Czy można udzielić upoważnienia ustnie... 1 Czy pacjent może cofnąć upoważnienie... 2 Podmioty upoważnione do dostępu do dokumentacji medycznej... 2 W jakiej formie udostępniać dokumentację... 4 Czy udostępnienie dokumentacji jest płatne... 5 Konsekwencje nieodpowiedniego udostępniania... 5 Czy dozwolone jest wywoływanie pacjentów po nazwisku... 6 Czy nazwisko to dane osobowe... 6 Czy numerki rozwiązują problem... 7 Nie zamieszczaj list z nazwiskami przed gabinetem... 7 Dane osobowe będzie szerszy katalog... 7 Dostęp do dokumentacji medycznej ma przede wszystkim pacjent. To nie budzi wątpliwości. Jeżeli pacjent jest małoletni lub ubezwłasnowolniony, dostęp do dokumentacji ma jego przedstawiciel ustawowy. W przypadku dziecka są to rodzice (o ile nie zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej). Gdy pacjentem jest osoba ubezwłasnowolniona opiekun. Bardziej złożona jest kwestia realizowania prawa dostępu do dokumentacji medycznej na podstawie upoważnienia udzielonego przez pacjenta. Może być ono udzielone dowolnej osobie. Zdarza się, że niesłusznie zawęża się krąg osób, którym pacjent może udzielić upoważnienia. Przepisy nie przesądzają, że mają być to np. wyłącznie osoby z rodziny. Pokrewieństwo nie jest warunkiem dostępu do dokumentacji. Należy więc honorować każde upoważnienie, także dla osoby niespokrewnionej z pacjentem. Z drugiej strony, nawet członek rodziny musi być upoważniony, by uzyskać dostęp. Pamiętać też należy, że pacjent może upoważnić więcej niż jedną osobę do dostępu do jego dokumentacji. Ustna forma upoważnienia jest dopuszczalna. Przepisy pozostawiają tu swobodę. Warto jednak pamiętać, że dla jednostki udzielającej świadczeń medycznych najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest upoważnienie na piśmie. Komu poza pacjentem lekarz może udostępnić dane medyczne 1
Jeżeli pacjent udziela upoważnienia ustnie i nie można odebrać od niego oświadczenia na piśmie, trzeba to odnotować. W dokumentacji musi znaleźć się wzmianka o ustnym upoważnieniu. Prawo pacjenta do odwołania upoważnienia jest nieograniczone, tak jak do jego udzielenia. Ponieważ udzielenie upoważnienia to czynność jednostronna, jego odwołanie może nastąpić w każdej chwili i nie jest uzależnione od niczyjej zgody. Oświadczenie o cofnięciu zgody powinno być odnotowane w dokumentacji. Podobnie jak przy udzielaniu upoważnienia i tutaj pacjent może zdecydować, czy wyrazi swoją wolę pisemnie, czy ustnie. Ważne, by odpowiednia wzmianka lub samo oświadczenie znalazły się w dokumentacji. Należy dołożyć wszelkich starań, by nie dopuścić do udostępnienia danych osobie, której upoważnienie cofnięto. Jest to istotne, gdyż pacjent nie musi informować osoby, której cofa upoważnienie o swojej decyzji. Może się nawet zdarzyć, że celowo jej o tym nie poinformuje. To podmiot udzielający świadczeń, który został poinformowany o cofnięciu upoważnienia, musi zadbać, by dokumentacja nie została udostępniona niepowołanej osobie (np. mąż upoważnił żonę do dostępu do informacji o stanie jego zdrowia, a po rozwodzie, nie informując o tym byłej już żony, cofnął wszelkie upoważnienia). Zakres podmiotów uprawnionych do uzyskiwania dostępu do dokumentacji medycznej jest dość szeroki. Poza pacjentem i osobami przez niego upoważnionymi mają go również jednostki udzielające świadczeń zdrowotnych, ale z pewnym ograniczeniem. Warunkiem jest, żeby była ona niezbędna do zapewnienia ciągłości świadczeń zdrowotnych. O tym, czy jest on spełniony, powinien decydować podmiot, który leczenie kontynuuje. Trudno wyobrazić sobie, by to na jednostce udostępniającej dokumentację spoczywał ciężar oceny niezbędności jej udostępnienia, skoro nie prowadzi ona już leczenia pacjenta. Dostęp do dokumentacji medycznej mogą mieć również organy władzy publicznej, NFZ, organy samorządów zawodów medycznych czy konsultanci krajowi i wojewódzcy. Co ważne, dostęp ten możliwy jest tylko w zakresie niezbędnym do wykonywania przez te podmioty ich zadań. Analogiczne ograniczenia dotyczą: Komu poza pacjentem lekarz może udostępnić dane medyczne 2
