WPŁYW NAWODNIEŃ CIŚNIENIOWYCH NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH METALI CIĘŻKICH W ROŚLINACH OGRODNICZYCH

INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH Nr 1/2005, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddział w Krakowie, s. 83 93 Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi Stanisław Rolbiecki, Roman Rolbiecki WPŁYW NAWODNIEŃ CIŚNIENIOWYCH NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH METALI CIĘŻKICH W ROŚLINACH OGRODNICZYCH Streszczenie W pracy przedstawiono wyniki badań z lat 1991 2001 nad wpływem nawadniania kroplowego i mikrozraszania na kształtowanie się poziomu wybranych metali ciężkich (Cd, Pb, Zn) w częściach jadalnych niektórych gatunków roślin warzywnych (burak ćwikłowy, cukinia, dynia, fasola szparagowa, marchew jadalna) i jagodowych (aronia, porzeczka czarna, truskawka). Doświadczenia polowe przeprowadzono w miejscowości Kruszyn Krajeński koło Bydgoszczy na glebie zaliczanej do V VI klasy bonitacyjnej. Zawartość części spławianych w warstwie orno-próchnicznej wynosiła 7% a w poziomach podornych od 3 do 5%. Zawartość próchnicy wynosiła 1,19%. Polowa pojemność wodna w warstwie 1 m wynosiła 88 mm a wody dostępnej 68 mm. Badanym czynnikiem było nawadnianie w trzech następujących wariantach: I kontrola (bez nawadniania), II nawadnianie kroplowe, III mikrozraszanie. Nawadnianie rozpoczynano przy potencjale wodnym gleby 0,03 MPa. Stwierdzono, że nawadnianie istotnie obniżyło zawartość metali ciężkich (Cd, Pb, Zn) w świeżej masie owoców truskawki, nie oddziaływało natomiast w sposób udowodniony statystycznie na ich poziom w owocach aronii i porzeczki czarnej. Pod wpływem mikronawodnień nastąpił spadek zawartości w świeżej masie owoców cukini i dyni olbrzymiej metali ciężkich (Cd, Pb, Zn) w stosunku do kontroli. Nawadnianie nie wpływało istotnie na kumulację cynku w korzeniach buraka ćwikłowego i marchwi oraz strąkach fasoli szparagowej. W warunkach nawadniania wystąpiła jednak wyraźna tendencja do mniejszej zawartości tego pierwiastka w częściach jadalnych wszystkich trzech wspomnianych gatunków warzyw. Zaznaczyła się zróżnicowana skłonność do kumulowania metali ciężkich przez badane gatunki uprawne warzyw. Spośród testowanych gatunków, burak ćwikłowy najsilniej kumulował cynk. Słowa kluczowe: nawadnianie kroplowe, mikrozraszanie, rośliny jagodowe, warzywa, metale ciężkie, gleby lekkie 83

WSTĘP W warunkach klimatyczno-glebowych Polski nawadnianie powinno się prowadzić zarówno ze względów przyrodniczych, jak i ekonomicznych na glebach lekkich, położonych w Krainie Wielkich Dolin [Grabarczyk, Rzekanowski 1984; Pierzgalski, Jeznach 1993]. Warunki energo- i zasobooszczędnej gospodarki z racji swych specyficznych zalet spełniają uchodzące obecnie za najnowocześniejsze systemy mikronawodnieniowe. Przewiduje się, że wobec ograniczonych zasobów wód dyspozycyjnych Polski, będą to w niedalekiej przyszłości podstawowe metody nawadniania rzędowych upraw ogrodniczych [Grabarczyk, Rzekanowski 1984; Pierzgalski, Jeznach 1993]. Jednocześnie wzrasta w ostatnich latach znaczenie jakości produktów roślinnych. Ocenia się poza standardowymi oznaczeniami także i poziom pierwiastków śladowych, które występując w zbyt wysokich stężeniach, mogą stanowić potencjalne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. Dotyczy