Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Nr 111 Politechniki Wrocławskiej Nr 111 Konferencje Nr 43 2005 Rafał DĘBKOWSKI, Andrzej KAWALER* Jan KUCHARZ** Andrzej LASOŃ*** górnictwo, zabezpieczenie wyrobisk zabytkowych ZABEZPIECZENIE KOMORY GOŁUCHOWSKIEGO W KOPALNI SOLI WIELICZKA W ASPEKCIE PRZYWRÓCENIA JEJ DAWNEJ FUNKCJI W artykule przedstawiono rys historyczny powstania komory Gołuchowskiego, jej dotychczasowe funkcje oraz warunki górnicze i geologiczne występujące w jej rejonie. W zasadniczej części artykułu przedstawiono przyczyny zaistnienia zawału stropu w centralnej części komory oraz sposoby jej zabezpieczania. 1. WSTĘP Kopalnia Soli Wieliczka jest jednym z najcenniejszych zabytków kultury materialnej na świecie. W 1978 roku została umieszczona na Światowej Liście Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. W centralnej części kopalni (rejon szybów Daniłowicz Kinga), na poziomach I-III, zlokalizowane są najcenniejsze obiekty zabytkowe, generalnie w dobrym stanie technicznym. Obiekty te wchodzą w skład aktualnej Trasy Turystycznej oraz Muzeum Żup Krakowskich. W obrębie poziomów zabytkowych kopalni (poz. I-V) znajduje się jednak szereg obiektów, głównie dużych komór, które są obecnie w złym stanie technicznym i wymagają podjęcia pilnych, niezbędnych działań celem ich ratowania dla potomności. Jednym z takich obiektów jest komora hr. Gołuchowskiego zlokalizowana na poziomie III kopalni (rys. 1). Stanowi ona fragment stanowiska dokumentacyjnego przyrody nieożywionej nr 35.B8, obejmującego odcinek podłużni Hauer o długości ok. 200 m, tj. od komory Denko do komory Brygida [7]. * CBPM CUPRUM Sp. z o.o. OBR, 50-136 Wrocław, pl. 1 Maja 1/2. ** KS Wieliczka, 32-020 Wieliczka, Park Kingi 1. *** AMC Kraków, 30-705 Kraków, ul. Niwy 21.
32 Komora Gołuchowskiego swój rozkwit przeżyła w latach 60. XIX w. Wówczas na poziomie III kopalni założona została kolej żelazna. Wyrobisko to z racji jego położenia, tj. na skrzyżowaniu podłużni Hauer głównego traktu komunikacyjnego tego poziomu (na linii wschód-zachód) oraz poprzeczni Wałczyn prowadzącej do szybu Regis, stało się bardzo ważnym węzłem komunikacyjnym. Komora ta została włączona do ówczesnej Trasy Turystycznej i pozostawała w jej obrębie do I wojny światowej. Po wojnie Trasa została znacząco skrócona, a komora Gołuchowskiego została wyłączona ze zwiedzania, pełniąc tylko funkcję komunikacyjną. Mając na uwadze planowane rozszerzenie dotychczasowej Trasy Turystycznej o nowe obiekty oraz biorąc pod uwagę fakt, że komora hr. Gołuchowskiego do I wojny światowej była ważnym elementem Trasy Turystycznej podjęte zostały prace zmierzające do przywrócenia jej dawnej świetności. Rys. 1. Lokalizacja komory hr. Gołuchowskiego na poz. III Fig. 1. Location of Gołuchowski chamber on the third level W artykule przedstawiono rys historyczny robót górniczych oraz warunki górnicze i geologiczne występujące w rejonie komory Gołuchowskiego, a także dotychczasowe prace zabezpieczające.
