Rośliny inwazyjne na przestrzeni dziejów. Józef Mitka Uniwersytet Jagielloński Ogród Botaniczny

Podobne dokumenty
Udomowienie roślin. Dr Joanna Piątkowska-Małecka

Inwentaryzacja roślinnych gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia w zlewni badawczej Roztocze

Typologia Siedlisk Leśnych wykład 4

Doświadczenia czeskie

DRZEW WZDŁUŻ DROGI POWIATOWEJ NR. 2347W NA ODCINKU DK7 DĄBEK KONOPKI OD KM DO

INWENTARYZACJA PRZYRODNICZA

Czy powstrzymanie inwazji roślin obcego pochodzenia w Kampinoskim Parku Narodowym jest realne?

Plejstocen. Piotr Jermołowicz Inżynieria Środowiska Szczecin

Barszcz Sosnowskiego na tle innych roślin inwazyjnych - czy jest najgroźniejszy?

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017

MATERIAŁY I METODY. Dominujące Podobszar. gatunki roślin K1 50 x 50 m oddalenie od siedzib ludzkich ok m

OPIS TECHNICZNY. Materiały wyjściowe Mapa sytuacyjno-wysokościowa z projektem budowy ul. Kadrowej w skali 1:500 wraz z naniesionym drzewostanem.

sierpnia 2006 roku w sprawie ustanowienia pomnika przyrody (Dz. Urz. z 2006 roku nr 104 poz. 2916)

Bioróżnorodność wartością dodaną do tradycyjnego rolnictwa. Izabella Byszewska, Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego

OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 3. Jednostka prowadząca przedmiot Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Archeologii

INWENTARYZACJA INWAZYJNYCH GATUNKÓW OBCYCH NA TERENIE PNBT

OPIS TECHNICZNY. Materiały wyjściowe Mapa sytuacyjno-wysokościowa w skali 1:500 z naniesionym drzewostanem.

w klasie pierwszej gimnazjum Nr lekcji Sugerowany temat lekcji Jednostki tematyczne w podręczniku Planeta Nowa 1 Dział: Podstawy geografii

CZĘŚĆ 2: ZIELEŃ REWALORYZACJA ZABYTKOWEGO PARKU PODWORSKIEGO W DZIKOWCUDZIAŁKI NR EW. 1243/1,1245/1,1247, OBRĘB 0004 DZIKOWIEC SPIS TREŚCI

14. Zakładane efekty kształcenia Wiedza: Student ma uporządkowaną wiedzę z zakresu archeologii neolitu; ma podstawową wiedzę o historii i głównych kie

POMNIKI PRZYRODY W GDYNI

Z8. Inwentaryzacja zieleni

OFERTA SPRZEDAŻY HURTOWEJ DRZEW I KRZEWÓW. Lp. Gatunek Wiek Cena (zł/szt.) DRZEWA IGLASTE

Zakres merytoryczny Olimpiady Wiedzy Ekologicznej

O T O M I N O KARTA ADRESOWA ZABYTKU NIERUCHOMEGO GEZ STANOWISKO ARCHEOLOGICZNE. Średniowiecze - ślad osadnictwa

Inwazyjne gatunki obce to rośliny, zwierzęta, patogeny i inne organizmy, które

Opracowanie: Lech Krzysztofiak Anna Krzysztofiak

Gatunki obce wprowadzenie. Wojciech Solarz Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków

Piotr Czescik 1g. Pomniki przyrody w Gdyni

ZIELNIK JEZIORO WIERZYSKO

INWENTARYZACJA DRZEW I KRZEWÓW

OCHRONA MARCHWI PRZED CHWASTAMI MIESZANINĄ CHLOMAZONU (COMMAND 480 EC) Z LINURONEM

Temat: Ocena zmian flory kserotermicznej na obszarze użytku ekologicznego Murawy kserotermiczne w Dolinie Potoku Oruńskiego po piętnastu latach od

kultura łużycka (epoka brązu) A - 280/70 neolit, późny okres lateński (kultura celtycka) neolit, wczesne średniowiecze, średniowiecze

Regulacje prawne dotyczące zwalczania obcych gatunków roślin w Polsce

Przedmiotowy system oceniania Bliżej geografii Gimnazjum część 3

Zbigniew Anyszka, Adam Dobrzański

DZIEJE GMINY DĘBE WIELKIE OD CZASÓW PREHISTORYCZNYCH DO 1831 ROKU

Realizacja mechanizmu Dopłat do materiału siewnego w województwie pomorskim.


