Problemy Natury 2000 dla eksploatacji złóż kopalin

Problemy Natury 2000 dla eksploatacji złóż kopalin Górnictwo odkrywkowe w Małopolsce prof. dr hab. inż. Wiesław Kozioł Katedra Górnictwa Odkrywkowego

2 Województwo małopolskie Powierzchnia: 15,14 tyś. km 2 (4,9% pow. Polski) Ludność: 3 282 378 osób (8,6% ludności Polski) Gęstość zaludnienia: 217 osób/km 2 (średnia w Polsce 122 osoby/km 2 ) PKB: 86,6 mld PLN 26,5 tyś. zł/osoba (7,4% PKB Polski) Powierzchnia obszarów chronionych: ok. 70%, z otulinami ok. 80%

3 Rys historyczny eksploatacji Kamieniołom na Krzemionkach Podgórskich Źródło: Rajchel J. Kamienny Kraków Łom Karmelicki marmur dębnicki Źródło: Rajchel J. Kamienny Kraków

4 Występowanie surowców mineralnych

5 Zasoby i wydobycie surowców mineralnych Rodzaj kopaliny Liczba złóż w bilansie Zasoby stan na 31.12.2008 r. bilansowe [mln ton] przemysłowe [mln ton] Liczba złóż eksp. Wydobycie w 2008 r. [mln ton] Ważniejsze złoża Kamień budowlany i drogowy Wapienie przemysłu wapienniczego Kruszywa żwirowopiaskowe 90 1102,2 182,6 26 5,4 13 377,2 45,8 2 1,5 276 1778,0 182,2 96 11,8 Dubie, Libiąż, Stare Gliny, Zalas Czatkowice, Płaza KZEK, Kruszgeo, Lafarge Piaski przemysłowe 13 1035,8 56,5 5 3,35 Siersza - Misiury Surowce ilaste 79 129,5 18,6 14 0,3 Wola Rzedzińska, Zesławice Torf 2 0,35 0,17 1 0,007 Puścizna Wielka Dolomity 1 25,3 10,3 1 0,7 Żelatowa Razem 474 4448,35 496,17 145 23,06

6 Struktura wydobycia surowców mineralnych Polska=100%

Produkcja kruszyw naturalnych w Małopolsce na tle produkcji krajowej 7

Zasoby i wydobycie surowców skalnych do produkcji kruszyw łamanych i kamienia budowlanego 8 Kopalina Złóż ogółem/ eksploatowanych Zasoby [ tyś. ton] stan na 31.12.2008 r. Bilansowe Przemysłowe Wydobycie w 2008 r. [tyś. ton] Ważniejsze złoża (%wydobycia) Diabaz 1/1 6834 6834 317 Niedźwiedzia Góra Dolomit 9/3 221652 28012 1448 Dubie, Libiąż, Stare Gliny Melafir 2/0 2719 - - - Piaskowiec 60/19 517142 106100 2260 Młynów, Jenków, Żerkowice - Skała I, Żerkowice Skała Porfir 3/1 193318 35347 1177 Zalas Tuf porfirowy 1/0 18270 - - Wapień 14/2 142254 6357 137 Czatkowice, Ulina Wielka Razem 90/26 1102189 182650 5339

Struktura wydobycia zwięzłych surowców skalnych 9 Wydobycie: 5,3 mln Mg

10 Producenci kruszyw łamanych w Małopolsce

Zasoby i wydobycie surowców mineralnych do produkcji kruszyw żwirowych 11 Kopalina Złóż ogółem/ eksploatowanych Zasoby [ tyś. ton] stan na 31.12.2008 Bilansowe Przemysłowe Wydobycie w 2008 r. [tyś. ton] Ważniejsze złoża (% wydobycia) Piaski 47/11 58074 13731 438 Bor-Zagórze (30%) Pospółki 56/18 116152 28133 11850 Żwiry 173/67 1141378 140350 9527 Razem 276/96 1778038 182214 11815 Jagniówka III (6,8%), Przecieszyn II (6,3%), Radłów (6,1%) Krempachy- Frydman (33,1%), Nieznanowice- Wieniec (12%)

Struktura wydobycia kruszyw żwirowopiaskowych 12 Wydobycie: 11,8 mln Mg

13 Producenci kruszyw żwirowo-piaskowych

14 Produkcja i zużycie kruszyw łamanych

Produkcja i zużycie kruszyw żwirowopiaskowych 15

Wielkość popytu na kruszywa i kierunki wywozu 16

Zasoby i wydobycie wapieni i margli do produkcji wapna i cementu 17 Kopalina Złóż ogółem/ eksploatowanych Zasoby [ tyś. ton] stan na 31.12.2008 r. Bilansowe Przemysłowe Wydobycie w 2008 r. [tyś. ton] Ważniejsze złoża Wapienie i margle dla przemysłu cementowego Wapienie i margle dla przemysłu wapienniczego 2/0 261100 - - 11/2 116152 45774 1483 Czatkowice, Płaza Razem 13/2 377252 45774 1483

18 Zasoby i wydobycie piasków przemysłowych Kopalina Złóż ogółem/ eksploatowanych Zasoby [ tyś. ton] stan na 31.12.2008 r. Bilansowe Przemysłowe Wydobycie w 2008 r. [tyś. ton] Ważniejsze złoża Piaski formierskie 2/1 18861 5865 217 Piaski podsadzkowe 9/3 1007619 49189 3079 Piaski kwarcowe 2/1 9302 1427 55 Razem 13/5 1035782 56481 3351 Bolesław, Szczakowa Pust. błędowska - blok II, III, IV Siersza-Misiury, Szczakowa Pole I i II, Szczakowa Bukowno Klucze Lubasz - Podkościółek

