CZYSZCZENIE I ODKAŻANIE KURNIKA DLA TOWAROWYCH KUR NIEŚNYCH Branża drobiarska rozwija się bardzo dynamicznie, a wraz z nią sektor produkcji jaj spożywczych. Wdrożenie w UE z dniem 1 stycznia 212 r. zakazu używania tradycyjnych klatek dla kur nieśnych wykazało, jak wielkotowarowa, intensywna produkcja jaj spożywczych musi być elastyczna i szybko reagować na wszelkie zmiany, by mogła przetrwać na rynku nie tylko dziś,ale i w przyszłości. Głównym celem zakazu stosowania tradycyjnych klatek było podniesienie poziomu dobrostanu w chowie kur nieśnych, ale pominięto w tym przypadku problem utrzymania higieny w tzw. alternatywnych systemach chowu niosek. Dotyczy to szczególnie chowu zamkniętego kur w kurnikach, w których nioski przebywają co najmniej 58 tygodni, często w warunkach wyróżniających się wysokim stopieniem zabrudzenia obornikiem, resztkami paszy, pomiotem, różnego rodzaju pyłami itp. Należy odpowiedzieć na pytanie, w którym z systemów utrzymania kur można najłatwiej zadbać o odpowiednią higienę, a także jak łatwe do czyszczenia i odkażenia są poszczególne elementy środowiska, w którym nioski przebywają? Dokładne wyczyszczenie i odkażanie kurnika dla kur nieśnych można przeprowadzić praktycznie tylko co 12-13 miesięcy. Producent jaj przed zasiedleniem kurnika nowym stadem kur powinien wykorzystać okazję do zwalczania czynników chorobotwórczych, takich jak bakterie Salmonelli i inne. Jak podaje Koncicki w podręczniku Hodowla i użytkowanie drobiu (PWRiL, 212), odkażanie (dezynfekcja) środowiska, w którym utrzymywany jest drób, jest nieodłącznym elementem higieny i zwalczania w nim czynników chorobotwórczych. Przed zastosowaniem dezynfekcji, należy jednak przeprowadzić dokładne - o czym się często zapomina - oczyszczenie, czyli sanityzację, polegającą na usunięciu z pomieszczeń drobiarskich obornika lub pomiotu, zmyciu wodą - zawierającą rozpuszczone w niej środki myjące (detergenty) - ścian, sufitu i posadzki oraz znajdującego się w pomieszczeniu sprzętu i urządzeń drobiarskich. W wyniku zastosowania właściwej procedury czyszczenia można usunąć z pomieszczenia >9% chorobotwórczych mikroorganizmów (Koncicki, 212). Dezynfekcję zapobiegawczą, bieżącą i końcowa, ze względu na konieczność korzystania z bardzo specjalistycznego sprzętu, służącego do rozprowadzania środków odkażających przy pomocy różnego rodzaju zamgławiaczy, powinno się zlecić wyspecjalizowanej, profesjonalnej firmie. Najczęściej, podczas tzw. przerw technologicznych, pomiędzy kolejnymi zasiedlaniami pomieszczeń drobiarskich, stosuje się czyszczenie i dezynfekcję (C&D) zapobiegawczą (Wężyk i Gilewski, 213). Bosssyut i Lieven (212) badali w pięciu kurnikach, różniących się konstrukcją i rodzajem wyposażenia, odmienne systemy chowu kur nieśnych. Kurniki zostały wyczyszczone i odkażone przez tę samą profesjonalną firmę, a następnie określono między nimi różnice w pracochłonności, zużyciu wody i środków czyszczących, przy stosowaniu tej samej procedury C&D. Odkażanie bieżące stosuje się w czasie wybuchu w stadzie choroby zakaźnej, a odkażanie końcowe - po jej wygaśnięciu oraz po usunięciu ptaków chorych i zakażonych. Wg Koncickiego (212), na rynku jest obecnie wiele nowych środków dezynfekcyjnych o szerokim zakresie działania i dużej skuteczności 8