33 2. RYS HISTORYCZNY EKSPLOATACJI W REJONIE KOMORY GOŁUCHOWSKIEGO Eksploatację komory hr. Gołuchowskiego (wcześniej Wałczyn) rozpoczęto w drugiej połowie XVII w. Jest ona przykładem eksploatacji piętrowej. Komora ta została udostępniona od strony szybika Wałczyn, łączącego poziomy I i III. Napotkane w szybiku sole zostały wyeksploatowane ręcznie a urobek wyciągany był na poziom I przy pomocy kieratu (wzmianka o istnieniu kieratu zawarta jest w protokole z lustracji Królewskiej Żupy w roku 1725 [1]). Komorę Gołuchowskiego, o wys. do 17 m oraz zalegającą poniżej komorę Wałczyn Dolna, o wysokości do 20 m, wyeksploatowano metodą klinową ścienną i podnożną. Między komorami pozostawiono półkę solną o grubości od 0,3 do 5,5 m. Komora Wałczyn Dolna połączona była z komorą hr. Gołuchowskiego 4 szybikami. W latach 1800-1857 komora Gołuchowskiego została połączona z sąsiednimi komorami poprzecznią Wałczyn i podłużnią Hauer. Około roku 1862 komorę połączono chodnikiem przystropowym i szybikiem z komorą Sartory I. Z chodnika tego wykonano także pochylnię do komory Hrdina. W 1864 r. w komorze Gołuchowskiego urządzono stację zbiorczą konnych kolejek transportowych. Przebudowano także wlot północny poprzeczni Wałczyn oraz zmieniono nazwę komory na Dworzec Gołuchowskiego. W tym czasie Komora była dopuszczona do ruchu turystycznego. W 1901 roku komorę Wałczyn Dolna podsadzono głównie odpadowym urobkiem solnym i zabezpieczono kasztami drewnianymi, z wygrodzeniem w podsadzce pod półką solną trzech chodników o wysokości do około 1,7 m. W roku 1902 dokonano wymiany obudowy w komorze Gołuchowskiego zastępując pierwotną obudowę pochodzącą z okresu eksploatacji, obudową filarowowiązkową ze specjalnym wystrojem wnętrza, na który składały się liczne ganki, pomosty, ozdobne balustrady, schody. W przebudowanej komorze urządzono restaurację oraz stację kolejki spacerowej. Na pomoście, nad wschodnim wlotem do komory, koncertowała orkiestra i urządzano pokazy ogni sztucznych [1]. W początku lat sześćdziesiątych XX wieku stwierdzono symptomy destrukcji w południowym ociosie komory. Zabezpieczono go tymczasowo trzema kasztami drewnianymi oraz prowizoryczną obudową podporowo-rozporową połączoną z istniejącą obudową filarowo-wiązkową. 3. WARUNKI GEOLOGICZNO-GÓRNICZE W REJONIE KOMORY GOŁUCHOWSKIEGO 3.1. BUDOWA GEOLOGICZNA W REJONIE KOMORY GOŁUCHOWSKIEGO W najbliższym otoczeniu komory, rozpatrując je w cięciu zarówno pionowym, jak i poziomym obecne są oba główne elementy litostratygraficzne wielickiego złoża złoże bryłowe i złoże pokładowe (rys. 2).
34 Rys. 2. Budowa geologiczna w rejonie komory hr. Gołuchowskiego Fig. 2. Geological feature in the region of Count Gołuchowski s Chamber Złoże pokładowe wykształcone jest tu w postaci dwóch łusek tektonicznych południowej i centralnej, zbudowanych z pokładów soli kamiennej głównie spizowej, a także szybikowej i zielonej pokładowej. Poszczególne pokłady soli poprzedzielane są przerostami skał płonnych typu iłowców anhydrytowych o różnej miąższości. Pokłady soli budujące łuskę południową zapadają na południe pod kątem rzędu 35 45, natomiast utwory łuski centralnej charakteryzują się mniejszymi kątami upadu. Obie łuski tworzą rodzaj kieszeni wypełnionej utworami złoża bryłowego iłowcami marglistymi, zubrami z bryłami soli zielonej o zróżnicowanej wielkości. Duże bryły soli zielonej, w których wybrano m.in. komorę Gołuchowskiego, mają kształt w cięciu pionowym zbliżony do wydłużonych soczewek pochylonych w kierunku północnym (zgodnie z zapadaniem łuski południowej złoża pokładowego). Komora hr. Gołuchowskiego, wybrana została w bryle soli zielonej (ZBt), w przekroju poziomym bryła ta ma kształt zbliżony do wydłużonej elipsy o osi na kierunku W-E. Podobnie układa się laminacja soli. W przekroju pionowym na kierunku S-N bryła ta charakteryzuje się także eliptycznym, regularnym kształtem i pochylona jest
