Współczesne media - media informacyjne, tom I, pod redakcją Iwony Hofman i Danuty Kępy-Figury, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2016 WSTĘP Książka Współczesne media media informacyjne to już siódma publikacja z serii Współczesne media, która pod naszą redakcją jest wydawana od 2009 roku przez Wydawnictwo UMCS. Tym razem Czytelnikowi zainteresowanemu teorią i praktyką mediów chciałybyśmy zaproponować artykuły dotyczące zagadnienia informacyjności przekazów medialnych, z zastrzeżeniem, że zawarte w tytule wyrażenie media informacyjne nie ma charakteru objaśniającego. Traktujemy je jako hasło wywoławcze w dyskusji dotyczącej realizacji przez media funkcji informacyjnej. Zebrane przez nas artykuły podzieliłyśmy na dwa tomy. Tom pierwszy, a właściwie całą dwutomową publikację, otwiera tekst Zbigniewa Oniszczuka Niemieckie media masowe jako źródła informacji, który traktujemy jako merytoryczne uzasadnienie poświęcenia osobnego opracowania tematyce informacyjności mediów. Zbigniew Oniszczuk omawia szeroko zakrojone badania społecznego odbioru mediów przeprowadzane w Niemczech, formułując przy tym wnioski potwierdzające powszechne przekonanie dotyczące oczekiwań odbiorców względem przekazów medialnych jako źródeł informacji. Na podstawie przywołanych badań między innymi uznaje społeczeństwo niemieckie za szczególnie nastawione na zdobywanie i otrzymywanie informacji medialnych ; zauważa zachodzące pod wpływem nowych mediów zatarcie granic między poziomami komunikowania oraz realizowanymi przez media celami komunikacyjnymi (informowaniem a rozrywką); konstatuje dyferencjację funkcjonalną w opinii odbiorców oceniających informacyjną ofertę poszczególnych mediów. Opracowanie Z. Oniszczuka jest tym cenniejsze, że badania społecznego odbioru mediów w Polsce nie są prowadzone ani tak systematycznie, ani też na tę skalę co w Niemczech. Z uwagi na to, że w zasadniczej części na tom pierwszy składają się artykuły, w których zagadnienie informacyjności mediów rozpatrywane jest pod kątem formy wypowiedzi medialnej, opatrzyłyśmy je zbiorczym podtytułem Informacyjność przekazu a forma wypowiedzi medialnej. W ramach wyznaczonych tym podtytułem wyróżniłyśmy dodatkowo trzy cząstki. Artykuły Pawła Nowaka, Anny Granat oraz Magdaleny Ślawskiej choć napisane z wykorzystaniem różnych perspektyw
8 Wstęp metodologicznych potwierdzają tę samą tezę o zmianie sposobu rozumienia informacji oraz nieostrości granicy między przykładami gatunków informacyjnych i nieinformacyjnych. Paweł Nowak wykorzystuje przy tym pragmatyczną kategorię aktu mowy, Anna Granat skupia się na analizie środków językowych, zaś Magdalena Ślawska, posługując się pojęciem antygatunkowości, proponuje genologiczne omówienie zapowiedzi i wywiadu jako gatunków informacyjnych. Trzy kolejne artykuły łączy przede wszystkim skupienie na przekazach medialnych ujętych w formy gatunków wyróżnionych jako informacyjne. Maria Wojtak w tekście pod tytułem O nowych formach dziennikarskiej informacji w prasie tradycyjnej wyznacza kierunek zmian zachodzących współcześnie w sposobie konstruowania wiadomości dziennikarskiej. Pokazuje, że miejsce paktu faktograficznego obowiązującego w tego typu praktyce komunikacyjnej zastępuje zjawisko nazywane przez nią zabawowym paktem komunikacyjnym, w ramach którego nadawca między innymi ma prawo do większej kreatywności, niezależności w sposobie formułowania myśli. Krzysztof Kaszewski, proponując analizę informacji dziennikarskiej z uwzględnieniem rodzaju medium, skupia się na sposobie wykorzystania 1. osoby liczby mnogiej. Z kolei Ewa Bulisz omawia szczególne przykłady wywiadu jako gatunku informacyjnego w prasie opiniotwórczej. Dowodzi przy tym, że możliwości komunikacyjne gatunku zmieniają się dzięki kreatywnej postawie dziennikarzy. Ostatnią grupę artykułów, które dotycząc informacyjności przekazu, skupiają się na jego ukształtowaniu formalnym, łączy uczynienie przedmiotem zainteresowania informacyjności tekstów niebędących przykładami gatunków stricte informacyjnych, a nawet gatunków nieinformacyjnych. Maria Krauz, omawiając zagadnienie informacyjności recenzji jako gatunku pogranicznego na styku literatury i dziennikarstwa oraz informacji i publicystyki, wyróżnia zawarte w recenzji składniki informacyjne. Beata Żywicka proponuje studium prezentujące obraz ludu w dyskursie publicystycznym po 1989 roku. Mateusz Kasiak, konstatując nieobligatoryjność spójności funkcji tytułu i funkcji gatunku wypowiedzi, zwraca uwagę na informacyjność tytułów artykułów publicystycznych. Dwa ostatnie artykuły podejmują zagadnienie informacyjności ogłoszeń prasowych (tekst autorstwa Wioletty Kochmańskiej) oraz reklamy (tekst Moniki Wasilonek). Wioletcie Kochmańskiej omówienie struktury ogłoszeń umieszczanych na wybranym portalu internetowym pozwoliło między innymi na pokazanie ogłoszenia jako źródła informacji nie tylko o przedmiocie ogłoszenia, lecz także o nadawcy tego ogłoszenia oraz o jego projektowanym odbiorcy. Monika Wasilonek dzięki analizie semiotycznej dokonuje odczytania ukrytych treści (nazywając je informacjami ukrytymi) zawartych w reklamach Coca-Coli.
