WSSE WROCŁAW ODDZIAŁ MIKROBIOLOGII INSTRUKCJA OGÓLNA POBIERANIE I TRANSPORT MATERIAŁU DO BADAŃ MIKROBIOLOGICZNYCH IM-01/PM-09 wyd.04 z dnia 15.10.2008 1. CEL I PRZEDMIOT INSTRUKCJI: Celem i przedmiotem instrukcji jest prawidłowe pobieranie i transport materiału biologicznego do badań bakteriologicznych, mykologicznych, serologicznych, wirusologicznych, parazytologicznych oraz do badań wykonywanych przez Pracownię Badań Czystościowych i Szkodliwych Czynników Biologicznych. 2. ZAKRES STOSOWANIA: Zleceniodawcy, pacjenci, osoby pobierające i transportujące materiał biologiczny (próbki) do Oddziału Mikrobiologii. 3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ: Zleceniodawcy, pacjenci, osoby pobierające i transportujące ponoszą pełną odpowiedzialność za wszystkie etapy pobrania i transportu próbek, do momentu dostarczenia do Oddziału Mikrobiologii. 4. TERMINY I DEFINICJE: 4.1. WYMAZÓWKA- mały wacik na giętkim pręcie. 5. TRYB POSTĘPOWANIA: Pobieranie i transport materiału zasady ogólne (warunki szczegółowe jeśli dotyczą są podane w podpunktach od 5.1. do 5.18.): Materiał powinien być pobrany przez pielęgniarkę, lekarza, diagnostę lub technika analityki medycznej. JeŜeli materiał pobiera sam chory (np. mocz, kał, plwocina, nasienie) powinien zapoznać się z instrukcją prawidłowego postępowania. JeŜeli materiał pobiera sam zleceniodawca badań czystościowych i szkodliwych czynników biologicznych powinien zapoznać się z instrukcją prawidłowego postępowania. Materiał do badań - bakteriologicznych naleŝy pobierać we wczesnym okresie choroby, przed podaniem choremu antybiotyków lub w 3-4 dni po ich odstawieniu (kontrola skuteczności antybiotykoterapii). Materiał naleŝy pobierać jałowo do wysterylizowanego pojemnika. Pojemniki do pobierania materiału do badań pacjenci otrzymują w Punkcie Przyjęcia Próbek lub są informowani o moŝliwości ich zakupu. Transport - wszystkie materiały naleŝy dostarczyć do laboratorium w moŝliwie najkrótszym czasie, niektóre, w zaleŝności od czasu transportu, naleŝy schładzać (warunki szczegółowe jeśli dotyczą są podane w podpunktach od 5.1. do 5.18.). Materiał powinien być przekazywany do laboratorium w oznaczonym pojemniku (probówce, kałówce, pojemniku na mocz itp.) imieniem i nazwiskiem (w przypadku pacjenta) lub innym indywidualnym oznaczeniem (np. dla szczepów przesyłanych do identyfikacji) wraz ze: skierowaniem lekarskim, protokołem pobrania próbki, zleceniem, umową, dokumentem przekazania próbki. Dokument (zlecenie) ten powinien (jeśli to jest zasadne i istotne dla badania) zawierać następujące dane: Dane pacjenta (imię i nazwisko, datę urodzenia, płeć, adres, telefon, PESEL); Dane zleceniodawcy (pieczątka zakładu kierującego i pieczątka lekarza zlecającego) Wstępne rozpoznanie choroby; Datę pobrania materiału lub inne informacje dot. pobranego materiału; Określenie zakresu zlecenia i rodzaju materiału do badań (np. posiew bakteriologiczny moczu, badanie parazytologiczne kału, badanie serologiczne surowicy krwi w kierunku Chlamydia pneumaniae IgG, IgM) Istotne klinicznie informacje o pacjencie (np. oczekiwania dotyczące rodzaju antybiotyków proponowanych w leczeniu (jeśli dotyczy). Informacje dotyczące odbioru wyniku W przypadku odstępstw od niniejszej instrukcji naleŝy uzgadniać warunki indywidualne z Kierownikiem technicznym danego kierunku badań. 5.1. Pobranie wymazu z gardła lub jamy nosowo-gardłowej: Pacjent powinien być na czczo, uprzednio powinien przepłukać usta przegotowaną wodą, jałowym wacikiem pobrać materiał z migdałków, łuków podniebiennych i tylnej ściany gardła, lub ze zmian Strona 1 z 5