w kierunku północnym. W tym cięciu laminacja także przebiega równolegle do krawędzi bryły. W przekroju pionowym poprowadzonym na kierunku W-E laminacja w bryle przebiega niemal poziomo. Obecne w soli zielonej laminy soli jarczystej są płaszczyznami geomechanicznego osłabienia, co objawia się poziomymi spękaniami ociosów, obserwowanymi na ociosie północnym oraz spękaniami pionowymi widocznymi w ociosie południowym w rejonie wlotu poprzeczni Wałczyn. Ocios ten jest ociosem wiszącym o znacznym nachyleniu co spowodowało, że oprócz spękań laminacji występuje tu rozległe pęknięcie w przystropowej południowej części komory, na kontakcie bryły soli zielonej i skał płonnych. 3.2. SYTUACJA GÓRNICZA W REJONIE KOMORY GOŁUCHOWSKIEGO Kluczowym wyrobiskiem na etapie wybierania soli w komorze Gołuchowskiego był szybik Wałczyn. Obecnie szybik ten jest częściowo zasypany i generalnie niedostępny. W jego najbliższym otoczeniu i w filarze wpływów komory Gołuchowski na poziomie I zlokalizowane są m.in. komory Wałczyn, Zawachlary, Krupiński, Jan, Liszki, Wachlary, a także kilka komór niedostępnych. Na poziomie II wyższym znajduje się również kilka niewielkich, generalnie niedostępnych i niezinwentaryzowanych komór prawdopodobnie w stanie zagrożenia zawałowego. Poziom II niższy w tym rejonie jest bardzo rozbudowany i tworzy go regularny system chodników (podłużni i poprzeczni) oraz komór (m.in. Wojtarowice, Lobkowicz i Mayer). Komora Wojtarowice uległa zawałowi, który kominując oparł się o złoże pokładowe, w którym wybrano komorę Liszki na poz. I. Podsadzka tej komory widoczna jest w stropie kopuły zawału. Komory Lobkowicz i Mayer są w stanie zagrożenia zawałowego, a na podstawie inwentaryzacji przeprowadzonej w połowie lat 90. XX wieku można uznać [1], że rozpoczął się w nich proces kominowania skał stropowych. Głównym wyrobiskiem poziomu III jest podłużnia Hauer, która krzyżuje się w obrębie komory z poprzecznią Wałczyn. Wzdłuż podłużni Hauer zlokalizowane są m.in.: komory Denko, Sartory I, Sartory II, Brygida, natomiast przy poprzeczni Wałczyn znajduje się komora Hrdina. W filarze wpływów komory Gołuchowski na poziomie IV zlokalizowane są zespoły komór Albrecht i Wüst. Są to komory niedostępne, częściowo podsadzone i w stanie zawałowym [1, 4]. W warunkach Kopalni Soli Wieliczka dłuższe osie wyrobisk komorowych, wyeksploatowanych w bryłach soli zielonych, najczęściej usytuowane są w linii wschódzachód. Zatem ich północne i południowe ociosy mają znacznie większe wymiary od pozostałych. Charakterystycznym przykładem takiej eksploatacji jest komora Gołuchowskiego, o średnich wymiarach poprzecznych około 52 18 m i wysokości do 17 m. Ocios południowy komory jest mocno nachylony w kierunku do komory ( przewieszony ) i niekiedy określany jako stropo-ocios (rys. 3). Wielkość tego przewieszenia jest zmienna i wynosi od 3,5 m w części wschodniej do 7,0 m w zachodniej części komory. Pozostałe ociosy komory są niemal pionowe. 35
36 Rys. 3. Dotychczasowa obudowa podporowa w komorze hr. Gołuchowskiego Fig. 3. Previous standing support in Gołuchowski chamber Przez setki lat eksploatacji złoża soli w kopalni Wieliczka dawni mistrzowie techniki górniczej dopracowali się naturalnego sposobu utrzymania stateczności wyrobisk komorowych poprzez pozostawienie, na obrysie eksploatowanej bryły, skorupy solnej o grubości około 1,0 m. Tak pozostawione komory bezpiecznie funkcjonowały przez dziesiątki i setki lat. Niedoskonałe metody oceny zasięgu możliwej eksploatacji powodowały niekiedy, że ochronny płaszcz solny został przerwany i odsłaniane były skały płonne (głównie zubry), o znacznie gorszych parametrach geomechanicznych od soli, a przede wszystkim bardzo wrażliwe na wpływy atmosferyczne. W takich przypadkach, a także w przypadku komór o bardzo dużych wymiarach (jak komora Drozdowice III, Michałowice itp.) z czasem pogarszał się ich stan techniczny, a komora przechodziła stopniowo w stan zagrożenia zawałowego. Przy odpowiednio wczesnym stwierdzeniu tego stanu, gdy obiekt miał strategiczne znaczenie dla kopalni (z różnych względów), komorę zabezpieczano obudową podporową (w przypadku dużych komór były to zwykle ażurowe kaszty drewniane).