wojewodów, konsultantów krajowych, jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez ministra zdrowia, a także organów samorządów zawodowych, medycznych towarzystw naukowych, uczelni medycznych, instytutów badawczych i specjalistów z poszczególnych dziedzin medycyny. Podmioty te mają dostęp do dokumentacji, jednak wyłącznie w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne do przeprowadzenia przez nie zleconych im kontroli. Do dostępu do dokumentacji medycznej na podstawie ustawy uprawniony jest też: minister zdrowia, sądy, prokuratury (ale już nie policja), lekarze sądowi i rzecznicy odpowiedzialności zawodowej, ale tylko w związku z prowadzonymi postępowaniami, czyli z konkretnymi sprawami, które te podmioty muszą być w stanie precyzyjnie wskazać. W katalogu uprawnionych nie została uwzględniona policja, o czym należy pamiętać. Jak widać, katalog podmiotów uprawnionych do wnioskowania o udostępnienie dokumentacji medycznej jest dość szeroki. Pamiętać jednak należy, że w odniesieniu do każdej z kategorii podmiotów uprawnionych ustawodawca wprowadził pewne ograniczenia. Kto zgodnie z ustawą dodatkowo może mieć dostęp do dokumentacji medycznej: uprawnione na mocy odrębnych ustaw organy i instytucje, jeżeli badanie zostało przeprowadzone na ich wniosek, organy rentowe oraz zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności, w związku z prowadzonym przez nie postępowaniem, podmioty prowadzące rejestry usług medycznych, w zakresie niezbędnym do prowadzenia rejestrów, zakłady ubezpieczeń, ale tylko za zgodą pacjenta, komisje lekarskie podległe ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, wojskowe komisje lekarskie oraz komisje lekarskie Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Agencji Wywiadu, podległe szefom właściwych Agencji, lekarz, pielęgniarka lub położna, w związku z prowadzeniem procedury oceniającej podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych na podstawie przepisów o akredytacji w ochronie zdrowia, w zakresie niezbędnym do jej przeprowadzenia, wojewódzka komisja do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych, również tylko w zakresie prowadzonego postępowania, Komu poza pacjentem lekarz może udostępnić dane medyczne 3
spadkobiercy w zakresie prowadzonego postępowania przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych, instytuty badawcze, inne jednostki organizacyjne podległe lub nadzorowane przez ministra zdrowia, a także specjaliści z poszczególnych dziedzin medycyny, farmacji oraz dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, tylko w zakresie niezbędnym do wykonywania przez te podmioty czynności kontrolnych. Jeżeli więc dostępu do dokumentacji zażąda choćby sąd dyscyplinarny, to musi wskazać, na potrzeby jakiego postępowania dyscyplinarnego dokumentacja będzie wykorzystywana (podając np. sygnaturę sprawy). Taka informacja powinna znaleźć się we wniosku. Gdy jej nie ma, podmiot leczniczy nie powinien udostępnić dokumentacji, a wystąpić o doprecyzowanie wniosku. Za sporządzenie wyciągu, kopii lub odpisów dokumentacji medycznej można pobrać opłatę, jej maksymalną wysokość określają przepisy Kwestię formy udostępniania dokumentacji również regulują przepisy. Dokumentacja medyczna jest udostępniana: do