ich stosowania. Zainteresowani znajdą obszerne informacje na ten temat we wspomnianym wyżej podręczniku Hodowla i użytkowanie drobiu (PWRiL, 212). Bossuyt i Dambre (212) analizowali wyniki zastosowanych procedur C&D, na podstawie pobranych i inkubowanych wymazów na płytkach RODAC. Rozwój kolonii na płytkach był podstawą do przeprowadzenia oceny poziomu higieny w badanych pięciu systemach chowu niosek. Na 25 płytkach oceniano rozwój kolonii bakterii z wymazów pobranych przed przeprowadzeniem czyszczenia badanego systemu oraz po wykonaniu odkażenia. Wymazy inkubowane na 4 płytkach pobrano z podłogi; na 3 płytkach pobrano z linii pojenia (rura i poidełka - kubki), z siatkowej podłogi w gniazdach, ze ścian bocznych gniazda, z linii paszowej; inkubowane na 2 płytkach - z sufitu i ze ścian; na 1 płytce - z taśmy zbiorczej na jaja, z pojemnika paszowego, magazynu i pakowni jaj oraz z siatki umieszczonej na wlocie powietrza. Liczbę kolonii tworzących jednostki oceniano punktowo: zero jednostek/ płytkę = punktów; 1-4 jednostek/płytkę = 1 punkt; 41-12 jednostek/na płytkę = 2; 211-4 jednostek/płytkę = 3 punkty; > 4 jednostek /płytkę = 4 punkty; przy niepoliczalnej liczbie jednostek (klastrów)/płytkę = 5 punktów. Wyniki uzyskane w badaniach Bossuyt i Dambre (212) interpretują następująco: < 1,5 punktów; uznano, że procedurę C&D przeprowadzono właściwie; > 1.5 i <3.l; procedurę C&D należy powtórzyć przed zasiedleniem kurnika nowym stadem kur nieśnych; > 3; procedurę C&D należy powtórzyć a jej wykonanie zlecić profesjonalnej firmie, która odpowiednio wyczyści kurnik przed zasiedleniem kurnika nowym stadem kur nieśnych. Przeprowadzenie porównań Porównywano efekty zastosowanych procedur C&D w pięciu następujących systemach chowu kur nieśnych: a. klatki wzbogacone z centralnym zbiorem jaj; b. klatki tradycyjne z centralnym zbiorem jaj; c. chów ekologiczny z dostępem do wybiegu; d. kolonijne (grupowe) klatki wzbogacone; e. system ściółkowy z dostępem do werandy (ogrodu zimowego). Każdy z ww. systemów chowu wyróżnia się innymi cechami oraz innymi punktami krytycznymi, które wpływają na kształtowanie się kosztów pracy, długość czasu potrzebnego na przeprowadzenie czyszczenia na sucho i na mokro. W przypadku niektórych systemów proces czyszczenia przebiegał łatwiej niż w innych i dlatego w przypadku utrudnionego czyszczenia kurnika, ryzyko niedokładnego przeprowadzenia tej czynności zawsze jest większe, wpływając potem na wynik dezynfekcji, szczególnie w przypadku pozostawienia wielu cząstek materii organicznej. Ten związek przyczynowo - skutkowy tworzy niekiedy błędne koło, przyczyniając się do ponownego zakażenia każdego nowego stada. Do mycia, Bossyut i Dambre (212) stosowali 1.5% detergent Kenosan, rozprowadzany zamgławiaczem (Wężyk i Gilewskie, 213), z wyjątkiem tradycyjnych klatek, które myto tylko wodą. Do dezynfekcji wykorzystano dobrze zbadane, o silnym działaniu bakterio-, wiruso- i grzybobójczym, dwa produkty: VIROCID i CID2. Niektóre preparaty dezynfekcyjne stosowano poprzez zamgławianie (2-25%), a inne w dezynfekcji na mokro - w postaci piany (21%). W tabeli 1. przedstawiono różne metody dezynfekcji, stosowanej w zależności od systemu chowu kur oraz związane z tymi czynnościami poniesione nakłady. W wzbogaconej klat- 1
