Prawo upadłościowe i naprawcze

Prawo upadłościowe i naprawcze Komentarz Rafał Adamus Halina Buk Dariusz Chrapoński Piotr Dragon Leszek Guza Wojciech Klyta Saturnin Ociessa Andrzej Pokora Aleksander Jerzy Witosz Antoni Witosz Lesław Zieliński pod redakcją Antoniego Witosza i Aleksandra Jerzego Witosza Wydanie 4 Stan prawny na 10 kwietnia 2012 roku Warszawa 2012

Komentarz do poszczególnych przepisów opracowali: Rafał Adamus art. 1 12 tezy 1 10; art. 13 17; art. 491 1 tezy 3 5, 10 11; art. 491 2 tezy 34 38; art. 491 3 tezy 1, 16; art. 491 4 tezy 3 6; art. 491 5 teza 1; art. 491 6 tezy 6 13; art. 491 7 tezy 9, 17 22, 24 25; art. 491 9 tezy 7 10; art. 491 10 tezy 18 19; art. 491 11 tezy 10 12; art. 492 493; art. 494 tezy 1 43; art. 495 521 Halina Buk art. 12 tezy 11 17; art. 23 tezy 9 24; art. 69 tezy 4 14; art. 128 tezy 6 12; art. 180 tezy 5 8; art. 197 teza 8; art. 267 teza 4 6; art. 307 tezy 8 9; art. 319 tezy 8 14; art. 477 teza 5; art. 494 tezy 44 49 Dariusz Chrapoński art. 61 69 tezy 1 3; art. 70 128 tezy 1 5; art. 129 135 oraz art. 425 1 425 5 Piotr Dragon art. 136 148; art. 236 266; art. 471 477 tezy 1 4; art. 477 1 480 Leszek Guza art. 306; art. 307 tezy 1 7; art. 308 318; art. 319 tezy 1 7; art. 320 377 Wojciech Klyta art. 378 417; art. 451 470; art. 481 482 Saturnin Ociessa art. 18 22; art. 23 tezy 1 8; art. 24 60 1 ; art. 214 229 Andrzej Pokora art. 149 180 tezy 1 4; art. 181 184; art. 418 425; art. 426 450; art. 483 491; art. 522 523 Aleksander Jerzy Witosz art. 267 teza 4; art. 270 tezy 14 17; art. 272 tezy 2 3; art. 273 tezy 2 3, 5, 8 9, 11; art. 275 teza 8; art. 276 tezy 2, 4; art. 278 tezy 2, 5; art. 279 tezy 7, 11, 16 17; art. 280 teza 6; art. 282 teza 4; art. 283 tezy 4, 8, 13; art. 284 tezy 3, 5 7; art. 285 tezy 2 3, 7, 11; art. 286 tezy 4 5; art. 287 tezy 3 4; art. 288 tezy 3 4; art. 290 teza 4; art. 291 teza 3; art. 292 teza 2; art. 294 teza 7; art. 298 teza 18; art. 299 teza 4; art. 301 teza 2; art. 302 teza 8; art. 304 teza 3; art. 305 tezy 2 5; art. 491 1 tezy 6 9; art. 491 2 tezy 5 10, 12 13, 16, 18 29; 31 33; art. 491 3 tezy 5 11, 13, 15, 17 18; art. 491 5 teza 4; art. 491 6 teza 5; art. 491 7 tezy 2 6, 10, 13, 15 16, 18 19, 23; art. 491 8 teza 4; art. 491 9 tezy 5, 11; art. 491 10 tezy 3, 5, 7, 9 11 13, 15, 17; art. 491 11 tezy 2 3, 5 6; art. 491 12 tezy 2, 4 5, 7 9, 11 13 Antoni Witosz art. 267 tezy 1 3; art. 268 270 tezy 1 13; art. 271 272 teza 1, 4; art. 273 tezy 1, 4, 6 7, 10; art. 274; art. 275 tezy 1 7; art. 276 tezy 1, 3; art. 277; art. 278 tezy 1, 3 4, 6; art. 279 tezy 1 6, 8 10, 12 15; art. 280 tezy 1 5, 7 8; art. 281; art. 282 tezy 1 3; art. 283 tezy 1 3, 5 7, 9 12; art. 284 tezy 1 2, 4; art. 285 tezy 1, 4 6, 8 10; art. 286 tezy 1 3; art. 287 tezy 1 2; art. 288 tezy 1 2, 4; art. 289; art. 290 tezy 1 3; art. 291 tezy 1 2, 4; art. 292 tezy 1, 3; art. 293; art. 294 tezy 1 6, 8 21; art. 295 297; art. 298 tezy 1 17; art. 299 tezy 1 3; art. 300; art. 301 teza 1; art. 302 tezy 1 7; art. 303; art. 304 tezy 1 2; art. 305 tezy 1, 6 7; art. 491 1 tezy 1 2; art. 491 2 tezy 1 4, 11, 14 15, 17, 30; art. 491 3 tezy 2 4, 12, 14; art. 491 4 tezy 1 2; art. 491 5 tezy 2 3; art. 491 6 tezy 1 4; art. 491 7 tezy 1, 7 8, 11 12, 14; art. 491 8 tezy 1 3; art. 491 9 tezy 1 4, 6; art. 491 10 tezy 1 2, 4, 6, 8, 10, 14, 16; art. 491 11 tezy 1, 4, 7 9; art. 491 12 tezy 1, 3, 6, 10 Lesław Zieliński art. 185 197 tezy 1 7; art. 198 213; art. 230 235 Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Bojarska, Joanna Ołówek Opracowanie techniczne: Małgorzata Duda Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. Warszawa 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autorów i wydawcy. ISBN 978-83-7806-361-2 LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68 Infolinia: 22 572 99 99 Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92 www.lexisnexis.pl, e-mail: biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.lexisnexis.pl