to zwłaszcza warzyw i owoców jagodowych, które spożywane są bardzo często w stanie świeżym. Skąpa ilość informacji w dostępnej literaturze na temat poziomu pierwiastków śladowych w warzywach i owocach pochodzących z nawadnianych plantacji zdecydowała, że dla poszerzenia wiedzy na ten temat podjęto badania własne. Celem niniejszego opracowania było przedstawienie wpływu zastosowania mikronawodnień na kształtowanie się poziomu wybranych metali ciężkich w częściach jadalnych niektórych gatunków roślin warzywnych i jagodowych uprawianych w regionie bydgoskim, gdzie istnieją duże potrzeby stosowania nawodnień uzupełniających i znajdują się spore areały plantacji roślin ogrodniczych. MATERIAŁ I METODY BADAŃ W opracowaniu wykorzystano wyniki doświadczeń z zakresu nawadniania kroplowego i mikrozraszania roślin jagodowych i warzywnych, wykonanych w Katedrze Melioracji i Agrometeorologii ATR w Bydgoszczy. Doświadczenia te przeprowadzono w latach 1991 2001 w miejscowości Kruszyn Krajeński (koło Bydgoszczy), na glebie typu czarna ziemia zaliczanej do V i VI klasy bonitacyjnej. Badania polowe z roślinami jagodowymi obejmowały następujące gatunki: aronia, porzeczka czarna i truskawka. Wykonano je w latach 1996 2001. 84

Doświadczenia z burakiem ćwikłowym, fasolą szparagową i marchwią jadalną przeprowadzono w latach 1991 1994. Eksperymenty z dynią olbrzymią oraz dynią zwyczajną (cukinią) wykonano w latach 1998 2000. Badanym czynnikiem, stanowiącym źródło zmienności było nawadnianie, zastosowane w trzech wariantach: O bez nawadniania (poletka kontrolne), K nawadnianie kroplowe, M mikrozraszanie. Podstawowe dane metodyczne zawarto we wcześniej opublikowanych pracach [Rolbiecki i in. 2002; Rolbiecki i in. 2003]. Do nawadniania kroplowego buraka ćwikłowego, fasoli szparagowej i marchwi jadalnej używano napowierzchniowych przewodów z mikroszczelinami według pomysłu Grabarczyka [1977], natomiast pozostałe gatunki nawadniano linią kroplującą T-Tape. Do mikrozraszania stosowano zraszacze puszkowe krajowej produkcji bądź izraelskie mikrozraszacze Hadar. Terminy wykonywania nawodnień ustalano na podstawie wskazań tensjometrów. Wodę do nawodnień czerpano z Kanału Kruszyńskiego. Podstawowe parametry jakościowe użytej do nawodnień wody, oznaczone w Państwowym Zakładzie Higieny w Bydgoszczy, pozwalają na zaklasyfikowanie jej do I i II klasy czystości, zgodnie z normatywnymi wskaźnikami wyznaczonymi przez obowiązującą klasyfikację zamieszczoną w Rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 (Dz.U. nr 116, poz. 503). Zawartość sodu odpowiadała I klasie, a obliczony wskaźnik zasolenia SAR (Sodium Adsorption Ratio) mieścił się w zakresie objętym normą (8 18). Przedstawione wielkości wspomnianych wskaźników w analizowanej wodzie mieściły się w granicach wskazanych we wcześniejszych doniesieniu innych autorów, którzy próbowali określić przydatność wód powierzchniowych i podziemnych do nawodnień [Przybyła i in. 1996]. Zawartość suchej pozostałości nieznacznie przekraczała zalecane normy, natomiast stwierdzony poziom metali ciężkich (Pb, Cd, Zn) nie wskazywał na istnienie zagrożenia w przypadku stosowania tej wody do nawadniania. Analizę zawartości wybranych metali ciężkich w świeżej masie owoców bądź warzyw przeprowadzono w Stacji Chemiczno-Rolniczej w Bydgoszczy przy użyciu powszechnie stosowanych metod [Łoginow i in. 1990]. 85