ce z gniazda wyciągano matę i czyszczono ją poza kurnikiem. W przypadku kurnika o dwupoziomowej podłodze pył oraz zużytą ściółkę (obornik), znajdujące się na drugim piętrze, przenoszono na piętro pierwsze. Dużo brudu pozostaje między piętrami i dlatego czyszczenie przeprowadzane w tym systemie chowu jest bardzo pracochłonne. Czyszcząc tradycyjne klatki (b) wodą, osiągano średni poziom czystości 4.6 punktów. W systemie ekologicznym (c) zdemontowane poidła i karmidła myto wodą pod ciśnieniem. Dlatego też procedura czyszczenia tego systemu utrzymania kur na stosunkowo małej powierzchni wymagała wielu godzin i wielu pracowników. Stosunkowo łatwe do czyszczenia były klatki kolonijne (3.1 pkt.). Punktem krytycznym były jednak gniazda do znoszenia jaj. W systemie chowu ściołowego (e), stara ściółka nie jest automatycznie usuwana, ale poidła i karmidła, podobnie jak i maty wyścielające gniazda, można stosunkowo łatwo zdemontować i wynieść na zewnątrz kurnika do oczyszczenia. Czyszczenie na sucho było bardzo pracochłonne, ale pozwoliło na osiągnięcie oceny na poziomie 2.7 pkt. Wielkość nakładów finansowych na pracę i zużyte materiały wpływa na ostateczny wynik i kalkulację kosztów dezynfekcji, której wynik powinien być równy lub niższy od przewidzianej procedurami normy dla C&D. W Tabeli 2. przedstawiono wynik dezynfekcji, oceniony w punktach dla każdego systemy chowu kur nieśnych Wyniki dezynfekcji Wg Bossyut i Dambre (212), zabiegi dezynfekcyjne prowadzone w klatkach tradycyjnych i w chowie ekologicznym z dostępem do wybiegów nie są skuteczne, osiągając poziom odpowiednio 1.7 i 1.6 pkt. Stosowana tradycyjnie do czyszczenia, przed dezynfekcją, woda pozostawiała zbyt dużo cząstek organicznych. Gniazda były nadal zabrudzone, gdyż roztwór dezynfekcyjny, rozpylany spryskiwaczem, nie docierał skutecznie do wszystkich zakamarków gniazda. Z tego wynika, że ekologiczny system chowu można skutecznie odkazić tylko poprzez zamgławianie mgłą, zapewniającą szybki i automatyczny kontakt preparatu dezynfekcyjnego z odkażaną powierzchnią. Dezynfekcja podłogi z drewnianego rusztu była bardzo mało skuteczna (3.5 pkt.). W przypadku odkażania wzbogaconej klatki z centralną taśmą zbioru jaj (a), wynik oceny wyniósł dla piętra 1.5 pkt., a dla pakowalni jaj był wyższy. Dobre wyniki oceny dezynfekcji taśmy zbiorczej jaj uzyskano dzięki zamon- Tabela. 1 Metody czyszczenia i dezynfekcji pomieszczeń w różnych systemach utrzymania kur nieśnych (Bossuyt i Dambre, 212) System utrzymania Liczba kur na podłodze i na m² Czyszczenie Mycie Zużycie środków w litrach Metoda dezynfekcji Ocena punktowa Zużyciemateriałów w litrach Dezynfekcja h osób h osób h osób Klatki wzbogacone, taśma do zbioru jaj 6. 192 m² 36 5 276 5 6 3,9 Zamgławia-nie na gorąco 3 n* n Klatki tradycyjne Ekologiczny, wybiegowy Wolierowy, dwupoziomowy Podłogowy z werandą 13.5 8 m² 7.2 1.2 m² 24. 78 m² 3. 3.5 m² 2 2 6 5 woda 4,6 oprysk 2 n n 1 2 25 3 7 2 1 12 13 3 4 3,8 zamgławianie na gorąco 1 n n 3 2 3,1 piana 4 3 2 3 6 2,7 piana, zamgławianie na gorąco 4 2 3,5 n 2 n *n - nie odnotowano 12