Spis treści Wykaz skrótów......................................... 11 Wstęp............................................... 15 USTAWA z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.) CZĘŚĆ PIERWSZA Przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym i jego skutkach TYTUŁ I. Przepisy ogólne (art. 1 17)............................ 17 Dział I. Przepisy wstępne (art. 1 4)............................ 17 Dział II. Podmiotowy zakres stosowania ustawy (art. 5 9).............. 44 Dział III. Podstawy ogłoszenia upadłości (art. 10 17)................. 72 TYTUŁ II. Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości (art. 18 56)... 114 Dział I. Sąd (art. 18 19)................................... 114 Dział II. Wniosek o ogłoszenie upadłości (art. 20 25)................. 118 Dział III. Przepisy o postępowaniu (art. 26 35)..................... 145 Dział IV. Postępowanie zabezpieczające (art. 36 43).................. 161 Rozdział 1. Przepisy ogólne (art. 36 37)........................ 161 Rozdział 2. Zabezpieczenie majątku dłużnika (art. 38 43)............. 163 Dział V. Wstępne zgromadzenie wierzycieli (art. 44 50)............... 170 Rozdział 1. Przepisy ogólne (art. 44 48)....................... 170 Rozdział 2. Uczestnicy (art. 49 50)........................... 178 Dział VI. Orzeczenie o ogłoszeniu upadłości (art. 51 56)............... 180 TYTUŁ III. Skutki ogłoszenia upadłości (art. 57 148)................. 195 Dział I. Skutki ogłoszenia upadłości co do osoby upadłego (art. 57 60 1 )...... 195 Dział II. Skutki ogłoszenia upadłości co do majątku upadłego (art. 61 126).... 201 5

