WP YW WAPNOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ZAWARTOή PRZYSWAJALNYCH FORM FOSFORU, POTASU I MAGNEZU W GLEBIE P OWEJ

WP YW WAPNOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ZAWARTOŒÆ PRZYSWAJALNYCH FORM FOSFORU, POTASU... 49 ROCZNIKI GLEOZNAWCZE Vol. LXIII No 1/2012: 49 54 DOI: 10.2478/v10239-012-0011-6 MA GORZATA NAZARKIEWICZ, JANINA KANIUCZAK Katedra Gleboznawstwa, Chemii Œrodowiska i Hydrologii, Uniwersytet Rzeszowski WP YW WAPNOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ZAWARTOŒÆ PRZYSWAJALNYCH FORM FOSFORU, POTASU I MAGNEZU W GLEIE P OWEJ THE INFLUENCE OF LIMING AND MINERAL FERTILIZATION ON THE CONTENT OF AVAILALE FORMS OF PHOSPHORUS, POTASSIUM AND MAGNESIUM IN HAPLIC LUVISOLS Abstract: The research was carried out on a permanently fertilised field in the area of the Rzeszów Foothills in 1998 2001 with Haplic Luvisols developed from loess. Pasture sunflower, winter wheat, potatoes and spring barley were cultivated in a 4-year cropping system. Different mineral fertilizers NPK with constant Mg and different mineral NPK with constant Mg and Ca were applied in the experiment. Liming was applied in the form of CaO (at the dose of 2.86 t Ca ha 1 ). The experiment included 14 fertilizer objects, in 4 repetitions according to the random sub-blocks method. Analysis of variance (Anova) was applied in statistic processing for double classification: liming (A) and mineral () independently of liming. Liming and mineral raised the phosphorus content in the Ap horizon. Mineral decreased the magnesium content in the t horizon. The combined effect of liming and mineral raised the magnesium content in the t horizon. S³owa kluczowe: gleba p³owa, wapnowanie, nawo enie mineralne, fosfor, potas, magnez Key words: Haplic Luvisols, liming, mineral, phosphorus, potassium, magnesium WSTÊP Naturalna zasobnoœæ gleb w sk³adniki pokarmowe nie zabezpiecza w pe³ni potrzeb pokarmowych roœlin. Z rolniczego punktu widzenia, czyli ywienia roœlin, najwa niejsz¹ grupê stanowi¹ formy przyswajalne. O ich pobraniu decyduje wiele czynników, wœród nich odczyn gleby [Dêbicki, Wiater 1994; Domska i in. 1998; Kaniuczak 1995, 1999; Kaniuczak i in. 1999a]. Okreœlenie odczynu oraz zawartoœci przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu jest podstawowym elementem oceny stanu yznoœci gleb, co pozwala na racjonalne nawo enie tymi sk³adnikami. Nieprawid³owe nawo enie prowadzi do naruszenia równowagi sk³adników pokarmowych w glebie oraz przyczynia siê do jej degradacji [Kuszelewski, abêtowicz 1991]. Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu wapnowania i zró nicowanego nawo enia mineralnego NPK na tle sta³ego nawo enia magnezem, w warunkach uprawy roœlin w czteroletnim zmianowaniu, na zawartoœæ przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu w glebie p³owej wytworzonej z lessu. MATERIA I METODY Œcis³e badania polowe przeprowadzono na sta³ym polu nawozowym w miejscowoœci Krasne k. Rzeszowa, po³o onej na Podgórzu Rzeszowskim. y³o to czwarte zmianowanie roœlin w œcis³ym doœwiadczeniu prowadzonym od 1986 roku. Dwuczynnikowe doœwiadczenie, które za³o ono metod¹ podbloków losowanych w 4 powtórzeniach, obejmowa³o nastêpuj¹ce zmianowanie roœlin: s³onecznik pastewny, pszenica ozima, ziemniaki, jêczmieñ jary. Pierwszym czynnikiem zmiennym by³o wapnowanie (A), a drugim nawo enie mineralne () (niezale nie od wapnowania). Nawo enie obejmowa³o 14 obiektów nawozowych w czterech powtórzeniach. Podstawowy poziom nawo enia mineralnego ( ) zastosowany pod poszczególne roœliny wynosi³: 80 120 kg N ha 1, 34,9 43,6 kg P ha 1, 83 132,8 kg K ha 1. Roœliny uprawiane w zmianowaniu, nawo ono corocznie magnezem w formie siarczanu magnezu w iloœci 24,12 kg Mg ha 1. Wapnowanie w formie CaO (60%) zastosowano pod s³onecznik pastewny w ilo- http://versitaopen.com/ssa oraz http://versita.com.ssa

50 M. NAZARKIEWICZ, J. KANIUCZAK œci 2,86 t Ca ha 1 (wg 1 Hh). Nawozy fosforowe i potasowe zastosowano przedsiewnie pod wszystkie roœliny w zmianowaniu: fosforowe w postaci superfosfatu potrójnego granulowanego, nawozy potasowe w postaci soli potasowej KCl. Nawozy fosforowo-potasowe w ca³oœci zastosowano jesieni¹ przed upraw¹ gleby. Nawozy azotowe w postaci saletry amonowej, wysiano wiosn¹: pod s³onecznik w dwóch równych dawkach przedsiewnie i pog³ównie (2 tygodnie po wschodach); pod pszenicê ozim¹ w fazie krzewienia; pod ziemniaki w ca³oœci przed sadzeniem; pod jêczmieñ jary w ca³oœci przed siewem roœliny. Próbki glebowe pobierano z poziomu próchnicznego Ap (0 25 cm) oraz ze stropowej czêœci poziomu wzbogacania t (26 50 cm) w ka dym roku badañ, po zbiorze roœliny uprawnej. Przyswajalny magnez oznaczono metod¹ Schachtschabela, kolorymetrycznie, natomiast przyswajalny fosfor i potas metod¹ Egnera-Riehma, w tym fosfor kolorymetrycznie, a potas metod¹ emisyjn¹. Do statystycznego opracowania wyników badañ zastosowano analizê wariancji dla klasyfikacji podwójnej (wapnowanie, nawo enie mineralne NPK), obliczaj¹c NIR wg Tukey a. W przypadku stwierdzenia istotnego wp³ywu nawo enia mineralnego (), w celu porównania œrednich z kontrol¹ (1986 r.) obliczono NIR wg Dunneta. WYNIKI I DYSKUSJA Zastosowane wapnowanie zwiêkszy³o zawartoœæ przyswajalnego fosforu w poziomie próchnicznym Ap, natomiast nie mia³o wp³ywu na zawartoœæ tego sk³adnika w poziomie t badanej gleby (tab. 1). Stwierdzono wy sz¹ zawartoœæ przyswajalnego fosforu w poziomach Ap wszystkich obiektów gleby wapnowanej oraz w poziomach t w wiêkszoœci obiektów, w porównaniu do zawartoœci tego sk³adnika w obiektach niewapnowanych. Korzystny wp³yw wapnowania na wzrost zawartoœci przyswajalnego fosforu