Monitoring roślin inwazyjnych obcego pochodzenia w Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze Wstępne wyniki

INWENTARYZACJA SZCZEGÓ OWA DRZEW I KRZEWÓW PARKU MIEJSKIEGO W BRZEZINACH SKICH. Obwód pnia w cm. drzewa w m 62/37/36/ /9/14 8 Bez zabiegów

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

3. Technologia uprawy pszenicy ozimej Produkcja i plony Odmiany pszenicy Zmianowanie Termin siewu

OFERTA SPRZEDAŻY DETALICZNEJ DRZEW I KRZEWÓW. Lp. Gatunek Wysokość (cm) DRZEWA IGLASTE GRUNT

INWENTARYZACJA ZIELENI. Budowa ścieżki rowerowej w ul. Niemcewicza (Dzielnica Wesoła) obwód pnia na wys. 1,30m [cm]

SZKOŁA PODSTAWOWA IM. JANA PAWŁA II W DOBRONIU Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny GEOGRAFIA KLASA 3 GIMNAZJUM

Geografia Bliżej geografii Część 3 Przedmiotowy system oceniania. Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca

Lasy Puszczy Białowieskiej w perspektywie zmian długoterminowych Małgorzata Latałowa

TYTUŁ: OCENA WYSTĘPOWANIA GATUNKÓW INWAZYJNYCH W ZBIOROWISKACH SEGETALNYCH NA TERENIE GMINY KOLBUDY. Autor: Weronika Haliniarz


Wymagania edukacyjne z geografii dla uczniów klasy III I semestr podręcznik Planeta Nowa 3

Projekt Planu Ochrony Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego Cele ochrony

P.B a. Wykonanie projektu rewitalizacji terenu zielonego. INWESTO Zenon Solczak ul. Kopernika 9 / 4, Legionowo

Omawiana inwestycja leży poza wyznaczonym korytarzem ekologicznym (załącznik 1) tj. ok. 20 km od niego.

Warszawa, dnia 23 maja 2017 r. Poz ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 15 maja 2017 r.

Przegląd tematów seminariów licencjackich w roku akademickim 2009/2010

INWENTARYZACJA DENDROLOGICZNA NA POTRZEBY INWESTYCJI. powierzchnia. krzewów[m2] obwód pnia [cm] [m]

Maksymalne dawki nawożenia azotem na OSN wg nowych zasad

Uczeń potrafi: przedstawić cechy. środowiska przyrodniczego. wyróżniające Europę na tle innych kontynentów. wyjaśnić przyczyny. zróżnicowania ludów

Pomniki Przyrody Ożywionej

Kodeks dobrych praktyk Ogrodnictwo wobec roślin inwazyjnych obcego pochodzenia

SPIS TREŚCI GEOGRAFIA JAKO NAUKA 9

Tom I, (od litery A do E), Warszawa 1786

Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca. Uczeń potrafi:

Żniwa na świecie - kiedy zbiory w różnych częściach świata?

Inwentaryzacja stanu istniejącego Odcinek C

Dobór rodzimych gatunków w terenach zieleni

Geografia Bliżej geografii Część 3 Przedmiotowy system oceniania. Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca

ZIELEŃ PROJEKT GOSPODARKI DRZEWOSTANEM

ROŚLINY TOROWISK TRAMWAJOWYCH INTERESUJĄCY ELEMENT W KRAJOBRAZIE MIASTA

Inwentaryzacja zieleni zał. nr 2

PRZEDMIAR SZCZEGÓŁOWY DRZEW W WIEKU DO 10 LAT

Gminna Ewidencja Zabytków Gminy Sosnowica

Przykładowe wymiary drzew, kwalifikujące je do ochrony, według propozycji sformułowanych dla wybranych kompleksów leśnych w Polsce.

ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA

Przedmiotowy system oceniania

Pielęgnacja plantacji

Spis inwentaryzacyjny roślin do usunięcia

PROJEKT pielęgnacji istniejącego drzewostanu

Zagrożenia siedlisk kserotermicznych i ich ochrona czynna

ANEKS nr 2 Wykaz stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na obszarze gminy Krasiczyn, na podstawie AZP

Bioróżnorodnośd flory w wieloletnich roślinach uprawianych na cele energetyczne

ZARZĄDZENIE NR 20/0210/2011 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY. z dnia 28 grudnia 2011 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 25 października 2012 r.

