PRAWO DYPLOMATYCZNE I KONSULARNE

1 2 3 4 5 6 7 8 PRAWO DYPLOMATYCZNE I KONSULARNE Prawo dyplomatyczne i konsularne to jedna z najstarszych dziedzin prawa sięgająca swymi korzeniami do początków cywilizacji ludzkiej. STAROŻYTNA GRECJA PROSTATES I PROKSENOS STAROŻYTNY RZYM IUS GENTIUM PRAWO NARODÓW Dyplomacja z grec. diploma oznacza podwójny, czyli składający się z dwóch tabliczek. W starożytnej Grecji był to akt urzędowy, wydawany przez suwerena, zapewniający posłom określone przywileje, a w czasach rzymskich dokument stanowiący rodzaj paszportu i rekomendacji. Termin dyplomata i dyplomacja weszły do obiegu w nowszej historii, a ściślej na przełomie XVII i XVIII wieku. Dyplomacja w znaczeniu współczesnym, a zwłaszcza stałe misje dyplomatyczne i ministerstwa spraw zagranicznych pojawiły się dopiero w okresie między XV i XVII w. Do tego czasu główną formą organizacyjną dyplomacji były misje specjalne wysyłane ad hoc do załatwienia określonego zadania. PIERWSZE REGULACJE MIĘDZYNARODOWE: W regulaminie Kongresu Wiedeńskiego 19 III 1815 r. znalazła swe potwierdzenie m.in. zasada suwerennej równości państw, zrywając z obowiązującą do tego czasu praktyką, że o miejscu dyplomaty w porządku pierwszeństwa ( precedencji) decydował tytuł, więzy pokrewieństwa i pozycja władcy (Papież, cesarz, król, Książe). Na tle precedencji do 1815 r. miało miejsce wiele sporów i konfliktów. Regulamin podzielił agentów dyplomatycznych na trzy klasy: ambasadorów, legatów, lub nuncjuszów, posłów lub równorzędnych im ministrów i innych uwierzytelnionych przy monarchach oraz charge d affaires akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych. W trzy lata później, a więc w 1818 r. na Kongresie Akwizgrańskim, podpisano protokół uzupełniający do Regulaminu Wiedeńskiego z 1815 r. Protokołem tym wprowadzono czwartą klasę przedstawicieli dyplomatycznych, tzw. ministrów rezydentów stanowiących klasę średnią między ministrami stopnia drugiego. KLASA TA NIE PRZYJĘŁA SIĘ I OBECNIE NIE JEST STOSOWANA ŻRÓDŁA PRAWA DYPLOMATYCZNEGO Wielostronne umowy międzynarodowe, głównie Konwencja Wiedeńska z 1961 r. Umowy wielostronne i dwustronne regulujące status prawny oraz przywileje i immunitety organizacji międzynarodowych i ich funkcjonariuszy oraz przedstawicieli państw i delegacji. Umowy dwustronne Akty prawa wewnętrznego Zwyczaj międzynarodowy Praktyka sądowa i dyplomatyczna Doktryna prawa dyplomatycznego 1

9 10 11 12 13 14 15 NAJWAŻNIEJSZE UMOWY W ramach ONZ konwencja z 13.02.1946 r. o przywilejach i immunitetach ONZ oraz konwencja z 21.11.1947 r. o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych. Wiedeń 1961 r. Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych - NAJWAŻNIEJSZY DOKUMENT MIĘDZYNARODOWY 1969 r. Konwencja o misjach specjalnych 14 grudnia 1973 r. Konwencja o zapobieganiu i karaniu przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej, włącznie z przedstawicielami dyplomatycznymi. 14 marca 1975 r. Konwencję w sprawie statusu przedstawicieli państw w organizacjach międzynarodowych, o charakterze powszechnym Organy reprezentujące państwo Stałe misja dyplomatyczna/ambasada Tymczasowe misje specjalne Wewnętrzne prezydent, szef rządu, msz, parlament... Zewnętrzne stałe misje dyplomatyczne, przedstawicielstwa przy organizacjach USTANAWIANIE STOSUNKÓW DYPLOMATYCZNYCH Stosunki Dyplomatyczne- to oficjalne(urzędowe) stosunki miedzy uznającymi się nawzajem suwerennymi państwami lub innymi podmiotami prawa międzynarodowego, utrzymujące miedzy sobą normalne, a nawet przyjacielskie polityczne stosunki. O stosunkach dyplomatycznych można mówić jedynie między suwerennymi państwami i gdy realizowane są przez specjalnie do tego upoważnionych funkcjonariuszy państwowych, stanowiących służbę dyplomatyczną. Prawo legacji stanowi jeden z podstawowych atrybutów suwerenności państwowej i oznacza uprawnienie podmiotu prawa międzynarodowego do wysyłania swoich i przyjmowania obcych przedstawicieli dyplomatycznych, jednakże tylko za obopólną zgodą zainteresowanych stron. Prawo legacji bierne i czynne Nawiązanie