Stosunki międzynarodowe...

Transkrypt

1 Stosunki międzynarodowe... Państwo, suwerenne państwo, istnieje, współistnieje, w kręgu innych suwerennych państw. Pozostawanie w tym kręgu stanowi, w historycznym doświadczeniu, przesłankę jego pomyślnego bytu i czerpania profitów to prosta pochodna wspólnoty losu państw i ich wzajemnego szacunku dla suwerennej tożsamości. W tej perspektywie prawo międzynarodowe jawi się przede wszystkim jako zbiór reguł, którego funkcją jest zabezpieczenie państwowego bytu i optymalizowanie korzyści wynikających z przynależności do państwowej rodziny. Czyniąc to prawo międzynarodowe określa zatem właściwą danej chwili konfigurację kompetencji/jurysdykcji każdego z państw i, w ten sposób, zabezpiecza porządek ich wykonywania, w zakresie w jakim pozostają one zgodne z kompetencjami/jurysdykcją innych państw. Ale to tylko jedna z jego funkcji. Państwa, których kompetencje/jurysdykcje zostają określone, nie żyją w autarkicznym wymiarze. Wchodzą z sobą w nieustanne relacje. Prawo międzynarodowe nie może zatem ograniczać się jedynie do wyjaśnienia sensu ukształtowanej, w danej chwili historycznego rozwoju, struktury kompetencji/jurysdykcji. Prawo międzynarodowe - musi także: określić reguły i parametry procedur pozwalających pozostawać państwom z sobą w dialogu służącym tak utrwalaniu kompetencyjnego/jurysdykcyjnego status quo, jak również weryfikowaniu, jak i rekonfigurowaniu ukształtowanej już struktury ich kompetencji/jurysdykcji; w tym reguł i procedur pozwalających rozstrzygać spory, wynikające z aplikowania norm stanowiących o ich kompetencyjnych/jurysdykcyjnych uprawnieniach. W tej perspektywie stosunków międzynarodowych - trzeba wskazać kolejno na: reguły normujące stosunki dyplomatyczne i konsularne; reguły normujące problem odpowiedzialności państw; reguły dotyczące sposobów pokojowego rozstrzygania sporów; reguły regulujące stosowanie przymusu, w tym użycie siły;

2 Prawo dyplomatyczne i konsularne stosunki dyplomatyczne i konsularne - organy zewnętrzne państwa w stosunkach międzynarodowych. Potrzeba utrzymywania stałych kontaktów, stosunków między państwami wywołała potrzebę posługiwania się specjalnymi służbami wyspecjalizowanymi do pełnienia tej roli. Potrzeba kontaktów wzajemnych sięga czasów zamierzchłych, trudno byłoby wskazać moment pojawienia się 'pierwszego' posła. Zasadniczym problemem prawnym jaki wyłania uprawnianie tych stosunków polega na konkurencyjności kompetencji dwóch państw na tym samym terytorium. W założeniu służby te mają działać na rzecz przyjacielskich stosunków. Może się wszakże zdarzyć, że w relacjach silny słaby, pokusa posługiwania się służbą zagraniczną w intencji wywoływania politycznych, bądź też innego rodzaju nacisków będzie nieodparta. Jasne zatem reguły porządkujące relacje dyplomatyczne i konsularne przyczyniają się do kształtowania relacji, w których udaje się w zasadniczym stopniu uniknąć ewentualnych pokus wywoływania niepożądanych presji. Prawo stosunków dyplomatycznych i konsularnych stara się godzić zatem zasadę pełnego zwierzchnictwa terytorialnego państwa z wymaganiami międzynarodowego obrotu. Gdy mowa o stosunkach dyplomatycznych, nie sposób nie dostrzec, że współcześnie uczestnicy międzynarodowego obrotu to nie tylko państwa, lecz również w znaczącej skali organizacje międzynarodowe (GO s). Ten fakt czyni obrót dyplomatyczny bardziej złożonym. Przedmiotem naszego zainteresowania będą stosunki dyplomatyczne państw i stosunki dyplomatyczne z udziałem GO s, oraz stosunki konsularne państw. I. Stosunki dyplomatyczne; - klasyczne prawo międzynarodowe uznaje, iż suwerenne państwa posiadają prawo legacji (refleks prawa zasadniczego prawa do obrotu): prawo legacji: czynne i bierne; realizują je odpowiednio - 'państwo wysyłające' i 'państwo przyjmujące'; I.1. Stosunki dyplomatyczne między państwami. Do roku 1815 prawo dotyczące stosunków dyplomatycznych było prawem zwyczajowym; w 1815 roku na Kongresie wiedeńskim unormowano cząstkę tego prawa określając klasy i rangi przedstawicieli dyplomatycznych i uzupełniono regulację w tym względzie protokołem akwizgrańskim w 1818 roku o ministrach rezydentach.

