I. Pierwszy List św. Piotra 1. Autor i okoliczności napisania 1.1. Autor Tradycja pierwotnego Kościoła uważała 1 P za pismo św. Piotra apostoła. List ten bardzo ceniono, o czym świadczy 2 P 3, 1, pochodzący z 110 r. po Chr. oraz POLIKARP, PAPIASZ. Nie wspomina jednak 1 P Kanon Muratoriego. Po raz pierwszy przypisuje 1 P wyraźnie Piotrowi IRENEUSZ. Przeciw autorstwu Piotra świadczą następujące szczegóły: 1) staranny język grecki; 2) wprawdzie autor nazywa siebie avpo,stoloj w 1 P 1, 1, to jednak w 1 P 5, 1 sumpresbu.teroj; 3) ekumeniczna perspektywa listu (1 P 5, 9b. 13) wskazuje raczej na późniejszy okres historii Kościoła,a nie na czasy współczesne św. Piotrowi. Wątpliwości, co do autorstwa Piotra powstały w XIX w., a podziela je współczesna krytyka, uważając 1 P za pismo pseudoepigraficzne, ale związane ze środowiskiem św. Piotra. 1.2. Miejsce napisania 1 P nie podaje żadnych konkretnych wskazówek, co do miejsca napisania. Przypuszcza się, że list został zredagowany w Azji Mniejszej. Wskazuje na to adres (1 P 1, 1) oraz zbliżona do listów pawłowych teologia. Autor orientował się poza tym bardzo dobrze w sytuacji tych Kościołów. Natomiast w samym liście znajduje się zwrot: Pozdrawia was ta, która jest w Babilonie współwybrana (1 P 5, 13), gdzie Babilon, to metafora Rzymu. W liście pseudograficznym podanie miejsca może być również fikcyjne. W każdym razie dokładne określenie miejsca napisania nie jest dziś możliwe. 1.3. Czas napisania List powstał w latach: 70-100 po Chr. Przypuszcza się, że około 90 r. Argumenty: 1) pareneza związana z cierpieniami wskazuje, że były już lokalne prześladowania chrześcijan, występujące w końcowej fazie rządów DOMICJANA (93-96); 2) w Małej Azji rozszerzało się już chrześcijaństwo, co wg PLINIUSZA miało miejsce około 90 r.; 3) istnieje rozdział pomiędzy Kościołem a judaizmem.
1.4. Adresaci List wspomina wybranych obcych w diasporze w Poncie, Galacji, Kapadocji, Azji i Bitynii (1 P 1, 1). Adresaci żyli w rozproszeniu jako mniejszość w różnych prowincjach rzymskich w Azji Mniejszej. Większość spośród nich stanowili nawróceni poganie. Pareneza wskazuje na trudności i konflikty, w jakich żyli adresaci. Aż 42 razy występuje w liście słowo pa,scein doświadczać, doznawać cierpień, przykrości. Cierpienia dotyczą wyznawania wiary, która razi obce chrześcijaństwu środowisko oraz dyskryminacji w zakresie socjalnym. Podstawowym modelem postawy w cierpieniach i prześladowaniach ma być dla nich męka Chrystusa. 2. Struktura listu Wstęp 1, 1-12 Nowy styl życia po chrzcie 1, 13-2, 10 Chrześcijanin w świecie 2, 11-3, 12 Problem cierpień i prześladowań 3, 13-4, 19 pareneza końcowa 5, 1-11 Zakończenie 5, 12-14 3.1. Egzystencja chrześcijańska 3. Aspekty teologiczne Egzystencję chrześcijańską cechuje oryginalność i nowość. Jest ona zarazem świadectwem dla świata. Polega na świętości (1 P 1, 14-15; 2, 1-2), miłości bliźnich (1 P 1, 22), opanowaniu cielesnych pożądań (1 P 2, 11-12), unikaniu wad tego świata (1 P 4, 3) i prowadzeniu życia sprawiedliwego. 3.2. Postawa w cierpieniach i prześladowaniach Cierpienia są wprawdzie skutkiem nowej, obcej światu postawy, ale także stanowią nieodłączną cząstkę chrześcijańskiej egzystencji. W cierpieniach objawia się wola Boża (1 P 4, 19), są one próbą wiary (1 P 1, 6; 4, 12). Cierpienia chrześcijan są podobnie jak męka Chrystusa drogą do wiecznej chwały ) 1 P
