PROBLEMY EKOLOGICZNE W POLSKO-UKRAIŃSKIEJ STREFIE PRZYGRANICZNEJ WCZORAJ I DZIŚ

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie PROBLEMY EKOLOGICZNE W POLSKO-UKRAIŃSKIEJ STREFIE PRZYGRANICZNEJ WCZORAJ I DZIŚ RZESZÓW, KWIECIEŃ 2010 R. dr inż. Ewa Jadwiga Lipińska Podkarpacki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska

Wstęp. PROBLEMY EKOLOGICZNE W POLSKO-UKRAIŃSKIM OBSZARZE TRANSGRANICZNYM WCZORAJ I DZIŚ Walory przyrodnicze strefy przygranicznej. Podstawy współpracy transgranicznej z Ukrainą. Monitoring jakości wód powierzchniowych w strefie przygranicznej z Ukrainą. Zagrożenia dla środowiska wodnego w strefie przygranicznej: Przeterminowane środki ochrony roślin w miejscowości Sianki na Ukrainie, Tereny poeksploatacyjne górnictwa siarkowego w Jaworowie i Baszni. Monitoring jakości powietrza atmosferycznego w strefie przygranicznej z Ukrainą. Zagrożenia dla jakości powietrza atmosferycznego w strefie przygranicznej: Tereny poeksploatacyjne górnictwa siarkowego w Niemirowie, Katastrofa kolejowa w miejscowości Ożydów na Ukrainie. Problematyka współdziałania w zakresie kontroli transgranicznego przemieszczania odpadów i towarów niebezpiecznych. Współpraca służb ratowniczych w rejonie przygranicznym. Podsumowanie.

WSTĘP Istotne znaczenie dla województwa podkarpackiego we współpracy transgranicznej w zakresie ochrony środowiska ma współpraca z Ukrainą, a szczególnie ze służbami ochrony środowiska Obwodu Lwowskiego. Współpraca ze Słowacją ma mniejsze znaczenie strategiczne i sprowadza się do ochrony cennych walorów środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego na obszarze przygranicznym. Zadania te realizuje m. in. Grupa Robocza do spraw Ochrony Środowiska i Gospodarki Leśnej Polsko Słowackiej Komisji Międzyrządowej do spraw Współpracy Transgranicznej.

WALORY PRZYRODNICZE STREFY PRZYGRANICZNEJ Znaczna część strefy przygranicznej objęta jest różnorodnymi formami ochrony przyrody: Bieszczadzki Park Narodowy, Park Krajobrazowy Doliny Sanu, Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy, Użański Park Narodowy (Ukraina), Nadsiański Park Krajobrazowy (Ukraina), Park Narodowy Połoniny (Słowacja), Park Krajobrazowy Gór Słonnych, Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego, część Południowo-roztoczańskiego Parku Krajobrazowego, Wschodnio-beskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu, Przemysko-Dynowski Obszar Chronionego Krajobrazu, Roztoczański Obszar Chronionego Krajobrazu, liczne rezerwaty przyrody. źródło: Zespół Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie Obszary NATURA 2000: Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków: Pogórze Przemyskie i Bieszczady, Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Bieszczady

WALORY PRZYRODNICZE STREFY PRZYGRANICZNEJ PARKI NARODOWE PARKI KRAJOBRAZOWE OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU

źródło: archiwum WIOŚ WALORY PRZYRODNICZE STREFY PRZYGRANICZNEJ Bieszczadzki Park Narodowy San w Parku Krajobrazowym Pogórza Przemyskiego

PODSTAWY WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ Z UKRAINĄ Porozumienia z Ukrainą: Porozumienie między Wojewodą Podkarpackim a Lwowską Obwodową Administracją Państwową o współpracy międzyregionalnej z dnia 26 maja 2000 roku, Porozumienie o współpracy pomiędzy Podkarpackim Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska w Rzeszowie a Państwowym Urzędem Ochrony Środowiska w Obwodzie Lwowskim z dnia 23 października 2008 roku, Porozumienie między Wojewodą Podkarpackim i Marszałkiem Województwa Podkarpackiego a Lwowską Obwodową Administracją Państwową i Lwowską Radą Obwodową o współpracy regionalnej w celu odpowiedniego przygotowania i przeprowadzenia finałowego turnieju mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012, sporządzone we Lwowie w dniu 20 sierpnia 2008 roku.

ZAKRES WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ Z UKRAINĄ Likwidacja potencjalnych zagrożeń środowiska w strefie nadgranicznej (nieczynne kopalnie siarki w Jaworowie, Niemirowie i Baszni, magazyny przeterminowanych środków ochrony roślin). Monitoring wód rzek granicznych wg uzgodnionych zasad i metodyk badawczych. Współpraca w zakresie kontroli przewozu materiałów niebezpiecznych i transgranicznego przemieszczania odpadów. Zapobieganie i ograniczanie poważnych awarii o skutkach transgranicznych. Wymiana informacji o realizowanych przedsięwzięciach, mających wpływ na jakość środowiska, opracowań i raportów o stanie środowiska. Wzajemne informowanie się o nadzwyczajnych zanieczyszczeniach wód i poważnych awariach o zasięgu transgranicznym.