Wyniki opracowano statystycznie, stosując metodę analizy wariancji Fishera. Do oceny różnic między średnimi użyto testu Tukeya, przyjmując poziom istotności (5 %). Czterolecie 1991 1994, w odniesieniu do wartości wieloletnich, trzeba określić jako suche. Opady okresu kwiecień wrzesień były niższe od przeciętnych (324 mm) średnio o 74 mm. Największe potrzeby nawadniania roślin w tym okresie wystąpiły w roku 1992 (opady IV IX 148 mm). Z kolei w okresie badawczym 1996 2001, opady okresu wegetacyjnego (IV IX) wynoszące 333 mm, były nieco (9 mm) wyższe od normy. Najniższe w tym sześcioleciu opady (216 mm) wystąpiły w roku 2000. WYNIKI Testowane systemy nawodnieniowe nie wpływały istotnie na zawartość cynku w owocach aronii i porzeczki czarnej (tab. 1). Natomiast owoce truskawek uprawianych w warunkach nawadniania charakteryzowały się istotnie niższym poziomem tego pierwiastka w swej świeżej masie. Spośród testowanych gatunków warzyw nawadnianie nie różnicowało istotnie zawartości cynku w korzeniach buraka ćwikłowego, marchwi jadalnej oraz w strąkach fasoli szparagowej. Trzeba jednak zaznaczyć, że w warunkach nawadniania wystąpiła wyraźna tendencja do mniejszej zawartości tego pierwiastka w częściach jadalnych wszystkich trzech wspomnianych gatunków warzyw. Najwyższą skłonność do kumulacji cynku stwierdzono pośród testowanych gatunków roślin w przypadku buraka ćwikłowego. Nie odnotowano istotnego wpływu testowanych metod nawadniania na poziom kadmu w owocach cukinii oraz owocach aronii i porzeczki czarnej (tab. 2). W przypadku dyni olbrzymiej, nawadnianie okazało się czynnikiem wyraźnie modyfikującym zawartość kadmu w świeżej masie owoców. Nastąpiło bowiem pod jego wpływem obniżenie w stosunku do kontroli poziomu tego pierwiastka, szczególnie na poletkach mikrozraszanych. Na obiektach nawadnianych kroplowo spadek poziomu Cd był mniejszy. Owoce uprawianych w warunkach nawadniania truskawek charakteryzowały się istotnie niższym w stosunku do kontroli poziomem tego pierwiastka w swej świeżej masie. 86

Tabela 1. Zawartość Zn w częściach jadalnych roślin ogrodniczych (w mg kg -1 świeżej masy) Table 1. Zn content in edible parts of horticultural crops (in mg kg -1 of fresh mass) Gatunek Odmiana Wariant wodny uprawna O K M Rośliny warzywne Burak ćwikłowy Czerwona Kula (14,13 19,50) 1 17,04 2 a (8,59 15,68) 11,75a (12,14 15,49) 14,07a Dynia zwyczajna (cukinia) Soraya (7,9 9,46) 8,52a (4,57 6,95) 5,84b (4,36 6,89) 5,22b Dynia olbrzymia Ambar (2,59 4,79) 4,14a (2,18 5,77) 2,95b (2,54 5,23) 3,13b Fasola szparagowa Złota Saxa (2,89 4,74) 3,81a (3,22 3,73) 3,47a (2,93 3,30) 3,11a (3,10 5,19) 4,04a (2,49 4,47) 3,78a Marchew jadalna Perfekcja (2,30 8,38) 5,47a Rośliny jagodowe Aronia (1,53 4,64) 2,71a Porzeczka czarna Titania (1,39 4,24) 2,62a Truskawka Senga Sen- (1,28 2,22) (1,35 3,35) 2,19a (1,38 1,65) 1,65a (1,34 3,48) (1,30 3,33) 2,54a 2,43a (1,09 1,76) (1,09 1,44) gana 1,90a 1,35b 1,19b O, K, M odpowiednio: obiekty kontrolne (bez nawadniania), nawadniane kroplowo i mikrozraszane; 1 zakres; 2 wartość średnia; Wartości dla danej odmiany uprawnej oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie (p=0,05). Tabela 2. Zawartość Cd w częściach jadalnych