadzie odnowy populacji faktycznie występującej w danych wodach. Wymaga to pozyskiwania ikry i nasienia od ryb dziko żyjących, dalszy proces rozwoju ryb ma miejsce na obiektach chowu i hodowli ryb łososiowatych. Zgodnie z zasadą nakazu wprowadzania materiału zarybieniowego wyłącznie ze stref I, wszystkie obiekty znajdujące się w zasięgu działania programu zostałyby wyłączone z możliwości podchowu tego typu narybku. Ogromna większość takich obiektów znajduje się na terenach objętych programem, wprowadzenie go mogłoby po pierwsze pozbawić je 2
znacznej części dochodów, po drugie zrujnowałoby wieloletnie programy restytucji niektórych gatunków ryb. 3. Objęcie programem ogromnej większości obiektów hodowlanych w momencie braku odpowiedniego potencjału producentów materiału zarybieniowego znajdujących się w strefie I. Jedną z głównych zasad zawartych w projekcie programu, jest obowiązek wprowadzania na teren obiektów chowu i hodowli znajdujących się strefie objętej programem materiału zarybieniowego pochodzącego ze strefy I. W chwili obecnej w Polsce nie istnieją strefy wolne od VHS, tylko nieliczne obiekty mają szanse być uznanymi za enklawy. Wprowadzenie programu w chwili obecnej doprowadziłoby do ogromnej nierównowagi popytu i podaży na rynku materiału zarybieniowego pstrąga tęczowego. Z jednej strony doprowadziłoby do wzrostu cen materiału w strefach wolnych (głównie za granicą), z drugiej wykluczyłoby polskich producentów narybku znajdujących się na terenach objętych programem (większość z nich). Do momentu uzyskania statusu wolnego od VHS (o ile uda się go w ogóle osiągnąć), musi minąć kilka lat, co dla obiektów zajmujących się wyłącznie produkcją narybku oznacza bankructwo. W przypadku braku powodzenia programu znajdziemy się w punkcie wyjścia bez polskiej bazy producentów narybku i znacznie zdestabilizowanym wewnętrznym rynkiem. Jedynym rozwiązaniem jest modyfikacja zasady zarybiania wyłącznie materiałem pochodzącym ze strefy I (ograniczając ją na przykład wyłącznie do obiektów, na których została wykryta choroba i dokonana dezynfekcja) lub odłożenie w czasie wprowadzenia programu na tak szeroką skalę do momentu, kiedy znaczna część obiektów narybkowych i wylęgarni osiągnie status enklawy wolnej od VHS lub przekwalifikuje się z produkcji narybku na produkcję ryby handlowej. Pozwoliłoby to na zapewnienie odpowiedniej podaży materiału zarybieniowego pochodzącego ze strefy I, a także umożliwiłoby przetrwanie programu obiektom obecnie produkującym narybek, a które nie mogą być uznane za enklawę. 4. Doprecyzowanie zasad obrotu rybami. Istotną częścią programu są dodatkowe obostrzenia dotyczące zasad obrotu rybami na obszarze objętym programem zwalczania. W przypadku wystąpienia chorób zwalczanych z urzędu, oczywistym jest ograniczenie obrotu zwłaszcza rybami żywymi i niewypatroszonymi, jednak przed objęciem znacznej części kraju programem, niezbędne jest podjecie działań mających na celu upowszechnienie przepisu zawartego w dyrektywnie 88/2006/WE, dotyczącego obowiązku dodatkowego zatwierdzenia zakładów przetwórczych uprawnionych do przerabiania ryb zakażonych. W chwili obecnej większość zakładów przetwarzających pstrąga nie posiada takiego zatwierdzenia, co ogranicza ilość podmiotów mogących taką rybę skupić. Niewielka ilość takich podmiotów powoduje naturalny odruch znacznego, nieuzasadnionego przecenienia ryby zakażonej. Nie wpłynie to, co prawda na ostateczną cenę uzyskaną przez hodowcę (różnica pomiędzy ceną uzyskaną, a ceną rynkową będzie - o ile dobrze rozumujemy - zwracana hodowcy w ramach programu), wpłynie jednak na wyższy koszt wdrożenia programu, może także obniżyć cenę pstrąga na rynku detalicznym, co uderzy w pozostałych uczestników tego rynku. Drugim, znacznie poważniejszym problemem, jaki może pojawić się po wprowadzeniu programu, jest planowane zaostrzenie obrotu rybami w strefie IV. 3