wglądu, w tym także do baz danych w zakresie ochrony zdrowia, w siedzibie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych; przez sporządzenie jej wyciągów, odpisów lub kopii; przez wydanie oryginału za pokwitowaniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu, jeżeli uprawniony organ lub podmiot żąda udostępnienia oryginałów tej dokumentacji. W pierwszym wariancie udostępnianie odbywa się w siedzibie danego podmiotu. Osoba korzystająca z prawa wglądu w dokumentację nie może więc wynosić jej poza siedzibę. Może z danymi zapoznać się na miejscu i nie ma przeszkód, by sporządziła dla siebie notatki z przeglądanych dokumentów. Szczegółowe zasady udostępniania dokumentacji medycznej można znaleźć w rozporządzeniu ministra zdrowia w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz jej przetwarzania. Rozporządzenie dotyczy dokumentacji elektronicznej oraz papierowej. Możliwe jest również wydanie kopii dokumentacji lub przekazanie skróconych informacji w formie wyciągu. W razie potrzeby można również wydać odpis. Ostatni wariant obejmuje wydanie oryginału. Podmiot udostępniający dokumentację musi zażądać pokwitowania odbioru i zobowiązać tego, kto otrzymuje dokumentację, do jej zwrotu po wykorzystaniu. Komu poza pacjentem lekarz może udostępnić dane medyczne 4
W przypadku wglądu do dokumentacji w siedzibie podmiotu i przy wydaniu oryginału nie pobiera się opłat za udostępnienie dokumentacji. Można natomiast żądać zapłaty za wydanie kopii, odpisów i wyciągów. Podstawą będzie art. 28 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Z przepisów wynika również maksymalna wysokość opłaty: za jedną stronę wyciągu lub odpisu dokumentacji medycznej nie może przekraczać ona 0,002 przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale, począwszy od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, za jedną stronę kopii dokumentacji medycznej nie może przekraczać 0,0002 przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa powyżej, za sporządzenie wyciągu, odpisu lub kopii dokumentacji medycznej na elektronicznym nośniku danych, jeżeli podmiot wykonujący działalność leczniczą prowadzi dokumentację medyczną w postaci elektronicznej nie może przekraczać 0,002 przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa wyżej. Kwestie udostępniania danych medycznych traktować należy ze szczególną uwagą. Konsekwencje nieprawidłowej praktyki w tym zakresie mogą być dotkliwe. Pacjent może dochodzić ochrony na gruncie przepisów Kodeksu cywilnego w ramach cywilnoprawnej ochrony dóbr osobistych. Poza tym udostępnienie osobom nieuprawnionym może skutkować również odpowiedzialnością karną na gruncie ustawy o ochronie danych osobowych. Może również prowadzić do naruszenia tajemnicy lekarskiej. Dlatego warto każdy wniosek o udostępnienie informacji dokładnie badać, tak by mieć pewność, że zachodzą przesłanki udostępnienia danych. Podobnie każde upoważnienie należy umieszczać w dokumentacji i każdorazowo weryfikować, czy osoba, która żąda dostępu do dokumentacji, jest do tego upoważniona. Katarzyna Witkowska, Komu poza pacjentem lekarz może udostępnić dane medyczne 5