1, 11; 4, 13; 5, 1). Czas cierpień jest ograniczony, a po nich następuje wybawienie swthri,a (1 P 1, 5. 9. 10; 2, 2). 4.1. 1 P 1, 18-21 4. Hymny pasyjne Hymn ten spełnia funkcję motywu parenetycznego, uzasadniając radykalną zmianę stylu postępowania oraz wskazującego, że w chrześcijaństwie odnajduje się sens życia i nadzieję. Chrystus własną krwią. wykupił nas z egzystencji pozbawionej sensu. Jest to najwyższa cena, jaka mogła być Bogu zapłacona (w.18) 1. Męka i zbawcza śmierć Chrystusa została przedstawiona w obrazie ofiary baranka bez skazy (w.19). Jest to chrystologiczna transpozycja teologii Wyjścia i wyzwolenia Izraela z Egiptu. Motywy pasyjne łączą się z pasyjnymi we w.21 w jedno dzieło zbawcze. Dzieło zbawcze Chrystusa umożliwia i uzasadnia nowa. egzystencję chrześcijańską, w której dominuje wiara i nadzieja skierowane ku Bogu (w.21). 4.2. 1 P 2, 21-25 Źródłem tradycji tego hymnu jest Pieśń o Słudze Jahwe Iz 53 oraz archaiczne wyznanie wiary. Hymn spełnia podwójną funkcję parenetyczną: 1) jako przykład ukazujący, że znoszenie niesprawiedliwych cierpień jest łaską (w.21);j 2) jako motyw uzasadniający wiarę w Chrystusa, który jest PANEM i ostoją naszego życia. Przykładem jest postawa Jezusa w cierpieniu; motywem -jego dzieło zbawcze (dzieło zbawcze nie może być przykładem, bo nie możemy go naśladować): Hymn poezje piękną charakterystykę postaci Jezusa jako Człowieka: bez grzechu, bez podstępu, cierpliwe znoszenie złorzeczeń i cierpień, rezygnacja z odwetu (w.22-23). 4.3. 1 P 3, 18-22 Ten hymn również służy parenezie. Przykład cierpiącego niewinnie za grzeszników Chrystusa dodaje sił w znoszeniu niesprawiedliwych cierpień. Kontekst wyprzedzający mówi o znaczeniu cierpień (1 P 3, 13-17), a hymn rozpoczyna się od słowa o[ti = ponieważ. Łączy to bardzo dobrze obydwa fragmenty i stanowi dobre uzasadnienie postawy moralnej. 1 BT tłumaczy błędnie h` ma,taia avnastrofh, jako złe postępowanie.
1 P 3,18-22, podobnie jak i poprzednie dwa hymny powołuje się na zbawczą śmierć Chrystusa, lecz nie reinterpretuje jej w świetle ST. Hymn wymienia szerzej poszczególne etapy dzieła zbawczego Chrystusa, opierając się na archaicznym wyznaniu wiary. Oryginalna jest natomiast we 1 P 3, 19-20 wzmianka o zstąpieniu do Otchłani. Duchy zamknięte we więzieniu (w. 19), to według 1 P 4, 6 ogólne określenie umarłych. Śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa przynosi zmarłym wyzwolenie (por. bizantyjskie ikony ANACTACIC). Zstąpienie Chrystusa do Otchłani wyraża najprawdopodobniej uniwersalność jego dzieła zbawczego: obejmuje ono wszystko i wszystkich, sięga nawet do Otchłani. Myśl ta zresztą dobrze harmonizuje z zakończeniem hymnu, które akcentuje wywyższenie Jezusa i jego uniwersalne oraz absolutne panowanie w całym kosmosie (w.22). Autor identyfikuje dusze przebywa w Otchłani z tymi, którzy zginęli podczas potopu w czasach Noego. W ten sposób zstąpienie Jezusa do Otchłani i wyzwolenie stamtąd umarłych otrzymało transpozycję chrzcielną. Woda chrztu jest tu antytypem wód potopu. 