Spis treści Rozdział 1. Masa upadłości (art. 61 82)........................ 201 Oddział 1. Przepisy ogólne (art. 61 67)....................... 201 Oddział 2. Ustalanie składu masy upadłości (art. 68 69)............ 223 Oddział 3. Wyłączenia z masy upadłości (art. 70 74)............... 230 Oddział 4. Czynności upadłego dotyczące mienia wchodzącego w skład masy upadłości (art. 75 80).......................... 247 Oddział 5. Zakaz obciążania masy upadłości (art. 81 82)............ 262 Rozdział 2. Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego (art. 83 118)................................. 264 Oddział 1. Przepisy ogólne (art. 83 86)....................... 264 Oddział 2. Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu (art. 87 90)................................. 279 Oddział 3. Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego w razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego (art. 91 118).......................... 286 Rozdział 3. Skutki ogłoszenia upadłości co do spadków nabytych przez upadłego (art. 119 123)....................... 337 Rozdział 4. Wpływ ogłoszenia upadłości na stosunki majątkowe małżeńskie upadłego (art. 124 126).......................... 343 Dział III. Bezskuteczność i zaskarżanie czynności upadłego (art. 127 135).... 351 Dział IV. Wpływ ogłoszenia upadłości na zlecenia rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych (art. 136 137)................................... 380 Dział V. Wpływ ogłoszenia upadłości na postępowania sądowe i administracyjne (art. 137 1 148)........................ 381 Rozdział 1. Wpływ ogłoszenia upadłości na inne postępowania w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu (art. 137 1 143)................................ 381 Rozdział 2. Wpływ ogłoszenia upadłości na inne postępowania w razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego (art. 144 148).......................... 388 TYTUŁ IV. Przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym prowadzonym po ogłoszeniu upadłości (art. 149 235)................... 393 Dział I. Sąd i sędzia-komisarz (art. 149 155)...................... 393 Rozdział 1. Sąd (art. 149 150).............................. 393 Rozdział 2. Sędzia-komisarz (art. 151 155)...................... 396 Dział II. Syndyk, nadzorca sądowy, zarządca i ich zastępcy (art. 156 184)..... 403 Rozdział 1. Przepisy ogólne (art. 156 172)...................... 403 Rozdział 2. Syndyk (art. 173 179)........................... 426 Rozdział 3. Nadzorca sądowy (art. 180 181)..................... 431 Rozdział 4. Zarządca (art. 182 184).......................... 434 Dział III. Uczestnicy postępowania (art. 185 213)................... 438 Rozdział 1. Upadły (art. 185 188)........................... 438 Rozdział 2. Wierzyciele (art. 189 213)......................... 453 Oddział 1. Przepisy ogólne (art. 189 190)..................... 453 Oddział 2. Zgromadzenie wierzycieli (art. 191 200)............... 460 Oddział 3. Rada wierzycieli (art. 201 213)..................... 480 6

Spis treści Dział IV. Przepisy ogólne dotyczące postępowania po ogłoszeniu upadłości (art. 214 229)............................. 506 Dział V. Koszty (art. 230 235)............................... 521 TYTUŁ V. Zgłoszenie i ustalenie wierzytelności (art. 236 266)........... 539 Dział I. Zgłoszenie wierzytelności (art. 236 243).................... 539 Rozdział 1. Wierzytelności podlegające zgłoszeniu (art. 236 238)........ 539 Rozdział 2. Zgłoszenie wierzytelności (art. 239 240)................ 541 Rozdział 3. Sprawdzanie zgłoszonych wierzytelności (art. 241 243)....... 543 Dział II. Lista wierzytelności (art. 244 266)....................... 544 Rozdział 1. Ustalenie listy wierzytelności (art. 244 254).............. 544 Rozdział 2. Zaskarżenie listy wierzytelności (art. 255 259)............ 551 Rozdział 3. Zatwierdzenie, prostowanie i uzupełnienie listy wierzytelności (art. 260 266)....................... 555 TYTUŁ VI. Układ (art. 267 305)............................... 561 Dział I. Przepisy ogólne (art. 267 280)......................... 561 Dział II. Zawarcie i zatwierdzenie układu (art. 281 289)............... 604 Dział III. Skutki układu (art. 290 297).......................... 622 Dział IV. Zmiana układu (art. 298 301)......................... 637 Dział V. Uchylenie układu (art. 302 305)........................ 646 TYTUŁ VII. Likwidacja masy upadłości (art. 306 334)................ 652 Dział I. Przepisy ogólne (art. 306 315)......................... 652 Dział II. Sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu i statku morskiego wpisanego do rejestru okrętowego (art. 316 324).................... 665 Dział III. Sprzedaż ruchomości oraz przejęcie przez zastawnika ruchomości obciążonej zastawem rejestrowym (art. 325 330).............. 681 Dział IV. Likwidacja wierzytelności i praw majątkowych (art. 331 334)...... 689 TYTUŁ VIII. Podział funduszów masy upadłości i sum uzyskanych ze zbycia rzeczy i praw obciążonych rzeczowo (art. 335 360)... 696 Dział I. Przepisy ogólne (art. 335 341)......................... 696 Dział II. Kolejność zaspokajania wierzycieli (art. 342 346).............. 702 Rozdział 1. Przepisy ogólne (art. 342 344)...................... 702 Rozdział 2. Kolejność spłacania wierzytelności zabezpieczonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską (art. 345 346)..................... 710 Dział III. Postępowanie w sprawie podziału funduszów masy upadłości (art. 347 360)................................... 714 Rozdział 1. Ustalenie planu podziału (art. 347 351)................. 714 Rozdział 2. Wykonanie planu podziału (art. 352 360)............... 720 TYTUŁ IX. Zakończenie i umorzenie postępowania upadłościowego oraz ich skutki (art. 361 372)......................... 729 TYTUŁ X. Postępowanie w sprawach orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej (art. 373 377)................. 750 7