MONITORING JAKOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ Badania jakości wód powierzchniowych w strefie przygranicznej prowadzone są: W RAMACH UMOWY MIĘDZY RZĄDEM POLSKI A RZĄDEM UKRAINY: Rzeka WISZNIA (Gaje) Rzeka SZKŁO (Budzyń), Jakość wód w punktach granicznych w badaniach dwustronnych podlega ocenie na podstawie ustaleń Programu Polsko Białorusko Ukraińskiego TACIS CBC (Projekt Bug-Białoruś). W RAMACH SYSTEMU PANŚTWOWEGO MONITORINGU ŚRODOWISKA: Rzeka LUBACZÓWKA (Budomierz, Szczutków, Manasterz), Rzeka WIAR (Sierakośce, Stanisławczyk, Przemyśl), Rzeka WISZNIA (Gaje, Michałówka), Rzeka SZKŁO (Budzyń, Węgry), Rzeka STRWIĄŻ (Krościenko) Rzeka RATA (Prusie). źródło: archiwum WIOŚ RZEKA WIAR - Sierakośce

MONITORING JAKOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ SIEĆ MONITORINGU JAKOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W STREFIE PRZYGRANICZNEJ WOJ. PODKARPACKIEGO Z UKRAINĄ W LATACH 2008-2009 RZEKA WISZNIA - Starzawa RZEKA SZKŁO - Budzyń RZEKA LUBACZÓWKA - Szczutków źródło: archiwum WIOŚ

MONITORING JAKOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ BADANIA W RAMACH UMOWY MIĘDZY RZĄDEM POLSKI A RZĄDEM UKRAINY Od 2000 roku rzeki graniczne Szkło i Wisznia są regularnie monitorowane przez przeszkolone ekipy zarówno ze strony polskiej, jak i ukraińskiej. Badania prowadzone są z częstotliwością raz w miesiącu i obejmują 10 wskaźników fizykochemicznych: BZT5, tlen rozpuszczony, chlorki, siarczany, zawiesina ogólna, azot azotynowy, azot azotanowy, azot amonowy, azot ogólny, fosforany. Ocena jakości wód granicznych dokonywana jest poprzez porównanie wartości średniorocznych wskaźników jakości z progowymi wartościami rekomendowanymi, przyjętymi w projekcie pilotażowym dla rzeki Bug, realizowanym ze środków Programu Współpracy Przygranicznej TACIS CBC 2004-2006. Jaz na rzece WISZNIA - Starzawa źródło: archiwum WIOŚ

MONITORING JAKOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ BADANIA W RAMACH UMOWY MIĘDZY RZĄDEM POLSKI A RZĄDEM UKRAINY W latach 2000-2006 rzeka Wisznia badana była w punkcie pomiarowo-kontrolnym w miejscowości Starzawa. W 2007 roku punkt przesunięty został do miejscowości Gaje. Wyniki uzyskane w badaniach prowadzonych w okresie 2000-2009 wykazały, że wskaźnikami obniżającymi jakość wód Wiszni w strefie granicznej były: BZT5 i azot azotynowy. Przekroczenia wartości progowych tych wskaźników były nieznaczne i nie występowały we wszystkich badanych latach. Rzeka Szkło objęta jest szczególnym nadzorem służb ochrony środowiska Polski i Ukrainy z uwagi na obecność w jej zlewni Zbiornika Jaworowskiego. Badania rzeki prowadzone w m. Budzyń w latach 2000-2009 wykazały, że wskaźnikami corocznie obniżającymi jakość wód w strefie granicznej były: siarczany i azot azotynowy. Stężenia azotu azotynowego utrzymywały się na podobnym poziomie w całym omawianym okresie (wykres 1.), natomiast stężenia siarczanów zmieniały się, w zależności od postępu prac rekultywacyjnych i budowy Zbiornika Jaworowskiego (wykres 2.).

MONITORING JAKOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ BADANIA W RAMACH UMOWY MIĘDZY RZĄDEM POLSKI A RZĄDEM UKRAINY Wykres 1. Wykres 2. Zmiany stężeń azotynów i siarczanów w wodach Wiszni i Szkła w latach 2000-2009

MONITORING JAKOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ BADANIA W RAMACH SYSTEMU PAŃSTWOWEGO MONITORINGU ŚRODOWISKA W latach 2008-2009 WIOŚ w Rzeszowie dokonał wstępnej klasyfikacji stanu ekologicznego jednolitych części wód oraz klasyfikacji stanu chemicznego jednolitych części wód na obszarze województwa podkarpackiego, zgodnej z Ramową Dyrektywą Wodną. WSTĘPNA OCENA STANU EKOLOGICZNEGO WÓD W STREFIE PRZYGRANICZNEJ WOJ. PODKARPACKIEGO Z UKRAINĄ W LATACH 2008-2009 OCENA STANU CHEMICZNEGO WÓD W STREFIE PRZYGRANICZNEJ WOJ. PODKARPACKIEGO Z UKRAINĄ W LATACH 2008-2009 UWAGA! Prezentowana wstępna klasyfikacja stanu ekologicznego wód jest przybliżona i będzie weryfikowana w miarę uzyskiwania wyników klasyfikacji stanu pozostałych badanych w 2009 r. elementów biologicznych

ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA WODNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ PRZETERMINOWANE ŚRODKI OCHRONY ROŚLIN W SIANKACH Wieś Sianki na Ukrainie położona jest w obszarze Nadsiańskiego Parku Krajobrazowego, włączonego do Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie. Przez wiele lat w Siankach magazynowane były przeterminowane środki ochrony roślin. Kontenery z tymi niebezpiecznymi odpadami stanowiły bardzo poważne, potencjalne zagrożenie dla rzeki San (ujęcia wód do celów komunalnych dla miast: Przemyśl, Jarosław i wielu małych miejscowości), a także zagrożenie dla cennych przyrodniczo terenów Bieszczadzkiego Parku Narodowego. WIOŚ w Rzeszowie wielokrotnie podejmował szereg działań o charakterze kontrolno-badawczym i organizacyjnym w celu ograniczenia ryzyka zanieczyszczenia rzeki San w jej źródłowym odcinku, zlokalizowanym po stronie ukraińskiej. źródło: www.maps.google.com W 2008 roku strona ukraińska przystąpiła do realizacji projektu pn. Likwidacja toksycznych pestycydów na terenie Obwodu Lwowskiego w zlewniach rzek przygranicznych San i Bug Zachodni. Na przełomie listopada i grudnia 2008 r. niebezpieczne odpady zostały wywiezione z miejscowości Sianki do Niemiec w celu termicznego unieszkodliwienia.

ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA WODNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ PRZETERMINOWANE ŚRODKI OCHRONY ROŚLIN W SIANKACH JEDNA Z WIZJI W TERENIE ORAZ POBÓR PRÓBEK WODY W REJONIE MAGAZYNÓW Z PESTYCYDAMI W SIANKACH 2006 ROK (źródło: archiwum WIOŚ) WYWÓZ PESTYCYDÓW Z MIEJSCOWOŚCI SIANKI W 2008 ROKU (źródło: epsi.org.ua.)

ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA WODNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ KOPALNIA SIARKI W JAWOROWIE Ok. 20 km od granicy polsko ukraińskiej, w Jaworowie, w 1964 r. rozpoczęło swoją działalność Państwowe Górniczo - Chemiczne Przedsiębiorstwo Siarka. W 1994 r. zakończono wydobywanie siarki metodą odkrywkową i jej przetwarzanie. Po eksploatacji siarki pozostało wyrobisko o powierzchni około 1200 ha. Eksploatacja złóż siarki doprowadziła do zachwiania stosunków wodnych i spowodowała zanieczyszczenie granicznej rzeki Szkło. Powstał lej depresyjny o powierzchni około 100 km 2, który spowodował bardzo silną erozję boczną i denną rzeki Szkło i jej lewobrzeżnego dopływu rzeki Szczan. W ponad 20 miejscowościach obniżył się poziom wód gruntowych, a wiele miejscowości pozbawionych zostało wody pitnej. Na bardzo znacznych powierzchniach występuje zjawisko zapadania się gruntu i tworzenie się tzw. kawern. Rekultywacja kopalni w Jaworowie Zbiornik Jaworowski 2005 rok źródło: archiwum WIOŚ

ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA WODNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ KOPALNIA SIARKI W JAWOROWIE KOPALNIA SIARKI W JAWOROWIE ZBIORNIK W JAWOROWIE 2005 ROK REJON BYŁEJ KOPALNI W JAWOROWIE 2005 ROK źródło: archiwum WIOŚ POZOSTAŁOŚCI SPRZĘTU WYDOBYWCZEGO 2005 ROK

ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA WODNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ KOPALNIA SIARKI W JAWOROWIE W 2002 roku strona ukraińska przystąpiła do prac rekultywacyjnych i zagospodarowania omawianego terenu w kierunku rekreacyjnowypoczynkowym (projekt Przywrócenie równowagi ekologicznej i rekultywacja terenów zdegradowanych przez prace górnicze ). ZBIORNIK JAWOROWSKI POZOSTAŁOŚCI SPRZĘTU WYDOBYWCZEGO - POBÓR PRÓBEK WODY 2005 ROK Zalania wyrobiska dokonano przy wykorzystaniu wód granicznej rzeki Szkło. Od 2005 roku prowadzony jest raz w roku przez WIOŚ w Rzeszowie i Państwowy Urząd Ochrony Środowiska obwodu Lwowskiego, wspólny monitoring jakości wód zbiornika. O jakości wody wyrobiska decydują głównie wskaźniki zasolenia, takie jak stężenie siarczanów, przewodnictwo wody, zawartość substancji rozpuszczonych Wypełnianie wyrobiska pokopalnianego wodą zakończono 18 grudnia 2006 roku. Woda ze Zbiornika Jaworowskiego wypływa do rzeki Szkło wybudowanym do tego celu kanałem. źródło: archiwum WIOŚ

ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA WODNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Kopalnia siarki Basznia w Baszni Górnej jest obecnie w stanie likwidacji. KOPALNIA SIARKI W BASZNI W latach 1977-1993 w kopalni o obszarze ok. 15 ha wydobywano siarkę metodą podziemnego wytopu (otworową), podobnie jak w sąsiadującej po stronie ukraińskiej kopalni siarki w Niemirowie. Po zakończeniu eksploatacji złóż, obiekty zaplecza technicznego i urządzenia kopalni pozostały bez nadzoru, nie przeprowadzono rekultywacji. W 1993 roku wśród pozostałości po kopalni, zinwentaryzowano 110 otworów technologicznych (41 eksploatacyjnych, 51 piezometrów trzeciorzędowych i 18 piezometrów czwartorzędowych).

ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA WODNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ KOPALNIA SIARKI W BASZNI W latach 1999-2001, WIOŚ w Rzeszowie przeprowadził kontrole na obszarze kopalni. Kontrole wykazały występowanie wycieków wód złożowych z otworów eksploatacyjnych, wypłukiwanie przez opady atmosferyczne zanieczyszczeń ze składowiska siarki i pola górniczego. W 2000 roku w rejonie kopalni WIOŚ przeprowadził badania jakości powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych oraz badania jakości gleby stwierdzono zakwaszenie gleby. W 2001 roku spółka Sulphur w likwidacji, opracowała Program rekultywacji terenów pogórniczych i likwidacji infrastruktury przemysłowej byłej Kopalni Siarki Basznia. Prace likwidacyjne i rekultywacyjne prowadzono w latach 2001-2003 - zostały przerwane w 2003 roku z uwagi na brak środków finansowych. Badania przeprowadzone przez WIOŚ w 2005 r. wykazały znaczne zakwaszenie wód rzeki Smolinka. Stwierdzono silne zasolenie i zakwaszenie gleby w rejonie składowiska, natomiast w powietrzu występowały podwyższone stężenia siarkowodoru i dwutlenku siarki. W 2007 r. prawa do obszaru byłej kopalni siarki Basznia wykupiła Kopalnia Siarki Machów, która planuje przeprowadzić likwidację otworów eksploatacyjnych oraz rekultywację biologiczną obszaru byłej kopalni.

ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA WODNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ KOPALNIA SIARKI W BASZNI ZDEWASTOWANE OBIEKTY BUDOWLANE NA TERENIE ZABUDOWY PRZEMYSŁOWEJ KOPALNI 2007 ROK źródło: archiwum WIOŚ

ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA WODNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ KOPALNIA SIARKI W BASZNI TEREN BYŁEGO SKŁADOWISKA SIARKI 2007 ROK źródło: archiwum WIOŚ

ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA WODNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ KOPALNIA SIARKI W BASZNI TEREN BYŁEGO SKŁADOWISKA SIARKI 2007 ROK źródło: archiwum WIOŚ

MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ W obszarze przygranicznym z Ukrainą na terenie województwa podkarpackiego położone są 3 strefy, w których dokonuje się oceny jakości powietrza: strefa miasto Przemyśl, strefa jarosławsko-lubaczowska, strefa przemysko-bieszczadzka. W roku 2009 jakość powietrza atmosferycznego na tym obszarze monitorowana była przez WIOŚ w Rzeszowie i WSSE w Rzeszowie w zakresie: SO2, NO2, pył zawieszony PM10, metale (arsenu, kadmu, niklu, ołowiu) benzo(a)piren w pyle PM10, benzen.

MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ Powietrze atmosferyczne we wschodniej strefie przygranicznej Podkarpacia monitorowane jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska na 8 stacjach pomiarowych: Horyniec Zdrój, Jarosław (ul. Grunwaldzka), Jarosław (ul. 3 Maja), Jarosław (ul. Jana Pawła II), Przemyśl (ul. Mickiewicza), Przemyśl (Plac Dominikański), Ustrzyki Dolne, Czarna.

MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ AUTOMATYCZNA STACJA MONITORINGU W PRZEMYŚLU Wizualizacja wyników on-line na stronie : www.wios.rzeszow.pl źródło: archiwum WIOŚ

Horyniec- Sobieskiego Jarosław- Grunwaldzka Lesko-Rynek Ustrzyki Dol- Kopernika Przemyśl- Pl.Dominikański stężenie [mg/m 3 ] MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ DWUTLENEK SIARKI I DWUTLENEK AZOTU Wyniki pomiarów wykonanych w 2009 roku w strefie przygranicznej z Ukrainą, podobanie jak na pozostałym obszarze województwa podkarpackiego, nie wykazały przekroczenia standardów imisyjnych, określonych dla SO2 i NO2. Nie odnotowano przekroczeń, ustalonych dla SO2 i NO2 norm 1-godzinych, do których porównywano wyniki uzyskane na stacji automatycznej w Przemyślu. Nie stwierdzono również przekroczeń normy średniodobowej SO2 na żadnym stanowisku pomiarowym. Stężenia średnioroczne SO2 i NO2 na stacjach pomiarowych w strefie przygranicznej z Ukrainą w 2009 roku 30 dwutlenek siarki dwutlenek azotu 25 20 15 10 5 0

Jasło- Floriańska Mielec-Zarząd Strefy Jedlicze- Rejtana Nisko- Szklarniowa Tarnobrzeg- Św. Barbary Rzeszów- Szopena Przemyśl-Plac Dominikański benzen [mg/m 3 ] MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ BENZEN Pomiary stopnia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego benzenem w strefie przygranicznej z Ukrainą prowadzone były przez WIOŚ w Rzeszowie w 2009 roku w Przemyślu. Stężenie średnioroczne benzenu w Przemyślu wyniosło 4,3 μg/m3 (86% normy). Było to najwyższe średnioroczne stężenie benzenu zanotowane w roku 2009 w województwie podkarpackim. Stężenia średnioroczne benzenu w województwie podkarpackim w 2009 r. 6 5 stężenie średnioroczne stężenie dopuszczalne 4 3 2 1 0

pył PM10 [mg/m 3 ] MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ PM10 W 2009 roku badania zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10 w strefie przygranicznej z Ukrainą prowadzone były na 4 stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w Przemyślu i Jarosławiu. Zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 stanowi poważny problem ekologiczny w województwie podkarpackim. Strefy miasto Przemyśl i jarosławsko-lubaczowska, położone w obszarze przygranicznym z Ukrainą, zaliczone zostały do klasy C z uwagi na przekroczenia standardów imisyjnych PM10. Stężenia średnioroczne pyłu PM10 w strefie przygranicznej z Ukrainą w latach 2003-2009 90 80 70 Przemyśl-Pl. Dominikański Jarosław -J.Paw ła II stężenie dopuszczalne Przemyśl-Mickiew icza Jarosław -3 Maja 60 50 40 30 20 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