3 Próby skodyfikowania prawa dyplomatycznego podejmowano kilkakrotnie pod auspicjami Ligi Narodów; w pełni skuteczne próby podjęto jednak w ramach ONZ - w 1961 roku przyjęto konwencję o stosunkach dyplomatycznych, która weszła w życie 24 kwietnia 1964 roku i która stanowi rzeczywisty kodeks prawa dyplomatycznego naszej doby. Konwencja składa się z preambuły, 53 artykułów i dwóch Protokołów, z których jeden dotyczy metod rozstrzygania sporów pojawiających się na tle stosowania postanowień konwencji. Prawo dyplomatyczne jawi się jako jedno z najstarszych w systemie prawa międzynarodowego i jako prawo najbardziej ustabilizowane i zbiór norm całkowicie 'zamknięty'. I.1.2. Ustanowienie i zerwanie stosunków dyplomatycznych. Ustanowienie stosunków dyplomatycznych następuje na podstawie: wzajemnego porozumienia zainteresowanych państw; to wzajemne porozumienie jest zazwyczaj bardzo uroczyste - jego wyrazem jest wspólny komunikat, traktat przyjaźni Dysponowanie prawem legacji a wykorzystywanie tegoż to dwie różne sprawy; decyzja o ustanowieniu stosunków dyplomatycznych jest zazwyczaj rezultatem długo ważonej decyzji. Często skutkiem tejże jest uznanie państwa. Wielowiekowa izolacja Chin i Japonii, nie nawiązywanie jakichkolwiek kontaktów dyplomatycznych ze światem zewnętrznym pozwala sądzić, że w ocenie władców owych krajów, w tamtej dobie, brak kontaktów dyplomatycznych w niczym nie szkodził państwowej egzystencji. Nikt nie ma obowiązku nawiązania stosunków dyplomatycznych czy też konsularnych, lecz jeśli państwo to uczyni musi być ono świadomym poddania się szeregu imperatywnym (ius cogens) regułom prawa dyplomatycznego (1961) i konsularnego (1963). Zerwanie stosunków dyplomatycznych jest aktem dyskrecjonalnym państwa, który polega na podjęciu jednostronnej decyzji o zamknięciu własnej misji dyplomatycznej, wymuszając tym samym na partnerze zamknięcie jego misji dyplomatycznej (zasada wzajemności). Zerwanie stosunków dyplomatycznych może być rezultatem: stanu wojny między podmiotami; rezultatem skrajnego napięcia w stosunkach wzajemnych; następstwem stosowania sankcji zbiorowych na gruncie rozdziału VII Karty NZ; I.1.3. Formy stosunków dyplomatycznych. A. misje stałe; B. misje specjalne; ad A. Misje stałe; Akredytacja - ustanowienie misji stałej ustanowienie stałej misji wymaga porozumienia o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych;

4 misja dyplomatyczna jest kierowana jednoosobowo kieruje nią szef misji; nie może on objąć stanowiska i wykonywać swej funkcji bez zgody państwa przyjmującego; tę zgodę określa instytucja agrement zgoda na osobę; w momencie podejmowania misji, szef misji musi złożyć listy uwierzytelniające; listy uwierzytelniające ambasadorowi wystawia głowa państwa; pozostałym członkom misji Minister Spraw Zagranicznych (MrSZ); kandydatur członków misji dyplomatycznej (poza szefem misji) państwo wysyłające nie konsultuje z państwem przyjmującym natomiast jest zwyczajowo przyjętym notyfikowanie jego MSZ-owi stosownej listy osób, członków personelu. Funkcja każdego członka misji dyplomatycznej, w tym szefa ma, tak swój początek, jak i swój koniec ten zaś następuje: w przypadku uznania przez państwo przyjmujące osoby za persona non grata i złożenia wniosku o jej odwołanie; państwo wysyłające może również podjąć decyzję o odwołaniu - odwołanie czasowe szefa misji dyplomatycznej jest aktem znaczącej wagi, poważnym motywowanym zazwyczaj stanem dużego napięcia politycznego między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym; gdy kończy się przewidziany czas wypełniania misji; Organizacja misji skład osobowy - konwencja wiedeńska wskazuje na krąg członków misji są nimi: 'członkowie personelu misji' to: szef misji oraz członkowie personelu misji; członkowie personelu dyplomatycznego; członkowie misji posiadający rangę dyplomatyczną; personel administracyjny i techniczny; członkowie służby (ten ostatni to 'personel misji w domowej służbie misji'); KW (art.14) wyróżnia trzy klasy przedstawicieli dyplomatycznych: są nimi ambasadorowie lub nuncjusze akredytowani prze głowie państwa oraz inni szefowie misji równorzędnej rangi; posłowie, ministrowie i inter-nuncjusze akredytowani przy głowie państwa; charges d'affaires akredytowani przy Ministrze Spraw Zagranicznych; Ustęp 2 art. 14 (w którym mowa o klasach dyplomatów) stwierdza, że "Z wyjątkiem precedencji i etykiety nie ma żadnego zróżnicowania między szefami misji z racji ich klasy. To znaczy, że każdy, niezależnie od klasy szef misji realizuje całość kompetencji przypisanych kierującemu misją.

5 Niemniej jednak utrzymywanie stosunków dyplomatycznych przez ustanawianie szefem misji, kogoś z danej klasy sygnalizować może bądź o dobrym lub niespecjalnie dobrym stanie relacji politycznych miedzy państwami. Np: charges d affaire en pied, a nie ambasador nadzwyczajny i pełnomocny; charges d affaire en pied, a nie charges d affaire ad interim. Charge d affaires dzielą się na dwie klasy: stałych (en pied, en titre), a więc powoływanych na to stanowisko przez Ministra Spraw Zagranicznych państwa wysyłającego do pełnienia funkcji szefa misji dyplomatycznej, oraz tymczasowych (ad interim) powoływanych przeważnie przez stałych szefów misji do pełnienia funkcji szefa misji w przypadku tymczasowej jego nieobecności lub niemożności pełnienia funkcji (np. w przypadku wyjazdu, choroby). Słów kilka o problemie precedencji i etykiety; Zagęszczenie obrotu wywołało problem kwestia prestiżu i ambicji suwerenów "Precedencja szefów misji w ramach poszczególnych klas opiera się na kolejności daty i czasu podjęcia ich funkcji (...)." "Uważa się, że szef misji objął swe funkcje w państwie przyjmującym albo z chwilą przedstawienia swych listów uwierzytelniających, albo zawiadomienia o swym przybyciu i przedstawienia Ministerstwu Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego... uwierzytelnionej kopii swych listów uwierzytelniających (...). Problem reguł regulujących problem precedencji pomysł Ministra Spraw Zagranicznych Francji Talleyranda - zaproponowany i przyjęty w 1815 r. na kongresie wiedeńskim. Korpus dyplomatyczny - dziekan korpusu dyplomatycznego (jego funkcja). Termin korpus dyplomatyczny obejmuje wszystkich szefów misji akredytowanych w państwie przyjmującym i ich małżonki (mężów). Jego funkcjonowanie normuje zwyczaj (prawo zwyczajowe). Korpus dyplomatyczny jest ciałem zbiorowym, pozbawiony forma organizacyjnych. Pojawia się jako całość głównie przy okazji różnych uroczystości państwowych obchody święta narodowego, uroczystości objęcia urzędu przez głowę państwa, składanie kondolencji itp. Na czele korpusu dyplomatycznego stoi dziekan. Jest nim najwyższy rangą i najdłużej piastujący swój urząd w państwie dyplomata. Jego rola i funkcje są co do zasady ściśle protokolarne reprezentuje korpus dyplomatyczny jako całość wobec władz państwa przyjmującego. W państwach o utrwalonej pozycji kościoła rzymsko-katolickiego dziekanem korpusu dyplomatycznego jest nuncjusz papieski. Tak jest w RP. Funkcje stałej misji dyplomatycznej zakodowane są w powoływanych dla ich opisu francuskich - czasownikach: observer, negotier, proteger...- obejmują: a. reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym; - stwarzanie sprzyjającego klimatu dla rozwoju stosunków dwustronnych, w szczególności dzięki kontaktom bezpośrednim szefa misji i jego współpracowników z miejscowymi kołami rządowymi i innymi wpływowymi osobistościami oraz korpusem dyplomatycznym; - realizowanie przez szefa misji funkcji rzecznika rządu państwa wysyłającego reprezentowanie stanowiska rządu w sprawach wobec władz państwa przyjmującego; - podejmowanie wszelkich kroków, wystąpień i interwencji (demarches) na drodze dyplomatycznej wobec władz państwa przyjmującego; b. ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli; - aktywności objęte aktem opieki dyplomatycznej (kompetencja personalna);