Spis treści CZĘŚĆ DRUGA Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania upadłościowego TYTUŁ I. Przepisy ogólne (art. 378 381)........................ 765 TYTUŁ II. Jurysdykcja krajowa (art. 382 384)..................... 785 TYTUŁ III. Uznanie zagranicznych postępowań upadłościowych (art. 385 404)................................... 791 TYTUŁ IV. Wtórne postępowanie upadłościowe (art. 405 412)........... 824 TYTUŁ V. Współpraca z sądami zagranicznymi i zarządcami zagranicznymi (art. 413 417)......................... 832 CZĘŚĆ TRZECIA Odrębne postępowania upadłościowe TYTUŁ I. Postępowanie upadłościowe wszczęte po śmierci niewypłacalnego dłużnika (art. 418 425)............................. 841 TYTUŁ Ia. Postępowanie upadłościowe wobec deweloperów (art. 425 1 425 5 ).. 848 TYTUŁ II. Postępowanie upadłościowe wobec banków (art. 426 470)...... 864 Dział I. Przepisy ogólne (art. 426 441)......................... 864 Dział II. Postępowanie upadłościowe wobec banków hipotecznych (art. 442 450)................................... 874 Dział III. Postępowanie upadłościowe wobec instytucji kredytowych, banków zagranicznych oraz banków krajowych prowadzących działalność za granicą (art. 451 470)............................ 881 Rozdział 1. Przepisy ogólne (art. 451 455)...................... 881 Rozdział 2. Postępowanie (art. 456 459 1 )....................... 890 Rozdział 3. Prawo właściwe oraz skutki ogłoszenia upadłości (art. 460 470).. 894 TYTUŁ III. Postępowanie upadłościowe wobec zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji (art. 471 482)................... 915 Dział I. Przepisy ogólne (art. 471 480)......................... 915 Dział II. Postępowanie upadłościowe wobec mających siedzibę w państwach członkowskich Unii Europejskiej lub państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym zakładów ubezpieczeń i ich oddziałów oraz zakładów reasekuracji i ich oddziałów (art. 481 482)................................... 923 TYTUŁ IV. Postępowanie upadłościowe wobec emitentów obligacji (art. 483 491)................................... 928 8