w poziomie próchnicznym oraz w poziomie wzbogacania, zaobserwowali równie we wczeœniejszych 12-letnich badaniach na tej samej glebie Kaniuczak i in. [1999a]. Dodatni wp³yw wapnowania na zawartoœæ przyswajalnego fosforu w glebie p³owej, wykaza³y badania lecharczyka i in. [1998]. W badaniach arczak i in. [1999] wapnowanie tak e nieznacznie podwy szy³o iloœæ przyswajalnych form fosforu w glebie p³owej w³aœciwej, wytworzonej z gliny zwa³owej. W innych badaniach [Szwedo, muda 1994] zabieg wapnowania nie wykaza³ wp³ywu na zawartoœæ tego pierwiastka. Nawo enie mineralne zró nicowa³o zawartoœæ przyswajalnego fosforu w poziomach próchnicznych TAEL. Zawartoœæ przyswajalnych form fosforu w glebie, w zale noœci od wapnowania (A) i nawo enia mineralnego () (mg P kg 1 ) TALE 1. Available forms content of phosphorus, in depending of liming (A) and mineral () (in mg P kg 1 ) Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Obiekty nawozowe Treatment offertilizer (), 5, 5, 5, 5, 5, 5, 5, 5 N 2 P 2 K 2 Œrednia/MeanA 1,80 Fosfor przyswajalny Available phosphorus 0 25 cm 26 50 cm 34,75 40,00 25,40 34,10 41,00 31,10 30,50 55,80 53,90 50,50 48,50 27,90 67,70 44,70 44,20 66,00 67,00 77,90 80,40 78,00 81,30 74,90 86,10 87,20 71,80 77,40 86,60 64,90 39,48 53,00 46,20 56,00 60,70 54,55 55,90 65,35 70,00 68,85 60,15 52,65 77,15 54,80 14,40 21,90 33,70 21,20 25,40 28,00 16,30 27,20 26,30 17,20 24,30 32,40 26,30 29,00 23,20 29,80 29,10 42,10 32,30 26,00 39,80 33,60 36,30 33,40 31,60 34,90 25,20 25,70 4 72,90 24,50 31,60 NIR T A** = 20,31 ** = 30,13 A = n.i./n.s. Rok/Year 1986 21,60 NIRD/ LSD = 6,11 59,50 A= n.i./n.s. = n.i./n.s. A = n.i./n.s. 18,80 25,85 31,40 31,65 28,85 27,30 28,05 30,40 31,30 25,30 27,95 33,65 25,75 27,35 Objaœnienia Explanations: nawo enie/ NPK Mg, nawo enie/ NPK Mg Ca, ** 0,001 < poziom istotnoœci/significance level 0,01, n.i. ró nice nieistotne / n.s. non significant differences.

WP YW WAPNOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ZAWARTOŒÆ PRZYSWAJALNYCH FORM FOSFORU, POTASU... 51 poszczególnych obiektów nawozowych, a nie wp³ynê³o na jego iloœæ w poziomach wzbogacania. Najni sz¹ zawartoœæ fosforu stwierdzono w poziomach obiektów bez nawo enia, podobnie jak w badaniach arczak i in. [1999]. W badaniach innych autorów [Stêpieñ, Mercik 1999b; Urbanowski i in. 1999] zawartoœæ przyswajalnego fosforu obni y³a siê w glebie z obiektów nienawo onych fosforem. W badaniach w³asnych, systematyczny wzrost przyswajalnych zwi¹zków tego sk³adnika pokarmowego nast¹pi³ po zastosowaniu nawo enia fosforowego. Równie w badaniach Kaniuczak i in. [1999a] wykazano korzystny wp³yw nawo enia mineralnego NPK, a szczególnie fosforem, na zawartoœæ przyswajalnego fosforu w poziomie próchnicznym gleby lessowej. Zastosowane nawo enie mineralne NPK Mg i NPK Mg Ca po³¹czone z wapnowaniem