Doprecyzowania wymaga art.. 5.2 programu, który w naszym mniemaniu jest nieprecyzyjny, sama idea zaopatrywania każdej partii ryb w świadectwo zdrowia, oraz ograniczenie możliwości sprzedaży ryb żywych wyłącznie do strefy V także wymaga dodatkowego doprecyzowania. Wystawianie świadectw zdrowia przez Powiatowego Lekarza Weterynarii dla każdej partii sprzedawanych ryb jest niewykonalne, zwłaszcza w przypadku małych obiektów prowadzących sprzedaż na rynku lokalnym i detalicznym. Poza kontrolą pozostaje również transport ryb w kaszy lodowej, który dzisiaj traktowany jest jako transport ryby świeżej, choć faktycznie ryby pozostają w letargu termicznym są więc nadal żywe. W ten sposób do Polski sprowadzana jest ryba z innych krajów UE, która stanowi surowiec dla przetwórni znajdujących się w większości na terenach objętych programem. Rynek rybny jest rynkiem bardzo specyficznym, znacznie różniącym się od innych rynków żywych zwierząt. Duża część produkcji ryb, w tym pstrąga, sprzedawana jest na lokalnym rynku małym odbiorcom hurtowym i detalicznym. Większość obiektów hodowlanych w Polsce prowadzi tego typu sprzedaż, w praktyce oznacza to kilka do kilkudziesięciu transakcji sprzedaży dziennie. Aby sprostać wymogom określonym w programie, urzędowy lekarz weterynarii musiałby być obecny na każdym z obiektów praktycznie codziennie, co w oczywisty sposób jest niewykonalne. Druga wątpliwość dotyczy możliwości sprzedaży ryb żywych wyłącznie do strefy V. Problematyka ta dotyczy ograniczenia możliwości wymiany handlowej materiałem zarybieniowym wewnątrz strefy IV przywoływanej w punkcie 3, ma jednak także znaczenie w przypadku obrotu rybą handlową. Część hodowców poza działalnością stricte hodowlaną prowadzi także obrót rybami wyhodowanymi na innych obiektach. W niektórych przypadkach ma to charakter obrotów handlowych, w niektórych działalności wspólnej kilku podmiotów (spółdzielnie, grupy producenckie). Ograniczenie obrotu rybami żywymi wyłącznie do strefy V byłoby nieuzasadnionym ograniczeniem wolnego obrotu handlowego, byłoby także niezgodne z zasadą obrotu zwierzętami wewnątrz stref o takim samym statucie lub niższym. Uniemożliwiłoby także prowadzenie innych działalności gospodarczych opierających się na przetrzymywaniu żywych ryb (łowiska specjalne, baseny i obiekty handlowe, magazyny żywych ryb przy przetwórniach) w sytuacji, kiedy te usytuowane byłyby na terenie objętym programem. Takie obostrzenia byłby odejściem od promowanej przez UE polityki regionalizacji produkcji żywności, rozwojowi rynków lokalnych, czy zrzeszaniu się producentów rolnych. Należałoby przekonstruować zasady obrotu rybami wewnątrz strefy IV i urealnić procedury. 5. Obiekty handlowe oraz sprzedaż bezpośrednia, marginalna, lokalna i ograniczona. Wraz z potrzebami rynku oraz długofalową strategią rozwoju rynku rybnego, wspieraną przez Wspólną Politykę Rybacką, w ostatnich latach rozwijała się w Polce idea podnoszenia wartości dodanej produktów rybactwa jak najbliżej miejsca ich pozyskiwania. Między innymi przy wsparciu funduszy z Sektorowego Programu Operacyjnego 2004-2006, oraz obecnego Programu Operacyjnego 2007-2013 powstawały i powstają małe zakłady przetwórcze działające w ramach sprzedaży bezpośredniej lub marginalnej, lokalnej i ograniczonej. Tego typu 4