prawnik w Lubasz i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych, ekspert w dziedzinie bezpieczeństwa informacji i ochrony danych osobowych Pacjenci, którzy czekają na wizytę, często są wywoływani przez lekarza do gabinetu po nazwisku. Mogą je usłyszeć wtedy wszyscy inni pacjenci i osoby towarzyszące obecne w poczekalni. Sprawdź, czy taka praktyka jest zgodna z zasadami dotyczącymi ochrony danych osobowych. Za dane osobowe uważa się wszelkie informacje, które dotyczą zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej (art. 6 ustawy o ochronie danych osobowych). Osobą możliwą do zidentyfikowania jest osoba, której tożsamość można określić bezpośrednio lub pośrednio, zwłaszcza przez powołanie się na numer identyfikacyjny albo jeden lub kilka specyficznych czynników określających jej cechy fizyczne, fizjologiczne, umysłowe, ekonomiczne, kulturowe lub społeczne. Informacje nie umożliwiają określenia tożsamości osoby, jeżeli wymagałoby to nadmiernych kosztów, czasu lub działań. Ogólne rozporządzenie unijne o ochronie danych osobowych (dalej RODO), które ma zacząć obowiązywać na 2 lata, definiuje dane osobowe jako informacje o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej. Z kolei możliwa do zidentyfikowania osoba fizyczna to osoba, którą można bezpośrednio lub pośrednio zidentyfikować, zwłaszcza na podstawie identyfikatora, takiego jak imię i nazwisko, numer identyfikacyjny, dane o lokalizacji, identyfikator internetowy lub jeden bądź kilka szczególnych czynników określających fizyczną, fizjologiczną, genetyczną, psychiczną, ekonomiczną, kulturową lub społeczną tożsamość osoby fizycznej. Zwróćmy uwagę na sformułowania, które mówią o możliwości zidentyfikowania, ale bez nadmiernych kosztów, czasu lub działań. Danymi osobowymi nie będą więc pojedyncze informacje o dużym stopniu ogólności. Czy więc samo imię i nazwisko to dane osobowe? Niestety nie ma na to jednoznacznej odpowiedzi. W niektórych warunkach, na przykład dużym mieście, popularne nazwisko nie będzie ujawniać tożsamości konkretnej osoby. Dopiero w połączeniu z innymi informacjami, jak na przykład numer telefonu, czy adres, może identyfikować osobę fizyczną. Jednak w innych warunkach, na przykład w małej społeczności, już samo nazwisko, czy nawet przezwisko (pseudonim), może określać konkretną osobę. Zanim więc wywołamy pacjenta po nazwisku do gabinetu lekarskiego, zastanówmy się, czy nie ujawnimy jego tożsamości lub nie Komu poza pacjentem lekarz może udostępnić dane medyczne 6
naruszamy jego prywatności. Inaczej bowiem będzie wyglądać, gdy wywołamy pacjenta po nazwisku w dużej przychodni, w dużym mieście. Osoby, które to słyszą, nie dowiedzą się, gdzie mieszka pacjent, co mu dolega. Jeszcze bardziej ogólną informacją będzie samo imię. Chyba, że w kolejce będzie czekało kilku Piotrów. Można wtedy np. dodać Pan Piotr umówiony na godzinę 13.15. Czasami w przychodniach funkcjonują numerki. Uważajmy jednak, stosując takie rozwiązanie. Byłem świadkiem sytuacji, gdzie już dość sędziwa pacjentka wywołana do lekarza po numerku, oburzyła się stwierdzając, że numer to ona miała w obozie koncentracyjnym i teraz życzyłaby sobie, aby zwracać się do niej, jak do człowieka, a nie jak do przedmiotu z numerem. Tam, gdzie numery są wyświetlane, jest to bardziej akceptowane. Oprócz danych osobowych lekarze i placówki muszą chronić prywatność pacjentów. Pacjent ma prawo do poszanowania intymności i godności, zwłaszcza w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych (art. 20 ust. 1 oraz ar. 22 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta). Do poszanowania prywatności pacjenta lekarzy zobowiązuje również ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jak i ustawa o ochronie danych osobowych. Niedopuszczalne jest więc jest umieszczanie przed gabinetami lekarskimi, zwłaszcza specjalistycznymi, list z nazwiskami pacjentów zapisanych na dany dzień na wizytę lekarską. Jeżeli na liście wywieszonej na drzwiach gabinetu urologa czy psychiatry wpiszemy nazwisko pacjenta, nawet jeśli będzie to duże miasto, duża przychodnia, pacjent może mieć uzasadnione pretensje, że naruszyliśmy jego prywatność i intymność. Spotkałem się z sytuacją, gdzie