6 c. prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego; - funkcja ta ulega współcześnie znacznemu rozszerzeniu, gdyż oznacza nie tylko bezpośredni udział szefa misji w procesie przygotowań i w samych rokowaniach, mających na celu zawarcie różnego rodzaju umów miedzy państwem przyjmującym a państwem wysyłającym, lecz również prowadzenia z władzami państwa przyjmującego rokowań i dialogu na co dzień, w różnych kwestiach z zakresu stosunków bilateralnych; - rokowania są również najbardziej rozpowszechnionym (i skutecznym) mechanizmem pokojowego rozstrzygania sporów miedzy państwami szef misji zatem w naturalny sposób może być angażowany w taki właśnie proces; d. zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń; - działania mające na celu zaznajamianie się z założeniami polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa przyjmującego, a szczególnie ze wszelkimi aspektami stosunków bilateralnych; oczywiście i wyłącznie legalnymi sposobami ; e. popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwami wysyłającymi a państwem przyjmującym; - działanie w dobrej wierze na rzecz zbliżenia i współpracy pomiędzy państwami i stwarzanie konstruktywnej, przyjaznej atmosfery, eliminowania zadrażnień i sytuacji konfliktowych; ad B. Misje specjalne; Misje specjalne - obok stałych misji dyplomatycznych państwa coraz częściej wysyłają różnego rodzaju doraźne delegacje i wysłanników w celu załatwienia określonych spraw (tzw. dyplomacja wahadłowa, misje dyplomatyczne ad hoc); Działalność misji specjalnych reguluje konwencja o misjach specjalnych przyjęta w Nowym Jorku roku. Z definicji: "Misją specjalną jest misja czasowa reprezentującą państwo, wysyłaną przez jedno państwa do państwa drugiego za zgodą tego drugiego państwa celem załatwienia w nim spraw szczególnych lub wypełnienia względem niego określonego zadania." Wysłanie i przyjęcie misji specjalnej wymaga porozumienia między zainteresowanymi; porozumienie to nie musi przybierać jakiejś określonej formy; może zatem to być umowa, porozumienie zawarte w formie wymiany not, może to też być także gentelman's agreement; Każde państwo: ma prawo wysyłania i przyjmowania misji; nie ma wszakże obowiązku ich przyjmowania; Misje można wysyłać nie tylko do państw, z którymi utrzymuje się stosunki dyplomatyczne i konsularne. Brak instytucji agrement - państwo wysyłające całkowicie swobodnie określa skład misji, jest jedynie zobowiązane do notyfikowania państwu przyjmującemu jej składu; członkami misji specjalnej mogą być przedstawiciele dyplomatyczni stałego przedstawicielstwa.

7 Państwo przyjmujące w dowolnej chwili może uznać, bez potrzeby jakiejkolwiek motywacji, szefa misji lub członków tejże za persona non grata; państwo wysyłające jest zobowiązane odwołać taka osobę. Misja rozpoczyna swą działalność z chwilą nawiązania oficjalnego kontaktu z właściwymi organami państwa przyjmującego, jej początek nie jest uzależniony zatem od przedstawiania pełnomocnictw ani też od przedstawiania jej pełnomocnictw przez stała misję dyplomatyczną. Misja kończy swą działalność na podstawie ustaleń porozumienia; z chwilą odwołania przez państwo wysyłające; z chwilą uznania przez państwo przyjmujące, iż misja zakończyła swą działalność. Precedencja wg alfabetu angielskiego; w obrębie misji pierwszeństwo - głów państwa, szefów rządów, ministrów spraw zagranicznych, dyplomatów wg rangi dyplomatycznej. I.1.4. Przywileje i immunitety (dyplomatyczne). Członkowie personelu misji znajdują się w sytuacji szczególnej; wykonują służbę publiczną na terytorium państwa przyjmującego; wyjątkowe gwarancje, które służą ułatwieniu wykonywania misji są objęte terminem 'przywileje i immunitety'; I Różnicowania znaczenia obu pojęć czynić nie będziemy - czasami twierdzi się, że 'immunitet' to zwolnienie od czynienia czegoś do czego inni są zobowiązani, zaś 'przywilej' to prawo czynienia czegoś do czego inni nie mają prawa. Przyjmujmy, że są to terminy ekwiwalentne. I Teoretyczne podstawy przywilejów i immunitetów dyplomatycznych. teoria reprezentacji; zgodnie z nią posłowi przysługiwały przywileje i immunitety w związku z tym, że był osobistym przedstawicielem monarchy (jego alter ego) i jego reprezentował; później w miarę rozwoju ustroju republikańskiego punkt ciężkości przenosi się na państwo - rozwijają się liczebnie stałe misje dyplomatyczne; szef misji dyplomatycznej reprezentuje zatem państwo, nie zaś głowę państwa lub rząd jak to się zwykło uważać w przeszłości; teoria eksterytorialności; opierała się na fikcji, zgodnie z którą przedstawiciel państwa reprezentuje osobę swego suwerena powinien być uważany za znajdującego się poza terytorium państwa przyjmującego ( zakrajowość ) i dlatego nie mógł podlegać prawu tego państwa. Zasadę eksterytorialności rozciągano z pomieszczeń misji i rezydencji prywatnej (territorium alienum) nawet na całą dzielnicę (umowy kapitulacyjne), w której znajdowały się pomieszczenia misji i rezydencji; dzielnica taka była wyłączona spod jurysdykcji państwa przyjmującego i podlegała posłowi obcego państwa; ten specjalny status godził w materializującą się i utrwalającą się w prawie ideę suwerenności i prowadził siłą faktu do innych jeszcze wyjaśnień podstaw przywilejów i immunitetów dyplomatycznych; teoria funkcji; uzasadnia wyjątkowe położenie osób korzystających z przywilejów i immunitetów w państwie przyjmującym koniecznością zapewnienia im całkowitej lub niezbędnej swobody w wykonywaniu ich funkcji