ropnych (czopy). Nie zanieczyszczać wymazówki śliną. W przypadku pobierania materiału z jamy nosowo-gardłowej naleŝy posługiwać się małym wacikiem na giętkim pręcie. Wacik wprowadza się za języczkiem podniebiennym ku górze w celu wymazania tylnej ściany gardła. 5.2. Pobieranie wymazów z nosa Wymaz z nosa naleŝy wykonać suchą lub zwilŝoną w jałowym roztworze NaCl wymazówką. Przed pobraniem wymazu nie naleŝy stosować przynajmniej 1 dzień wcześniej preparatów do nosa o działaniu przeciwbakteryjnym. Wymaz naleŝy pobrać z tylnych nozdrzy. W przypadku badania ukierunkowanego krztusiec, naleŝy stosować wymazówki z dakronu lub alginianu wapnia, stosować podłoŝa transportowe. Wymazy z gardła i nosa pobrane za pomocą suchej wymazówki naleŝy dostarczyć do laboratorium w czasie 3 godz. JeŜeli materiał jest pobrany na podłoŝe transportowe, to moŝna go przechowywać w temperaturze pokojowej do 72 godz. 5.3. Pobieranie wymazów z ucha: Skórę ucha naleŝy uprzednio oczyścić tamponem nasączonym 70% alkoholem etylowym. Jałową wymazówką (osobno do kaŝdego ucha) nasączonym roztworem soli fizjologicznej (NaCl), pobrać treść zmian ropnych. W przypadkach zachowanej ciągłości błony bębenkowej wymaz z przewodu słuchowego zewnętrznego nie jest przydatny do diagnostyki mikrobiologicznej. W przypadku pęknięcia błony bębenkowej lub tympanopunkcji naleŝy pobrać treść ropną. Materiał naleŝy dostarczyć do laboratorium w ciągu 2 godz. od pobrania. W przypadku dłuŝszego czasu transportu naleŝy stosować podłoŝa transportowe. 5.4. Pobieranie wymazów z plwociny: Powinna być pobrana rano, na czczo, po uprzednim umyciu zębów i przepłukaniu ust przegotowaną wodą. Plwocinę naleŝy odksztuszać do jałowego pojemnika nie pluć. Objętość plwociny powinna wynosić 1-3 ml. Transport plwociny do dwóch godzin powinien przebiegać w temp. pokojowej, przedłuŝenie czasu transportu wymaga schłodzenia materiału. Próbka plwociny musi być dostarczona do badania przed upływem 24 godzin. 5.5. Pobieranie krwi na badania bakteriologiczne w kierunku Salmonella, Shigella: Krew naleŝy pobierać na skrzep do jałowych probówek w ilości 5 ml ze świeŝego wkłucia do Ŝyły (nie z cewników). Skórę naleŝy przed wkłuciem zdezynfekować. Przy podejrzeniu duru brzusznego krew pobrać w 1 tygodniu choroby i dostarczyć do laboratorium w moŝliwe najkrótszym czasie. 5.6. Krew na badania serologiczne, wirusologiczne powinna być pobrana dwukrotnie w odstępach 2-3 tygodniowych (jeśli to zasadne). Krew naleŝy pobierać na skrzep w ilości 5 ml lub uzyskać 2-4 ml surowicy. Krew powinna być pobrana do jałowych probówek bez konserwantów, ewentualnie ze środkami przyspieszającymi krzepnięcie krwi. Do czasu przekazania do laboratorium moŝna przechowywać: krew 1 dzień w temp. lodówki, surowicę do 7 dni w temp. lodówki, surowicę jeŝeli musi być przechowywana dłuŝej niŝ 1 tydzień zamraŝać w temperaturze równej lub niŝszej niŝ -20ºC. 5.7. Pobieranie wymazu z oka: Nie pobierać w ciągu 4 godzin po płukaniu lub podaniu środków przeciwbakteryjnych, wydzielinę pobrać najlepiej jałową gazą i wykonać natychmiast posiew na podłoŝa bakteriologiczne. Wyjątkowo moŝna stosować bardzo cieniutkie wymazówki (okulistyczne) i umieścić w podłoŝu transportowym. Pobieranie wymazów grubymi wymazówkami jak do gardła i nosa powoduje zawsze zanieczyszczenie bakteriami ze skóry i rzęs. Do laboratorium dostarczyć w czasie 2 godz., jeŝeli dłuŝszy czas transportu, to naleŝy zastosować podłoŝe transportowe. 