Wstęp 9 Drugi tom publikacji składa się z dwóch części i zawiera 19 artykułów. Część pierwsza, zatytułowana Internet jako przestrzeń informacji, stanowi wieloaspektowe ujęcie problematyki nowych mediów w kontekście wartości informacyjnej gatunków internetowych oraz specyficznych kanałów przekazu. Autorzy tych artykułów zastosowali w większości metodę studium przypadku. Bardzo dobrym wprowadzeniem do części pierwszej jest artykuł Jana Pleszczyńskiego zatytułowany Informacja, wiedza i wybór w epoce nowych mediów, będący wnikliwą refleksją między innymi o kompetencjach współczesnych odbiorców mediów poszukiwaczy informacji. Autor podejmuje próbę charakterystyki reguł wyboru informacji i organizowania informacji w wiedzę. Paweł Wieczorek w artykule Nieuchronność newsa w czasach internetu definiuje nieuchronność jako ujawnianie przez internautów tego, co byłoby ukryte, a więc kieruje swoją uwagę na potencjał funkcjonalności internetu. Dariusz Skalski niejako uszczegółowia to zagadnienie, przedstawiając działalność służb specjalnych w obszarze niejawnego uzyskiwania danych z cyberprzestrzeni. Zjawisko podsłuchów omawiane przez D. Skalskiego wydaje się obecnie najpoważniejszym zagrożeniem wolności wypowiedzi w różnych typach mediów. Katarzyna Brzoza interesująco prezentuje problematykę polskich portali internetowych skierowanych do kobiet, słusznie wskazując na zróżnicowanie (fem)portali w zależności od przyjętych celów komunikowania. Pomimo wyraźnej dominanty portali poradnikowych, Autorka potwierdza, że internet jako przestrzeń informacji najefektywniej wykorzystany jest w dyskursie feministycznym. Karolina Burno-Kaliszuk poświęciła swoje rozważania funkcji informacyjnej blogów dziennikarskich ogólnopolskich tygodników opinii, koncentrując badania na formie gatunku (struktura, szablon graficzny). W swoistym dwugłosie z Janem Pleszczyńskim pozostaje Grzegorz Ptaszek w artykule pt. Czy internet niszczy kulturę informacji? Media społecznościowe jako źródło wiedzy o faktach i zdarzeniach. Autor, stwierdzając istotne zmiany w obiegu informacji i jej odbiorze przez internautów, postuluje rozwinięcie badań nad teorią i praktyką źródłowego wykorzystania internetu. Krzysztof Flasiński, podejmując temat Cechy komunikacji angażującej czytelników skandynawskich dzienników informacyjnych w serwisie Facebook na przykładzie Aftenposten, Göteborgs-Posten i Politiken, nie odnalazł jednak po przeprowadzonych analizach unikalnego zespołu cech wypowiedzi powodujących zainteresowanie odbiorców. Piotr Nieradka i Katarzyna Niedźwiecka podjęli temat funkcji informacyjnej i marketingowej social media, akcentując możliwości realizacji strategii marketingowych dzięki relacjom użytkowników mediów społecznościowych.