stosunków dyplomatycznych następuje zazwyczaj na podstawie pisemnego porozumienia obu zainteresowanych stron. Często nawiązanie stosunków dyplomatycznych następuje jednocześnie z uznaniem państwa lub z uznanie rządu Często nawiązanie stosunków dyplomatycznych zastępuje akt uznania domniemane uznanie FUNKCJE DYPLOMATYCZNE Funkcja reprezentacyjna. Jej celem jest m.in. stwarzanie sprzyjającego klimatu dla rozwoju stosunków dwustronnych. Szef misji dyplomatycznej reprezentuje państwo wysyłające jako całość, jako podmiot prawa międzynarodowego. Jego oświadczenia i akty są wiążące dla państwa wysyłającego. 2

16 17 18 19 20 21 22 23 Opieka dyplomatyczna. Jest to ochrona w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w granicach ustalonych przez prawo międzynarodowe głównie w przypadku naruszenia zobowiązań międzynarodowych lub tzw. minimalnego standardu, z jakiego na podstawie prawa międzynarodowego powinni korzystać cudzoziemcy na terytorium obcego państwa. Funkcja negocjacyjna. Prowadzenie rokowań z władzami państwa przyjmującego. To nie tylko bezpośredni udział szefa misji dyplomatycznej w procesie przygotowań i w samych rokowaniach, mających na celu zawarcie umów między państwem wysyłającym a przyjmującym, lecz tez prowadzenie z władzami państwa przyjmującego rokowań i dialogu na co dzień w różnych kwestiach stosunków bilateralnych, a niekiedy także wychodzących poza ten zakres. Funkcja informacyjna. Zaznajomienie się z założeniami polityki wewnętrznej oraz zagranicznej państwa przyjmującego. Konwencja Wiedeńska akcentuje konieczność wypełniania tej funkcji w legalny sposób-respektowanie norm prawnych i zwyczajowych państwa przyjmującego, poszanowanie jego suwerenności i zasady niemieszania się do spraw wewnętrznych. Funkcja promocyjna w dziedzinie stosunków politycznych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych. Funkcja promocyjna została określona jako popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym, a państwem przyjmującym oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych. Rozwijanie stosunków gospodarczych należy do podstawowych zadań współczesnej dyplomacji. Szósta funkcja wyjątkowo: Funkcja konsularna. W strukturze organizacyjnej misji pojawiły się wydziały i stanowiska konsularne, które pod względem zakresu kompetencji i pełnionych funkcji niczym faktycznie sienie różnią od klasycznych urzędów konsularnych. PRZEDSTAWICIELE DYPLOMATYCZNI ogólnie dzieli się przedstawicieli na stałych (zwyczajnych), działających w stałych misjach dyplomatycznych, a więc wypełniających funkcje o charakterze stałym oraz tymczasowych (nadzwyczajnych) wysyłanych w misjach specjalnych, aby wypełnić określone zadania Konwencja Wiedeńska wprowadziła trzy klasy: ambasadorów i nuncjuszów-akredytowanych przy głowach państwa oraz innych szefów misji równorzędnego szczebla Posłów nadzwyczajnych, ministrów pełnomocnych i internuncjuszów akredytowanych przy głowach państw charge d affaires akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych. Charge d affaires dzielą się na dwie klasy: stałych en pied (powoływanych na to stanowisko przez Ministra Spraw Zagranicznych państwa wysyłającego do pełnienia 3

24 25 26 27 28 29 30 funkcji w charakterze stałego szefa misji dyplomatycznej) oraz tymczasowych ad interim (powoływanych przeważnie przez stałych szefów misji do pełnienia funkcji w charakterze szefa misji w przypadku tymczasowej jego nieobecności lub niemożności pełnienia funkcji-wyjazd, choroba). precedencja jedynym kryterium ustalania pierwszeństwa między szefami misji w obrębie każdej klasy jest moment oficjalnego objęcia funkcji w państwie przyjmującym, czyli od dnia i godziny złożenia listów uwierzytelniających, a w przypadku stałego charge d affairesod daty złożenia listów wprowadzających. Korpus dyplomatyczny jest ciałem zbiorowym, pozbawionym ściślejszych form organizacyjnych. Nie ma on osobowości prawnej. Na czele stoi dziekan-zwyczajowo wyłania się on automatycznie spośród szefów misji najwyższej klasy. Znaczna część funkcji dziekana dotyczy