8 w interesie państwa wysyłającego; na podstawie tej teorii przywileje i immunitety nie przysługują poszczególnym osobom ale państwu z upoważnienia którego osoba ta działa i w imieniu którego występuje. Preambuła konwencji wiedeńskiej łączy teorię reprezentacji i funkcji, gdy stwierdza "celem... przywilejów i immunitetów nie jest zapewnienie korzyści poszczególnym osobom, lecz zabezpieczenie skutecznego wykonywania funkcji przez misje dyplomatyczne reprezentujące ich państwa." I Przywileje i immunitety dzielimy na: przywileje i immunitety misji dyplomatycznej; przywileje i immunitety personelu misji (osobowe); Przywileje i immunitety misji dyplomatycznej. ad A. Państwo przyjmujące ma obowiązek zabezpieczenia: a. swobody komunikowania się misji dla wszystkich jej celów urzędowych; b. nietykalności misji; A. Przywilej swobody komunikowania się misji dla wszystkich jej celów urzędowych przekłada się na; - immunitet walizy dyplomatycznej, która: nie może być otwarta ani też zatrzymana; powinna ona mieć wyraźne oznaczenia, iż taki właśnie jest jej charakter; nie powinna zawierać niczego innego poza korespondencją i przedmiotami przeznaczonymi do oficjalnego użytku misji; Bagaż waliza - dyplomatyczna o różnych rozmiarach i zawartości; czasami nie tylko dyplomatycznej... Incydent porwania MrSZ Nigerii Dicko (1984) ministra poddanego wpływowi narkotyków zapakowano do walizki, zapomniano tylko bagażu oznakować i to było (dobrym) pretekstem do otwarcia walizy Efektem pytanie: Czy można w pewnych sytuacjach bagaż otwierać? Badać elektronicznie? Problem tak istotny, że podjęto prace nad konwencją aby usankcjonować wyjątek od bezwzględnej zasady - bez rezultatu nadal nie można jej otwierać. - przywilej pełnej poufności i nienaruszalności korespondencji dyplomatycznej; "Dla celów znoszenia się z rządem i innymi placówkami i konsulatami państwa wysyłającego, gdziekolwiek się znajdują, misja może używać wszelkich stosowanych środków, włączając w to kurierów dyplomatycznych oraz wiadomości kodowane i szyfrowane. "Jednakowoż misja może instalować i używać nadajnik radiowy tylko za zgodą państwa przyjmującego."

9 B. Przywilej nietykalności misji przekłada się na: przywilej nietykalności pomieszczeń; przywilej nietykalności ruchomości, archiwów i dokumentów; Przywilej nietykalności pomieszczeń "Pomieszczenia misji są nietykalne. Funkcjonariuszom państwa przyjmującego, zakazany jest wstęp na ich teren, chyba tylko za zgodą szefa misji." (art ) Pojęcie nietykalności pomieszczeń dyplomatycznych implikuje przede wszystkim szczególny - ius cogens - bezwarunkowy obowiązek zapewnienia ich ochrony. Państwo przyjmujące odpowiada za ich bezpieczeństwo i ochronę nawet w przypadkach działania tzw. siły wyższej, jak np. gwałtowne manifestacje polityczne, ataki terrorystyczne, kiedy powstają szkody bez udziału ze strony urzędowych czynników państwa przyjmującego. (Sutor) Aplikacja tego przywileju wywołuje dwa problemy: 1. Problem nietykalności misji a problem azylu dyplomatycznego. Problem uzyskiwania azylu na terenie misji przez osoby oskarżone o popełnienie przestępstw politycznych; praktyka nie jest jednolita; na obszarze Ameryki Łacińskiej podejmowano udane próby traktatowego uregulowania kwestii i wskazania warunków, spełnienie których uzasadniało, czyniło legalnym udzielenie schronienia na terenie placówki dyplomatycznej. Konwencja z 1961 roku daje podstawy, aby stawiać tezę, że "pomieszczenia misji nie wolno użytkować w jakikolwiek sposób niezgodny z funkcjami misji określonymi w konwencji (...) - przesłanie preambuły (...) cel przywilejów i immunitetów polega (...) na zapewnieniu skutecznego spełniania funkcji misji (...) Konwencja z 1961 roku zatem wprost, expressis verbis, nie zakazuje udzielania azylu na terenie placówki dyplomatycznej, jednakże nie można jej interpretować żadną miarą, iż godzi się na takie działanie; zatem przyjmuje się, że konwencja wiedeńska odrzuca azyl, jako nielegalny. Założenie nielegalności niekoniecznie musi wykluczać taką praktykę: kardynał Węgier Mindszenty spędził w ambasadzie USA w Budapeszcie czas od 1956 roku do roku 1971 nim opuścił Węgry. Aktualnym przykładem udzielenia azylu (azylu politycznego?) na terenie placówki dyplomatycznej jest praktyka Ekwadoru udzielenia schronienia ( ) na terenie ambasady tego kraju w Londynie Julianowi Assange twórcy WikiLeaks. Przyczyny schronienia są dwie biegunowo różne: (i) podnoszona przez przeciwników Assange a chęć uniknięcia deportacji do Szwecji, gdzie Assange jest oskarżony o przemoc seksualną, i (ii) akcentowana przez władze Ekwadoru (ministra spraw zagranicznych), chęć chronienia Assenga przed nieuniknionymi represjami ze strony Stanów Zjednoczonych, będących konsekwencja ujawnienia przez WikiLeaks celem działania tej NGO jest ujawnianie w cyberprzestrzeni tajnych informacji utajnianych z różnych przyczyn i powodów, przez różne podmioty i gremia - objętych klauzula tajności dokumentów obrazujących różne aspekty politycznych działań USA. 2. Czy pomieszczenia misji są nietykalne w każdym przypadku - bezwzględnie? Czy jeśli są użytkowane w jakikolwiek sposób niezgodny z funkcjami misji określonymi w konwencji, czy może państwo przyjmujące wkraczać w jej obręb? (i) W praktyce szereg przypadków interwencji, które potwierdzały użytkowanie niezgodne z funkcjami misji.