1.1. Autor II. Drugi List św. Piotra 1. Autor i okoliczności napisania Autor przedstawia się uroczyście jako Szymon Piotr, sługa i apostoł Jezusa Chrystusa (2 P 1, 1a), świadek przemienienia Chrystusa (2 P 1, 16-19) oraz wspomina wcześniej napisany list do Kościołów Azji Mniejszej (2 P 3, 1). Więcej jednak szczegółów przemawia przeciw autorstwu Piotra apostoła: 1) 2 P różni się bardzo od 1 P; 2) 2 P zawiera prawie cały List Judy; 3) w 2 P 3, 4 jest wzmianka, że odkąd bowiem ojcowie zasnęli, wszystko jednakowo trwa od początku świata, jeżeli ojcowie zasnęli, to Piotra już nie ma. Uczeni uważają więc, że autorem był wykształcony chrześcijanin, prawdopodobnie pochodzący z judaizmu. Autor powołuje się na Piotra, gdyż uważa się za rzecznika ortodoksji w Kościele. 1.2. Miejsce i czas napisania Zarówno miejsce, jak i czas napisania listu pozostają w sferze przypuszczeń. Uczeni wskazują diwa możliwe miejsca: Egipt lub Rzym. Za Egiptem przemawiałaby historia recepcji tego listu w II w. po Chr., jak na. przykład zredago-
wany około 135 r apokryf Objawienie Piotra. Za Rzymem natomiast odniesienia do Piotra i Pawła. List datuje się na 110 r. ze względu na podobną do Pierwszego Listu Klemensa problematykę dotyczącą paruzji. 1.3. Kanoniczność Kanoniczność 2 P była w pierwotnym Kościele długo kwestionowana. Nie został on umieszczony w Kanonie Muratoriego, a ORYGINES uważał go za pismo wątpliwej wartości. 2 P został włączony do kanonu dopiero w IV w. po Chr. 1.4. Adresaci Autor 2 P nawiązuje do 1 P, co sugeruje, że list ten, podobnie jak 1 P, był skierowany do Kościołów Azji Mniejszej. Sytuację tych Kościołów określały następujące problemy: 1) Potrzeba wyraźnego określenia etyki chrześcijańskiej (2 P 1, 5. 10; 2, 2; 3, 14). 2) Kontrowersje na temat interpretacji Pisma św. (2 P 1, 20-21). 3) Wątpliwości odnośnie paruzji. 2.1. Struktura 2. Struktura i charakterystyka literacka Wstęp: Adres i pozdrowienie 1, 1-2 Dary i zadania chrześcijanina 1, 3-11 Testament 1, 12-15 Korpus listu Pewność paruzji 1, 16-21 Błędy teologiczne 2, 1-22 Odparcie zarzutów przeciw paruzji 3, 1-13 Zakończenie Pareneza końcowa 3, 14-18a Doksologia 3, 18b
2.2. Charakterystyka literacka 2 P wykazuje dużą zależność literacką od Jud: na 25 wierszy Jud przejął aż 19. W 2 P 1, 3-11 występuje terminologia hellenistyczna, jak pojęcie cnót (1 P 1, 3. 5) i poznania (1 P 1, 2. 3. 8). List ma charakter testamentu i pod tym względem przypomina 2 Tm. 2.3. Przewodnie idee teologiczne Zasadniczym tematem teologicznym listu jest paruzja Chrystusa. Fakt paruzji jest pewny, chociaż momentu jej nadejścia nie da się przewidzieć. Aby zilustrować te myśli, list posługuje się typologicznymi obrazami: potopu i sądu ostatecznego (2 P 3, 5-7), motywem złodzieja (2 P 3, 10; por. 1 Tes 5, 2; Mt 24, 19 nn.) oraz cytatem Ps 90, 4: Bo tysiąc lat w Twoich oczach jest jak wczorajszy dzień, który minął, niby straż nocna. Odwlekanie paruzji tłumaczy cierpliwością Boga: Nie zwleka Pan z wypełnieniem obietnicy bo niektórzy są przekonani, że Pan zwleka ale On jest cierpliwy w stosunku do was (avlla. makroqumei/ eivj u`ma/j). Nie chce bowiem niektórych zgubić, ale wszystkich doprowadzić do nawrócenia (2 P 3, 9). List posiada wybitnie chrystologiczne ukierunkowanie. Chrystologia 2 P koncentruje się na poznaniu Jezusa, w którym objawia się Bóg (2 P 1, 17). On jest Panem historii i celem ludzkiego życia. List podkreśla Boską naturę Chrystusa.