Przedstawiona powyżej sytuacja odnosi się również do komory Gołuchowskiego. W części podstropowej ociosu południowego komory, w trakcie eksploatacji przerwano ciągłość skorupy solnej. W efekcie, aczkolwiek po wielu latach, skorupa tego ociosu odspoiła się a pod stropem powstała szczelina na kontakcie z zubrami. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych rozwarcie szczeliny wynosiło około 40 cm [1, 4]. W trakcie inwentaryzacji komory w ww. latach stwierdzono również rozległe pękniecie półki między komorowej, równoległe do podłużnej osi komory, z jej przemieszczeniem do komory Wałczyn Dolna. Ponieważ komora ta nie była podsadzona pod strop a podpierające półkę ażurowe kaszty drewniane były dość podatne przyjęto hipotezę, że postępująca degradacja południowego ociosu komory m.in. jest związana z przemieszczaniem się dużego fragmentu calizny w kształcie litery L (ocios południowy i półka międzykomorowa), z linią obrotu prawdopodobnie wzdłuż krawędzi stropu przy południowym ociosie komory Wałczyn Dolna. Taka sytuacja spowodowała, że ocios południowy komory Gołuchowskiego pracował jak wielkogabarytowa płyta dwustronnie podparta, na wschodnim i zachodnim ociosie komory, ze strzałką ugięcia (w uproszczeniu) w połowie jej rozpiętości. W efekcie rejestrowano systematyczne przemieszczanie się tego ociosu w kierunku do komory, a naprężenia rozciągające powodowały występowanie pionowych jego spękań, zwłaszcza wzdłuż płaszczyzn osłabienia górotworu. Przemieszczanie się ociosu południowego skutkowało przesuwaniem kasztów przyociosowych do kratownicy. Wówczas podjęto decyzje o rozparciu kasztów o kratownicę. Decyzja ta okazała się brzemienna w skutkach, ponieważ przeniesienie obciążenia z ociosu południowego na sztywną kratownicę spowodowało przemieszczenie dolnej części jej najwyższego piętra w kierunku północnym, a w konsekwencji obudowa podporowa przestała pełnić swoją funkcję. Strop komory stopniowo uginał się, a południowa krawędź płyty stropowej wsparła się na wysuniętej do komory, górnej krawędzi ociosu południowego, dodatkowo ją dociążając. Przemieszczenie się do komory stropowej skorupy solnej, w wyniku przekroczenia sił spoistości, przyczyniło się do odsłonięcia iłów zalegających pomiędzy bryłą soli zielonych, w której wyeksploatowano komorę, a spągiem złoża pokładowego. Iły te charakteryzują się niskimi parametrami wytrzymałościowymi oraz dużą wrażliwością na zmiany wilgotności powietrza. Wpływ wilgoci powoduje że iły pęcznieją, a przy jej braku kruszą się i kominują. Przyjęto zatem, że statyczne obciążenie nasypem iłowym przy południowej krawędzi stropu solnego mogło być jedną z głównych przyczyn powstania rozległego zawału stropu w centralnej części komory. Zawał spowodował całkowite zniszczenie drewnianej kratownicy. 37 4. ZABEZPIECZENIE KOMORY GOŁUCHOWSKIEGO W drugiej połowie lat 80. ZBiPM Cuprum wykonało analizę stanu geotechnicznego komory, wskazując na zaawansowany stan zagrożenia zawałowego [1]. W tej
38 pracy przedstawiono również koncepcję docelowego zabezpieczenia komory. Na jej podstawie opracowano PT jej zabezpieczenia [6] i przystąpiono do prac renowacyjnych i odtworzeniowych. W związku z pogarszającym się stanem technicznym komory, zwłaszcza obudowy podporowej, po wykonaniu stosunkowo niewielkiego zakresu robót, zabezpieczenie komory zostało przerwane. Dla utrzymania drogi komunikacyjnej na poziomie III kopalni w kierunku wschodnim, odcinek podłużni Hauer, przebiegający przez komorę Gołuchowskiego, wygrodzono