zwiêkszy³o istotnie zawartoœæ przyswajalnego fosforu w poziomach próchnicznych, w porównaniu z zawartoœci¹ tego pierwiastka w 1986 roku (tab. 1). W obiektach nawozowych gleby wapnowanej i nie wapnowanej w poziomach t, zawartoœæ przyswajalnego fosforu wykazywa³a tendencjê do obni ania siê w stosunku do jego zawartoœci w glebie przed rozpoczêciem badañ (1986 r.). Œwiadczy to o wyczerpywaniu siê zapasów przyswajalnego fosforu z poziomów podpróchnicznych. Podobne wyniki uzyskali, na czarnej ziemi w³aœciwej wytworzonej z i³u Panak i in. [1996]. Na korzystny wp³yw nawo enia mineralnego na zawartoœæ przyswajalnego fosforu w glebie zwrócili tak e uwagê Mercik i in. [1993]. Wapnowanie nie zró nicowa³o w istotny sposób zawartoœci przyswajalnego potasu w poziomach Ap i t (tab. 2). Jednak w wiêkszoœci obiektów nawozowych gleby wapnowanej, zawartoœæ tej formy potasu by³a wy sza w porównaniu z niewapnowan¹. W badaniach arczak i in. [1999] stwierdzono tak e nieznaczny wzrost zawartoœci przyswajalnych form potasu, w wyniku wapnowania w warstwie ornej gleby p³owej w³aœciwej, wytworzonej z gliny zwa³owej. Inne wyniki badañ wykaza³y równie niewielki wp³yw wapnowania lub jego brak [Dêbicki, Wiater 1994; Szwedo, muda 1994]. Wyniki wczeœniejszych 8-letnich badañ prowadzonych na glebie p³owej wytworzonej z lessu, wskazuj¹ na korzystny wp³yw zabiegu wapnowania na zawartoœæ przyswajalnego potasu w poziomach Ap i t [Kaniuczak i in. 1999b]. Podobne zale noœci na glebie p³owej stwierdzili tak e lecharczyk i in. [1998]. TAEL. Zawartoœæ przyswajalnych form potasu w glebie w zale noœci od wapnowania (A) i nawo enia mineralnego () (mg K kg 1 ) TALE 2. Available forms content of potassium, in depending of liming (A) and mineral () (in mg K kg 1 ) Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Obiekty nawozowe Treatment offertilizer (), 5, 5, 5, 5, 5, 5, 5, 5 N 2 P 2 K 2 Œrednia/MeanA 64,77 Potas przyswajalny Available potassium 0 25 cm 26 50 cm 135,20 180,07 163,35 157,50 165,27 170,15 183,15 174,90 175,00 157,75 157,60 136,80 191,85 155,67 131,70 201,05 165,30 178,50 185,15 177,60 221,50 184,80 179,60 151,70 180,20 160,00 167,10 206,70 133,45 190,56 164,33 168,00 175,21 173,88 202,33 179,85 177,30 154,73 168,90 148,40 179,48 181,19 106,37 113,05 154,55 122,70 104,05 115,25 116,20 103,10 112,30 152,30 119,00 111,20 151,80 135,25 130,50 185,70 107,50 166,90 136,80 148,00 173,90 161,60 117,90 105,30 119,40 116,10 171,35 143,20 1 177,91 122,65 141,72 NIR T / LSDT = 0,05 A= n.i./n.s. = n.i./n.s. A = n.i./n.s. Rok/Year 1986 120,00 97,00 A= n.i./n.s. A = n.i./n.s. 118,44 149,38 131,03 144,80 120,43 131,62 145,05 132,35 115,10 128,80 119,20 113,65 161,58 139,23 = n.i./n.s. Objaœnienia Explanations: nawo enie/ NPK Mg, nawo enie/ NPK Mg Ca, n.i. ró nice nieistotne / n.s. non significant differences.