Warszawa, dnia 26 marca 2012 r. Poz Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 1) z dnia 12 marca 2012 r.

BÓR. MATERIAŁ DOWODOWY: Wymaz z nosa (1). Próbka z ubrania denatki (2). Próbka gleby wokół ciała denatki (3).

Zmiany w płatnościach

PLAN REALIZACJI MATERIAŁU NAUCZANIA Z GEOGRAFII W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM WRAZ Z OKREŚLENIEM WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH

Zlodowacenia w Polsce oraz formy polodowcowe

Język wykładowy polski

UWAGI 30 40, szt., 3 pnie

ROZPORZĄDZENIE Nr 68 WOJEWODY MAZOWIECKIEGO. z dnia 24 października 2008 r. w sprawie pomników przyrody położonych na terenie powiatu zwoleńskiego.

Komunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce

INWENTARYZACJA I EKSPERTYZA DENDROLOGICZNA DLA PARKU WIEJSKIEGO NA TERENIE OSJAKOWSKIEGO ZESPOŁU PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWEGO

Rośliny użytkowe SYLABUS A. Informacje ogólne

Bioróżnorodność a organizmy inwazyjne

Archeologia Środowiska

Połączenie ul. Południowej w Gościcinie z ul. Sucharskiego w Wejherowie. Spis treści:

Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie

Transkrypt:

Rośliny inwazyjne na przestrzeni dziejów Józef Mitka Uniwersytet Jagielloński Ogród Botaniczny

Synantropizacja szaty roślinnej Całość przemian w szacie roślinnej Ziemi zachodzących w wyniku działalności ludzkiej (Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002) Cechami procesu synantropizacji jest wypieranie elementów swojskich przez elementy obce, kosmopolityczne (Faliński 1966) oraz wulgaryzacja i trywializacja szaty roślinnej (Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002)

Rodzime gatunki synantropijne Apofity Człowiek od zarania dziejów zmieniał środowisko swojego bytowania W ten sposób niektóre rośliny (a także zwierzęta), o cechach specyficznych, zaczęły towarzyszyć człowiekowi Ta pierwsza grupa antropofitów pochodziła z flor lokalnych, czyli apofitów

Apofity Uczep trójlistkowy Bidens tripartita Rdest ostrogorzki Polygonum hydropiper Podbiał pospolity Tussilago farfara Rzeżusznik piaskowycardaminopsis arenosa Piaskowiec macierzankowy Arenaria serpyllifolia Pszeniec różowy Melampyrum arvense Pokrzywa zwyczajna Urtica dioica

Antropofity Są to: Gatunki synantropijne obcego pochodzenia

Ujęcie historyczne urbanizacja uprzemysłowienie rolnictwo pasterstwo łowiectwo/zbieractwo zbieractwo/łowiectwo pierwotna przyroda

Czwartorzęd era zlodowaceń Zlodowacenie Günz (Sanu; 1200-950 tys. lat) interglacjał przasnyski; 950 730 tys. lat BC Zlodowacenie Mindel (krakowskie, południowopolskie); 730-430 tys. lat BC interglacjał mazowiecki; 430-300 tys. lat BC Zlodowacenie Riss (środkowopolskie); 300-130 tys. lat BC interglacjał eemski; 130 115 tys. lat BC Zlodowacenie Würm (północnopolskie), 115 10 tys. lat BC obecny interglacjał?; 10 tys. BC -? lat

Internet

Internet

Pierwsza inwazja biologiczna związana z klimatem peryglacjalnym i formacją roślinną zwaną zimnym stepem, sięgała od Europy po Azję Internet

Paleolit środkowy

Pierwsza inwazja biologiczna Jej prawdopodobnymi reliktami we współczesnej florze są rośliny muraw kserotermicznych o zasięgu eurosyberyjskim

Rośliny eurosyberyjskie Zawilec wielkokwiatowy Anemone sylvestris Bylica polna Artemisia campestris Kostrzewa walezyjska Festuca valesiaca Poziomka twardawa Fragaria viridis Storczyk kukawka Orchis militaris Starzec polny Senecio integrifolius Rutewka mniejsza Thalictrum minus Kotańska i wsp. 2000

Pierwotna przyroda Naturalne układy przyrodnicze Wpływ człowieka na przyrodę praktycznie niezauważalny Gospodarka zbieracka i łowiecka

Pierwotna przyroda PALEOLIT starszy (od początku kultury ludzkiej do 300/250 tys. lat temu środkowy 300/250 tys. 40 tys. lat temu górny (40 tys. 10 tys. BC)