5.8. Pobieranie i transport moczu: NaleŜy pobrać rano po przerwie nocnej min. 4 godziny, po dokładnym umyciu krocza i cewki moczowej (nie naleŝy się wycierać). Mocz powinien pochodzić ze środkowego strumienia i być oddany w ilości około 5 ml. bezpośrednio do jałowego pojemnika. U małych dzieci dopuszcza się pobieranie moczu do sterylnego woreczka przyklejonego tak, aby obejmował ujście cewki moczowej (wówczas zaleca się kilkukrotne pobranie próbek). We wszystkich przypadkach wątpliwych wyników badań u noworodków, chorych nieprzytomnych zaleca się pobieranie moczu przez nakłucia nadłonowe lub cewnikowanie pęcherza moczowego. Do czasu transportu mocz przechowywać w lodówce, dostarczyć do laboratorium w czasie 2 godz. od pobrania. JeŜeli przewidujemy dłuŝszy czas transportu to materiał naleŝy pobrać na podłoŝe transportowe. 5.9. Pobieranie i transport ropy, wymazu z rany, wymazu z napletka, nasienia: Strona 2 z 5
Materiał ropny, tkanki, płyn wysiękowy wymaz z rany, wymaz z napletka powinny być pobrane przez pielęgniarkę lub lekarza. Przed pobraniem ropy, nasienia naleŝy odkazić skórę. Ze zmian powierzchniowych materiał pobrać z jak najgłębszych warstw za pomocą jałowej wymazówki zwilŝonej solą fizjologiczną. Materiał z ropni zamkniętych pobrać po nacięciu chirurgicznym odrzucając pierwszą porcję ropy. Materiał z ropni głębokich aspiruje się strzykawką lub pobiera się jałową wymazówką z węglem aktywnym. Po pobraniu probówkę naleŝy dobrze zamknąć gumowym korkiem. Przy pobieraniu wymazów wskazane jest pobranie dwóch wymazówek, jedna bez podłoŝa transportowego do wykonania preparatu bezpośredniego. Materiał pobrany z ropni naleŝy dostarczyć do laboratorium w czasie 2 godzin. JeŜeli czas transportu jest dłuŝszy to naleŝy zastosować podłoŝe transportowe. Materiał do badań w kierunku beztlenowców przechowuje się i przesyła w temperaturze pokojowej. 5.10. Wymazy z pochwy, szyjki macicy, cewki moczowej: Materiał powinien być pobrany przez pielęgniarkę, połoŝną lub lekarza. Materiał naleŝy pobrać rano przed oddaniem moczu lub 3 godziny po ostatnim oddaniu moczu, przed pobraniem wymazu nie powinno się stosować środków odkaŝających i leczniczych. W stanach zapalnych pochwy pobiera się wydzielinę ze ścian lub tylnego sklepienia pochwy. W zapaleniach gruczołu Bartoliniego gdy wydzielina jest obfita, pobrać do strzykawki i przenieść do jałowego pojemnika. Transport materiału 2-3 godz., przy badaniach ukierunkowanych naleŝy stosować podłoŝa transportowe. 