52 M. NAZARKIEWICZ, J. KANIUCZAK W badaniach w³asnych, nawo enie mineralne () niezale nie od wapnowania oraz wspó³dzia³anie wapnowania z nawo eniem mineralnym (A) nie mia³y istotnego wp³ywu na zawartoœæ przyswajalnego potasu w badanych poziomach gleby p³owej, wytworzonej z lessu. Jednak wzrastaj¹ce nawo enie potasem, na tle sta³ego nawo enia NP oraz przy sta³ych proporcjach N:P:K, na ogó³ powodowa³o tendencjê wzrostu zawartoœci przyswajalnego potasu w poziomie Ap. Podobne wyniki, tak e na glebie p³owej, uzyskali Stêpieñ i Mercik [1999a] stwierdzaj¹c najni sz¹ zawartoœæ przyswajalnego potasu w obiektach bez nawo enia potasem. W badaniach Murawskiej i in. [1994] uzyskano spadek zawartoœci przyswajalnych form tego sk³adnika, mimo regularnego nawo enia potasem. Zawartoœæ przyswajalnego potasu w poziomach próchnicznych i wzbogacania gleby wapnowanej i niewapnowanej w omawianych obiektach nawozowych, wykazywa³a tendencjê wzrostu w porównaniu z iloœci¹ tego pierwiastka w glebie przed rozpoczêciem badañ (1986) (tab. 2). Jednak zmiany te by³y bardziej widoczne na glebie wapnowanej. Potwierdzaj¹ to tak- e badania Domskiej i in. [1998], w których wzrostowi ph towarzyszy³o wiêksze nagromadzenie potasu. Korzystny wp³yw nawo enia mineralnego na zawartoœæ przyswajalnego potasu w poziomie ornopróchnicznym gleby p³owej, wytworzonej z gliny lekkiej, stwierdzili równie Fotyma i in. [1984] oraz Kêpka [1977]. arczak i in. [1999] wykazali, i efekty wieloletniego nawo enia mineralnego w przypadku potasu (podwy szenie zasobnoœci) by³y widoczne nie tylko w warstwie powierzchniowej, ale te na g³êbokoœci 20 40 cm, co œwiadczy o du ej ruchliwoœci potasu i jego wymyciu do g³êbszych poziomów gleb. Nie stwierdzono istotnego wp³ywu wapnowania na zawartoœæ przyswajalnego magnezu, zarówno w poziomie Ap, jak i t (tab. 3). Jednak w wiêkszoœci obiektów nawozowych gleby wapnowanej w tych poziomach, zaobserwowano wy sz¹ zawartoœæ omawianego pierwiastka ni w obiektach gleby niewapnowanej. We wczeœniejszych badaniach Kaniuczak [1999] wapnowanie wp³ynê³o dodatnio na zawartoœæ przyswajalnego magnezu w poziomie t gleby lessowej. W badaniach Dêbickiego i Wiater [1994], wp³yw wapnowania na zawartoœæ przyswajalnego magnezu w glebie lekkiej, o sk³adzie piasku s³abogliniastego i w glebie ciê kiej (glina ciê ka), by³ nieznaczny. TAELA 3. Zawartoœæ przyswajalnych form magnezu w glebie w zale noœci od wapnowania (A) i nawo enia mineralnego () (mg Mg kg 1 ) TALE 3. Available forms content of magnesium, in depending of liming (A) and mineral () (in mg Mg kg 1 ) Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Obiekty nawozowe Treatment offertilizer (), 5, 5, 5, 5, 5, 5, 5, 5 N 2 P 2 K 2 Œrednia/Mean A 5,50 Magnezprzyswajalny Available magnesium 0 25 cm 26 50 cm 34,40 35,20 36,60 29,30 35,10 31,60 45,20 43,80 41,10 32,30 33,80 30,40 26,60 44,20 47,20 36,70 38,00 39,60 39,00 32,00 28,00 33,00 42,50 52,70 52,50 31,40 34,80 34,10 40,80 35,95 37,15 34,45 37,05 31,80 36,60 38,40 41,80 42,50 43,15 30,90 30,70 39,15 46,70 53,60 66,00 44,50 61,10 53,20 62,60 62,80 54,50 42,40 38,90 44,90 48,30 51,40 71,40 34,60 72,70 53,00 45,70 54,60 33,40 61,10 49,90 76,70 73,60 51,70 42,90 58,40 3 38,51 52,55 55,68 NIR T / LSDT = 0,05 A= n.i./n.s. = n.i./n.s. A = n.i./n.s A= n.i./n.s A*** = 24,41 59,05 44,10 69,35 48,75 53,40 53,90 48,00 61,95 52,20 59,55 56,25 48,30 45,60 54,90 * = 23,88 Rok/Year 1986 73,00 66,00 NIRD = 4,84 Objaœnienia Explanations: nawo enie/ NPK Mg, nawo enie/ NPK Mg Ca, *** poziom istotnoœci/ significance level 0,001, *0,01 <poziom istotnoœci/significance level 0,05, n.i. ró nice nieistotne / n.s. non significant differences.