spraw protokolarnych i kurtuazyjnych. Reprezentuje on bowiem korpus dyplomatyczny jako całość wobec władz państwa przyjmującego, ale nie jako szef jakiejś samodzielnej organizacji. Początek funkcji dyplomatycznych ustawodawstwo wewnętrzne państwa określa organ i zasady powoływania szefów misji dyplomatycznych. W Polsce np. organem tym jest prezydent ( art.13 Konstytucji) mianuje i odwołuje szefów polskich misji dyplomatycznych w randze ambasadora lub posła na wniosek ministra spraw zagranicznych i za zgodą premiera. Nominacji z reguły dokonuje głowa państwa (zazwyczaj w porozumieniu z innym organem-zwłaszcza MSZ). Agrement: instytucją współczesnego prawa dyplomatycznego. Oznacza to słowo wstępną zgodę państwa przyjmującego na przyjęcie niektórych kategorii przedstawicieli dyplomatycznych państwa wysyłającego. Wymaga się uzyskania agrement dla szefa misji dyplomatycznej Nie wymaga się agrement dla charge d affaires ad interim tylko notyfikacja o powołaniu Dwa etapy powołania szefa misji: pierwszy z nich polega na wystąpieniu państwa wysyłającego do państwa przyjmującego z zapytaniem, czy osoba desygnowana na szefa misji jest mile widziana. Prośba o agrement jest przekazywana zazwyczaj werbalną notą, a wyjątkowo także ustnie do ministerstwa spraw zagranicznych państwa przyjmującego każde państwo ma prawo odmówić agrement bez obowiązku uzasadniania. Drugi etap wystawienie listów Dwie pierwsze klasy otrzymują listy uwierzytelniające Trzecia klasa listy wprowadzające Listy adresowane są bezpośrednio do głowy państwa przyjmującego, lub msz listy wprowadzające, a przekazywane są państwu przyjmującemu w dwóch egzemplarzach: zapieczętowany oraz niezapieczętowany ( kopia listów uwierzytelniających szef misji przekazuje wcześniej ministrowi spraw zagranicznych podczas tzw. wstępnej wizyty lub wyjątkowo może mu go przesłać); zapieczętowany wręcza nowo mianowany szef misji głowie państwa podczas uroczystej audiencji 4

31 32 33 34 35 36 37 składania listów. charge d affaires wręcza te listy ministrowi spraw zagranicznych podczas pierwszej wizyty. Od chwili wręczenia tych listów liczy się czas objęcia przez niego oficjalnych funkcji w charakterze stałego szefa misji dyplomatycznej. Członkowie personelu misji dyplomatycznej powołani są, z wyjątkiem attaches wojskowych i ich zastępców, na zasadzie swobodnej, jednostronnej decyzji państwa wysyłającego. Personel dzielimy na: Dyplomatyczny: szefowie misji i osoby wykonujące funkcje dyplomatyczne: radca misji, sekretarz misji, attache wojskowy, attache kulturalny Administracyjno-techniczny: sekretarki, tłumacze, szyfranci Obsługi: kierowcy, ochroniarze, ogrodnicy Prywatny szefa misji Zakończenie funkcji dyplomatycznych zawieszenie lub zerwanie stosunków dyplomatycznych, wojna, odwołanie w związku z zachowaniem się dyplomaty (poprzez naruszenie przepisów, obyczajów prowadzenie działalności niezgodnej ze statusem członka misji dyplomatycznej) przypadki tymczasowej ewakuacji misji dyplomatycznej z państwa przyjmującego na skutek zaistniałego dla niej zagrożenia utrata podmiotowości prawnomiędzynarodowej przez państwo dopuszczalna Zakończenie pracy przez daną osobę: persona non grata i osoba niepożądana. Państwo przyjmujące może w każdej chwili zażądać odwołania zarówno szefa, jak i każdego członka misji bez konieczności podania motywów tego żądania. W praktyce jednak przeważa uzasadnienie takiego żądania. Upływ czasu/kadencji Przyczyny niezależne: choroba/śmierć Zwykła rotacja ekspulsja, czyli wydalenie to ostateczny środek, jaki czasami państwo przyjmujące podejmuje wobec przedstawiciela dyplomatycznego; sięga do tego środka jak inne zawiodły (np. odstawienie siłą, pod eskortą do granicy); listy odwołujące to dokument analogiczny pod względem formy do listów uwierzytelniających, a więc sformułowany w uroczystej formie, adresowany przez głowę państwa wysyłającego do głowy państwa przyjmującego, powiadamiający o zakończeniu misji ambasadora lub posła w państwie przyjmującym; obecnie coraz bardziej rozpowszechnia się praktyka, zgodnie z którą listy odwołujące przekazuje głowie państwa przyjmującego nowo mianowany szef misji przy okazji składania swoich listów uwierzytelniających Koniec misji pozostałych członków misji dyplomatycznej- różnica ta polega na tym, iż nie składają oni tzw. listów odwołujących; istnieje natomiast obowiązek notyfikowania 5

