Prof. dr hab. Stanisław Biernat Unia Europejska i prawo unijne po Traktacie z Lizbony -zagadnienia wprowadzające STUDIA PODYPLOMOWE 7 listopada 2015 r. Droga Polski do Unii Europejskiej 1991 Podpisanie Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską z jednej strony a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej strony (Układu Europejskiego) 1994 Wejście w życie Układu Europejskiego 1994 Złożenie wniosku Rzeczypospolitej Polskiej o przystąpienie do Unii Europejskiej 2 1
1997 Podjęcie decyzji Rady Europejskiej o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Polską (i innymi państwami) 1998-2002 Negocjacje akcesyjne (w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej) 13 grudnia 2002 Rada Europejska w Kopenhadze: decyzja o zakończeniu negocjacji z 10 państwami europejskimi, w tym Polską 16 kwietnia 2003 Podpisanie Traktatu o przystąpieniu do Unii Europejskiej (traktatu akcesyjnego) 3 7-8 czerwca 2003 r. referendum w Polsce w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację traktatu akcesyjnego. Frekwencja: 58,85 % Za - 77,45 %; przeciw 22,55 %. 23 lipca 2003 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej ratyfikował traktat akcesyjny. 1 maja 2004 r. wejście w życie traktatu akcesyjnego 4 2
Obecnie Polska jest od ponad 10 lat państwem członkowskim UE i podmiotem wszelkich praw i obowiązków z tego wynikających Polska jest związana prawem unijnym Prawo UE jest częścią obowiązującego w Polsce porządku prawnego Prawo UE wywiera wielki wpływ na treść praktycznie wszystkich gałęzi prawa polskiego 5 Polskie organy państwowe (władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej) (współ)uczestniczą w tworzeniu prawa unijnego oraz stosują prawo UE w Polsce Obywatele RP są obywatelami Unii i korzystają z praw z tym związanych. Dotyczy to zwłaszcza prawa do przemieszczania się i zamieszkania na terytorium Unii 6 3
Rozszerzanie się Wspólnot Europejskich (obecnie: Unii Europejskiej) Od 1951 i 1957 r. 6 państw 1973 Wielka Brytania, Irlandia, Dania (sprawa Norwegii) 1981 Grecja 1986 Hiszpania i Portugalia 1995 Austria, Szwecja, Finlandia (sprawa Norwegii) 2004 Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowenia, Cypr, Malta 2007 Bułgaria i Rumunia 2011 r. Podpisanie Traktatu akcesyjnego Chorwacji do UE Weszła w życie 1 lipca 2013 r. 7 Dyskusje na temat dalszego rozszerzenia Unii i końca tego procesu Islandia Serbia i dalsze państwa bałkańskie, Turcja Ukraina umowa stowarzyszeniowa? 8 4
Rozwój podstaw prawnych integracji europejskiej po 1945 r. 1951 Paryż: Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali wszedł w życie w 1952 r.; wygasł w 2002 r. Zawarło go 6 państw: Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg 9 1957 Rzym: Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) wszedł w życie w 1958 r., na czas nieoznaczony od 1994 r. nazwa: Traktat o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (WE) TWE Inna nazwa: Traktat Rzymski 6 państw: Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg 10 5
1957 Rzym: Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EUROATOM) 1992 Maastricht: Traktat o Unii Europejskiej (TUE) wszedł w życie w 1994 r. 11 Kolejne nowelizacje Traktatów (TWE i TUE): 1986: Jednolity Akt Europejski 1992 Maastricht 1997 Amsterdam 2001 Nicea (traktat wszedł w życie w 2003 r.) 12 6
Przebieg ostatnich reform traktatowych Unii Od co najmniej 2000 r.: przekonanie, że niezbędne są reformy traktatowe Unii w nowej sytuacji dużej liczby państw i potrzeby ściślejszej integracji 2002-2003 działalność Konwentu Europejskiego stworzenie projektu Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy (Traktatu Konstytucyjnego) 13 październik 2004 podpisanie w Rzymie Traktatu Konstytucyjnego i rozpoczęcie procesu jego ratyfikacji maj-czerwiec 2005 negatywne wyniki referendów we Francji i Niderlandach kryzys konstytucyjny Dalsze prace nad reformami konstytucyjnymi 14 7