Spis treści TYTUŁ V. Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (art. 491 1 491 12 )................. 935 Część czwarta Postępowanie naprawcze w razie zagrożenia niewypłacalnością (art. 492 521)............ 993 Część piąta Przepisy karne (art. 522 523)........... 1131 CZĘŚĆ SZÓSTA Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i przepisy końcowe Dział I. Zmiany w przepisach obowiązujących (art. 524 535 pominięte).... 1135 Dział II. Przepisy przejściowe (art. 536 544)..................... 1135 Dział III. Przepisy końcowe (art. 545 546)....................... 1137 Aneks 1. Ustawa z dnia 15 czerwca 2007 r. o licencji syndyka (Dz.U. Nr 123, poz. 850 ze zm.)..................................... 1139 2. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 listopada 2008 r. w sprawie stażu adaptacyjnego i testu umiejętności w toku postępowania w sprawie uznania kwalifikacji do sprawowania funkcji syndyka (Dz.U. Nr 219, poz. 1405)............................... 1146 3. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 8 października 2007 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej osoby powołanej do wykonywania czynności syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy (Dz.U. Nr 185, poz. 1313)............................... 1153 Bibliografia.......................................... 1155 Skorowidz........................................... 1171 O Autorach.......................................... 1181

Wykaz skrótów Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego dyrektywa 2001/24/WE dyrektywa z 4 kwietnia 2001 r. w sprawie reorganizacji i likwidacji instytucji kredytowych (Dz.Urz. WE 2001 L 125/15) Dz.U. Dziennik Ustaw (od 2012 r. tylko z podaniem pozycji) EPS Europejskie Prawo Spółek EZIG (EUIG) Europejskie Zgrupowanie Interesów Gospodarczych GP Gazeta Prawna GS Gazeta Sądowa ICQL The International and Comparative Law Quaterly Int. Insolv. Rev. International Insolvency Review IPRax Praxis des Internationalen Privat- und Verfahrensrechts JZ Juristen Zeitung k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) k.p. ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) k.r.o. ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) k.s.h. ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) k.w. ustawa z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.) KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego KRS Krajowy Rejestr Sądowy KSR Krajowy Standard Rachunkowości Lex system informacji prawnej wydawnictwa Wolters Kluwer LexPolonica Serwis Prawniczy LexisNexis MLR Michigan Law Review Mon. Pr. Monitor Prawniczy MSR Międzynarodowe Standardy Rachunkowości MSSF Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej NBP Narodowy Bank Polski NP Nowe Prawo o.i.f. ustawa z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 211, poz. 1384 ze zm.) 11

Wykaz skrótów o.p. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) o.p.n. ustawa z 16 września 2011 r. o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego (Dz.U. Nr 232, poz. 1377) OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSG Orzecznictwo Sądów w Sprawach Gospodarczych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSN-ZD Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Dodatkowy OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądu Najwyższego i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OwSS Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych p.p.m. ustawa z 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432) Pal. Palestra PiP Państwo i Prawo PiZS Praca i Zabezpieczenie Społeczne POP Przegląd Orzecznictwa Podatkowego PPE Przegląd Prawa Europejskiego PPH Przegląd Prawa Handlowego Pr.Bank. Prawo Bankowe pr.bank. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) Pr.Gosp. Prawo Gospodarcze pr.mod. prawo modelowe ustawa modelowa o transgranicznej upadłości z 30 maja 1997 r. przyjęta na 30 sesji UNCITRAL Pr.Sp. Prawo Spółek pr.spółdz. ustawa z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.) pr.układ. z 1934 r. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. Prawo o postępowaniu układowem (Dz.U. Nr 93, poz. 836 ze zm.) nieobowiązujące pr.up.n. ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.) pr.upadł. z 1934 r. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.) nieobowiązujące pr.weksl. ustawa z 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.) Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Rad.Pr. Radca Prawny Rej. Rejent RIW Recht der Internationalen Wirtschaft rozporządzenie 1346/2000 rozporządzenie Rady (WE) nr 1346/2000 z 29 maja 2000 r. w spra- ze zm.) RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny 12

Wykaz skrótów s.d.g. ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.) sp.mieszk. ustawa z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.) TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz.Urz. UE 2010 C 83/1) TPP Transformacje Prawa Prywatnego u.g.k. ustawa z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236) u.k.s.c. ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) u.k.w.h. ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) u.p.p.p. ustawa z 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz.U. z 2009 r. Nr 19, poz. 100 ze zm.) u.o.k.k. ustawa z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.) u.r. ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.) u.r.o. ustawa z 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasad nadzoru nad tymi systemami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 112, poz. 743 ze zm.) u.s.g. ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) u.s.p. ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.) u.s.w. ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.) ustawa o BFG ustawa z 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 84, poz. 711 ze zm.) ustawa o KRS ustawa z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.) Wok. Wokanda WTO Światowa Organizacja Handlu z.r.r.z. ustawa z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 ze zm.) ZZP Zeitschrift für Zivilprozeß Uwaga: artykuły powołane bez bliższego określenia są artykułami ustawy z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.).