38 39 40 41 42 43 przez szefa misji ministerstwu spraw zagranicznych państwa przyjmującego o ich definitywnym wyjeździe (zakończenie misji, funkcji). PRZYWILEJE I IMMUNITETY DYPLOMATYCZNE immunitet dyplomatyczny, stanowiący instytucję prawa międzynarodowego, polega faktycznie na wyłączeniu określonej grupy funkcjonariuszy państwowych spod jurysdykcji sądów i innych władz państwa przyjmującego celem zapewnienia im swobodnego i bezpiecznego wykonywania przez nich funkcji dyplomatycznych. koncepcje (teorie)-czyli wykładnie przy interpretacji i stosowaniu przywilejów i immunitetów: - koncepcja reprezentacji przedstawiciel dyplomatyczny staje się przedstawicielem państwa, upoważnionym do reprezentowania go w państwie przyjmującym. teoria eksterytorialna opiera się na fikcji prawnej, zgodnie z którą i pomieszczenia misji, i przedstawiciele dyplomatyczni znajdują się pod względem prawnym jakby poza terytorium państwa przyjmującego, a przedstawiciel dyplomatyczny jakby nie opuścił swego państwa. Obecnie stosowana koncepcja: teoria funkcjonalna istota tej teorii sprowadza się do obowiązku państwa przyjmującego zapewnienia dyplomacie i pozostałym członkom misji dyplomatycznej swobodnego wykonywania przez nich powierzonych im funkcji i zadań w warunkach pełnego osobistego bezpieczeństwa. Z koncepcji funkcjonalnej przywilejów i immunitetów wynika, że powinny one chronić przede wszystkim akty władzy państwowej i interesy państwa w sferze jego działalności zagranicznej. Zakres osobowy przywilejów i immunitetów zakres osobowy są cztery grupy (pierwsza grupa: szef misji dyplomatycznej oraz pozostali członkowie personelu dyplomatycznego misji, jak również członkowie ich rodzin, nie będący obywatelami państwa przyjmującego, zamieszkujący z nimi pod tym samym dachem-te osoby korzystają z pełni przywilejów i immunitetów; druga grupa-członkowie personelu administracyjno-technicznego; trzecią grupę stanowią członkowie personelu służby misji, nie będący obywatelami państwa przyjmującego; a czwartą grypę służący prywatni, także nie będący obywatelami państwa przyjmującego. Odrębną grupę stanowią członkowie misji posiadający obywatelstwo państwa przyjmującego lub trzeciego (ich rodziny nie korzystają). zakres terytorialny korzystają przede wszystkim w granicach terytorium państwa przyjmującego (też statki powietrzne i morskie). zakres czasowy członkowie misji dyplomatycznej oraz członkowie ich rodzin korzystają z przysługujących im przywilejów i immunitetów z chwilą przekroczenia granicy swego państwa, a zwłaszcza z chwilą wkroczenia na terytorium państwa przyjmującego, aż do momentu opuszczenia granicy państwa przyjmującego oraz w czasie przejazdu w drodze powrotnej przez państwo trzecie, aż do momentu przekroczenia granicy państwa wysyłającego. 6

44 45 46 47 48 49 50 51 Osobowe dotyczą pracowników misji Rzeczowe dotyczą mienia i pomieszczeń misji przywileje i immunitety nietykalność osobista Nietykalność osobista. Na podstawie art. 29 i 37 Konwencji Wiedeńskiej z 1961 roku nietykalność osobista przysługuje zarówno członkom personelu dyplomatycznego, jak i personelu administracyjno-technicznego misji dyplomatycznej oraz członkom ich rodzin pozostającym z nimi we wspólnocie domowej i niebędącymi obywatelami państwa przyjmującego. Z art. 37 wynika, że członkowie osób należących do personelu administracyjnotechnicznego misji korzystają z nietykalności, jeżeli obok wymienionych warunków nie mają także stałego miejsca zamieszkania w państwie przyjmującym. sami członkowie misji dyplomatycznej, jak i w zasadzie ich bagaż osobisty, dokumenty, korespondencja, rezydencja oraz z pewnymi ściśle określonymi w Konwencji wyjątkami, mienie-nie podlegają rewizji. Nietykalność osobista obejmuje także ochronę przed