19 Zasoby i wydobycie surowców ilastych Kopalina Bentonity i iły bentonitowe Surowce ilaste ceramiki budowlanej Złóż ogółem/ eksploatowanych Zasoby [ tyś. ton] stan na 31.12.2008 r. Bilansowe Przemysłowe Wydobycie w 2008 r. [tyś. ton] 1/0 709 - - 78/14 128828 18568 273 Ważniejsze złoża Wola Rzędzińska Zesławice Razem 79/14 129537 18568 273

Statystyczna wystarczalność poszczególnych surowców mineralnych 20 Surowce bilansowe Zasoby [mln ton] przemysłowe Wydobycie [mln ton] Statystyczna wystarczalność zasobów operatywnych [lat] Piaski i żwiry 1778,04 182,21 11,81 10,8 Piaski przemysłowe- łącznie 1035,78 56,48 3,35 4,2 Kamienie drogowe i budowlane Wapienie dla przemysłu cementowego 1102,19 182,65 5,34 23,9 377,25 45,77 1,48 21,6 Surowce ilaste ceramiki budowlanej 129,54 18,57 0,27 48,1 Dolomity przemysłowe 25,26 10,26 0,70 10,26 Torf 0,36 0,17 0,01 11,9

21 Problemy Natury 2000 dla eksploatacji złóż Podstawowe założenia i fakty: Przyrodę należy chronić Bez surowców mineralnych, które w złożach są elementem przyrody, niemożliwy jest rozwój cywilizacyjny

22 Produkty nowoczesnego górnictwa

25 Życie bez górnictwa

26 Problemy Natury 2000 dla eksploatacji złóż

28 Problemy Natury 2000 dla eksploatacji złóż Baza surowcowa jest ograniczona i nie zapewnia potrzeb surowcowych Dla kruszyw żwirowo-piaskowych (ok. 45% zasobów w obszarach Natura 2000) wystarczalność dostępnych zasobów wynosi 5 6 lat!!!, a co później??? Przywóz kruszyw z innych regionów lub import z zagranicy, koszty?, wpływ na środowisko?

29 Problemy Natury 2000 dla eksploatacji złóż Konieczne jest działanie kompromisowe w kierunku zrównoważonego rozwoju Eksploatacja górnicza i wykorzystanie gospodarcze surowców jest jednym z elementów zrównoważonego rozwoju Nawet dotychczasowe rygorystyczne przepisy (np. Ustawo o ochronie przyrody) uwzględniają możliwość eksploatacji kopalin na niektórych obszarach chronionych (parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000). Dlaczego z tych możliwości nie korzysta się?

30 Problemy Natury 2000 dla eksploatacji złóż Nie można na wyrost chronić czego nie ma (a takie przypadki występują), brak przeprowadzenia odpowiedniej wizji terenowej i inwentaryzacji przyrodniczej, niedostateczne lub brak konsultacji społecznych, spowodowały, że obecnie mamy tyle konfliktów. Kto poniesie konsekwencje? Wskazanie na głębokości 8 metrów możliwości zmiany technologii eksploatacji kruszyw z podwodnej, przy której jakoby powstaje lej depresji, na podziemną, jak zrobił to jeden z ważnych urzędów, nie jest rozwiązaniem kompromisowym

33 Problemy Natury 2000 dla eksploatacji złóż Konieczne jest opracowanie kryteriów i zasad ochrony środowiska w warunkach eksploatacji złóż, z uwzględnieniem interesu publicznego Uzasadniony jest system kompensacji przyrodniczej w niektórych warunkach eksploatacji złóż, ale być może, że konieczna będzie również do stosowania zasada kompensacji strat dla właścicieli gruntów i złóż (korzyści utracone)

34 Problemy Natury 2000 dla eksploatacji złóż System kompensacji przyrodniczej stosowany jest w Niemczech. W celu oceny oddziaływania przemysłu (w tym górnictwa) na środowisko obowiązuje parametryczny system kompensacji. Teoretycznie możliwy jest handel tzw. punktami ekologicznymi. O ile wiem system ten w Niemczech nie jest jednoznacznie oceniany ale być może, że również będzie on obowiązywał również w Polsce, podobnie jak system emisji CO 2

36 Problemy Natury 2000 dla eksploatacji złóż Forma ochrony przyrody Ilość Powierzchnia na terenie woj. Małopolskiego [ha] % powierzchni województwa Otuliny Powierzchnia % powierzchni [ha] województwa Parki Narodowe 6 38118,3 2,5% 42456,2 2,8 Parki Krajobrazowe 11 181040,6 11,9% 100967,9 6,6 Rezerwaty Przyrody 85 3346,9 0,2% 320,2 0,02 Obszary Chronionego Krajobrazu 10 572500 37,8% Natura 2000 OSO Ptaków 11 133664,6 8,83% Natura 2000 SOO Siedlisk 88 149147,2 9,85% RAZEM 1077817,6 71,1% 143744,3 9,5%

41 Podsumowanie Małopolska jest jednym z regionów Polski gdzie tradycja górnicza jest głęboko zakorzeniona i niemalże od zawsze przemysł górniczy miał znaczący wpływ na rozwój tej części Polski. Górnictwo odkrywkowe w Małopolsce, to przede wszystkim eksploatacja kruszyw żwirowo-piaskowych, piasków przemysłowych, kruszyw łamanych i wapienie dla przemysłu wapienniczego. Roczne wydobycie sięga 23 mln Mg, z czego ok. 50% stanowią piaski i żwiry do produkcji kruszyw budowlanych. Dużym zagrożeniem dla przemysłu górnictwa odkrywkowego w Małopolsce, ale także innych częściach kraju, jest brak polityki surowcowej dotyczącej nieenergetycznych złóż surowców stałych.