10 Pzrypadek ambasady Libii w Wielkiej Brytanii rok 1984; demonstracje przed ambasadą strzały z Ambasady pocisk trafia policjantkę policja brytyjska w asyście przedstawiciela dyplomatycznego Arabii Saudyjskiej wkracza na teren placówki znajduje broń, w tym tę, z której oddano strzał do policjantki. (ii) Niewątpliwym przypadkiem utraty przywileju nietykalności jest przypadek wynajmowania pomieszczeń misji innym instytucjom czy też firmom implikujące użytkowanie niezgodne z funkcjami misji. Jeśli ma ono miejsce tracą one tytuł do przywilejów i immunitetów dyplomatycznych. Czy zatem powstaje (rodzi się) praktyka-zwyczaj, korygujący bezwzględny rygor art ? Zdania podzielone... W przypadkach jaskrawego i oczywistego nadużycia przez misję dyplomatyczną jej funkcji, a więc w przypadkach takich jak popełnienie przestępstwa przez osobę przebywającą w misji, szczególnie przez obywatela państwa przyjmującego, którego szef misji nie chce wydać władzom państwa przyjmującego, zatrzymania w pomieszczeniach misji jakiejś osoby wbrew jej woli, wykorzystywania pomieszczeń misji do działalności zagrażającej bezpośrednio bezpieczeństwu i porządkowi państwa przyjmującego władze tego państwa mają możliwość zastosowania wielu środków, z wykluczeniem jednak bezpośredniego użycia siły (p.m.). Mogą podjąć interwencję na drodze dyplomatycznej oraz zwrócić się z apelem zarówno do szefa misji dyplomatycznej, jak i do władz państwa wysyłającego. W razie np. odmowy wydania osoby, która dopuściła się przestępstwa, władze miejscowe mogą wyjątkowo zastosować różne środki, nie naruszając jednak bezpośrednio nietykalności pomieszczeń misji, jak np. otoczenie misji kordonem policji, legitymowanie osób wchodzących lub wychodzących z misji, odcięcie możliwości komunikowania się przez nią ze światem zewnętrznym, zagrożenie zerwaniem stosunków dyplomatycznych. (Sutor) Wielu autorów wg Sutora (...) nie tylko dopuszcza możliwość stosowania środków zewnętrznego nacisku na misję, lecz również wkraczania bez zgody szefa misji do pomieszczeń w celu zapobieżenia przestępstwu, aresztowania przestępcy, jak również w innych, tzw., wyjątkowych sytuacjach, jak np. konieczność ugaszenia pożaru. Przywilej nietykalność ruchomości, archiwów i dokumentów - oczywisty - nie wymaga szerszego komentarza. Przywileje i immunitety osobowe. a. przywilej nietykalności osobistej szefa misji i członków personelu dyplomatycznego misji dyplomatycznej - "Osoba przedstawiciela dyplomatycznego jest nietykalna. Nie podlega on zatrzymaniu lub aresztowaniu w jakiejkolwiek postaci. Państwo przyjmujące powinno traktować go z należytymi względami i ma podjąć wszelkie stosowne kroki, aby zapobiec wszystkim zamachom na jego osobę, wolność lub powagę." (art. 29). koresponduje z tym obowiązek opisany w art "Z zastrzeżeniem jego praw i przepisów dotyczących stref, do których wstęp jest zakazany lub regulowany ze względów bezpieczeństwa państwowego, państwo przyjmujące powinno zapewnić wszystkim członkom misji swobodę poruszania się i podróżowania na jego terytorium." Często cytowanym przykładem kształtowania się krajowych reguł chroniących osobę posła (przywilej nietykalności osobistej) jest przykład kształtowania się tych regulacji w Zjednoczonym Królestwie. W roku 1708 poseł cara Rosji, Piotra I, ambasador Matwiejew zostaje tuż przed wyjazdem na nową placówkę - aresztowany, a przyczyną pozbawienia wolności są nieuregulowane przezeń, osobiste długi; poselstwo rosyjskie interweniuje, wpłacona kaucja warunkuje uwolnienie dyplomaty; zdarzenie wywołuje burzę między dworami; królowa Anna Stuart przeprasza cara, poszkodowany w incydencie