WP YW WAPNOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ZAWARTOŒÆ PRZYSWAJALNYCH FORM FOSFORU, POTASU... 53 Zwiêkszenie zawartoœci przyswajalnego magnezu, po zastosowaniu wapnowania na kwaœnej glebie lekkiej stwierdzi³y Kotowska i Maciejewska [1998]. Systematyczny wzrost zawartoœci przyswajalnego magnezu, w miarê wzrostu ph gleb ró nych typów po³udniowo-wschodniej Polski, stwierdzili Dubiel i Kaniuczak [1976]. Równie w badaniach nad zawartoœci¹ przyswajalnego magnezu w poszczególnych rodzajach gleb centralnej czêœci Obni enia Podkarpackiego, stwierdzono wzrost jego zawartoœci wraz ze wzrostem wartoœci ph [Kaniuczak 1995]. Tak¹ zale noœæ w swoich badaniach wykaza³a tak e Wiater [1994]. Nawo enie mineralne oraz wspó³dzia³anie wapnowania z nawo eniem mineralnym nie wykaza³o istotnego wp³ywu na zawartoœæ przyswajalnego magnezu w poziomie Ap, tylko w poziomie t. We wczeœniejszych badaniach, prowadzonych na tej glebie przez Kaniuczak [1999], nawo enie mineralne nie wp³ynê³o tak e znacz¹co na zawartoœæ przyswajalnego magnezu w poziomach Ap i t. Kuszelewski i abêtowicz [1991] stwierdzili w glebie lekkiej wzrost zawartoœci przyswajalnego magnezu w wyniku wapnowania, po³¹czonego z nawo eniem mineralnym. adaj¹c wp³yw nawo enia mineralnego (), niezale nie od wapnowania, na zawartoœæ przyswajalnego magnezu w poziomie Ap,, stwierdzono najni sz¹ iloœæ tego pierwiastka w obiektach z 1,5-krotn¹ dawk¹ NPK. WyraŸne obni enie zawartoœci przyswajalnego magnezu w wyniku zastosowania nawo enia wysokimi dawkami azotu i potasu w glebie brunatnej kwaœnej, wytworzonej z piasku gliniastego lekkiego, stwierdzili Nowak i Wo³oszyk [1994]. Wed³ug abêtowicza i Szulca [1999] stosowanie pojedynczych sk³adników nawozowych powoduje wzrost plonów, a tym samym wiêksze wyniesienie magnezu z gleby lekkiej i obni enie jego zasobów. W badaniach w³asnych, zastosowane sta³e coroczne nawo enie magnezem nie zabezpieczy³o stabilizacji jego form przyswajalnych w poziomie próchnicznym gleby lessowej. Podobnie stwierdzi³ Kêpka [1977] i gleba p³owa wytworzona z gliny lekkiej, nawo ona obornikiem, zawiera wiêcej przyswajalnego magnezu w porównaniu do gleby nawo onej tylko mineralnie. Œrednia zawartoœæ przyswajalnego magnezu w poziomie t badanej gleby by³a wy sza od jego zawartoœci w poziomie próchnicznym, co œwiadczy o znacznym jego wymyciu z poziomu Ap. Pierwiastek ten jest podatny na przemieszczanie w g³¹b gleby [Ruszkowska i in. 1993]. W poziomie próchnicznym i w mniejszym stopniu w poziomie wzbogacania, zaobserwowano wyczerpywanie siê przyswajalnego magnezu w stosunku do roku 1986 (tab. 3). Ju we wczeœniejszym, 8-letnim okresie badañ przeprowadzonych na glebie lessowej, zawartoœæ przyswajalnego magnezu w glebie bez wapnowania i z wapnowaniem, obni y³a siê lub wykazywa³a tendencjê do obni ania w odniesieniu do stanu przed rozpoczêciem badañ (1986) [Kaniuczak 1999a]. W 30-letnim okresie badañ prowadzonych nad zasobnoœci¹ gleb w magnez obni y³a siê równie zawartoœæ tego sk³adnika [Czuba 1995]. WNIOSKI 1. Wapnowanie gleby zwiêkszy³o zawartoœæ przyswajalnego fosforu w poziomie Ap gleby p³owej. Zabieg ten nie mia³ istotnego wp³ywu na zawartoœæ przyswajalnych form potasu i magnezu. 