roślin ogrodniczych (w mg kg -1 świeżej masy) Table 2. Cd content in edible parts of horticultural crops (in mg kg -1 of fresh mass) Gatunek Odmiana Wariant wodny uprawna O K M Rośliny warzywne Dynia zwyczajna (cukinia) Soraya (0,0023 0,0073) 0,0053a (0,0015 0,005) 0,0029a (0,0023 0,004) 0,0030a Dynia olbrzymia Ambar (0,0026 0,0061) 0,0068a Rośliny jagodowe Aronia (0,007 0,016) 0,011a Porzeczka czarna Titania (0,006 0,053) 0,016a Truskawka Senga Sengana (0,016 0,051) 0,036a Objaśnienia jak pod tabelą 1 (0,0048 0,0072) 0,0057b (0,06 0,016) 0,011a (0,008 0,047) 0,015a (0,016 0,027) 0,022b (0,036 0,008) 0,0031c (0,009 0,022) 0,015a (0,006 0,070) 0,021a (0,011 0,028) 0,019b 87

Zastosowane systemy mikronawodnieniowe nie wpływały istotnie z wyjątkiem truskawki na kształtowanie się poziomu ołowiu w świeżej masie owoców (tab. 3). Jednak szczególnie w przypadku stosowania mikrozraszania zanotowano wyraźną tendencję do zmniejszania zawartości ołowiu. Tabela 3. Zawartość Pb w częściach jadalnych roślin ogrodniczych (w mg kg -1 świeżej masy) Table 3. Pb content in edible parts of horticultural crops (in mg kg -1 of fresh mass) Gatunek Dynia zwyczajna (cukinia) Dynia olbrzymia Odmiana Wariant wodny uprawna O K M Rośliny warzywne Soraya (0,009 0,028) (0,007 0,023) (0,006 0,019) 0,017a 0,017a 0,014a Ambar (0,016 0,042) (0,016 0,06) (0,016 0,04) 0,038a 0,026a 0,029a Rośliny jagodowe Aronia (0,023 0,048) 0,031a Porzeczka czarna Titania (0,028 0,110) 0,058a Truskawka Senga Sengana (0,028 0,060) 0,040a Objaśnienia jak pod tabelą 1 (0,017 0,048) 0,031a (0,028 0,072) 0,051a (0,024 0,048) 0,032b (0,015 0,048) 0,029a (0,028-0,048) 0,041a (0,019 0,060) 0,031b DYSKUSJA W doświadczeniu własnym zbadano zawartość metali ciężkich w świeżej masie owoców aronii, ponieważ jej plantacja znajdowała się stosunkowo blisko (około 12 km) dużej aglomeracji miejsko-przemysłowej jaką jest 400-tysięczna Bydgoszcz. Istnieją także mylne niepoparte przy tym żadnymi wynikami opinie, jakoby owoce tej rośliny kumulowały metale ciężkie, co wzięło swój początek z dość niefortunnego komunikatu w Wiadomościach telewizyjnych z 9 lipca 1990 roku o rzekomym skażeniu aronii metalami ciężkimi, o czym wspominają między innymi Hołubowicz [1991] i Eggert [1991]. Jak pisze Hołubowicz [1991] podana w TV informacja w dość skuteczny sposób odstraszyła wielu konsumentów od zakupu, przetwarzania i spożywania przetworów z owoców aronii i naraziła jednocześnie producentów owoców tego gatunku na duże straty. Jednocześnie już nie do wszystkich, którzy słyszeli ten komunikat dotarło późniejsze sprostowanie 88

o niewłaściwości informacji. Stwierdzony w badaniach własnych poziom metali ciężkich był bardzo niski: kadmu dwu- lub trzykrotnie niższy od dopuszczalnej normy, ołowiu dziesięciokrotnie, a cynku pięciokrotnie niższy od normy. Podobnie w badaniach Hołubowicza [1991] zawartość metali ciężkich w owocach aronii była znacznie poniżej obowiązujących w Polsce norm. Także Laurow [1994] podaje, iż owoce aronii są ubogie w szkodliwe dla organizmu metale ciężkie. Stwierdzono, że nawet owoce z plantacji położonej przy ruchliwej szosie Warszawa Lublin zawierały mniej tych składników od dopuszczalnej normy. Ten sam autor cytuje również wyniki analiz soku aronii (z dn. 08.09.1992), które wykonali pracownicy