liczba przekroczeń dobowych PM10 MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ PM10 Przekroczenia 24-godzinne pyłu PM10 notowane są głównie w sezonie grzewczym. Występowanie bardzo wysokich stężeń dobowych pyłu PM10 w sezonie grzewczym wskazuje na sektor komunalno-bytowy jako główne źródło zanieczyszczenia powietrza pyłem na analizowanych obszarach. Liczba przekroczeń dobowych pyłu PM10 w strefie przygranicznej z Ukrainą w latach 2003-2009 100 90 80 Przemyśl-Pl. Dominikański Przemyśl-Mickiew icza Jarosław -J.Paw ła II Jarosław -3 Maja dopuszczalna liczba przekroczeń 93 87 70 60 50 40 30 67 51 41 60 44 68 63 51 29 69 31 20 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

liczba przekroczeń dobowych PM10 MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ PM10 Na stopień zanieczyszczenia powietrza pyłem bardzo istotnie wpływają warunki meteorologiczne (temperatura, prędkość wiatru), szczególnie istotne jest to w sezonie chłodnym, w którym wzrasta poziom emisji związanej z wytwarzaniem ciepła. Miasto Przemyśl, z uwagi na swoje położenie w obniżeniu terenu, przy małych prędkościach wiatru jest słabo przewietrzane, co prowadzi do znaczącej koncentracji zanieczyszczeń pyłowych. Liczba przekroczeń dobowych PM10 w strefie przygranicznej z Ukrainą w 2009 roku w ujęciu miesięcznym 25 Pl. Dominikański Mickiewicza Jana Pawła II 3 Maja 20 15 10 5 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiąc

MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ PM10 Na stopień zanieczyszczenia powietrza pyłem wpływ mają także źródła zlokalizowane poza obszarem województwa. Z analizy zanieczyszczenia powietrza pyłem drobnym (PM10 i PM2.5), wykonanej na zlecenie GIOŚ przez Biuro Studiów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. wynika, że największy napływ zanieczyszczeń pyłowych koncentruje się w północnowschodniej części regionu. Udział PM10 pochodzącego z napływu w stężeniach średniorocznych PM10 w województwie podkarpackim w 2005 roku [źródło: dane Ekometria] Stacja 1. Tarnobrzeg-1goMaja 2. Nisko-Sopocka 3. Jarosław-3Maja 4. Jarosław-JanaPawłaII 5. Przemyśl-Mickiewicza 6. Przemyśl-Pl.Dominikańs 7. Sanok-Jezierskiego 8. Krosno-Kisielewskiego 9. Krosno-Kletówki 10. Jasło-Sikorskiego 11. Jasło-Floriańska 12. Dębica-Parkowa 13. Mielec - Zarząd Strefy 14. Rzeszów-Pilsudskiego 15. Rzeszów-Szopena 16. Rzeszów-Wierzbowa

Nisko- Szklarniowa Mielec-Zarząd Strefy Rzeszów- Szopena Przemyśl-Pl. Dominikański Jarosław- J.Pawła II Jasło- Floriańska Krosno- Kletówki stężenie metalu MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ METALE CIĘŻKIE W 2009 roku WIOŚ w Rzeszowie prowadził badania zawartości metali ciężkich: arsenu, kadmu, niklu, ołowiu w pyle PM10 w strefie przygranicznej z Ukrainą na 2 stanowiskach pomiarowych, zlokalizowanych w Przemyślu i Jarosławiu. Stężenia metali w strefie przygranicznej, podobnie jak na pozostałym obszarze województwa podkarpackiego, utrzymywały się na niskim poziomie. Stężenia średnioroczne metali ciężkich w województwie podkarpackim w 2009 r. 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 średnioroczne stężenie As średnioroczne stężenie Ni (ng/m 3 ) średnioroczne stężenie Cd (ng/m 3 ) (ng/m 3 ) średnioroczne stężenie Pb (mg/m 3 )

Nisko- Szklarniowa Mielec-Zarząd Strefy Rzeszów- Szopena Przemyśl-Pl. Dominikański Jarosław- J.Pawła II Jasło- Floriańska Krosno- Kletówki BaP [ng/m 3 ] MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ BENZO(A)PIREN Wykonane w 2009 roku badania stężeń benzo(a)pirenu w pyle PM10 wykazały przekroczenia wartości docelowej (1 ng/m 3 ) we wszystkich punktach pomiarowych zlokalizowanych w województwie podkarpackim. W strefie przygranicznej z Ukrainą pomiary prowadzone były w Przemyślu i Jarosławiu. Najwyższe średnioroczne stężenie benzo(a)pirenu wynoszące 8,5 ng/m 3 (850% poziomu odniesienia) odnotowano w Przemyślu, na stanowisku pomiarowym przy Placu Dominikańskim. W pozostałych punktach pomiarowych w regionie średnioroczne stężenia benzo(a)pirenu zawierały się w przedziale 3,9-5,1 ng/m 3. Stężenia średnioroczne benzo(a)pirenu w województwie podkarpackim w 2009 r. 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ Klasyfikacja stref przygranicznych w zakresie pyłu PM10 oraz BENZO(A)PIRENU w 2009 r.