11 ambasador odmawia przyjęcia prezentów; wydany zostaje akt, który ma zapobiegać w przyszłości podobnym incydentom; ów Diplomatic Priviliges Act - z niewielkimi zmianami obowiązuje do dnia dzisiejszego. Incydent ten sygnalizował jednak także, poza dyplomatyczny wymiar zdarzeń istnienie (utrwalanie się) immunitetu (absolutnego) państwa. Immunitetu wyłączającego spod jakiejkolwiek oceny władzy państwa przyjmującego (także władzy sądowej) wszelkie, także niedyplomatyczne, prywatne akty, zachowania funkcjonariusza państwa. W przypadku ambasadora Rosji, były to akty nie regulowania przezeń prywatnych zobowiązań finansowych wobec poddanych Jej Królewskiej Mości. Nietykalność posła a delicta iuris gentium - Nietykalność posła znajduje swoje wzmocnienie w regulacjach tworzących traktatowe zabezpieczenia przed atakami terrorystycznymi skierowanymi przeciwko dyplomatom - w obrębie ONZ wypracowano roku konwencję w sprawie zapobiegania i karania przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej, w tym dyplomatów (delicta iuris gentium- przestępstwa praw narodów). b. immunitety jurysdykcyjne - szefa misji i członków personelu dyplomatycznego misji dyplomatycznej; immunitet od jurysdykcji karnej - jest immunitetem pełnym - rozciąga się na całą działalność, a więc nie tylko służbową; oznacza, że osoba nie podlega jurysdykcji karnej i nie można wobec niej stosować sankcji karnych przewidzianych prawem państwa przyjmującego; Immunitet od jurysdykcji karnej wyłącza zatem całkowicie właściwość sądów karnych, czy też szerzej organów prowadzących postępowanie karne. Osoby korzystające z immunitetu od jurysdykcji karnej nie mogą być pozywane w sprawach karnych. Nie mogą być zatrzymywane, przesłuchiwane, rewidowane, wzywane do składania zeznań w charakterze świadków, występowania w charakterze biegłego i tłumacza, zobowiązywane do podpisywania protokołów. Od zasady immunitetu od jurysdykcji karnej istnieją dwa ściśle określone wyjątki: - osoby korzystające z tego immunitetu mogą podlegać jurysdykcji karnej państwa przyjmującego jedynie w razie uprzedniego wyraźnego zrzeczenia się przez państwo wysyłające immunitetu od jurysdykcji karnej; - po upływie terminu wyznaczonego przez państwo przyjmujące na opuszczenie jego terytorium w razie uznania danej osoby za persona non grata lub osobę niepożądaną, wygasa immunitet od jurysdykcji karnej; immunitet od jurysdykcji cywilnej - z wyjątkiem: powództw z zakresu prawa rzeczowego dotyczących mienia nieruchomego położonego na terytorium państwa przyjmującego, chyba, że przedstawiciel posiada je w imieniu państwa wysyłającego; powództw dotyczących spadków, jeżeli występuje jako wykonawca testamentu, administrator, spadkobierca lub zapisobierca w charakterze osoby prywatnej; powództw dotyczących jakiejkolwiek zawodowej lub handlowej działalności wykonywanej przez przedstawiciela dyplomatycznego w państwie przyjmującym poza jego funkcjami urzędowymi; immunitet od jurysdykcji administracyjnej - z uwzględnieniem tego samego zakresu wyjątków o których była wcześniej mowa;

12 immunitet egzekucyjny - wszakże "(...) z tym zastrzeżeniem, że tego rodzaju środki można podjąć bez naruszania jego nietykalności osobistej i jego rezydencji" - a więc egzekucja ew. wyroków mało prawdopodobna c. zwolnienia podatkowe i zwolnienia z opłat granicznych - szefa misji i członków personelu dyplomatycznego misji dyplomatycznej; d. przywileje i immunitety członków rodziny członka personelu dyplomatycznego są analogiczne, z wyłączeniem tego dobrodziejstwa wobec osób posiadających obywatelstwo państwa przyjmującego; e. inni członkowie misji i ich rodziny korzystają w zasadzie z analogicznych przywilejów i immunitetów z jakiego korzystają członkowie personelu dyplomatycznego i ich rodziny, z wyłączeniem osób posiadających obywatelstwo państwa przyjmującego; f. członkowie służby misji tylko w zakresie wykonywanych funkcji. I.2 Stosunki dyplomatyczne a organizacje międzynarodowe. Praktyka wskazuje, że: państwa ustanawiają przy organizacjach międzynarodowych stałe misje, które korzystają z przywilejów i immunitetów, jak również z przywilejów tych i immunitetów korzystają członkowie tych misji; w pewnych przypadkach również organizacje wysyłają do państw swoich przedstawicieli. I.2.1. GO s i prawo legacji Organizacji. Wykonywanie prawa legacji przez GO s, gdy porównywać jego wykonywanie z kształtowaniem się stosunków dyplomatycznych między państwami, posiada trzy szczególne wyróżniające te stosunki cechy: pierwsza jest cechą historyczną GO s są zjawiskiem relatywnie nowym na tyle, że prawo legacji GO s nie przekłada się jeszcze na zespół reguł tak precyzyjnych jak te, które określają kształtowanie stosunków dyplomatycznych między państwami. Tak więc nieco inaczej, w porównaniu z relacjami międzypaństwowymi, jest wykonywane czynne jak i bierne prawo legacji GO np. wykonywanie biernego prawa legacji zależy od tego czy państwo jest członkiem czy też nie jest członkiem organizacji. Najdobitniejszym dowodem faktu nie ustabilizowania reguł dotyczących prawa legacji GO jest to, że wypracowana w obrębie ONZ konwencja (wiedeńska) z roku o przedstawicielstwie państw przy organizacjach międzynarodowych o charakterze uniwersalnym - określająca reguły wykonywania biernego prawa legacji przez GO spotkała się ze zdecydowaną krytyką państw goszczących Organizację - i dotąd nie otrzymała wymaganej liczby ratyfikacji i z tej przyczyny nie weszła w życie. Zamiar uregulowania reguł wykonywania czynnego prawa legacji przez GO w drodze konwencyjnej w ogóle został w ogóle zarzucony w 1991 roku. druga dotyczy podstawy immunitetów i przywilejów - zatem podkreślmy, że w przypadku tym 'ma miejsce' ściśle funkcjonalna podstawa immunitetów i przywilejów tak GO, jak i jej funkcjonariuszy;