ówczesnej Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Płocku. I tak, arsenu, cyny i miedzi nie wykryto tam w ogóle, a stwierdzony poziom ołowiu był blisko dwukrotnie niższy od normy. Także Hołubowicz [1991] cytuje dane z laboratoriów w Skierniewicach, Gdyni i innych regionów kraju o braku skażenia metalami ciężkimi owoców aronii. Tabela 4. Zawartość niektórych metali ciężkich w owocach aronii Table 4. Content of some heavy metals in chokeberry fruits Źródło Zawartość w świeżej masie (mg kg -1 ) Cd Pb Zn Hołubowicz [1991] nie wykryto 0,05 2,23 Hołubowicz [1991] 0,009 nie wykryto 2,67 Badania własne 0,012 (0,011 0,015) 0,03 (0,029 0,031) 2,18 (1,65 2,71) Norma graniczna obowiązująca w Polsce Od 1993 0,04 0,3 10,0 Od 2000 0,03 0,2 10,0 Warto w tym miejscu zaznaczyć, że występują znaczne różnice w ustalonych limitach zawartości tych pierwiastków pomiędzy ustawodawstwem krajowym a obowiązującym w innych państwach europejskich bądź projektami dokumentów FAO/WHO i Komisji Wspólnoty Europejskiej. Wymagania krajowe są znacznie bardziej rygorystyczne. Przykładowo, jak podają Wojciechowska-Mazurek i współautorzy [2001], maksymalna dopuszczalna zawartość kadmu dla owoców jagodowych (w mg kg -1 świeżej masy) wynosi według: Rozporządzenia Ministra Zdrowia RP z 2000 r. 0,03, propozycji FAO/WHO 0,05, Rozporządzenia Komisji UE nr 466/2001 0,05, ustawodawstwa innych krajów europejskich 0,03 0,05. Stwierdzony w badaniach własnych poziom metali ciężkich w owocach potwierdza niską skłonność porzeczki czarnej do kumulacji 89

tych pierwiastków. Nie przekroczono jednocześnie obowiązujących w Polsce norm dotyczących ich dopuszczalnej zawartości w owocach jagodowych. Zaliwski [1984] na podstawie wyników wielu innych autorów podaje, że przeciętna zawartość Zn w świeżej masie porzeczek wynosi 1,2 mg kg -1, zaś w innym miejscu na podstawie wyłącznie danych fińskich, Koivistoinena i współautorów wymienia 2,6 mg kg -1. Tabela 5. Zawartość niektórych metali ciężkich w owocach porzeczki czarnej Table 5. Content of some heavy metals in fruits of black currant Źródło Zawartość w świeżej masie (mg kg -1 ) Cd Pb Zn Rzekanowski i in. [1994] 0,01 (0,008 0,011) 0,153 (0,134 0,175) 3,38 (3,32 3,43) Badania własne 0,017 (0,015 0,021) 0,050 (0,041 0,058) 2,53 (2,43 2,62) Norma graniczna obowiązująca w Polsce Od 1993 0,04 0,3 10,0 Od 2000 0,03 0,2 10,0 Gobo i współautorzy [1996] stwierdzili u porzeczki czarnej najniższą, w porównaniu z czerwoną i białą, zawartość metali ciężkich. Należy przy tym zaznaczyć, że krzewy uprawiano w kombinacji z nawadnianiem i bez nawadniania w odległości zaledwie 300 400 m od ośrodka przemysłowego niedaleko Nitry, na Słowacji. Jedynym pierwiastkiem, który w cytowanych badaniach przekroczył dozwolony poziom była miedź (10,71 mg kg -1 ). Zawartość Cd przewyższyła natomiast normę o 84% w owocach porzeczki białej i o 45,6 59,0% u czerwonej. Tabela 6. Zawartość niektórych metali ciężkich w owocach truskawki uprawianej w warunkach nawadniania Table 6. Content of some heavy metals in fruits of strawberry grown under irrigation Źródło Rzekanowski i in. [1999] Zawartość w świeżej masie (mg kg -1 ) Cd Pb Zn 0,037 (0,020 0,054) 0,133 (0,101 0,166) 1,70 (1,62 1,79) Badania własne 0,020 (0,019 0,022) 0,031 (0,031 0,032) 1,27 (1,19 1,35) Norma graniczna obowiązująca w Polsce Od 1993 0,04 0,3 10,0 Od 2000 0,03 0,2 10,0 90