Uwieńczenie reform konstytucyjnych 13 XII 2007 r. podpisanie traktatu w Lizbonie (Traktatu Lizbońskiego) Wejście w życie Traktatu lizbońskiego: 1 grudnia 2009 r. 15 Co składa się na Traktat Lizboński Dwa traktaty o równej mocy prawnej 1/ Traktat o Unii Europejskiej (TUE) zmieniony w stosunku do wcześniejszego traktatu o tej samej nazwie 2/ Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) znacznie zmieniony w stosunku do wcześniejszego Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej 16 8
Oprócz tekstów samych traktatów: 37 protokołów do traktatów mających moc prawną równą traktatom 65 deklaracji do traktatów lub protokołów wszystkich państw, niektórych lub pojedynczych państw nie mają charakteru prawnie wiążącego mają znaczenie polityczne i interpretacyjne 17 Karta Praw Podstawowych Proklamowana w 2000 r. w Nicei Początkowo: o charakterze politycznym i moralnym, ale niewiążąca prawnie od wejścia w życie Traktatu lizbońskiego: moc wiążąca na równi z traktatami nie wchodzi w skład traktatów, nie jest ich częścią 18 9
Elementy demokracji bezpośredniej w Unii Art. 11 ust. 4 TUE: Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo znacznej liczby Państw Członkowskich, mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przedłożenie, w ramach jej uprawnień, odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatów wymaga aktu prawnego Unii. 19 Art. 11 TUE Wzmocnienie roli parlamentów narodowych. M.in.: otrzymują projekty aktów prawodawczych sprawują kontrolę przestrzegania zasady pomocniczości sprawują kontrolę w obszarze wolności bezpieczeństwa i sprawiedliwości uczestniczą w procedurze zmiany traktatów uczestniczą w procedurze przyjmowania nowych państw do UE 20 10
W ostatnich latach: kryzys gospodarczy i instytucjonalny Unii Początek: poważne trudności finansowe i gospodarcze niektórych państw członkowskich (Grecja, Portugalia, Hiszpania, Włochy, Irlandia) Brak zadowalających podstaw traktatowych do udzielania pomocy państwom Wady strukturalne systemu strefy euro: Brak instrumentów kontroli polityki budżetowej i zintegrowanego systemu nadzoru bankowego 21 Mechanizmy przeciwdziałania kryzysowi gospodarczemu Zmiany w traktatach konieczność zgody wszystkich państw Umowy międzynarodowe państw strefy EURO Traktat o Europejskim Mechanizmie Stabilizacyjnym Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej Traktat o Unii Bankowej (projekt) 22 11
Cecha charakterystyczna obecnej sytuacji prawnej w Unii Coraz większe zróżnicowanie sytuacji prawnej: Państw strefy EURO Państw członkowskich spoza strefy EURO 23 Problemy Polski z tym związane Polska nie należy do strefy EURO Aby przystąpić, musi spełnić warunki ekonomiczne, tzw. kryteria konwergencji dotyczące: stabilności cen fiskalne kursowe odnoszące się do stóp procentowych Korzyści związane z przynależnością do strefy EURO 24 12
Kryteria polityczne i konstytucyjne Akceptacja narodu bezpośrednia lub wyrażona przez Parlament Konieczność zmiany Konstytucji RP, Zwłaszcza: art. 227, dotyczącego NBP i Rady Polityki Pieniężnej 25 Sygnalizacja: wybrane przepisy traktatów europejskich odnoszące się do środowiska Fragment preambuły do TUE: WYRAŻAJĄC MOCNĄ WOLĘ popierania postępu gospodarczego i społecznego swych narodów poprzez urzeczywistnienie rynku wewnętrznego oraz umacnianie spójności i ochrony środowiska, przy uwzględnieniu zasady zrównoważonego rozwoju, oraz prowadzenia polityk, które zapewnią, że integracji gospodarczej towarzyszyć będzie równoczesny postęp w innych dziedzinach, 26 13
Art. 3 ust. 3 TUE: Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska. Wspiera postęp naukowotechniczny. Artykuł 11 TFUE: Przy ustalaniu i realizacji polityk i działań Unii, w szczególności w celu wspierania zrównoważonego rozwoju, muszą być brane pod uwagę wymogi ochrony środowiska. 27 Tytuł XX TFUE: Środowisko (art. 191-193) Artykuł 37 Karty Praw Podstawowych Ochrona środowiska Wysoki poziom ochrony środowiska i poprawa jego jakości muszą być zintegrowane z politykami Unii i zapewnione zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. 28 14