Wstęp Oddane do rąk P.T. Czytelników czwarte wydanie Komentarza do Prawa upadłościowego i naprawczego nie jest prostym powtórzeniem wydania trzeciego. Prawo upadłościowe i naprawcze jest bowiem aktem prawnym dość często stosowanym w praktyce, co powoduje, że jego przepisy w znacznym zakresie stanowią przedmiot orzeczeń judykatury, na tyle istotnych, że ich wskazanie wydaje się zasadne. Ponadto problematyka zwłaszcza prawa upadłościowego, a w mniejszym zakresie prawa naprawczego jest przedmiotem licznych głosów doktryny. Wydaje się, że ich wskazanie jest ze wszech miar pożądane. Komentarz do Prawa upadłościowego i naprawczego został napisany, co do zasady, przez praktyków, choć część autorów to także teoretycy. W głównej mierze omówiono praktyczną stronę poruszanych zagadnień, a konstrukcje teoretyczne są podnoszone jedynie w tych przypadkach, gdy mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięć praktycznych. Z tej też przyczyny publikacja jest, co do zasady, skierowana do praktyków postępowań upadłościowych i naprawczych, bez względu na rolę, jaką odgrywają w tym procesie, ale także do wierzycieli i upadłych przedsiębiorców, którzy również są uczestnikami tego postępowania. Komentarz uwzględnia praktykę, która ukształtowała się od dnia wejścia w życie Prawa upadłościowego i naprawczego, najnowsze orzecznictwo oraz wiele pozycji bibliograficznych o tej tematyce. W celu ułatwienia korzystania z komentarza przez syndyków, nadzorców sądowych lub zarządców oprócz omówienia zagadnień dotyczących przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego zamieszczono również w niezbędnym zakresie m.in. uwagi z zakresu rachunkowości, które wbrew utartemu poglądowi nie są jednoznacznie rozumiane i stosowane w tym specyficznym okresie istnienia i funkcjonowania przedsiębiorców. Wydaje się, że takie ujęcie zagadnień podnosi wartość praktyczną niniejszego komentarza. W rozszerzonym, zaktualizowanym i uzupełnionym wydaniu czwartym uwzględniono najnowsze orzecznictwo, zarówno opublikowane, jak i niepublikowane, 15

Wstęp a także nowe doświadczenia autorów wynikające z praktyki prowadzenia czynności w ramach postępowań upadłościowych i naprawczych oraz najnowszą literaturę przedmiotu. Stan prawny komentarza to 1 marca 2012 r. Autorami komentarza są: prof. dr hab. Halina Buk, Katedra Rachunkowości Wydziału Finansów i Ubezpieczeń Akademii Ekonomicznej w Katowicach, biegła rewident; dr hab. Rafał Adamus, profesor Uniwersytetu Opolskiego, Zakład Stosunków Gospodarczych, radca prawny; dr Dariusz Chrapoński, sędzia Sądu Okręgowego w Katowicach; Piotr Dragon, radca prawny; Leszek Guza, sędzia Sądu Okręgowego w Gliwicach; dr hab. Wojciech Klyta, Katedra Prawa Cywilnego i Prawa Prywatnego Międzynarodowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego; Saturnin Ociessa, notariusz; dr Andrzej Pokora, Katedra Prawa Postępowania Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego, adwokat; dr Aleksander Jerzy Witosz, Zakład Prawa Gospodarczego i Handlowego Uniwersytetu Opolskiego, radca prawny; prof. dr hab. Antoni Witosz, Katedra Prawa Gospodarczego i Handlowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, radca prawny; Lesław Zieliński, sędzia Sądu Okręgowego w Gliwicach.