zakłady przyczyniają się do dywersyfikacji rynków zbytu na ryby oraz podnoszenia ich jakości poprzez skracanie drogi od ryby żywej do produktu i odbiorcy końcowego. Regulacje zawarte w programie nie uwzględniają faktu istnienia takich zakładów, zagrażając ich istnieniu w przypadku, kiedy są one działalnością uzupełniającą wobec hodowlanej na terenach objętych programem (choćby poprzez ograniczanie obrotu rybami pkt. 4). Z drugiej strony nie przewidują wykorzystania ich potencjału w przypadku, kiedy obiekt przy którym taki zakład funkcjonuje zostałby zakażony chorobami zakaźnymi zwalczanymi z urzędu. W takim przypadku zakład taki mógłby prowadzić przerób ryb zakażonych nie wykazujących objawów klinicznych choroby, otrzymując czasowo status zakładu, w którym dopuszcza się przerób takich ryb. Status taki ustawałby automatycznie w chwili opróżnienia obiektu i przystąpienia do dezynfekcji. Kolejnym aspektem nieujętym w programie jest fakt istnienia obiektów handlowych oraz innych miejsc, w których ryby przetrzymywane są na żywo. Część obiektów hodowlanych prowadzi także działalność handlową, polegającą również na obrocie rybami żywymi. Obiekty takie stanowią obiekty podwyższonego ryzyka w kontekście rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, jednak ich istnienie nie jest niezgodne z prawem. Wskazane wcześniej obostrzenia paraliżują możliwość funkcjonowania takich obiektów na terenie objętym programem, z drugiej strony brak ograniczenia swobodnego obrotu rybami naraża program na duże ryzyko niepowodzenia. Jedynym rozsądnym wyjściem w tej sytuacji byłoby zlikwidowanie tego typu obiektów na terenie objętym programem, co wiązałoby się z prawdopodobnymi odszkodowaniami dla ich właścicieli, o ile w ogóle byłoby to możliwe od strony prawnej. O ile obiekty mające możliwość hodowli pstrąga mogłyby się przekwalifikować (zajęcie się obrotem było często efektem problemów z chorobami program mógłby pomóc takim obiektom wrócić do działalności pierwotnej), o tyle w przypadku obiektów zajmujących się wyłącznie obrotem próba tak restrykcyjnego rozwiązania może spotkać się z dużym oporem przedsiębiorców. Należałoby rozszerzyć obecny projekt o aspekty związane z działalnością takich podmiotów, przeprowadzając dodatkową analizę występowania tychże na poszczególnych terenach kraju w stosunku do obiektów typowo hodowlanych. W przypadku wprowadzania przepisów, które mogą wpłynąć na potrzebę przekwalifikowania się podmiotów lub zaprzestania ich działalności, niezbędne jest zastosowanie odpowiedniego vacatio legis wraz z polityką informacyjną w tym względzie. 6. Wątpliwości związane z funkcjonowaniem referencyjnego laboratorium w Puławach oraz dzisiejszym statusie prawnym urzędowych badań. Filarem przeprowadzanego programu zwalczania chorób powinien być rzetelny i transparentny system monitoringu występowania chorób. Brakuje nam jednoznacznych informacji, na jakiej zasadzie funkcjonuje obecny system badań urzędowych przeprowadzany dwukrotnie w ciągu roku przez Powiatowych Lekarzy Weterynarii czy jest to element programu nadzoru (art. 57.1.3 ustawy o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt z dnia 11 marca 2004 r. dz. U 2004 nr 69 poz. 625), czy tylko system wykrywania chorób zakaźnych art. 57.1.2? Czy przeprowadzane przez PIW Puławy badania honorowane są przez Brukselę podczas uznawania stref lub enklaw wolnych od 5
choroby, jeśli tak to od którego roku? Jakie znaczenie w powyższym kontekście ma fakt, że na oficjalnym wyniku badania wystawianym przez PIW Puławy, od półtora roku widnieje informacja, że badania dokonano metodą niecertyfikowaną i czy istnieje ryzyko nie uznania wyniku tych badań podczas przyznawania statusu wolnego od danej choroby? Niezbędne jest także ustalenie jednoznacznych procedur w przypadku oznaczenia w próbie jednostki chorobowej w ostatnim okresie PIW Puławy odmawiają powtórnych badań, co jest zaprzeczeniem podstawowej zasady transparentności. Postulujemy także o opracowanie procedur pobierania i plombowania prób ryb przeznaczonych do badań w alternatywnych ośrodkach (Aarhus, Frankfurt), które odbywałyby się na życzenie i na koszt hodowcy, posiadałyby jednak status próbki pobranej urzędowo. W okresie ostatnich kilku lat odnotowaliśmy kilkukrotnie przypadki niejednoznacznych rozstrzygnięć w przypadku