Kultura mustierska związana z neandertalczykiem Paleolit środkowy Zwoleń Piekary k. Krakowa Jaskinia Ciemna w Ojcowie

Paleolit górny - mezolit (40 tys. 5,5 tys. lat BC) Epoka ludów zbierackich i łowieckich

Paleolit górny Kultura człowieka Homo sapiens kultura oryniacka Kompleks grawecki (łowcy mamutów) Dolni Vestonice, Morawy, 27 tys. 23 tys. lat temu

Ustąpienie lodowca Mezolit (10 tys. 5,5 tys. BC); okres kontynuacji (od początku holocenu) gospodarki zbieracko-łowieckiej kultura magdaleńska i epigrawecka

Drugi etap inwazji roślinnych Archeofity Związany z rozwojem rolnictwa i hodowli, czyli okresem NEOLITU Na naszych ziemiach pojawiły się rośliny obcego pochodzenia ARCHEOFITY Przyczyną ich pojawienia było zanieczyszczenie materiału siewnego nasionami chwastów upraw zbożowych

ARCHEOFITY Dawni przybysze roślinni, sprzed 1500 r. Na ziemiach Polski pojawiają ok. 7 tys. lat temu. Wiedza na ich temat pochodzi przede wszystkim z badań archeobotanicznych

Archeofity Zdecydowana większość, bo aż 70% spośród 140 gatunków naszych archeofitów, jest pochodzenia śródziemnomorskiego lub iranoturańskiego A. Zając 1988

Żródło: Walanus 2005

Żródło: Nalepka 1994 Boreał dalsze ocieplenie Preboreał - ocieplenie Młodszy Dryas - ochłodzenie Allerod - ocieplenie Starszy Dryas - ochłodzenie Bolling - ocieplenie klimatu Klimat subarktyczny

Okres postpleniglacjalny

Centra powstania gospodarki neolitycznej

Bliski Wschód kolebka zbóż Żyto zwyczajne Pszenica płaskurka Pszenica samopsza Pszenica naga Jęczmień dwurzędowy Jęczmień zwyczajny Groch zwyczajny Ciecierzyca pospolita Wyka soczewicowata Soczewica jadalna Len zwyczajny

Wczesny neolit 5000 BC 6000 BC 6000 BC 6500 BC 7000 BC 8000 BC

Przełom związany z wprowadzeniem rolnictwa Neolit okres gospodarki rolniczohodowlanej od 5,5 tys. lat BC kultura pucharów lejkowatych

Wprowadzenie rolnictwa ok. 5,5 tys. lat BC Spowodowało ogromną zmianę w krajobrazie dotychczas leśnym Wprowadziło nowe gatunki roślin synantropijnych, w tym chwasty upraw polnych i okopowych Wprowadziło grupę roślin siedlisk otwartych, np. rośliny muraw kserotermicznych

Tarnowiec k. łużycka (wiek brązu) k. ceramiki sznurowej k. pucharów lejkowatych k. ceramiki wstęgowej rytej Harmata 1995 okres rzymski

Kultura ceramiki wstęgowej rytej

Kultura pucharów lejkowatych

Kultura ceramiki sznurowej Epoka brązu: 4300-2700 BC Kultura: trzciniecka, łużycka, mierzanowicka (w tym pleszowska) Kultura minojska i mykeńska Stanowiska: Złota k. Sandomierza, Rzucew k. Pucka, Miernów, Kolosy (woj. Świętokrzyskie, Lipie (woj. Podkarpackie) i in.

Kultura ceramiki sznurowej (5,200/4,900 4,300/3,800 BC)

Karpacka Troja

Karpacka Troja Na początku brązu zbudowano tu osadę warowną zamieszkałą przez ludność grupy pleszewskiej kultury mierzanowickiej (4100-3650 BC)

Karpacka Troja W latach 3650-3350 BC pojawiła się zakarpacka ludność kultury Otamani- Fuzesabony o wysokim poziomie cywilizacyjnym (kręgu kultur naddunajskich z wpływami egejskoanatolijskimi) Po jej zniknięciu po upływie ok. 2 tys. lat zbudowano tu wczesnośredniowieczny gród, który istniał od 780 1031 r.