10 Wstęp Poza głównym nurtem rozważań, ale w ścisłym związku z tytułem publikacji znajduje się artykuł Aleksandry Bagieńskiej-Masioty Autorskie prawa osobiste w internecie i ich ochrona. Artykuły zamieszczone w części drugiej tomu uporządkowano pod hasłem Tabloidyzacja, infotainment (i inne) czyli meandry współczesnej informacji w mediach. Artykuły te stanowią przegląd przejawów zjawisk w różnych typach mediów. Przykładowo: Maja Chacińska zajmuje się porównywaniem tabloidyzacji i infotainmentu w serwisach informacyjnych w Polsce i we Francji z uwzględnieniem wyznaczników tabloidyzacji. Katarzyna Gajlewicz-Korab w artykule Informacja a kryzys. Funkcja informacyjna francuskich mediów elektronicznych w czasie ataku na redakcję Charlie Hebdo zaakcentowała problem wolności słowa (braku cenzury) w kontekście globalnych wyzwań cywilizacyjnych. Artykuły Katarzyny Gajlewicz-Korab i Katarzyny Sadowskiej-Dobrowolskiej, poświęcone zamachowi w redakcji Charlie Hebdo 7 stycznia 2015 roku, warto czytać łącznie ze względu na odmienność proponowanych ujęć badawczych, między innymi w płaszczyźnie narracyjności jako skrypt wydarzenia medialnego. Monika Grzelka i Agnieszka Kula zaprezentowały charakterystykę współczesnego newsa informacyjnego, sytuując jego wartość pomiędzy istotnością a interwencyjnością. Wojciech Furman w artykule Negatywizm jako skutek mediatyzacji komunikowania politycznego na przykładzie gazety regionalnej wyjaśnił pojęcie negatywizmu jako konfrontacyjnych działań dziennikarzy zmierzających do weryfikowania informacji otrzymanych od polityków, egzemplifikując zjawisko analizą zawartości dziennika Nowiny. Marcin Sanakiewicz w artykule Telewizyjna (dez)informacja: funkcje, mity, performance, na podstawie trzech głównych magazynów wiadomości największych stacji w Polsce (TVP, TVN, Polsat) podjął próbę odpowiedzi na intrygujące pytanie czy jest możliwe, że funkcja informacyjna współczesnej telewizji jest jednocześnie funkcją dezinformacyjną. Podobny trop interpretacyjny podjęła Anna Szwed-Walczak w artykule Telewizja internetowa informacja, sensacja czy kreacja?, trafnie rozróżniając trzy typowe kategorie opisujące wartość przekazu elektronicznego. Danuta Kalinowska omówiła wizerunek medialny polskiej Policji, a Łukasz Jędrzejski władz partyjno-państwowych w Polskiej Kronice Filmowej w roku 1956. Artykuły, chociaż zróżnicowane przedmiotowo, łączy metodologia badania wizerunku.
Wstęp 11 Część drugą tomu, analogicznie do pierwszej, kończy studium prawnicze. Piotr Wiśniewski omawia bowiem uwarunkowania prawne działalności telewizji komercyjnych naziemnych w latach 2010 2014. Oba tomy niniejszej publikacji stanowią zwartą i logiczną całość, spełniając kryteria interdyscyplinarnej analizy problemu medioznawczego informacyjności mediów masowych. Zagadnienie to jest ważne dla badań nad mediami ze względu na swoją aktualność. Współcześnie można zaobserwować pewnego rodzaju napięcie między postulatem informacyjności mediów a przekonaniem o ich rzeczywistej informacyjności, a także sprzeczność między różnymi oczekiwaniami odbiorców względem przekazów medialnych w ogóle, a szczególnie tych, które zapowiadane są jako realizacje gatunków informacyjnych. Jak pokazały analizy przeprowadzone w poszczególnych artykułach, ważne jest w tym kontekście po pierwsze spostrzeżenie trudności w pogodzeniu oczekiwań rzetelności działań autorów przekazów medialnych oraz rzetelnej informacyjności efektów tych działań z oczekiwaniami, by zarówno te działania, jak i ich efekty były atrakcyjne. Po drugie spojrzenie na przemiany obserwowane we współczesnych mediach w kontekście tendencji odchodzenia od tradycyjnego podziału na gatunki informacyjne i publicystyczne. Mamy nadzieję, że Czytelnika zainteresowanego funkcjonowaniem mediów masowych, który sięga po publikacje objęte wspólnym tytułem Współczesne media, zainteresują pytania badawcze stawiane przez poszczególnych Autorów w ramach tekstów składających się na Współczesne media media informacyjne. Iwona Hofman Danuta Kępa-Figura