wykrycia jednostek chorobowych zwalczanych z urzędu. Przed wprowadzeniem programu zwalczania na szeroką skalę niezbędne jest doprecyzowanie zasad i procedur związanych z przeprowadzaniem badań, przy jednoczesnym uwzględnieniu prawa do weryfikacji wyników badań przez równorzędne lub nadrzędne jednostki badawcze. Sam program jak i obostrzenia z nim związane stanowią zbyt wysoką stawkę, aby pozwolić sobie na ryzyko błędów na etapie badań. lub potencjalne próby podważania ich wyników. Zasada dwukrotnego badania próby przy wykryciu przypadku choroby jest oczywistą i prostą metodą weryfikacji wyniku należy jednak wyraźnie określić zasady jej przeprowadzania w odpowiednich procedurach. 7. Faktyczny stan rejestrów podmiotów przetrzymujących żywe ryby podlegających zgłoszeniu u Powiatowych Lekarzy Weterynarii. W lipcu 2008 roku weszła w życie zmiana ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt dostosowująca polskie prawo do wymogów Dyrektywy 88/206/WE. Jedną ze zmian wprowadzonych przez tą regulację było objęcie obowiązkiem rejestracji wszystkich podmiotów przetrzymujących żywe ryby m.in. przy okazji prowadzenia łowisk typu wpuść i złów, czy innych zbiorników wodnych, w których ryby przetrzymywane są w celach niezwiązanych z hodowlą. Ideą tej regulacji, było objęcie rejestrem podmiotów, które mogą być potencjalnym zagrożeniem epizootycznym dla profesjonalnych obiektów chowu i hodowli ryb, co wyraźnie wynika z preambuły dyrektywy. Potrzeba taka ma sens właśnie w przypadku objęcia danego obszaru programem zwalczania, nie można bowiem pozwolić sobie na ryzyko wtórnego zarażenia poprzez ryby utrzymywane w takich miejscach. Problem polega jednak na tym, że obowiązek zarejestrowania takiej działalności nie jest rozpowszechniony wśród takich podmiotów. Art. 5.1 i 5.2 ustawy o zmianie ustawy o ochronie zdrowia zwierząt i zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt oraz zmianie niektórych innych ustaw z dnia 10 lipca 2008 roku (Dz. U. nr 145 poz. 916) lakonicznie nakazujący taką rejestrację pod groźbą utraty prawa wykonywania działalności jest prawdopodobnie niezgodny z konstytucją (SPRŁ zaskarżyła ten zapis poprzez urząd Rzecznika Praw Obywatelskich, który poparł nasze stanowisko - sprawa jest w toku). Bez względu na ostateczne orzeczenie w tej sprawie, faktem pozostaje nikła świadomość takiego obowiązku wśród podmiotów, które pozostając poza rejestrem nie podlegają monitoringowi epizootycznemu, nie będą także brane pod uwagę w 6
przypadku dezynfekcji danego dorzecza, narażając je na ogromne ryzyko wtórnego zarażenia. Na etapie konsultacji zmiany ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt SPRŁ proponował inne rozwiązanie tego problemu, polegające na opracowaniu listy takich podmiotów przy udziale hodowców i Powiatowych Lekarzy Weterynarii oraz wysiłku Inspekcji Weterynaryjnej w celu powiadomienia ich o obowiązku rejestracji. Takie rozwiązanie pozwoliłoby objąć rejestrem wszystkie miejsca przetrzymywania ryb, które stanowią zagrożenie epizootyczne dla obiektów hodowlanych (kluczem byłaby tu wiedza hodowców na temat ich bezpośredniego otoczenia), z drugiej strony nie obejmowałaby podmiotów znajdujących się poza strefą wrażliwą, co pozwoliłoby uniknąć nadmiernej biurokracji. Dzisiejsze rozwiązanie okazało się nieskuteczne, co drastycznie zwiększa ryzyko niepowodzenia programu poprzez wtórne zarażenia pochodzące z miejsc znajdujących się poza rejestrem. Najlepszym przykładem niedostosowania przepisów do realiów jest ilość zarejestrowanych podmiotów zajmujących się przechowywaniem ryb żywych na południu kraju, gdzie tego typu działalność prowadzona jest często jako uatrakcyjnienie działalności turystycznej i gastronomicznej. Z każdym rokiem ilość tego typu podmiotów wzrasta, według naszych szacunków jest ich już kilkaset. Z jednej strony ich rozwój sprzyja wzrostowi sprzedaży pstrąga z drugiej jest powodem ciągłych problemów na tych terenach związanych z występowaniem VHS. Tymczasem na przestawionej w programie mapce na południu kraju zarejestrowanych jest zaledwie kilka pojedynczych obiektów chowu i hodowli ryb, naszym zdaniem również ilość zarejestrowanych przypadków VHS nie odpowiada stanowi faktycznemu. 