obudową podporową z łuków ŁP i wyłożono okrąglakami. Jesienią 1998 roku wystąpił rozległy zawał stropu w części centralnej komory. Spowodował zniszczenie obudowy podporowej komory oraz doprowadził do zaciśnięcia wygrodzonego w obudowie ŁP odcinka podłużni Hauer, powodując zamknięcie głównej drogi transportowej na poziomie III w kierunku wschodnim kopalni. Po wystąpieniu zawału w komorze Gołuchowskiego CBPM Cuprum, na zlecenie KS Wieliczka, wykonało PT zabezpieczenia komory [4]. Zakres projektowanych robót dotyczył przede wszystkim sposobu wieloletniego utrzymania stateczności komory Gołuchowskiego i obejmował dobór obudowy kotwowej oraz podporowej, a także obudowę wlotów wszystkich wyrobisk korytarzowych do komory, likwidację pustek w sąsiedztwie komory i stabilizacje jej spodka oraz odtworzenie podstawowych elementów wystroju komory (kratownica, schody, galeryjki wizytacyjne, itp.). Przy projektowaniu tych prac uwzględniono wytyczne konserwatorskie zawarte w Studium... [5]. Mając na uwadze zawałowy stan komory przyjęto założenie, że podstawową jej obudowę stanowić będzie obudowa kotwowa, w postaci długich kotew szkłoepoksydowych, utwierdzonych w górotworze spoiwem mineralnym na bazie cementu magnezytowego (Wieliczka I). W celu odtworzenia historycznego wystroju komory oraz przeniesienia części obciążenia pionowego, jako dodatkową zaprojektowano obudowę podporową, w postaci zrekonstruowanej kratownicy. Na etapie wstępnych uzgodnień przedłożono kopalni trzy warianty zabudowy kratownicy, różniące się zasięgiem oraz sposobem technicznego zabezpieczenia ociosu południowego i stropu przy tym ociosie: wariant I zakładał największą przybierkę ociosu południowego komory dla uzyskania pionowej jego powierzchni, co jest korzystne ze względów geomechanicznych, w przybliżeniu wzdłuż linii spągu. Strop na odsłoniętych powierzchniach również miał być zakotwiony, a kratownica w tym wariancie jest najbardziej rozbudowana. wariant II zakładał odtworzenie geometrii kratownicy w dotychczasowym, historycznym układzie, a po zabezpieczeniu ociosu południowego obudową kotwową (w niezbędnym zakresie), jego wykasztowanie na całej długości, z ewentualnym pozostawieniem w kaszcie przejść do wybranych fragmentów ociosu.
wariant III zakładał częściową przybierkę ociosu południowego, a po jego zabezpieczeniu kotwami zabudowę kratownicy, przy czym jej zakres był znacząco mniejszy niż w wariancie I. Z uwagi na brak możliwości pełnego rozpoznania przebiegu i stanu technicznego ociosu południowego, do realizacji przyjęto sposób zabezpieczenia komory, będący pośrednią wersją wariantu I i III. Założono przy tym możliwość dostosowania zakresu niezbędnych przybierek tego ociosu do bieżącej oceny stanu technicznego sukcesywnie odsłanianych jego powierzchni, a zasięg rozbudowy kratownicy do zakresu wykonanych przybierek ociosu po pierwszej fazie robót. Do zasadniczego zabezpieczenia stropu komory dobrano kotwy szkłoepoksydowe o długości do 10,0 m, montowane wachlarzowo, w siatce kotwienia 1,0 1,0 1,0 m, tj. w układzie trójkąta równobocznego. Odchylenie kotew od pionu przy ociosie północnym wynosiło do około 5 i stopniowo je zwiększano tak aby przy ociosie południowym wynosiło około 25 30. Z uwagi na wydłużony kształt komory oraz istniejącą laminację bryły soli zielonej, w której wykonano komorę Gołuchowskiego, odstąpiono od zabezpieczenia ociosu wschodniego i zachodniego obudową kotwową. Ocios północny w znacznej części został już zabezpieczony obudową kotwą (w latach 1996 