zamachami na godność osób z niej korzystających. Pomieszczenia misji dyplomatycznej nie są uważane w świetle Konwencji Wiedeńskiej z 1961 roku za eksterytorialne, a więc całkowicie wyłączone spod jurysdykcji państwa przyjmującego. Zakaz wchodzenia na terytorium misji bez zgody szefa misji Nietykalność pomieszczeń rozciąga się także na mieszkania członków personelu dyplomatycznego i personelu administracyjno-technicznego misji, pod warunkiem, że nie są oni obywatelami państwa przyjmującego i nie mają tam stałego miejsca zamieszkania Mienie ruchome i nieruchome misji dyplomatycznej chronione jest immunitetem jurysdykcyjnym i egzekucyjnym. Zwolnienie misji i jej pomieszczeń z niektórych opłat-wszelkich opłat i podatków państwowych, regionalnych lub komunalnych, komunalnych wyjątkiem opłat i podatków należnych za konkretne wyświadczone usługi. Korespondencja urzędowa-najważniejszy składnik archiwów misji dyplomatycznej. Państwo przyjmujące obowiązane jest nawet w okolicznościach wyjątkowych, m.in. konfliktu zbrojnego, ochraniać archiwa misji dyplomatycznej. Z nietykalnością archiwów łączy się także kwestia nietykalności korespondencji i dokumentów członków misji dyplomatycznej. Immunitet jurysdykcyjny. Immunitet ten oznacza niepodleganie jurysdykcji państwa przyjmującego tak w zakresie jego jurysdykcji karnej, cywilnej, jak i administracyjnej. Immunitet od jurysdykcji karnej. Z tego immunitetu korzystają członkowie personelu dyplomatycznego misji oraz członkowie personelu administracyjnego i technicznego tejże misji, o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego i nie mają w nim stałego miejsca zamieszkania. Immunitet od jurysdykcji karnej dyplomatów będących 7

52 53 54 55 56 57 58 59 obywatelami państwa przyjmującego lub państwa trzeciego od czynności mieszczących się w ramach wypełnienia przez nich funkcji urzędowych jest ograniczony.. W odróżnieniu od przedstawicieli dyplomatycznych i członków personelu administracyjnego i technicznego immunitet karny członków personelu misji nie rozciąga się na członków ich rodzin. Immunitet od jurysdykcji karnej wyłącza całkowicie właściwość sądów karnych i organów śledczych Immunitet od jurysdykcji cywilnej i administracyjnej. Dzięki temu immunitetowi przedstawicieli dyplomatyczny nie podlega w sprawach cywilnych i administracyjnych jurysdykcji wszelkich sądów państwa przyjmującego i władz administracyjnych. W pewnym zakresie z immunitetu tego korzystają jedynie członkowie personelu dyplomatycznego misji i członków ich rodzin żyjący z nimi we wspólnocie domowej i pod warunkiem, że nie są oni obywatelami państwa przyjmującego i nie mają stałego miejsca zamieszkania. Wyjątki: Jeśli jest spadkobiercą, zapisobiercą Jeśli prowadzi działalność własną Jeśli posiada nieruchomość a sprawa jej dotyczy członkowie personelu dyplomatycznego misji posiadający obywatelstwo państwa przyjmującego lub mający tam stałe miejsce zamieszkania, korzystają z immunitetu jurysdykcyjnego, a więc także karnego oraz z nietykalności tylko w odniesieniu do aktów urzędowych dokonanych w toku pełnienia swych funkcji. Osoby korzystające z immunitetu od jurysdykcji państwa przyjmującego nie są zobowiązane do składania zeznań w charakterze świadka i występowania w charakterze biegłego. Dotyczy to i przedstawicieli i członków ich rodzin, a członków personelu służby misji-w odniesieniu do aktów dokonanych w toku pełnienia ich funkcji-też to dotyczy. Członkowie personelu dyplomatycznego, a w mniejszym stopniu także personelu techniczno-administracyjnego misji dyplomatycznej, korzystają ze zwolnień celnych i podatkowych. Dosyć szeroko stosowana jest zasada wzajemności. członkowie personelu misji dyplomatycznej nie korzystają ze zwolnień od podatków pośrednich, ale w praktyce na zasadzie wzajemności podatek ten jest zwracany, ale dopiero od określonej sumy zakupionych towarów. Zwolnienia celne. Art. 36 ust. 1 Konwencji Wiedeńskiej z 1961 roku mówi, że państwo przyjmujące zobowiązane jest udzielić zwolnienia z wszelkich opłat celnych, podatków i innych pokrewnych należności, z wyjątkiem opłat za składowanie, przewóz i podobne usługi, w odniesieniu do przedmiotów przeznaczonych do użytku urzędowego misji oraz osobistego użytku. Zwolnienia podatkowe oprócz podatków pośrednich i tych związanych z spadkobraniem, nieruchomością jeśli taką posiadamy na terytorium państwa przyjmującego; jeśli prowadzimy działalność prywatną. 8