5.11. Pobieranie kału na badanie bakteriologiczne: NaleŜy pobrać grudkę kału wielkości duŝego orzecha laskowego do czystego pojemnika; w przypadku silnej biegunki około 3 ml. kału płynnego. Kał naleŝy przed pobraniem oddać do czystego pojemnika lub na papier, nie pobierać z urządzeń sanitarnych. Kał naleŝy pobrać trzykrotnie (w okresie tygodnia). W przypadku gdy nie udaje się uzyskać próbek kału do badania w kierunku Salmonella, Shigella dopuszcza się pobranie wymazu z odbytu. W celu pobrania wymazu naleŝy wprowadzić poza zwieracz zewnętrzny jałową wymazówkę i wielokrotnie nią obracając pobrać materiał. Transport kału, wymazu do dwóch godzin moŝe przebiegać w temp. pokojowej, przedłuŝenie czasu transportu wymaga schłodzenia materiału. Próbka kału, wymazu powinna być dostarczona do badania przed upływem 24 godzin. 5.12. Materiał na badania parazytologiczne: 5.12.1. Kał. NaleŜy pobrać do ¾ wielkości pojemnika na kał (pojemnik taki sam jak uŝywany do badań mikrobiologicznych). Przy stolcach płynnych do ½ wielkości pojemnika na kał. Kał naleŝy pobrać z trzech róŝnych miejsc wypróŝnienia jeŝeli występują z ropą i z krwią. Materiał do laboratorium dostarczyć w czasie 2 godz., przechowywany w temp.2-8 o C w czasie 24 godzin. Kał od osób wracających z tropiku naleŝy dostarczyć do ½ godz. od momentu defekacji z zachowaniem temp. około 36 C 5.12.2. Wycier okołoodbytniczy/ wymaz. Wycier/wymaz naleŝy pobrać rano przed wykonaniem wszelkich czynności higieniczno-fiziologicznych. Suchą wymazówką bakteriologiczną naleŝy ruchem okręŝnym wytrzeć tylko zewnętrzne fałdy odbytu. 5.12.3. Odcisk okołoodbytniczy. Odcisk naleŝy pobrać rano przed wykonaniem wszelkich czynności higieniczno-fiziologicznych. Rozsunąć jedną ręką pośladki i przykleić taśmę stroną klejącą na 5 sekund do fałd odbytu. Następnie taśmę odkleić i przykleić do otrzymanego szkiełka. 5.13. Kał na badania wirusologiczne: NaleŜy pobrać grudkę kału wielkości orzecha laskowego do czystego pojemnika; w przypadku silnej biegunki około 1-3 ml kału płynnego. Kał naleŝy przed pobraniem oddać do czystego pojemnika lub na papier, nie pobierać z urządzeń sanitarnych. Kał naleŝy pobrać trzykrotnie w odstępach 2-3 dni. Materiał naleŝy transportować w warunkach schłodzenia, do laboratorium dostarczyć w ciągu 4 godz. JeŜeli przewiduje się transport do 24 godz. to naleŝy zamrozić w temp. równej, niŝszej -20 o C, powyŝej 24 godz. zamrozić w -70 o C. 5.13.1. Kał do badań wirusologicznych czynników schorzeń jelitowych (np.rotawirusy) naleŝy transportować w warunkach schłodzenia 2-8 o C do 72 godzin. JeŜeli przewiduje się dłuŝszy czas transportu to materiał naleŝy zamrozić w temp. równej, niŝszej -20 o C. 5.14. Płyn mózgowo rdzeniowy: Do badań wirusologicznych, serologicznych pobierać w warunkach aseptycznych do jałowych probówek w ilości 1-3 ml. Płyn mózgowo rdzeniowy moŝna zamraŝać w temp. równej, niŝszej -20 o C lub przesyłać w stanie schłodzenia. 5.15. śółć: Pobiera się ją z dwunastnicy przy pomocy jałowego zgłębnika w ilości około 2-3 ml i przesyła w jałowej szczelnie zakorkowanej i prawidłowo oznakowanej probówce, w czasie 2 godz. od pobrania, dopuszcza się dłuŝszy czas transportu na podłoŝu transportowym. Strona 3 z 5
5.16. Pobieranie materiału do badań mykologicznych: Materiał pobrany do badania w kierunku grzybic naleŝy naleŝy pobierać do jałowych pojemników oraz zgodnie z zasadami poboru materiału z miejsc, których zakaŝenie dotyczy, np.: owrzodzenia grzybicze rogówki - pobrać za pomocą platynowej ezy; plwocina - rano po wypłukaniu jamy ustnej; płyny ustrojowe - płyn otrzewnowy, stawowy, opłucnowy pobierane do pojemników z niewielką ilością heparyny; Kał - NaleŜy pobrać grudkę kału wielkości orzecha laskowego do czystego pojemnika; w przypadku silnej biegunki około 3 ml. kału płynnego. Kał naleŝy przed pobraniem oddać do czystego pojemnika lub na papier, nie pobierać z urządzeń sanitarnych (przechowywać w temperaturze lodówki); Mocz naleŝy pobierać i przesyłać zgodnie z punktem 5.8. 