Plejstocen. Piotr Jermołowicz Inżynieria Środowiska Szczecin

Transkrypt

1 Piotr Jermołowicz Inżynieria Środowiska Szczecin Plejstocen. Plejstocen epoka lodowa lub lodowcowa jest młodszą epoką Ziemi, zwaną dawniej dyluwium, która trwa do czasów holocenu. Niesłusznie nadal używa się słowa dyluwium w rozumieniu epoki potopu, chociaż od dawna wiadomo, że była to epoka lodowcowa. Według dotychczasowych szacunków na plejstocen przypada okres 3mln lat p.n.e.

2 Holocen i plejstocen zalicza się do okresu czwartorzędu. Plejstocen cechował się rozległymi zlodowaceniami lądów, nie był jednak okresem wyłącznie zimnym.

3 W okresie ostatnich 3 mln lat zachodziło szereg stosunkowo szybko po sobie następujących radykalnych zmian klimatu: - okresów zimna (glacjałów) i - ciepła (interglacjałów). Glacjały dzielą się z kolei na: - fazy zimna (stadiały) i - fazy ciepła (interstadiały, oscylacje). Zaznaczyły się one już w najstarszym plejstocenie (villafranchien). Na środkowoeuropejskim obszarze zlodowaceń można wyróżnić 3 lub 4 glacjały: po stwierdzonym w obszarze alpejskim zlodowaceniu Günz rozpoczął się przed prawie milionem lat okres międzylodowcowy Cromer, po którym w końcu nastąpiło wielkie zlodowacenie Mindel. Odpowiada ono zlodowaceniu Elster w odniesieniu do podziału opracowanego dla północnej części Europy Środkowej. Po okresie międzylodowcowym Holstein (ok lat temu) nastąpił okres lodowcowy Riss (= Saale) i okres międzylodowcowy Eem. Erę zlodowaceń zakończyło zlodowacenie Würm (Vistula), obejmujące okres p. n. e.

4 Zlodowacenie Vistula przeplatane było licznymi okresami ociepleń, interstadiałami Amersfoort (ok p. n. e.), Brørup (ok p. n. e.), Hengelo (ok p. n. e.) i Paudorf (ok p. n. e.). W trakcie postępującego ocieplenia u schyłku epoki lodowcowej, powodującego wycofanie się lądolodu na obszar Skandynawii, doszło do szybkiego następowania po sobie faz zimna i ciepła: - najstarszego okresu tundry = Dryasu 1 ( ) - oscylacji Boiling; starszego okresu tundry = Dryasu II ( ) - oscylacji Allerod ( ) i - młodszego okresu tundry = Dryasu III ( p. n. e.). Nastąpił potem trwający do dziś okres ciepła, zwany holocenem, dzielący się na: - Preboreal ( ), - Boreal ( ), - Atlantyk ( ), - Subboreal ( ), - Subatlantyk (800 p. n. e. 600 n. e.) i - fazę trwającą do dziś. Najdalej na południe lądolód dotarł podczas zlodowacenia Elster. Krańce jego sięgały od południowej Anglii przez Holandię aż po Las Turyński i dalej, wzdłuż północnych krańców wyżynnych pasm Europy Środkowej, po Europę Wschodnią. Również rozległe obszary północnej Azji i Ameryki spoczywały pod grubą pokrywą lodu. Utworzenie warstwy pokrywy śnieżnej o grubości od 3 do 4 km spowodowało globalne obniżenie poziomu mórz o ok. 120 m.

5 Półkula północna zasięg maksymalnego zlodowacenia.

6 Wyższe góry (Alpy, Pireneje i Karpaty) pokryte były lodowcami, których języki spływały daleko w dół, np. aż po Dunaj, pokrywając lodem rozległe obszary przedgórskie. Pod lodem znalazło się ogółem 6 milionów km 2. W czasie ostatniego zlodowacenia granicę lądolodu stanowiły południowe wybrzeża Bałtyku. Przedpole lądolodu pokryte było rumoszem, z którego gdzieniegdzie sterczały nagie ostańceeratyki. Typowy eratyk głaz Trygław z okolic Tychowa k.białogardu.

7 Natomiast niziny zajmowała tundra, cechująca się skąpą wegetacją: rosły w niej tylko mchy, porosty, karłowate brzozy i inne mało wymagające rośliny, do tego rozległe stepy lessowe porośnięte były trawami i ziołami. W trakcie postępującego ocieplenia rozprzestrzeniały się początkowo brzozy i wierzby, później również sosny, i powstawały wielkie lasy mieszane. Do drzew tych w niedługim czasie doszły leszczyny, a w końcu wiązy, dęby, brzozy, klony, jesiony i olchy, ligustry, bzy, bukszpany, orzechy włoskie, winna latorośl i wiele innych roślin ciepłolubnych. W najcieplejszych okresach interglacjalów tworzyły one mieszane lasy dębowe, jak tego dowodzą odciski liści np. w trawertynach z Bilzingsleben (interglacjał Holstein) z Weimar- Ehringsdorf i Ganovce (interglacjał Eem) oraz szczątki dużych roślin, jak też diagramy pyłkowe z bagnisk holoceńskich. Częste radykalne zmiany klimatyczne i geograficzne w czwartorzędzie pociągnęły za sobą przesunięcie się obszarów występowania zwierząt. Z jednej strony powstawały nowe, z drugiej zaś ustępowały nadmiernie wyspecjalizowane gatunki, a nawet rodzaje. W ten sposób wymarły np. międzylodowcowe słonie leśne, leśne nosorożce i jelenie olbrzymie, jak też żyjące w okresach zlodowaceń olbrzymie słonie stepowe, mamuty, nosorożce włochate i niedźwiedzie jaskiniowe jak ten znaleziony w jaskini w m.kletno w Kotlinie Kłodzkiej. Osiągał wysokość ponad 3 m.

8 Rekonstrukcja niedźwiedzia jaskiniowego udostepniona zwiedzającym jaskinie w Kletnie. Względnie niewyspecjalizowane hominidy rozwijały się w plejstocenie szybciej niż w poprzednich okresach. W ciągu niespełna 3 milionów lat powstały trzy następujące po sobie gatunki: Homo habilis, Homo erectus i Homo sapiens.