60 61 62 63 64 65 66 67 Zgodnie z art. 36 Konwencji Wiedeńskiej bagaż osobisty członków personelu dyplomatycznego oraz członków ich rodziny jest zwolniony od rewizji celnej. Artykuł jednak dopuszcza wyjątki-upoważnia do rewizji, gdy są poważne do tego podstawy. We wszystkich przypadkach rewizja może być przeprowadzona tylko w obecności przedstawiciela dyplomatycznego, do którego bagaż osobisty należy lub osoby przez niego upoważnionej. Okręg konsularny to całość terytorium państwa przyjmującego, na którą rozciąga się kompetencja konsularna kierownika urzędu konsularnego państwa wysyłającego. Okręg konsularny obejmuje zarówno terytorium lądowe państwa przyjmującego, jak i również jego wody terytorialne i przestrzeń powietrzną nad nim. Jednak zmiana granic okręgu musi być za zgodą państwa przyjmującego. Urząd konsularny może być ustanawiany na terytorium państwa przyjmującego wyłącznie za jego zgodą. Państwo wysyłające musi uzyskać zgodę państwa przyjmującego zarówno na miejsce siedziby urzędu konsularnego, jego klasę jak i okręg konsularny. Państwo przyjmujące ma suwerenne uprawnienia nie tylko do wyłączenia określonych miejscowości jako siedziby urzędów konsularnych, lecz również określenie granic okręgów konsularnych, kierując się głównie względami ochrony swych interesów i bezpieczeństwa. Siedziba urzędu konsularnego to miejscowość, w której znajdują się jego pomieszczenia, i biura. Miejscowość będąca siedzibą urzędu konsularnego określona jest przez państwo wysyłające w exequatur. Honorowy urząd konsularny. Konieczna jest uprzednia zgoda państwa przyjmującego na ustanowienie honorowego urzędu konsularnego, jego klasę, siedzibę i okręg konsularny. Analogicznie jest w przypadku mianowania szefa honorowego urzędu konsularnego. Potrzebna jest zgoda państwa przyjmującego na kandydata, jego rangę, siedzibę okręg. Osoba proponowana na konsula honorowego musi odpowiadać określonym kryterium i posiadać także możliwości finansowe konieczne do pełnienia funkcji konsula honorowego. Kierownicy urzędów konsularnych dzielą się na cztery następujące klasy: konsulów generalnych, konsulów, wicekonsulów i agentów konsularnych. Kierują oni odpowiednio: konsulatami generalnymi, konsulatami i agencjami konsularnymi. Najwyższą klasę stanowią konsulowi generalni. Są oni zazwyczaj kierownikami urzędów konsularnych w okręgach konsularnych posiadających dla państwa wysyłającego szczególne znaczenie. Urzędnicy konsularni dzielą się na zawodowych i honorowych. - zawodowi urzędnicy konsularni, zwani potocznie konsulami, muszą spełniać wiele wymogów, m.in. posiadać obywatelstwo państwa wysyłającego, mieć stałe miejsce zamieszkania w państwie wysyłającym (zdarzają się w praktyce wyjątki); zawodowi 9

68 69 70 71 72 73 urzędnicy konsularni nie mogą, poza swymi funkcjami służbowymi, wykonywać prywatnej działalności zarobkowej; korzystają podobnie jak dyplomaci z uprzywilejowanego statusu międzynarodowego - honorowi urzędnicy konsularni mogą pełnić praktycznie wszystkie funkcje konsula zawodowego; instytucja konsula honorowego może znaleźć szersze zastosowanie, gdy nie stać państwo na utrzymanie rozbudowanej sieci zawodowych urzędów konsularnych; konsulem honorowym nie może być osoba będąca jednocześnie urzędnikiem lub funkcjonariuszem państwowym w państwie przyjmującym lub oficjalnie reprezentująca państwo trzecie; w polskiej praktyce konsularnej instytucja ta została przywrócona na mocy ustawy z 13.02.1984 roku o funkcjach konsulów oraz na podstawie zarządzenia ministra spraw zagranicznych z 22.041986 roku w sprawie konsulów honorowych, zastąpionego rozporządzeniem z 2006 r. Obecnie jest kadencyjność konsula honoroweg0 5 lat Pracownicy konsularni to