5.17. Badania wykonywane w Pracowni Badań Czystościowych i Szkodliwych Czynników Biologicznych. 5.17.1. Badanie czystości mikrobiologicznej powietrza 1. Metoda sedymentacyjna Przed przystąpieniem do pobierania próbek naleŝy zamknąć okna i drzwi. Próbki powietrza pobierać bezpośrednio na płytki Petriego z odpowiednim podłoŝem przeznaczając dla kaŝdego punktu pomiarowego 3 płytki równoległe na wysokości ok. 1,3m. Eksponować 5-60 minut lub dłuŝej w zaleŝności od przypuszczalnego stopnia zanieczyszczenia powietrza. Po upływie określonego czasu płytki zamknąć, opisać (data, czas i miejsce ekspozycji) włoŝyć do tubusa zabezpieczając przed zanieczyszczeniami i uszkodzeniem. Dostarczyć do pracowni nie później niŝ 5 godz. od pobrania próbek. Transportować w temp. pokojowej. 2. Metoda impakcyjna Płytki Petriego z odpowiednimi podłoŝami umieszcza się wewnątrz komory impakcyjnej aparatu. Pobór powietrza odbywa się z przepływem 100 l/min. Płytka Petriego umieszczona jest na obrotowym stoliku dzięki temu mikroorganizmy występujące w powietrzu zostają równomiernie rozsiane na powierzchni poŝywki. Po upływie czasu płytki umieścić w tubusie i dostarczyć do pracowni wykonującej badanie nie później niŝ 5 godz. od pobrania próbek. Transportować w temp. pokojowej. 5.17.2. Czystość mikrobiologiczna powierzchni: 5.17.2.1. Metoda kontaktowa ilościowa słuŝąca do kontroli powierzchni płaskich i suchych za pomocą płytek zawierających odpowiednie podłoŝe wzrostowe z meniskiem wypukłym o powierzchni 25 cm 2. Do badań ilościowych pojedyńcza próbka składa się z podłoŝy: TSA (tryptozowo-sojowego) i Sabourauda. Do pobranych próbek naleŝy dołączyć kontrolę: płytkę TSA, płytkę Sabourauda. Sposób poboru: płytki osuszyć i doprowadzić do temp. otoczenia. zdjąć wieczko i przyłoŝyć do badanej powierzchni na 10 sek. unikając obracania płytki. MoŜna uŝyć aplikatora o sile nacisku 500 g zamknąć płytkę, odwrócić wieczkiem do dołu oznakować i umieścić w opakowaniu przeznaczonym do transportu (pojemniki Bi-Box) oczyścić miejsce przyłoŝenia z ewentualnych resztek podłoŝa płytki transportować i przechowywać nie dłuŝej niŝ 24 godz. bez dostępu światła w temp. od 5 C do 15 C. 5.17.2.2. Metoda wymazów jakościowa, słuŝąca do kontroli powierzchni za pomocą jałowych wymazówek zanurzonych w płynie transportowym. Sposób poboru wyjąć wymazówkę ze sterylnego opakowania i nawilŝyć jej koniec przez zanurzenie w probówce zawierającej płyn transportowy. Przycisnąć koniec wymazówki do ścianki probówki dla usunięcia nadmiaru płynu. Umieścić koniec wymazówki na powierzchni poddawanej badaniu i przetrzeć określony obszar obracając wymazówkę w dwóch kierunkach. WłoŜyć wymazówkę do probówki z płynem transportowym i aseptycznie złamać lub odciąć patyczek. wstawić do statywu zabezpieczając przed wylaniem, oznakować i dostarczyć do Pracowni CB transportować w pojemniku w temp. od 5 C do 15 C w czasie 4 godz. od momentu pobrania. 5.17.3. Badanie jałowości Próbki do badań z pojemników wielokrotnego uŝytku (puszki, kontenery) naleŝy pobierać aseptycznie do sterylnych pojemników lub torebek. Próbki materiału sterylizowanego w rękawach i torebkach papierowo-foliowych naleŝy zabezpieczyć przed uszkodzeniem stosując dodatkowe opakowanie. KaŜdą próbkę opisać podając datę sterylizacji, poboru oraz otwarcia pojemnika wielokrotnego uŝytku. Strona 4 z 5