ZAGROŻENIA DLA JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ Nieczynna od lat 80-tych kopalnia siarki Niemirów na Ukrainie, zlokalizowana jest w odległości ok. 0,5 km od granicy Polski. Siarkę wydobywano metodą podziemnego wytopu (otworową). Po zakończeniu eksploatacji pozostało około 3000 otworów obserwacyjnych i wydobywczych o głębokości 160 200 m. Na polu górniczym przeprowadzono rekultywację techniczną, polegającą na demontażu instalacji służących do eksploatacji siarki. KOPALNIA SIARKI W NIEMIROWIE

ZAGROŻENIA DLA JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ W lipcu 2004 roku na terenie Kopalni Siarki w Niemirowie miał miejsce pożar siarki zgromadzonej na powierzchni ziemi. KOPALNIA SIARKI W NIEMIROWIE W następstwie, z miejscowości Huta Kryształowa (powiat lubaczowski) ewakuowano 51 osób. Ukraińskie służby sanitarne stwierdziły ponadnormatywne stężenia dwutlenku siarki i siarkowodoru, o czym poinformowały stronę polską. WIOŚ w Rzeszowie podjął działania zmierzające do ustalenia stopnia zanieczyszczenia środowiska na terenach przygranicznych. Pozostałości instalacji do eksploatacji złóż siarki 2004 ROK Przeprowadzone badania monitoringowe powietrza, gleby i wód powierzchniowych nie wykazały istotnego zanieczyszczenia środowiska po stronie polskiej. Wyniki badań nie wykazały pogorszenia stanu środowiska, ani też zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi po wygaszeniu pożaru, jednak w dalszym ciągu obszar byłej kopalni stanowi potencjalne zagrożenie dla środowiska naturalnego. źródło: archiwum WIOŚ

ZAGROŻENIA DLA JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ KATASTROFA KOLEJOWA W MIEJSCOWOŚCI OŻYDÓW NA UKRAINIE W dniu 16 lipca 2007 roku w miejscowości Ożydów (w rejonie buskim obwodu lwowskiego, ok. 120 km na wsch. od granicy Polskiej) doszło do katastrofy kolejowej spowodowanej wykolejeniem się jadącego z Kazachstanu do Polski pociągu przewożącego płynny fosfor. Strefa skażenia na terenie Ukrainy wyniosła około 90 km 2 i objęła 14 wiosek, łącznie 11 tysięcy ludzi. Z pięciu wiosek leżących w pobliżu miejsca bezpośredniego zagrożenia wypadku ewakuowano 800 osób. źródło: www.maps.google.com Kierunek i prędkość przemieszczania się zanieczyszczeń uzależnione były od panujących w tym okresie warunków meteorologicznych chmura zanieczyszczeń przesunęła się dalej na wschód w głąb Ukrainy. Służba prasowa Lwowskiej Obwodowej Administracji Państwowej poinformowała, że ogółem na skutek awarii w Ożydowie, do szpitali trafiło 320 osób z rejonu zdarzenia w tym 83 dzieci (z nich 48 z objawami zatrucia fosforem) - (żródło: www.zaxid.net). źródło: Główny Urząd ds. Sytuacji Nadzwyczajnych Lwowskiej Obwodowej Administracji Państwowej

źródło: Główny Urząd ds. Sytuacji Nadzwyczajnych Lwowskiej Obwodowej Administracji Państwowej ZAGROŻENIA DLA JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ KATASTROFA KOLEJOWA W MIEJSCOWOŚCI OŻYDÓW NA UKRAINIE Na prośbę strony ukraińskiej WIOŚ w Rzeszowie przeprowadził badania monitoringowe w terenie skażonym w wyniku wypadku kolejowego. Przeprowadzono wizję terenu, ustalono punkty pomiarowe oraz dokonano poboru próbek gleby, wody oraz odcieku do badań laboratoryjnych. Badania wykonane przez WIOŚ w Rzeszowie w dniu 21 sierpnia 2007 r. wykazały, że pożar płynnego fosforu na Ukrainie nie miał wpływu na jakość powietrza atmosferycznego na terenach przygranicznych w Polsce. Ekspertyza wykazała, że przyczyną wykolejenia się pociągu był zły stan techniczny wagonów z Kazachstanu oraz ich mechanizmów łączeniowych.

ZAGROŻENIA DLA JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W STREFIE PRZYGRANICZNEJ Z UKRAINĄ KATASTROFA KOLEJOWA W MIEJSCOWOŚCI OŻYDÓW NA UKRAINIE źródło: Główny Urząd ds. Sytuacji Nadzwyczajnych Lwowskiej Obwodowej Administracji Państwowej

źródło: archiwum WIOŚ WSPÓŁDZIAŁANIE W ZAKRESIE KONTROLI TRANSGRANICZNEGO PRZEMIESZCZANIA ODPADÓW I TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH W związku z tym, że wschodnia granica województwa podkarpackiego to równocześnie znaczący odcinek granicy strefy Schengen, szczególne znaczenie ma współpraca służb ochrony środowiska ze Strażą Graniczną oraz Służbą Celną w zakresie kontroli transgranicznego przemieszczania odpadów. W obrębie województwa, na granicy Państwa z Ukrainą zlokalizowane są 3 przejścia graniczne, przez które przewożone są towary niebezpieczne: Drogowe Przejście Graniczne w Korczowej, Drogowe Przejście Graniczne w Medyce, Kolejowe Przejście Graniczne w Przemyślu ( stacja PKP Medyka). KONTROLA PRZEWOZU TOWARÓW W RAMACH PROJEKTU IMPEL TFS 2007 ROK

WSPÓŁDZIAŁANIE W ZAKRESIE KONTROLI TRANSGRANICZNEGO PRZEMIESZCZANIA ODPADÓW I TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH W celu konieczności wzmocnienia kontroli odpadów na granicy z Unią Europejską z inicjatywy Głównego Inspektora Ochrony Środowiska powołana została grupa G-5. W skład grupy weszli przedstawiciele: Służby Celnej, Straży Granicznej, Inspekcji Transportu Drogowego, Policji, Inspekcji Ochrony Środowiska.