rejestratorka w przychodni wołała po imieniu i nazwisku pacjenta, aby odebrał swoje wyniki na HIV. Do lekarzy specjalistów czy na konkretne badania nie powinno się więc wywoływać pacjentów po nazwisku w żadnych okolicznościach. Ryzykuje się wtedy ujawnienie danych osobowych, danych wrażliwych oraz narusza intymność pacjenta. Do danych wrażliwych zaliczamy między innymi informacje o stanie zdrowia, więc wszystko co zawiera dokumentacja medyczna pacjenta. W RODO katalog danych szczególnie chronionych jest nieco rozszerzony i doprecyzowany. Komu poza pacjentem lekarz może udostępnić dane medyczne 7
Do tej kategorii należą dane osobowe, które ujawniają pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub światopoglądowe, przynależność do związków zawodowych oraz dane genetyczne, dane biometryczne, które jednoznacznie identyfikują osobę fizyczną oraz dane dotyczące zdrowia, seksualności lub orientacji seksualnej osoby fizycznej. Natomiast do danych osobowych dotyczących zdrowia zaliczamy wszystkie dane o stanie zdrowia osoby, której dane dotyczą, ujawniające informacje o przeszłym, obecnym lub przyszłym stanie fizycznego lub psychicznego zdrowia osoby, której dane dotyczą. Do takich danych należą informacje o danej osobie fizycznej zbierane podczas jej rejestracji do usług opieki zdrowotnej lub podczas świadczenia jej usług opieki zdrowotnej. Będą to więc: numer, symbol lub oznaczenie przypisane danej osobie fizycznej w celu jednoznacznego zidentyfikowania tej osoby fizycznej do celów zdrowotnych, informacje z badań laboratoryjnych lub lekarskich części ciała lub płynów ustrojowych, w tym danych genetycznych i próbek biologicznych, wszelkie informacje o chorobie, niepełnosprawności, ryzyku choroby, historii medycznej, leczeniu klinicznym lub stanie fizjologicznym lub biomedycznym osoby, której dane dotyczą, niezależnie od ich źródła (lekarz lub inny pracownik służby zdrowia, szpital, urządzenie medyczne lub badanie diagnostyczne in vitro). Podmioty, które przetwarzają właśnie takie dane, będą - zgodnie z RODO - zobowiązane do wyznaczenia inspektora ochrony danych, czyli obecnego administratora bezpieczeństwa informacji. Obecnie powołanie ABI, czyli zgłoszenie do GIODO osoby, która nadzoruje przestrzeganie w jednostce zasad ochrony danych, jest opcjonalne, dobrowolne. Nadzór jednak musi być odpowiednio zorganizowany. Chociażby po to, aby przeszkolić personel placówki, by nawet niechcący i nieświadomie nie naruszał ochrony danych, zwłaszcza wrażliwych. Piotr Glen, administrator bezpieczeństwa informacji, specjalista ds. ochrony danych osobowych, audytor bezpieczeństwa informacji Podstawa prawna: ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 922), ustawa z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta(tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 186), ustawa z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 464 ze zm.), ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 380), rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 2069). Komu poza pacjentem lekarz może udostępnić dane medyczne 8
Redaktor: Anna Rubinkowska ISBN: 978-83-269-5838-0 E-book nr: Wydawnictwo: Adres: Kontakt: 2HH0522 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. 03-918 Warszawa, ul. Łotewska 9a Telefon 22 518 29 29, faks 22 617 60 10, e-mail: cok@wip.pl NIP: 526-19-92-256 Numer KRS: 0000098264 Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, Sąd Gospodarczy XIII Wydział Gospodarczy Rejestrowy. Wysokość kapitału zakładowego: 200.000 zł Copyright by: Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2016 Komu poza pacjentem lekarz może udostępnić dane medyczne 9