2. Nawo enie mineralne NPK wp³ynê³o na wzrost zawartoœci przyswajalnych form fosforu w poziomie próchnicznym Ap, po zastosowaniu wysokich dawek tego pierwiastka. Mia³o równie istotne znaczenie w kszta³towaniu zawartoœci przyswajalnego magnezu w poziomie t. 3. Wspó³dzia³anie wapnowania i nawo enia mineralnego mia³o istotny wp³yw na wzrost zawartoœci przyswajalnego magnezu w poziomie t, w obiektach gleby wapnowanej. 4. Porównuj¹c œrednie zawartoœci przyswajalnych form badanych pierwiastków w czwartej rotacji ze stanem z 1986 roku, nale y stwierdziæ istotny wzrost zawartoœci przyswajalnych form fosforu w poziomie Ap oraz istotne obni enie zawartoœci przyswajalnych form magnezu w poziomie t. W obydwu poziomach badanej gleby wyst¹pi³a tendencja wzrostu zawartoœci przyswajalnego potasu. LITERATURA ARCZAK., CWOJDZIÑSKI W., NOWAK U. 1999. Wp³yw nawo enia mineralnego i organicznego na niektóre w³aœciwoœci gleby w statycznym doœwiadczeniu polowym. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 467: 177 183. LECHARCZYK A., SKRZYPCZAK G., PIECHOTA T. 1998. Wp³yw systemu nastêpstwa roœlin oraz nawo enia na odczyn gleby w doœwiadczeniu wieloletnim. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 456: 483 487. CZUA R. 1995. Zmiany zasobnoœci gleb kraju w trzydziestoleciu oraz eksperymentalna ocena systemów regeneracji nadmiernie wyczerpanych ich zasobów. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 421, a: 59 65. DÊICKI R., WIATER J. 1994. The influence of defecation lime on soil ph and content of available nutrients. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 413: 83 87. DOMSKA D., ORZECKA D., WOJTKOWIAK K. 1998. Zmiany w zawartoœci wybranych sk³adników pokarmowych w glebach w zale noœci od ich odczynu. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 456: 525 529.

54 M. NAZARKIEWICZ, J. KANIUCZAK DUIEL W., KANIUCZAK J. 1976. Zawartoœæ przyswajalnego magnezu w glebach po³udniowo-wschodniej Polski. Acta Agraria Et Silvestria, Series Agraria. 16, 2: 3 17. FOTYMA M., GOSEK S., ADAMUS M., KOZ OWSKA H. 1984. Wp³yw du ych dawek nawozów potasowych na plony roœlin oraz na bilans i zawartoœæ przyswajalnego potasu w glebie. Pam. Pu³. 82: 85 98. KANIUCZAK J. 1995. Magnez przyswajalny w glebach centralnej czêœci Obni enia Podkarpackiego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 421, a: 181 191. KANIUCZAK J. 1999. Zawartoœæ niektórych form magnezu w glebie p³owej wytworzonej z lessu w zale noœci od wapnowania i nawo enia mineralnego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 467: 307 316. KANIUCZAK J., G SIOR J., WOŸNIAK L. 1999a. Wp³yw wieloletniego nawo enia mineralnego i wapnowania na zawartoœæ przyswajalnego fosforu w glebie lessowej. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 465: 251 260. KANIUCZAK J., HAJDUK E., NOWAK M. 1999b. Zawartoœæ niektórych form potasu w glebie p³owej wytworzonej z lessu w zale noœci od wapnowania i nawo enia mineralnego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 467: 279 290. KÊPKA M. 1977. Wp³yw nawo enia organicznego i mineralnego na zawartoœæ w glebie sk³adników ³atwo przyswajalnych przez roœliny. Zesz. Nauk. SGGW-AR Warszawa, Rolnictwo 16: 75 86. KOTOWSKA J., MACIEJEWSKA M. 1998. Zawartoœæ magnezu i wapnia w glebie lekkiej nie wapnowanej oraz wapnowanej dwiema dawkami wêglanu wapnia. Chemia i in ynieria ekologiczna 5, 4: 309 313. KUSZELEWSKI L., AÊTOWICZ J. 1991. Skutki niezrównowa onego nawo enia mineralnego w œwietle trwa³ego doœwiadczenia polowego. Rocz. Glebozn. 42, 3/4: 9 17. AÊTOWICZ J., SZULC W. 1999. Nawo enie jako czynnik determinuj¹cy glebowe zasoby magnezu przyswajalnego na glebie lekkiej. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 465: 403 409. MERCIK S., NOWOSIELSKI O., PAUL M. 1993. Wp³yw zró - nicowanego nawo enia i zmianowania na zawartoœæ sk³adników pokarmowych w glebie p³owej po 35 i 70 latach w statycznych doœwiadczeniach nawozowych. Zesz. Nauk. AR Kraków 277, 37(1): 85 94. MURAWSKA., SPYCHAJ-FAISIAK E., ANDRZEJEWSKI J. 1994. Wp³yw wieloletniego nawo enia azotowo-potasowego na zmiany zawartoœci przyswajalnego potasu i jego bilans. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 414: 89 98. NOWAK W., WO OSZYK C. 1994. Wp³yw nawo enia mineralnego na zmiany odczynu i zawartoœci przyswajalnych form magnezu, manganu, cynku i miedzi w glebie. iuletyn Magnezologiczny 4. III Sympozjum Magnezologiczne. Magnez w œrodowisku biologicznym: 166 168. PANAK H., WOJNOWSKA T., SIENKIEWICZ S. 1996. Zmiany niektórych w³aœciwoœci chemicznych i fizykochemicznych czarnych ziem kêtrzyñskich pod wp³ywem intensywnego nawo enia azotem. Rocz. Glebozn. 47, 3/4: 41 46. RUSZKOWSKA M., SYKUT S., RÊOWSKA Z., KUSIO M. 1993. ilans sk³adników pokarmowych w doœwiadczeniu lizymetrycznym (1985 1989). II. ilans wapnia, magnezu i siarki. Pam. Pu³. 103: 79 97. STÊPIEÑ W., MERCIK S. 1999a. Formy potasu w glebie oraz bilans tego sk³adnika w wieloletnich doœwiadczeniach polowych w Skierniewicach. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 465: 81 91. STÊPIEÑ W., MERCIK S. 1999b. Zmiany zawartoœci fosforu i potasu w glebie oraz plonowania roœlin na przestrzeni 30 lat na glebie nawo onej i nie nawo onej tymi sk³adnikami. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 467: 269 278. SZWEDO J., MUDA E. 1994. Effect of soil management and liming on the changes of chemical properties of acid soils in an orchard. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 413: 301 306. URANOWSKI S., JASKULSKA I., URANOWSKA T. 1999. Zmiany zawartoœci wêgla organicznego oraz makroelementów w glebie pod wp³ywem wieloletniego nawo enia. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 465: 353 361. WIATER J. 1994. The content of available nutrients in soils depending on the level of their acidification. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 413: 307 313. Dr in. Ma³gorzata Nazarkiewicz Katedra Gleboznawstwa, Chemii Œrodowiska i Hydrologii Uniwersytet Rzeszowski ul. M. Æwikliñskiej 2, 35-601 Rzeszów tel.17 8721634 e-mail: nazarm@univ.rzeszow.pl