każda osoba zatrudniona w służbie administracyjnej lub technicznej urzędu konsularnego. Wyposażeni oni są zazwyczaj w paszporty służbowe i przysługuje im większy zakres przywilejów i immunitetów aniżeli urzędnikom konsularnym. Mogą oni być mianowani spośród obywateli państwa przyjmującego. Członkami personelu służby są osoby zatrudnione w służbie domowej urzędu konsularnego, będący zazwyczaj obywatelami państwa przyjmującego. Członkowie personelu prywatnego podobnie jak personelu służby są zatrudniani wyłącznie w służbie prywatnej członków urzędu konsularnego. Państwo wysyłające korzysta ze swobody mianowania członków urzędu konsularnego. Jednak, podobnie jak w przypadku członków misji dyplomatycznej, są pewne ograniczenia. Urzędnicy konsularni powinni posiadać obywatelstwo państwa wysyłającego. Porządek pierwszeństwa kierowników urzędów konsularnych ustala się według daty udzielenia im exequatur, zależy też od klasy, do której ten kierownik urzędu konsularnego należy. Funkcje konsularne: 5 funkcji tych samych co dyplomatyczne funkcje plus funkcje typowo konsularne: Funkcje konsularne o charakterze administracyjnym. Należą do nich głównie sprawy związane z problematyką obywatelstwa, wystawiania paszportów i wiz oraz pełnienie funkcji urzędnika stanu cywilnego i prowadzenie rejestru obywateli państwa wysyłającego. Urzędnik konsularny jest uprawniony do pełnienia funkcji urzędnika stanu cywilnego, a zwłaszcza sporządzania aktów urodzeń i zgonów obywateli państwa wysyłającego oraz udzielania ślubów. Funkcje o charakterze sądowym. Chodzi o sytuację, gdy obywatel państwa wysyłającego znajdzie się w obliczu wymiaru sprawiedliwości państwa przyjmującego. 10

74 75 76 77 78 79 80 Urzędnicy konsularni mają prawo podjęcia kroków w obronie obywateli przed miejscowymi sądami. Ciąży na konsulu obowiązek, aby aresztowani obywatele mieli zapewnioną opiekę prawną Funkcja notariusza. Na podstawie zawartych m.in. przez Polskę dwustronnych konwencji konsularnych urzędnik konsularny ma prawo: - przyjmować, sporządzać i poświadczać oświadczenia obywateli państwa wysyłającego; - przyjmować, sporządzać i poświadczać testamenty i inne dokumenty stwierdzające jednostronne czynności prawne obywateli państwa wysyłającego sporządzone zgodnie z ustawodawstwem tego państwa; - legalizować dokumenty i pieczęcie na dokumentach oraz uwierzytelniać własnoręczność podpisów obywateli państwa wysyłającego; Funkcje konsularne w sprawach spadkowych. Jest ważną sprawą ochrona interesów obywateli w sprawach spadkowych na terytorium państwa przyjmującego, zgodnie z ustawami i innymi przepisami tego państwa. Funkcje konsularne w zakresie opieki i kurateli. Chodzi tu szczególnie o opiekę nad małoletnimi, osobami ubezwłasnowolnionymi Funkcje konsula w dziedzinie żeglugi morskiej i powietrznej. Urzędy konsularne wydają i przedłużają m.in. ważność dokumentów bezpieczeństwa statków, przyjmują protesty morskie oraz zlecenia dla miejscowych organów celem przeprowadzenia inspekcji statków. Wykonują też określone czynności dotyczące zatrudnienia marynarzy, sprawując też opiekę prawno-konsularną nad zatrzymanymi marynarzami w związku z naruszeniem miejscowych przepisów. mianowanie Kierownicy urzędów konsularnych są mianowani przez państwo wysyłające, a dopuszczani do wykonywania swych funkcji przez państwo przyjmujące.- w postaci exequatur odpowiednik dyplomatycznego agrement Listy komisyjne- dokument oficjalny, w który państwo wysyłające wyposaża osobę desygnowaną na kierownika urzędu konsularnego. Listy komisyjne otrzymują jedynie kierownicy urzędu konsularnego, gdyż urząd ten jest organem kierowanym jednoosobowo Zakończenie funkcji konsularnych. W różny sposób następuje-podobnie jak w służbie dyplomatycznej. Pierwszym, najczęstszym i normalnym sposobem jest odwołanie członka personelu urzędu konsularnego przez władze państwa wysyłającego. ( np. z powodu upływu terminu). Urzędnik konsularny może też być uznany za persona non grata, a jakikolwiek inny członek personelu konsularnego-za osobę niepożądaną. Cofnięcie exequatur jest równoznaczne z pozbawieniem kierownika urzędu konsularnego jego oficjalnego statusu, a przede wszystkim przywilejów i immunitetów. Funkcje konsularne również wygasają w razie zerwania stosunków konsularnych, likwidacji urzędu konsularnego, włączenia okręgu konsularnego do innego państwa i oczywiście zgonu członka personelu konsularnego, konsularnego także podania się 11