i 1997 wg [6]), zatem zakres projektowanych robót obejmował jedynie dobór obudowy uzupełniającej. Dla ociosu południowego dobrano obudową kotwową z żerdzi szkłoepoksydowych o długości do około 6,0 m, instalowanych w siatce regularnej 1,5 1,5 m i mocowanych w górotworze spoiwem na bazie cementu magnezytowego. Po wykonaniu pierwszego zakresu robót zabezpieczających, we wschodniej części ociosu południowego okazało się, że ze względu na synklinalny przebieg pokładu soli spizowej, do jego zabezpieczenia niezbędne było zastosowanie żerdzi o długości 10,0 m. Początkowo żerdzie kotew były mocowane w górotworze spoiwem na bazie cementu magnezytowego, ale ze względu na szczeliny o znacznym rozwarciu (> 5 cm), występujące w ociosie i w stropie nad ociosem, zaczęto stosować klej cementowy KL, charakteryzujący się własnością tiksotropową. Zastosowanie cementu klejowego KL umożliwiło wykonanie kotwień wyprzedzających w stosunku do zabudowy obudowy podporowej i obudowy ostatecznej tego ociosu. Przyjęto również zasadę iż po spięciu warstw stropowych i ociosowych obudową kotwową, szczeliny zostaną wypełnione. W przypadku szczelin ociosowych, o rozwarciu powyżej 5 cm pianą cementową Durafoam lub Teksil. W przypadku szczelin stropowych, o rozwarciu powyżej 5 cm tylko pianą cementową Durafoam, natomiast szczeliny mniejsze, w drugim etapie zaprawą magnezytową (spoiwo mineralne Wieliczka I ). Istotnym elementem zabezpieczenia komory jest obudowa podporowa, nawiązująca do jej historycznego wystroju. Jest to kratownica drewniana trzypiętrowa i dwuprzęsłowa, przy czym jej zabudowę zaprojektowano praktycznie od ociosu wschodniego, zatem w zakresie większym niż poprzednio. Było to podyktowane m.in. znacz- 39
40 nym spękaniem stropu we wschodniej części komory. Kratownica składa się z 12 ram, które zostały wzajemnie spięte na każdym piętrze podłużnicami o przebiegu wschódzachód i tylko one zostały zastabilizowane w ociosach wschodnim i zachodnim. Wiązki stojaków ram kratownicy posadowiono na żelbetowych stopach fundamentowych (rys. 4). Taki sposób posadowienia stojaków kratownicy podyktowany był zaleganiem luźnego nasypu płonnego urobku (podsadzki) na spągu komory (międzykomorowa półka solna) i występowaniem rozległych pustek pod komorą. Rys. 4. Zabezpieczenie komory hr. Gołuchowskiego obudową podporową Fig. 4. Protection of Gołuchowski chamber by standing support Prawidłowa praca kratownicy wymagała stabilizacji spodka komory. Zatem zaprojektowano dwuetapową iniekcję spągu i likwidację ww. pustek. W pierwszym etapie wykonano iniekcję płytką o głębokości do 2,0 m w spodku wykopu pod stopy fundamentowe, której celem było scalenie luźnego nasypu w komorze Gołu-
chowski oraz wypełnienie gęstą podsadzką (zaczynem iłowo-cementowym) pustek pod komorą. Etap ten był realizowany na bieżąco, w ślad za postępem robót w komorze, zwłaszcza usuwaniem zawaliska i zabezpieczaniem stropu komory. W drugim etapie wykonano dosadzanie komory Wałczyn Dolny mieszaniną piaskowosolankową, a następnie iniekcję mieszaniną iłowo-cementową, doszczelniającą luźną podsadzkę w komorze Wałczyn Dolna. Mimo zastosowanej iniekcji systematyczne pomiary przemieszczania się stóp fundamentowych wskazują na stopniowe ich osiadanie, przy czym największe sumaryczne osiadanie występuje na stopach zlokalizowanych wzdłuż ociosu południowego (max 17 mm). Natomiast osiadanie stropu jest niewielkie i nie przekracza 0,5 mm na miesiąc w części komory zabezpieczonej obudową kotwową i podporową. Należy się