WSPÓŁDZIAŁANIE W ZAKRESIE KONTROLI TRANSGRANICZNEGO PRZEMIESZCZANIA ODPADÓW I TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH 24 lutego 2010 roku Wojewoda Podkarpacki powołał przy Wojewódzkim Zespole Zarządzania Kryzysowego Grupę ekspercką ds. monitorowania przemieszczania odpadów. W skład Grupy weszli przedstawiciele: Oddziału Terenowego Urzędu Transportu Kolejowego w Krakowie, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Podkarpackiego Komendanta Wojewódzkiego Policji, Podkarpackiego Wojewódzkiego Inspektora Transportu Drogowego, Izby Celnej w Przemyślu, Komendanta Karpackiego Oddziału Straży Granicznej w Nowym Sączu, Komendanta Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej Przemyślu, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Na szefa grupy Wojewoda Podkarpacki powołał Podkarpackiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, który we współdziałaniu z Dyrektorem Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego koordynował będzie działalność Grupy.

WSPÓŁDZIAŁANIE W ZAKRESIE KONTROLI TRANSGRANICZNEGO PRZEMIESZCZANIA ODPADÓW I TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH W latach 2007-2009 zostały przeprowadzone wspólne kontrole z przedstawicielami krajowych służb zaangażowanych w działania związane z transgranicznym przemieszczaniem odpadów w ramach projektu IMPEL TFS. W 2009 roku WIOŚ w Rzeszowie wydał 13 opinii dla Straży Granicznej, w których zawarto ocenę 13 transportów oraz 71 opinii dla Służb Celnych, w których zawarto ocenę 69 transportów. W 2008 roku WIOS w Rzeszowie w strefie przygranicznej przeprowadził 6 kontroli w zakładach, które prowadzą transport oraz przeładunek towarów niebezpiecznych. Stwierdzone w trakcie kontroli nieprawidłowości w zakresie przestrzegania wymagań ochrony środowiska obejmowały między innymi: prowadzenie przeładunku substancji niebezpiecznej (etanolu) na torach bez zabezpieczeń na wypadek wycieku substancji, brak instrukcji postępowania na wypadek wystąpienia stanów awaryjnych tj. wycieku substancji niebezpiecznych, brak uregulowań formalno-prawnych w zakresie wytwarzania odpadów, brak opracowanych zasad postępowania na wypadek wycieku paliwa w magazynie paliw, brak dokumentów potwierdzających przedłożenie kompetentnym organom informacji o zakresie korzystania ze środowiska.

źródło: archiwum WIOŚ KONTROLA PRZEWOZU TOWARÓW W RAMACH PROJEKTU IMPEL TFS 2007 ROK WSPÓŁDZIAŁANIE W ZAKRESIE KONTROLI TRANSGRANICZNEGO PRZEMIESZCZANIA ODPADÓW I TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH Miejsca najbardziej narażone na zanieczyszczenia środowiska w przypadku kolizji drogowej lub kolejowej: 2. 1. 1. most na rzece Wiar w Przemyślu (Droga Krajowa 28), 2. trzy mosty na rzece San w centrum Przemyśla (2 mosty drogowe, 1 most kolejowy), 3. most na potoku Olszanka (dopływ rzeki San) w Olszanach (gm. Krasiczyn, powiat przemyski) (Droga Krajowa 28), 4. most na rzece San w Radymnie (powiat jarosławski), w ciągi drogi krajowej nr 4 (DK 4), trasa E40, 5. most na rzece San w Jarosławiu w ciągu drogi wojewódzkiej nr 865 (DW 865). 3. 5. źródło: http://mapa.szukacz.pl 4.

WSPÓŁDZIAŁANIE W ZAKRESIE KONTROLI TRANSGRANICZNEGO PRZEMIESZCZANIA ODPADÓW I TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH Na terenie powiatów granicznych: przemyskiego i jarosławskiego istnieją również zagrożenia liniowe - gazociągi wysokoprężne relacji: Granica Państwa Jarosław, Stacja Rozdzielczo-Pomiarowa Hermanowice Strachocina. W terenie przygranicznym eksploatowane są 2 terminale przeładunkowe i 1 punkt komunikacji przestawczej towarów niebezpiecznych: 1. Terminal Paliw BP 82 w Żurawicy eksploatowany przez PKN ORLEN S.A. w Płocku, 2. Terminal Przeładunkowy Surowców Chemicznych w Chałupkach Medyckich eksploatowany przez CTL Południe Spółka z o.o. w Krakowie Oddział Żurawica, 3. Komunikacja Przestawcza w Medyce eksploatowana przez PKP CARGO S.A. 1. 2. 3. źródło: http://mapa.szukacz.pl

WSPÓŁPRACA SŁUŻB RATOWNICZYCH W REJONIE PRZYGRANICZNYM CZYNNIKI DECYDUJĄCE O KONIECZNOŚCI WSPÓŁPRACY SŁUŻB RATOWNICZYCH: potencjalne źródła zagrożeń o charakterze liniowym, punktowym i obszarowym, lokalizacja obiektów i instalacji o znaczeniu strategicznym (potencjalne ryzyko wystąpienia poważnych awarii przemysłowych), transport drogowy i kolejowy z udziałem substancji niebezpiecznych (ryzyko wypadków w transporcie), potencjalne zagrożenia dla terenów o cennych walorach przyrodniczo-krajobrazowych. WSPÓŁPRACA SŁUŻB RATOWNICZYCH: organizowanie wspólnych ćwiczeń operacyjno-sztabowych, opracowywanie planów operacyjno-ratowniczych, opracowywanie procedur postępowania oraz systemów powiadamiania i ostrzegania o zdarzeniach nadzwyczajnych, przekazywanie informacji o zdarzeniach o charakterze nadzwyczajnym, zagrażających ludziom i środowisku (najbardziej czuły i newralgiczny element współpracy). Celem tych działań jest wszechstronne przygotowanie się do zapobiegania i zwalczania skutków różnego rodzaju zagrożeń ekologicznych oraz zapewnienie wzajemnego bezpieczeństwa ekologicznego.