81 82 83 84 85 86 87 88 przez niego do dymisji. Zakres osobowy i rzeczowy przywilejów i immunitetów. Osoby korzystające z przywilejów i immunitetów dzielą się na cztery grupy: urzędników konsularnych, pracowników konsularnych, członków personelu służby i osoby zatrudnione wyłącznie w służbie prywatnej członków urzędu konsularnego. Z odpowiednich przywilejów i immunitetów korzystają także członkowie rodzin pierwszych dwóch kategorii członków urzędu konsularnego żyjący z nimi we wspólnocie domowej. Zakres terytorialny przywilejów i immunitetów obejmuje terytorium państwa przyjmującego, a w określonym stopniu także państwa tranzytu. Zrzeczenia może dokonać jedynie kompetentna władza państwa wysyłającego, przeważnie ministerstwo spraw zagranicznych, musi nastąpić w sposób doraźny oraz być zakomunikowany państwu przyjmującemu na piśmie, najskuteczniej w formie notyfikacji. osobowe W praktyce przeważa ujęcie nietykalności z Konwencji z 1963 roku, przyznającej nietykalność osobistą tylko urzędnikom konsularnym. Jednak ( w odróżnieniu od personelu dyplomatycznego) ich nietykalność jest ograniczona, gdyż mogą oni podlegać zatrzymaniu lub tymczasowemu aresztowaniu w razie popełnienia poważnego przestępstwa, jednakże tylko w wykonaniu kompetentnej władzy sądowej. Immunitet jurysdykcyjny, czyli immunitet od jurysdykcji karnej, cywilnej i administracyjnej państwa przyjmującego członków personelu konsularnego przyznawany jest w zakresie niezbędnym do swobodnego wykonywania funkcji konsularnych. Prawo do korzystania z immunitetu jurysdykcyjnego mają tylko szef urzędu konsularnego i pozostali urzędnicy konsularni i to tylko w odniesieniu do czynności dokonanych przez nich w ramach pełnionych funkcji konsularnych. Immunitet od jurysdykcji karnej-urzędnicy i pracownicy konsularni nie podlegają jurysdykcji karnej władz sądowych państwa przyjmującego w odniesieniu do czynności urzędowych. Gdy popełnią przestępstwo, podlegają zatrzymaniu lub tymczasowemu aresztowaniu. O zatrzymaniu lub tymczasowym aresztowaniu trzeba powiadomić niezwłocznie Ministra Spraw Zagranicznych. Immunitet od jurysdykcji cywilnej przyznany jest zarówno urzędnikom, jak i pracownikom konsularnym. Nie podlegają oni jurysdykcji władz sądowych i administracyjnych państwa przyjmującego w odniesieniu do czynności dokonanych w toku pełnienia ich funkcji urzędowych. Zwolnienia podatkowe, oprócz podatków pośrednich i podatków od spadkobrania, nieruchomości jeśli taką posiadają w państwie przyjmującym Zwolnienie od opłat celnych i kontroli bagażu Zgodnie z przeważającą praktyką, pracownicy konsularni korzystają ze zwolnień 12

89 90 91 celnych jedynie w odniesieniu do przedmiotów przywiezionych w okresie ich pierwszego instalowania się, a więc zazwyczaj w okresie 6 do 12 miesięcy od daty notyfikacji urzędowej o przybyciu członka urzędu konsularnego. rzeczowe W przypadku pomieszczeń dyplomatycznych była nietykalność całkowita, a w przypadku pomieszczeń konsularnych jest to nietykalność kwalifikowana. Zakres nietykalności pomieszczeń dyplomatycznych nie przewiduje wyjątków, a konsularnych tak- np. w czasie pożaru można wejść. Oprócz pomieszczeń konsularnych także wszelkie urządzenia, meble, aktywa, środki transportu nie podlegają rewizji, rekwizycji, konfiskacie, wywłaszczeniu i innym formom przymusu egzekucyjnego. Archiwa i dokumenty konsularne korzystają z całkowitej nietykalności. Archiwa konsularne korzystają z immunitetu nietykalności niezależnie od nietykalności pomieszczeń konsularnych. Większość państw nie przyznają immunitetu nietykalności rezydencji konsula oraz pozostałych członków urzędu konsularnego. Zwolnienie od wszelkich opłat i egzekucji mienia 13