spodziewać, że po zakończeniu robót zabezpieczających w komorze, zwłaszcza podsadzeniu i ostatecznym zestaleniu podsadzki w komorze Wałczyn Dolna, osiadanie stropu komory ustabilizuje się i nie będzie zagrażało stateczności komory. Powstałe w wyniku zawału wybicie stropowe zostało wykasztowane nad stropnicami kratownicy. Wychodnie iłów zostały pokryte elastycznym torkretem ( Tekfleks ), zbrojonym włóknem szklanym. Takie zabezpieczenie wychodni iłowych było niezbędnym zabiegiem dla powstrzymania procesu ich kominowania. W podcięciach ociosu południowego zrezygnowano z zabudowy kasztów i zastąpiono je wiązkami stojaków. Takie zabezpieczenie powinno poprawić estetykę ostatecznego wystroju komory. Wnękę wschodnią zabezpieczono odrzwiami drewnianymi z kwadraciaków 250 250. Obudowa ta swoim wyglądem nawiązuje do kratownicy. Zasadnicze zabezpieczenie komory jest na ukończeniu. Obecnie wykonywane są ostanie piętra 11 i 12 ramy kratownicy. Do wykonania pozostanie zabezpieczenie wnęki w ociosie zachodnim, dokończenie robót iniekcyjnych głównie w komorze Wałczyn Dolna oraz odtworzenie podstawowych elementów wystroju komory. 41 5. PODSUMOWANIE Ostateczne zabezpieczenie komory hr. Gołuchowskiego spowoduje przede wszystkim, że uratowany zostanie dla potomności cenny zabytek, a dzięki odtworzeniu zabytkowego wystroju komory, w przypadku planowanego poszerzenia dotychczasowej Trasy Turystycznej, Kopalnia Soli Wieliczka zyska ona kolejny atrakcyjny obiekt. Ponieważ komora hr. Gołuchowskiego stanowi fragment stanowiska dokumentacyjnego przyrody nieożywionej [7], jej zabezpieczenie umożliwi udostępnienie komory dla celów dydaktycznych grupom studentów z uczelni górniczych, zwłaszcza Akademii Górniczo-Hutniczej (w ramach współpracy kopalni z AGH). Ponadto odtworzona zostanie główna droga transportu materiałów i odstawy urobku na poz. III do wschodniej części kopalni, co przyczyni się do istotnego skrócenia dotychczasowej trasy.
42 LITERATURA [1] BUTRA J. i inni, Analiza stanu geotechnicznego komory Gołuchowski, z podaniem koncepcji ostatecznego zabezpieczenia, praca niepublikowana ZBiPM Cuprum, Wrocław, 1987. [2] DĘBKOWSKI R. i inni, Analiza stanu technicznego komory Gołuchowski na poz. III KS Wieliczka, praca niepublikowana CBPM Cuprum, Wrocław, 1997. [3] DĘBKOWSKI R. i inni, Projekt techniczny zabezpieczenia komory Gołuchowski. Część I zabezpieczenie stropu we wschodniej części komory, praca niepublikowana CBPM Cuprum, Wrocław, 1998. [4] DĘBKOWSKI R. i inni, Projekt techniczny zabezpieczenia komory Gołuchowskiego (z bieżącymi aktualizacjami), praca niepublikowana CBPM Cuprum, Wrocław, 1999. [5] PRACA ZBIOROWA, Studium historyczno-konserwatorskie komory Agenora Gołuchowskiego na poziomie III Kopalni Soli Wieliczka, praca niepublikowana MŻK, Wieliczka, 1999. [6] STĘPNIOWSKI A. i inni, Projekt techniczny zabezpieczenia komory Gołuchowski, praca niepublikowana PUiEJ Intel-Port, Kraków, 1990. [7] Rozporządzenie nr 10 Wojewody Krakowskiego z dnia 06.06.1997. [8] Materiały źródłowe KS Wieliczka dotyczące budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych w najbliższym sąsiedztwie komory Gołuchowskiego. PROTECTION OF GOŁUCHOWSKI CHAMBER IN THE WIELICZKA SALT MINE WITH REGARD OF RESTORING ITS HISTORICAL FUNCTIONS The paper outlines the history of Gołuchowski chamber, its previous functions as well as mining and geological condition in the region. Moreover the paper presents the reason of roof caving in the center of chamber and methods of its protection.