8. Finansowanie programu i wycena kosztów dezynfekcji obiektów. Skuteczne przeprowadzenie programu wymaga znacznych nakładów finansowych, przede wszystkim zdolności do generowania szybkich przepływów pieniężnych. Jeśli dobrze rozumujemy projekt programu przewiduje finansowanie z budżetu państwa poprzez budżety wojewodów z puli przeznaczonej na zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt. Chcielibyśmy zwrócić uwagę, że skuteczność programu często zależeć będzie w dużej mierze od skutecznej koordynacji pomiędzy województwami, często jedno dorzecze obejmuje teren dwóch województw. Z nieoficjalnych informacji otrzymanych od powiatowych lekarzy weterynarii wynika, że w przeszłości w różnych województwach środki na zwalczanie chorób zakaźnych kończyły się w różnych okresach aby skutecznie przeprowadzić zwalczanie choroby na cieku należałoby zagwarantować pełną synchronizację środków i działań pomiędzy województwami. W trakcie konsultacji programu pracownik GIW zwrócił się do nas z prośbą o wycenę kosztów związanych z dezynfekcją obiektu w celu opracowania wartości średnich dla tego typu zabiegów. Po szerokiej konsultacji z wieloma hodowcami stwierdzamy, że nie da się opracować tego typu uśrednionych wartości, co wynika z bardzo zróżnicowanego układu funkcjonalnego obiektów chowu i hodowli. Część nowych obiektów wykonana jest w postaci betonowych basenów hodowlanych wraz z wybetonowanymi kanałami dolotowymi i odprowadzającymi wodę, także betonową częścią oczyszczającą wodę poprodukcyjną. Na tego typu obiektach minimalny będzie koszt opróżnienia i osuszenia urządzeń zazwyczaj odbywa się to grawitacyjnie lub przy użyciu pomp. Niewielki jest również koszt oczyszczania 7
ścian i dna tego typu urządzeń, większość koszów dotyczyła będzie w takim przypadku zakupu środków chemicznych przeznaczonych do dezynfekcji chemicznej. Duża część obiektów poza wybetonowaną częścią hodowlaną, posiada ziemne laguny w postaci rozłożystych stawów ziemnych (biologiczna metoda oczyszczania wód poprodukcyjnych). Poza sedymentacją osadów w lagunach rozwija się także życie biologiczne, występują tam także często ryby dziko żyjące. Podczas dezynfekcji obiektu niezbędne jest osuszenie i oczyszczenie takiego stawu z osadów zwłaszcza, jeśli poniżej na cieku znajdują się inne obiekty hodowlane. Zabieg taki wymaga już pracy ciężkiego sprzętu (koparki, wywrotki, pracownicy fizyczni), co drastycznie zwiększa koszty w porównaniu z obiektami opisywanymi na wstępie. Jeszcze kosztowniejsza będzie dezynfekcja na typowych obiektach ziemnych, w przypadku których opisane powyżej utrudnienia występują na całej jego powierzchni. W efekcie koszt przeprowadzenia dezynfekcji obiektu może wahać się pomiędzy kilkoma a kilkudziesięcioma tysiącami złotych, uśrednianie tej kwoty obarczone byłoby zbyt dużym błędem. Niezbędne byłoby więc skonstruowanie procedury powoływania komisji, której zadaniem byłoby oszacowanie takich kosztów indywidualnie dla każdego przypadku (podobnie jak ma to miejsce w przypadku ustalania cen rynkowych zwierząt przeznaczonych do likwidacji). Podsumowanie. Powyższa analiza wpływu projektowanego programu na polską branżę pstrągową prowadzi do wniosku, że zakres i proponowany kształt programu może destabilizować sytuację na rynku, doprowadzić do bankructwa dużą część przedsiębiorstw, znacznie ograniczyć swobodę prowadzonej działalności przy jednoczesnym ogromnym ryzyku niepowodzenia programu. Branża