13 I tak wracamy do (plik; Organizacje Międzynarodowe) art. 105 Karty ONZ, który stanowi: "1. Organizacja korzysta na terytorium każdego swojego członka z przywilejów i immunitetów koniecznych do osiągnięcia swych celów; 2. Przedstawiciele członków organizacji Narodów Zjednoczonych i funkcjonariusze Organizacji również korzystają z przywilejów i immunitetów koniecznych do niezależnego wykonywania swych funkcji związanych z Organizacją." Powiedzieliśmy o nim (...) że postanowienie to (art. 105 Karty NZ) nie tylko przyznaje przywileje i immunitety dyplomatyczne (funkcjonalne funkcjonariuszy i placówki GO), lecz również obejmuje immunitet GO jako takiej. Immunitet w założeniu swym porównywalny z konstrukcją immunitetu państwa. wreszcie bierne prawo legacji GO wywołuje nie tylko problemy w relacji GO a państwo wysyłające, lecz także nie można zapominać o państwie goszczącym Organizację. Państwo goszczące GO jest uprawnione do ochrony swego bezpieczeństwa i nie musi się godzić na obecność na swoim terytorium osób, które są dla niego niepożądane. Z drugiej jednak strony decydując się na udzielenie gościny GO nie może podejmować kroków, które utrudniłyby jej funkcjonowanie. Pogodzenie tych dwóch nakazów powoduje, że trzeba znaleźć 'złoty środek' pozwalający na przybywanie do GO i na terytorium państwa goszczącego osób reprezentujących członków organizacji (nie zawsze uznanych przez państwo goszczące), obserwatorów państw nie będących członkami GO (nie zawsze uznanych przez państwo goszczące), a także tych wszystkich osób, które reprezentują podmioty inne uprawnione do uczestniczenia w obradach i pracach GO np. w niedawnej przeszłości (doba dekolonizacji) przedstawicieli tzw. ruchów wyzwolenia narodowego. "Ciężkie chwile" dla USA - siedziby ONZ, gdy np. przybywali tam przedstawiciele misji Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Zob. plik Organizacje międzynarodowe. I.2.2. Przedstawicielstwa państw przy GO (bierne prawo legacji GO). Konwencja z 1975 roku wprowadza rozróżnienie między: misjami stałymi; delegacjami kierowanymi do organów organizacji lub też delegacjami kierowanymi na konferencje organizowane pod auspicjami GO misje specjalne. Misje stałe - art. 5 konwencji z 1975 roku uznaje: - prawo państw członków do ustanawiania stałych misji; - prawo państw nie będących członkami do ustanawiania stałych misji obserwatorów przy organizacji, lecz jedynie wtedy, gdy statut GO na to zezwala i tylko dla wykonania zadań wymienionych w konwencji; Reguły dotyczące obu kategorii misji są mniej więcej identyczne i odpowiadają w swym zakresie regułom regulującym funkcjonowanie stałych misji dyplomatycznych w państwie przyjmującym, z zastrzeżeniem konieczności poszanowania interesów państwa goszczącego i z uwzględnieniem nie suwerennego charakteru GO. Reguły podstawowe;

14 funkcjonalny charakter przywilejów i immunitetów; brak procedury agrement (tak po stronie GO, jak i państwa goszczącego); brak możliwości uznania za persona non grata; odwołanie członka misji możliwe przez państwo wysyłające; państwo goszczące po konsultacji z państwem wysyłającym może podjąć kroki i środki, które są konieczne dla zapewnienia swego bezpieczeństwa; na prawa i obowiązki państwa goszczącego i wysyłającego nie ma wpływu okoliczność nieuznawania się, czy też okoliczność istnienia czy też zerwania stosunków dyplomatycznych. Delegacje do organów GO lub na konferencje organizowane pod jej auspicjami; reguły określające status tych misji są analogiczne do tych jakie zawiera konwencja z 1969 roku o misjach specjalnych (misjach ad hoc); I.2.3. Przedstawicielstwa GO (czynne prawo legacji GO). Problem ustanawiania przedstawicielstw dyplomatycznych GO w państwach i w organizacjach międzynarodowych nie jest w chwili obecnej problemem 'kodyfikacyjnym'. W grę, jak wspomniano wszakże wchodzą dwie sytuacje: sytuacja ustanawiania misji w państwach; zróżnicować należy praktykę ustanawiania misji specjalnych (ad hoc) od ustanawiania misji stałych; misje specjalne nie nastręczają komplikacji o tyle, że można wobec nich - i czyni się to - stosować te same reguły, które dotyczą misji dyplomatycznych państw o tym samym charakterze; problem jest poważniejszy, gdy mieć na uwadze misje stałe; - chodzi o misje stałe ustanawiane w państwach członkowskich - dla różnych celów, odwołując się do przykładu misji ONZ powiedzieć możemy, że zadaniem stałych misji 'onz-owskich' jest, bądź prowadzenie działań i operacji pomocowych (np. w państwach rozwijających misja zajmuje się koordynacją programu pomocowego), bądź jest jej rolą bycie centrum informacji o działaniach GO. - oczywiście status takich misji określają szczegółowe porozumienia między GO a państwem przyjmującym; podobieństwo do misji państwowych ma miejsce o tyle, że występuje instytucja agrement w odniesieniu do szefa misji oraz funkcjonariusze misji są wyposażeni w ekwiwalentne przywileje i immunitety; natomiast różnicę wyznacza materialna sfera ich działania - zgodnie z zasadą specjalności, która oznacza, że 'GO działa w granicach swoich kompetencji, które są jej przyznane statutem organizacji i zgodnie z celami określonymi w statucie'; zatem i pole działania misji dyplomatycznych GO odpowiada specjalizacji GO. sytuacja ustanawiania misji GO przy innej GO - powiedzmy, krótko w praktyce reguły (bierne prawo legacji) ustanawiania państwowych misji dyplomatycznych przy GO, odnoszą się do ustanawiania misji GO przy GO.