5.17.4. Badanie czystości mikrobiologicznej. Pobieranie i transport próbek oraz wielkość próbek ustalona z uwzględnieniem wymagań zleceniodawcy. 5.17.5. Kontrola biologiczna procesu sterylizacji Po ekspozycji Sporal S zabezpieczony przed zanieczyszczeniem i zawilgoceniem naleŝy dostarczyć do laboratorium w ciągu 24 godz. Po ekspozycji wskaźniki: atest (para wodna) i atest (tlenek etylenu) transportować w temperaturze pokojowej do 25 C do 4 dni. Wskaźniki biologicznej skuteczności procesu sterylizacji po ekspozycji moŝna przechowywać w chłodziarce do 7 dni w temp. 2-7 C. Nie wolno przechowywać w temperaturze równej, niŝszej niŝ 0 C. zabezpieczyć wskaźniki przed uszkodzeniami w czasie sterylizacji (umieścić w rękawie lub torebce papierowo-foliowej) włoŝyć je do pakietów testowych i ułoŝyć równomiernie w komorze sterylizatora (półka górna i dolna) przeprowadzić wybrany proces sterylizacji wyjąć wskaźniki z pakietu kontrolnego i opisać (data sterylizacji oraz rozmieszczenie) zabezpieczyć przed uszkodzeniem i zanieczyszczeniem 5.17.6. Kontrola skuteczności dezynfekcji komorowej Kontrolę przeprowadza pracownik Nadzoru Epidemiologicznego za pomocą testów A i S. Po ekspozycji testów i zabezpieczeniu przed zanieczyszczeniem i zawilgoceniem próbki naleŝy dostarczyć wraz z protokołem z kontroli do pracowni w czasie 24 godz. Transportować w temp. pokojowej tj. do 25 C lub w temperaturze od 2 C do 8 C. 5.18. Dostarczanie szczepów bakteryjnych w celu identyfikacji bądź potwierdzenia identyfikacji. Wyizolowane szczepy bakteryjne naleŝy przesłać na skosach agarowych zabezpieczonych przed wyschnięciem i zanieczyszczeniem oraz oznaczone kodem próbki, z której zostały wyhodowane. Transport i przekazanie próbki ze szczepem do Oddziału Mikrobiologii powinien być zgodny z punktem 5- zasadami ogólnymi. Szczepy naleŝy przesyłać przesyłką priorytetową odpowiednio oznaczoną (materiał zakaźny) lub dostarczać osobiście. 5.19. CZAS OCZEKIWANIA NA WYNIKI BADAŃ: A. Badania bakteriologiczne Od 2 do 5 dni w zaleŝności od ilości izolowanych bakterii. Tylko badania bakteriologiczne moczu, w przypadku wyniku ujemnego, moŝna odebrać po 24 godzinach. Pracownia Schorzeń Jelitowych zastrzega sobie moŝliwość przedłuŝenia do 2 tygodni czasu oczekiwania na pełny wynik w przypadku typowania serologicznego. B. Badania serologiczne Od 2 dni do 2 tygodni w zaleŝności od ilości zlecanych badań przez naszych zleceniodawców. KaŜdorazowo w punkcie przyjęcia próbek naleŝy zapytać kiedy moŝna odebrać wyniki badań. C. Badania parazytologiczne kału Od 2 do 5 dni wynik badania koproskopowego (np. kału). W przypadku badań immunoenzymatycznych (np. lambliozy), w zaleŝności od ilości zlecanych badań przez naszych zleceniodawców do 2 tygodni. D. Badanie mykologiczne Do 10 dni w zaleŝności od czasu izolacji grzybów. E. Badania Pracowni Badań Czystościowych i Szkodliwych Czynników Biologicznych. Od 3 do 16 dni w zaleŝności od rodzaju badania 6. Dokumenty związane. Brak 7. Wykaz załączników Brak Strona 5 z 5