pstrągowa przez ostanie kilkanaście lat nieustannie się rozwija, mimo wielu przeszkód, pośród których na czele znajduje się problem chorób zakaźnych (głównie VHS). Mimo to odnotowujemy sukcesywny wzrost produkcji przy jednoczesnym wzroście sprzedaży na rynku polskim, często dzięki ogromnemu wysiłkowi marketingowemu producentów. Z jednej strony program zwalczania VHS teoretycznie niesie ze sobą korzyść polegającą na wsparciu hodowców dotkniętych zakażeniem oraz ideą osiągnięcia w przyszłości statusu strefy wolnej od VHS. Z drugiej strony szereg obostrzeń i przepisów mogących destabilizować rynek materiału zarybieniowego oraz utratę części mozolnie budowanego, krajowego rynku zbytu mogą doprowadzić do sytuacji, w której na końcu tej drogi osiągniemy stan zmniejszonej zdolności produkcyjnej i wyższych kosztów produkcji, której i tak nie będzie gdzie sprzedać (odbudowanie raz straconego rynku zbytu jest bardzo trudne i długotrwałe). Dodatkowe obostrzenia i reżimy to także wyższe koszty produkcji, w sytuacji kiedy konkurować musimy m.in. z tanim pstrągiem tureckim, bądź alternatywnymi gatunkami ryb (m.in. wietnamską pangą), taki krok może dodatkowo osłabić naszą pozycję na rynku. W tej sytuacji niezbędnym jest dokonanie rzetelnej analizy zysków i strat związanych w potencjalnym wprowadzeniem programu. Można także pokusić się o analizę porównawczą w stosunku do innych krajów. Krajem, który z powodzeniem wprowadził program zwalczania VHS jest Dania, której produkcja pstrąga jest większa od polskiej. Specyfika duńskiej produkcji pstrąga jest jednak inna niż w 8
Polsce duński pstrąg trafia głównie na eksport, hodowcy nie zajmują się sprzedażą na mniejszą skalę, nie występują tam także inne podmioty przetrzymujące żywą rybę. Ponadto duński program jest kulminacją ponad dwudziestoletniej walki z VHS, podczas której zarówno hodowcy jak i inspekcja weterynaryjna zdobyli ogromne doświadczenie w tej dziedzinie. Polski sektor przypomina bardziej strukturę niemiecką, gdzie oprócz samej hodowli kładziony jest duży nacisk na lokalną sprzedaż w różnorodnej formie, kwitną też lokalne przedsięwzięcia typu łowiska, smażalnie oraz małe lokalne przetwórnie przetrzymujące żywe ryby. Niemcy nie zdecydowały się na wdrożenie u siebie programu zwalczania podobnie jak i inne kraje w tym i nasi południowi sąsiedzi. Poza argumentem per analogia nie bez znaczenia pozostaje fakt, że brak programów zwalczania w bezpośrednim sąsiedztwie naszych granic (również krajów poza unijnych), dodatkowo zwiększa ryzyko ponownego przeniesienia wirusa na teren naszego kraju i niepowodzenia programu. Biorąc pod uwagę powyższe argumenty, zdaniem naszego stowarzyszenia w chwili obecnej nie należy wdrażać programu zwalczania VHS w proponowanym zakresie i kształcie. Proponujemy objęcie programem dorzecza jednej z rzek województwa pomorskiego rzeki Grabowej, która charakteryzuje się cechami uzasadniającymi objęcie jej programem. W zlewni tej rzeki znajduje się kilkanaście obiektów typowo hodowlanych o bardzo dużym potencjale produkcyjnym, niewykorzystywanym właśnie z powodu chronicznego zakażenia VHS. W rejonie tym nie powinno znajdować się zbyt wiele obiektów przetrzymujących ryby na żywo (choć należałoby przeprowadzić odpowiednie rozeznanie), prawdopodobnie będzie to najlepsze pole doświadczalne dla takiego programu w Polsce. Ewentualny sukces, bądź porażka takiego projektu będzie nieocenionym doświadczeniem zarówno dla naszej branży, jak i Inspekcji Weterynaryjnej. Takie rozwiązanie będzie także bardzo racjonalne pod kątem wykorzystania środków budżetowych przewidzianych na zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt i ewentualne uniknięcie znacznych wydatków w przypadku, kiedy powodzenie programu okaże się być mało prawdopodobne.. W imieniu Zarządu SPRŁ Prezes Dariusz Gorbaczow 9