WSPÓŁPRACA SŁUŻB RATOWNICZYCH W REJONIE PRZYGRANICZNYM Wspólne ćwiczenia z udziałem służb ratowniczych Polski i Ukrainy, m. Starzawa, 2002 r. Rzeka Wisznia źródło: archiwum WIOŚ

WSPÓŁPRACA SŁUŻB RATOWNICZYCH W REJONIE PRZYGRANICZNYM Wspólne ćwiczenia pod kryptonimem GRANICA 2009 w zakresie współdziałanie służb Inspekcji i Straży w sytuacji zagrożeń na zewnętrznej granicy UE, m. Kroczowa, 2009 r. źródło: archiwum WIOŚ

WSPÓŁPRACA SŁUŻB RATOWNICZYCH W REJONIE PRZYGRANICZNYM W wyniku prac prowadzonych w trakcie kolejnych narad Grup Roboczych NZ i OW powstał dokument o nazwie System powiadamiania i ostrzegania o nadzwyczajnych zanieczyszczeniach wód granicznych z Ukrainą. W ramach systemu: każda ze stron przygotowała wykaz organów właściwych do powiadamiania i alarmowania, wraz z numerami telefonów, faxów i adresami poczty elektronicznej. sporządzono wspólny wykaz, który zawiera punkty kontaktowe na szczeblach krajowych i regionalnych po obu stronach granicy. zdefiniowano pojęcie nadzwyczajnego transgranicznego zanieczyszczenia wód. wypracowano zasady powiadamiania i wzory meldunków o nadzwyczajnym zanieczyszczeniu oraz odwołaniu stanu nadzwyczajnego zanieczyszczenia w wersji dwujęzycznej. Wiodącą rolę w ogólnokrajowym systemie organizacji działań ratowniczych w zakresie ratownictwa technicznego, chemicznego, ekologicznego i medycznego pełni Państwowa Straż Pożarna, działająca w krajowym systemie ratowniczo-gaśniczym. Na mocy odrębnych przepisów współdziała z nią Inspekcja Ochrony Środowiska.

WSPÓŁPRACA SŁUŻB RATOWNICZYCH W REJONIE PRZYGRANICZNYM Wspólne ćwiczenia służb ratowniczych Polski, Ukrainy i Węgier na terenie RAFINERII JEDLICZE S.A. - międzynarodowe seminarium szkoleniowe pod kryptonimem HIPOL-2007. źródło: archiwum WIOŚ

PROBLEMY EKOLOGICZNE W POLSKO-UKRAIŃSKIEJ STREFIE PRZYGRANICZNEJ WCZORAJ I DZIŚ PODSUMOWANIE Wody powierzchniowe odnotowuje się ponowny wzrost stężenia siarczanów w wodach rzeki Szkło, Magazyn przeterminowanych środków ochrony roślin w Siankach w 2008 r. pestycydy zostały wywiezione do Niemiec celem termicznego unieszkodliwienia, do likwidacji pozostały zanieczyszczone betonowe kontenery. Zbiornik Jaworowski - prawdopodobne jest negatywne oddziaływanie wód Zbiornika na wody rzeki Szkło. Kopalnia w Baszni - zagrożenie migracji do środowiska gruntowo-wodnego wód złożowych oraz zanieczyszczenia powietrza siarkowodorem. Kopalnia Niemirów - istnieje potencjalne zagrożenie wystąpienia zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego (strona ukraińska nie posiada środków finansowych na rekultywację).

PROBLEMY EKOLOGICZNE W POLSKO-UKRAIŃSKIEJ STREFIE PRZYGRANICZNEJ WCZORAJ I DZIŚ PODSUMOWANIE Powietrze atmosferyczne badania wykazują przekroczenie standardów emisyjnych dla pyłu PM10 oraz benzo(a)pirenu w strefie jarosławsko-lubaczowskiej oraz w Mieście Przemyśl. Transport towarów niebezpiecznych: działania Grupy G5 oraz Grupy eksperckiej ds. monitorowania przemieszczania odpadów wzmacniają kontrolę odpadów na granicy Unii Europejskiej, podjęcie współpracy pomiędzy służbami Inspekcji Ochrony Środowiska i służbami Urzędu Transportu Kolejowego usprawni nadzór nad przewozem towarów niebezpiecznych w transporcie kolejowym i pozwoli zminimalizować ryzyko występowania nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, istnieje potrzeba usprawnienia systemu powiadamiania o poważnych awariach w transporcie kolejowym pomiędzy służbami PKP, a służbami Inspekcji Ochrony Środowiska, konieczna jest budowa obwodnic dla Przemyśla i Jarosławia pozwoli to zminimalizować ryzyko występowania nadzwyczajnych zagrożeń środowiska w transporcie drogowym. Współpraca dwustronna potrzeba ciągłych szkoleń, ćwiczeń i wymiany informacji, niezbędne zapewnienie odpowiednich środków finansowych.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie Dziękuję za uwagę Zachęcamy do odwiedzenia naszej strony internetowej: www.wios.rzeszow.pl