Poziom oznaczanych w doświadczeniu z truskawką metali ciężkich (Cd, Pb, Zn) kształtował się poniżej obowiązujących w naszym kraju norm, co należy ocenić pozytywnie. Bardzo korzystne jest także i to, że był on również niższy od stwierdzonego we wcześniejszych (1993 1995) badaniach własnych z deszczowaniem i nawadnianiem kroplowym truskawki tej samej odmiany [Rzekanowski i wsp. 1999]. Być może jest to w jakiejś mierze pozytywny symptom zmniejszającego się stopnia zanieczyszczenia środowiska naszego regionu. Zanotowane zmiany w zawartości metali ciężkich w owocach cukini trzeba uznać za korzystne, gdyż użycie obydwu systemów nawadniania obniżyło ich zawartość w stosunku do nienawadnianej kontroli. Zastosowane systemy nawadniania obniżały zawartości poszczególnych metali ciężkich w owocach dyni olbrzymiej. W doświadczeniu własnym odmiana Ambar wyróżniała się wysoką zawartością Cd, Pb i Zn. Wysoka kumulacja cynku przez korzenie buraka ćwikłowego może być tłumaczona występującą często u tego gatunku skłonnością do nadmiernego (tzw. luksusowego ) pobierania pierwiastków [Łoginow i wsp. 1990]. WNIOSKI 1. Badane systemy mikronawodnieniowe istotnie obniżyły zawartość metali ciężkich (Cd, Pb, Zn) w świeżej masie owoców truskawki, nie oddziaływały natomiast w sposób udowodniony statystycznie na ich poziom w owocach aronii i porzeczki czarnej. Zawartość wspomnianych pierwiastków śladowych w świeżej masie owoców wszystkich trzech gatunków roślin jagodowych była zdecydowanie niższa od granicy poziomu obowiązujących w Polsce norm. 2. Pod wpływem mikronawodnień nastąpił spadek zawartości w świeżej masie owoców cukini i dyni olbrzymiej metali ciężkich (Cd, Pb, Zn) w stosunku do kontroli. 3. Nawadnianie nie wpływało istotnie na kumulację cynku w korzeniach buraka ćwikłowego i marchwi oraz strąkach fasoli szparagowej. W warunkach nawadniania wystąpiła jednak wyraźna tendencja do mniejszej zawartości tego pierwiastka w częściach jadalnych wszystkich trzech wspomnianych gatunków warzyw. 4. Zaznaczyła się zróżnicowana skłonność do kumulowania metali ciężkich przez badane gatunki warzyw. Spośród testowanych gatunków burak ćwikłowy najsilniej kumulował cynk. 91

BIBLIOGRAFIA Eggert P. Aronia czarnoowocowa. Sad Nowocz. 7,1991, s. 26 28. Gobo A., Revayova D., Kovac J. Contaminants in currants. Zahradnictvi 23 (4), 1996, s. 133 136. Grabarczyk S. Nowy przewód i dozator do nawadniania kroplowego. Zesz. Nauk. ATR Bydgoszcz, Rolnictwo 4, 1977, s. 13 19. Grabarczyk S., Rzekanowski C. Przyrodnicze i techniczne przesłanki zastosowania nawadniania kroplowego w Polsce. Kraj. Konf. Nauk. Tech., PAN i SGGW-AR Warszawa 1984, s. 21 29. Hołubowicz T. Trudna droga introdukcji aronii w Polsce. Sad Nowocz. 9, 1991, s. 25 27. Laurow Z. Aronia czarnoowocowa. Wyd. Fundacja Rozwój SGGW Warszawa, 1994, s. 1 107. Łoginow W., Cwojdziński W., Andrzejewski J. Chemia rolna. Wyd. Uczeln. ATR Bydgoszcz 1990, s. 1 171. Pierzgalski E., Jeznach J. Stan i kierunki rozwoju mikronawodnień. [w:] Współczesne problemy melioracji. Pr. zbior. pod red. C. Somorowskiego, SGGW Warszawa 1993, s. 35 42. Przybyła C., Kozaczyk P., Stachowski P. Jakość wód dyspozycyjnych do nawodnień deszczownianych jezior Wysoczyzny Poznańskiej. Przegl. Nauk. Wydz. Melior. i Inż. Środ. SGGW Warszawa 1996, 11, s. 103 110. Rolbiecki St., Rolbiecki R., Rzekanowski Cz. Efektywność nawodnień kroplowych u wybranych gatunków roślin sadowniczych. Inżynieria Rolnicza, 2003, 3(45), t. I, s. 151 160. Rolbiecki St., Rolbiecki R., Rzekanowski C. Efektywność nawadniania kroplowego i deszczownianego w uprawie wybranych roślin warzywnych na glebie bardzo lekkiej. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, 2002, t. 2, z. 2(5), s. 87 94. Rzekanowski C., Rolbiecki St., Grabarczyk S. Nawadniane plantacje czarnej porzeczki i truskawki jako alternatywa zalesiania gleby bardzo lekkiej. Mat. Konf. Nauk., 1 2. XII. 1994, AR Poznań 1994, s. 161 170. Rzekanowski C., Rolbiecki St., Rolbiecki R. Rola techniki nawodnień w kształtowaniu składu chemicznego plonu owoców truskawki. Inżynieria Rolnicza, 1999, 5(11), t. I, s. 235 239. Wojciechowska-Mazurek M., Karłowski K., Starska K., Brulińska-Ostrowska E. Kadm w środowisku problemy ekologiczne i metodyczne. Zesz. Nauk. Komitetu PAN Człowiek i Środow. 26, 2001, s. 337 351. Zaliwski S. Intensywna produkcja owoców jagodowych i leszczynowych. PWN, Warszawa 1984. Dr hab. inż. Stanisław Rolbiecki, Dr inż. Roman Rolbiecki Katedra Melioracji i Agrometeorologii AR-T w Bydgoszczy ul. Bernardyńska 6, 85-o29 Bydgoszcz tel. (052) 3749552 e-mail: rolbs@atr.bydgoszcz.pl Recenzent: prof. dr hab. Krzysztof Ostrowski 92

Stanisław Rolbiecki, Roman Rolbiecki INFLUENCE OF PRESSURE IRRIGATION ON THE CONTENT OF CHOSEN HEAVY METALS IN HORTICULTURAL CROPS SUMMARY The results of the studies from 1991-2001 on the impact of drip irrigation and microjet irrigation on the content of chosen heavy metals (Cd, Pb, Zn) in edible parts of some vegetables (red beet, zucchini, winter squash, snap bean, carrot) and berrybearing species (chokeberry, black currant, strawberry) are presented in the paper. Field experiments were carried out in Kruszyn Krajeński near Bydgoszcz on a soil of V-VI valuation class. The clay content was 7 % in the top soil and from 3 to 5 % in the sub-soil. The average organic matter content was 1,19 %. The water reserve to 1 m depth of soil at field capacity was 88 mm and the available water 68 mm. The examined factor was irrigation. Three variants of irrigation have been examined: I control (without irrigation), II drip irrigation, III micro-sprinkler irrigation at a soil moisture tension of up to - 0,03 MPa. It was found that irrigation significantly decreased the content of heavy metals in the fresh mass of strawberry fruits, but it influenced not significantly on this content in fruits of chokeberry and black currant. The content of examined elements in the fresh mass of zucchini and winter squash fruits was lower under irrigation than that of control. Irrigation unsignificantly influenced the Zn content in roots of red beet and carrot as well as in pods of snap bean. But, under conditions of irrigation, the dawnward tendency of Zn content in edible parts of all the three mentioned species occured. Examined species and cultivars were characterized by the different susceptibility to cumulation of heavy metals. From among species tested, red beet cumulated most strongly Zn. Key words: drip irrigation, microjet irrigation, berry-bearing crops, vegetables, heavy metals, light soils 93