towaniu jej w ulepszonej klatce kolonijnej (d), a dla procedury usuwania obornika z systemu chowu (e) z werandą odpowiednio 1.1 i 1.3 pkt. Mało skuteczna, bo na poziomie 3.3 pkt okazała się dezynfekcja linii pojenia w alternatywnym chowie (e), dlatego że wymaz pobrano ze ściółki pod poidełkiem. Linia pojenia w trakcie dezynfekcji była opuszczona w dół i środek dezynfekcyjny do niej nie dotarł. Gdyby nie popełniono tego błędu, wynik osiągnąłby.7 pkt. Do odkażania wykorzystano preparat dezynfekujący Virocid, rozprowadzany prostą lancą. W alternatywnym systemie chowu kur (e), uzyskane wyniki po przeprowadzeniu dezynfekcji mokrej obniżyły się z 1,3 do,8. Różnice w konstrukcji między kurnikami mogą mieć wpływ na wynik przeprowadzonego czyszczenia na sucho lub na mokro, ale prawidłowe przeprowadzenie tych czynności pozwala uniknąć negatywnych wpływów. Zamgławianie, prawidłową dawką środka odkażającego, ma istotne znaczenie dla dezynfekcji kurnika i zniszczenia w nim czynników chorobotwórczych. W werandach należałoby przeprowadzić także pomiar dla skuteczności dezynfekcji na mokro. Nowoczesne preparaty odkażające charakteryzują się aktywnością bójczą i właściwościami myjącymi, co znacznie ogranicza ich stosowanie przed wykonaniem dezynfekcji. Wybór preparatu powinien zależeć od oporności zarazków, rodzaju odkażanych obiektów oraz charakteru dezynfekcji. Wg Koncickiego (212), dobry preparat dezynfekcyjny powinien się wyróżniać dostateczną siłą bójczą w stosunku do szerokiego zakresu drobnoustrojów i nie Tabela. 2 Ocena punktowa skuteczności dezynfekcji kurników i pomieszczeń pomocniczych w różnych systemach chowu kur nieśnych (średnia ocena Ø = 1,5p (Bossuyt i Dambre, 212). Miejsce oceny *n - nie odnotowano Klatki wzbogacone, taśma do zbioru jaj Ø ocena - 1,48p Klatki tradycyjne Ø ocena - 1,7p Ekologiczny, wybiegowy Ø ocena - 1,6p Wolierowy, dwupoziomowy Ø ocena - 1,1p Podłogowy z werandą Ø ocena - 1,3p System pojenia 2, 2, 1, 2, 3,3 Magazyn jaj 2, 2, 4, n 1, Taśma do jaj *n n n 1,5 *n Silosy/zbiorniki, 2, 1, n, Wloty powietrza, 1,,,, Spody klatek n n O,3 n Boki klatek n n n 1, n Gniazda 1,3 2,7,7 n,5 Sufit,5 1,, 1, 1, Korytarz n n n 1, na Ruszt 1, 1,5 3,5 n,7 Podłoga 2,7 1, 2,7 n 1, Silos paszowy na na n 1, n Linia paszowa,7 1,3 1,3 1, 1, Sortownia jaj 3, 1, 3, 3, n Ściany 1,5 2, 1, n n 14
AKTUALNOŚCI wywoływać powstawania oporności u niszczonych czynników patogennych. W każdym środowisku nie powinien być toksyczny dla ludzi i zwierząt, dobrze rozpuszczać się w wodzie i innych płynach oraz tworzyć trwałe roztwory robocze. Ze względu na ich dużą aktywność, preparaty te winno się stosować zgodnie z zaleceniami zamieszczonymi w ulotce lub na etykiecie, przestrzegając przy tym zasad osobistej ochrony (kombinezony, maski, okulary, rękawice). Zagadnienia stosowania w odkażaniu kurników specjalnej aparatury, tj. spryskiwaczy i zamgławiaczy oraz odpowiednich preparatów chemicznych, przedstawili w nr 4/213 OID Wężyk i Gilewski. Reasumując można powiedzieć, że walory genotypu kur ujawnią się tylko w optymalnych warunkach środowiskowych. Posiadacz zatem najbardziej wyrafinowanego zestawu komercyjnego kur nieśnych, żywionych specjalnie dobraną paszą i szczepionych profilaktycznie zgodnie z wszystkimi obowiązującymi programami - nie uzyska w stadzie zadawalających wyników produkcyjnych, gdy nie zadba o wysoki poziom higieny w kurniku. dr inż. Ryszard Gilewski Prof. dr hab. Stanisław Wężyk 15