15 II. Stosunki konsularne. W odróżnienie od stosunków dyplomatycznych, ich ustanawianie nie opiera się na zwyczaju międzynarodowym, reguły ujmowane były zazwyczaj w dwustronnych traktatach, które zawierały państwa zainteresowane ustanowieniem takich relacji. Do reguł traktatowych dochodziły reguły prawa krajowego przyjmowane dla stabilizowania decyzji traktatowych. W rezultacie ta (stała) praktyka oparta na zasadniczo jednolitym co do sposobu traktowania zjawiska zespole reguł pisanych, stała się źródłem prawa zwyczajowego - dotyczącego stosunków konsularnych. Taki stan pozwolił na podjęcia prac kodyfikacyjnych, rezultatem których jest konwencja o stosunkach konsularnych przyjęta we Wiedniu w 1963 (24.04) roku, która weszła w życie w roku II.1. Instytucja konsulatu. ustanowienie stosunków konsularnych wymaga wzajemnej zgody zainteresowanych państw; z faktu zasadniczo administracyjnego charakteru zadań konsularnych ich ustanowienia jest całkowicie niezależne od stanu relacji dyplomatycznych między państwami; zatem zerwanie stosunków dyplomatycznych nie pociąga za sobą zerwania stosunków konsularnych; państwo wysyłające może ustanawiać wiele placówek konsularnych w państwie przyjmującym - nie konieczne jest przestrzeganie w tym względzie ścisłej zasady wzajemności; Exequatur - każdy szef urzędu konsularnego jest wyposażany w listy komisyjne; nie rozpoczyna swojej misji nim nie uzyska od państwa przyjmującego autoryzacji do takiego działania - nosi ono nazwę exequatur. Rozpoczynający misję konsularną to bądź: 1. konsul generalny; 2. konsul; 3. wicekonsul; 4. agent konsularny; Ustanowienie czterech klas szefów placówek konsularnych nie oznacza, aby państwo korzystało w pełni z tej możliwości; Polska ustanawia zazwyczaj konsulaty generalne i konsulaty. Problem precedencji w kręgu szefów placówek konsularnych danego okręgu konsularnego jest rozstrzygany dokładnie wg tych samych reguł co problem pierwszeństwa w 'środowisku' dyplomatycznym. Interesującym jest wskazać na wielość korpusów konsularnych w państwie i konfrontować go z 'jednym' korpusem dyplomatycznym. Państwa mogą mianować na stanowisko konsula cudzoziemca, obywatela państwa przyjmującego - nazywa się go 'konsulem honorowym' - zazwyczaj funkcje te pełnią ludzie interesów (charakterystyczne, że w terminologii francuskiej obok terminu 'consul honoraire' występuje termin ekwiwalentny służący określeniu funkcji konsula honorowego, mianowicie 'consul marchand'); nie korzystają konsulowie honorowi z tego samego zakresu przywilejów i immunitetów co konsulowie zawodowi. II.2. Funkcje konsularne - konsulowie i misje konsularne nie są reprezentacją polityczną państwa. Ich funkcję mają zdecydowanie administracyjny charakter.

16 Charakter ten określają początki tej instytucji. Tzn. w wieku XII, w momencie, gdy nasila się wymiana handlowa, pierwsi konsulowie, przedstawiciele miast-państw włoskich są wysyłani do krajów Lewantu. Ich rolą było kontrolowanie ruchu statków ich państw i ochrona obywateli państw-miast włoskich na tym obszarze. Wedle art. 5 konwencji funkcje są szerokie, obejmują: a. ochronę interesów państwa wysyłającego i jego obywateli; b. popieranie rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych między państwem wysyłającym i przyjmującym; c. zapoznawanie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami i rozwojem życia handlowego, gospodarczego, kulturalnego i naukowego oraz składanie sprawozdań swemu rządowi; d. wystawianie paszportów i wiz; e. udzielanie pomocy własnym obywatelom; f. pełnienie czynności notariusza i urzędnika stanu cywilnego pod warunkiem zgodności z przepisami miejscowymi; g. ochronę interesów spadkowych własnych obywateli, ochronę interesów nieletnich osób i osób pozbawionych pełnej zdolności do czynności prawnej; h. reprezentowanie współobywateli przed sądem oraz innymi władzami państwa przyjmującego; i. wykonywanie nadzoru i kontroli nad statkami i samolotami; j. udzielanie pomocy statkom i samolotom. Wykonywanie funkcji konsularnych może być powierzone dyplomatycznej. wydziałowi konsularnemu misji II.3. Przywileje i immunitety konsularne - przyjęta jest zasada ściśle funkcyjnego traktowania przywilejów i immunitetów. 1. przywileje i immunitety misji konsularnej. - Przywilej swobody komunikowania się misji dla wszystkich jej celów urzędowych przekłada się na przywilej ten obejmuje posługiwanie się wszelkimi środkami łączności, włączając w to kurierów; korespondencja urzędowa jest nietykalna; waliza 'konsularna' jest chroniona, choć mniej rygorystycznie chroniona niż waliza dyplomatyczna, sama konwencje stanowi, że w przypadku uzasadnionych podejrzeń o używaniu walizy do przewozu przedmiotów nie służących wykonywaniu funkcji konsularnych władze państwa przyjmującego mogą nakazać jej otwarcie; - Przywilej nietykalności misji przekłada się na: przywilej nietykalności pomieszczeń; przywilej nietykalności pomieszczeń konsularnych "które są użytkowane wyłącznie do celów roboczych placówki

17 konsularnej" chyba, że wyrazi na to zgodę szef misji lub szef misji dyplomatycznej państwa przyjmującego. przywilej nietykalności ruchomości, archiwów i dokumentów; 2. przywileje i immunitety członków misji. - przywilej nietykalności osobistej - jest znacząco ograniczony w porównaniu z przywilejem dyplomatycznym; funkcjonariusze konsularni "nie podlegają aresztowaniu ani zatrzymaniu w toku procesu, z wyjątkiem przypadków ciężkiej zbrodni i tylko na mocy postanowienia właściwej władzy sądowej." W praktyce uważa się za przypadek ciężkiej zbrodni przestępstwa zagrożone sankcją powyżej pięciu lat pozbawienia wolności. Pozbawienie wolności możliwe tylko po uprawomocnieniu się wyroku sądowego. - immunitety jurysdykcyjne - "Funkcjonariusze konsularni - a więc wszelkie osoby pełniące funkcje konsularne - i pracownicy konsularni - a więc wszelkie osoby zatrudnione w służbie administracyjnej lub technicznej placówki konsularnej - nie podlegają jurysdykcji władz sądowych i administracyjnych państwa przyjmującego w odniesieniu do czynności wykonywanych w związku z pełnieniem funkcji konsularnych." Wyjątki: - powództwo wynikające z kontraktu zawartego przez funkcjonariusza konsularnego lub pracownika konsularnego, w którym nie występował on wyraźnie lub w sposób dorozumiany jako przedstawiciel państwa wysyłającego; - wniesionego przez stronę trzecią o odszkodowanie w związku z wypadkiem w państwie przyjmującym, spowodowanym przez pojazd, statek lub samolot; - w węższym niż dyplomaci stopniu korzystają ze zwolnień podatkowych i celnych.