Karpacka Troja

Neolit Archeofity Dawni przybysze (archeofity) kąkol polny Agrostemma githago, gorczyca polna Sinapis arvensis Nawrot polny Lithospermum arvense

Archeofity - okres rzymski Chwastnica jednostronna Echinochloa crus-galli

Podział fitogeograficzny Europy lasy iglaste lasy liściaste obszary stepowe obszar śródziemnomorski

len złocisty Linum flavum len włochaty Linum hirsutum ostnica Jana Stipa Joannis dziewięćsił popłocholistny Carlina onopordifolia Gatunki murawowe

Gatunki murawowe Niektóre z nich pochodzą z kolebki rolnictwa (obszaru irano-turańskiego) np.: - traganek długokwiatowy Astragalus onobrychis - ostrołódka kosmata Oxytropis pilosa - stulisz miotłowy Sisymbrium polymorphum

Murawy kserotermiczne

Gatunki murawowe Sisymbrium polymorphum Astragalus onobrychis Oxytropis pilosa

Uprawy i ich chwasty

Wynik pracy wielu pokoleń Fot. M. Szewczyk

Ginący element krajobrazu rolniczego Fot. M. Szewczyk

Chwasty polne Camelina microcarpa Conringia orientalis Consolida regalis

Zmiany krajobrazu okolic Krakowa - stanowisko Bronocice 45003800 bc 29002500 bc

Bronocice - fazy rozwojowe Rolnictwo dolinne ( kopieniacze ) Rolnictwo wypaleniskowe pasterstwo rolnictwa

Bronocice Borealny brak śladów człowieka Atlantycki (4500-3800 bc) wzrost aktywności gospodarczej człowieka Epiatlantycki (2900-2500 bc) kryzys produkcji roślinnej Subborealny (2300 bc) głęboki kryzys gospodarki rolniczej, rozwój (pół)wędrownego pasterstwa

Trzeci etap inwazji roślinnych KENOFITY Nowi przybysze synantropijni Wędrówki roślin związane z wielkimi odkryciami geograficznymi, przede wszystkim odkryciem Ameryki (1492 r.)

Wymiana składników flor Nowego i Starego Świata Z Ameryki do Europy przeniesiono m.in. uprawę ziemniaków, kukurydzy, pomidorów, tytoniu i słonecznika Ze Starego Świata do Ameryki m.in. uprawę pszenicy, żyta, owsa, jęczmienia i buraków

Wymiana składników flor Nowego i Starego Świata Wiele roślin amerykańskich zdziczało w nowej ojczyźnie, w tym drzewa: robinia Robinia pseudakacja, dąb czerwony Quercus rubra, klon jesionolistny Acer negundo oraz rośliny ozdobne, jak amerykańskie gatunki astrów (Aster), nawłoci (Solidago), rudbekii (Rubeckia)

Wymiana składników flor Nowego i Starego Świata W Ameryce Północnej zadomowiły się z drzew np. europejskie olsze (Alnus glutinosa), dęby (Quercus robur), wierzby (Salix alba, S. fragilis), a z roślin uprawianych jako ozdobne np. bluszcz (Hedera helix), mydlnica (Saponaria officinalis), dzwonek jednostronny (Campanula rapunculoides)

Rośliny inwazyjne w Ojcowskim Parku Narodowym Aesculus hippocastanum Echinocystis lobata Impatiens glandulifera I. parviflora Parthenocissus inserta Reynoutria japonica Solidago canadensis S. gigantea Syringa vulgaris

Źródła informacji Kornaś J., Medwecka-Kornaś A. 2002. Geografia roślin. Wyd. nowe. PWN, Warszawa. Kornaś J. 1996. Pięć wieków wymiany flor synantropijnych między Starym i Nowym Światem. Wiad. Botaniczne 40(1): 11-19. Kozłowski J. (red.). 1999. Encyklopedia historyczna świata. T. 1. Prehistoria. Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków. Kruk J., Milisauskas S. 1996. Osadnictwo i zmiany środowiska naturalnego wyżyn lessowych. Studium archelogiczne i paleogeograficzne nad neolitem w dorzeczu Nidzicy. Inst. Archeologii PAN, Kraków. Sołtys-Lelek A., Barabasz-Krasny B. 2010. Ekspansja wybranych gatunków obcego pochodzenia we florze i szacie roślinnej Ojcowskiego Parku Narodowego (południowa Polska). Prądnik, Pr. Muz. im. W. Szafera 20: 333-376. http://bip.gdos.gov.pl/doc/ftp/2013/rosliny_obcego_pochodzenia_w_pl_po prawione.pdf Internet