USTAWA z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst pierwotny Dz.U. z 9 kwietnia 2003 r. Nr 60, poz. 535; tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361; zm.: Dz.U. z 2009 r. Nr 191, poz. 1484, z 2010 r. Nr 155, poz. 1037, Nr 230, poz. 1509, Nr 257, poz. 1724, z 2011 r. Nr 85, poz. 458, Nr 106, poz. 622, Nr 138, poz. 810, Nr 142, poz. 828, Nr 199, poz. 1175, Nr 205, poz. 1210, Nr 232, poz. 1377; Nr 234, poz. 1391; z 2012 r., poz. 173) CZĘŚĆ PIERWSZA Przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym i jego skutkach Tytuł I Przepisy ogólne Dział I Przepisy wstępne Art. 1. Zakres regulacji Art. 1. 1. Ustawa reguluje: 1) zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników będących: a) przedsiębiorcami, 17

Art. 1 Część pierwsza. Przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym i jego skutkach b) osobami fizycznymi nie prowadzącymi działalności gospodarczej, których niewypłacalność powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od nich okoliczności; 2) skutki ogłoszenia upadłości; 3) zasady postępowania naprawczego wobec przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością. 2. Przepisy ustawy stosuje się również do innych podmiotów określonych w ustawie. prawo UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE JAKO samodzielna GAŁĄŹ PRAWA i jej wewnętrzna systematyzacja 1. Wyodrębnienie gałęzi prawa jest długotrwałym procesem, na który ma wpływ wiele czynników, takich jak np. tradycje kultury prawnej, zmiany stosunków społecznych, akty działania prawodawcy (szerzej na temat Prawa upadłościowego jako gałęzi prawa zob. R. Adamus, Miejsce Prawa upadłościowego i naprawczego w systemie prawa, PUG 2011, nr 1, s. 16 i n.). Ukształtowana w taki sposób systematyzacja ogólnego zbioru norm nie jest wskutek tego oparta na ostrych kryteriach podziału (Z. Radwański, Prawo cywilne część ogólna, wyd. 10, Warszawa 2009, s. 5). Gałąź prawa reguluje stosunki społeczne, do których się odnosi w sposób pełny. W efekcie do stosunku społecznego podlegającego regulacji danej gałęzi prawa mają bezpośrednie zastosowanie normy prawne z owej gałęzi prawa. Z kolei normy prawne z innych gałęzi prawa można stosować jedynie analogicznie lub subsydiarnie (Z. Radwański, Prawo cywilne część ogólna, wyd. 10, s. 5). 2. Od gałęzi prawa należy odróżnić tzw. kompleksowe regulacje prawne (ustawy). Kompleksowa regulacja prawna to zespół norm odnoszących się do jednego przedmiotu, które z systemowego punktu widzenia należą do (różnych) gałęzi prawa (Z. Radwański, Prawo cywilne część ogólna, wyd. 10, s. 5). 3. Według niektórych wypowiedzi prawo upadłościowe stanowi element większej całości dziedziny prawa gospodarczego prywatnego (M. Pannert, Wpływ upadłości likwidacyjnej na wykonywanie zobowiązań z umów wzajemnych, Warszawa 2010, s. 22). Niemniej tzw. upadłość konsumencka, a zatem część prawa upadłościowego, odnosi się do obrotu pozagospodarczego. Według innego poglądu prawo upadłościowe jest częścią prawa handlowego (M. Koenner, Likwidacja upadłościowa, Kraków 2006, s. 21 22). Sąd Najwyższy w wyroku z 8 stycznia 2010 r. (IV CSK 298/09, OSNC 2010, nr C, poz. 88) wyraził pogląd, że prawo upadłościowe jest częścią systemu prawa cywilnego, w którym prawu podmiotowemu odpowiada roszczenie procesowe, realizowane w drodze powództwa o ustalenie, o zasądzenie albo o ukształtowanie stosunku prawnego. Inny Autor zaliczył zagadnienia związane z upadłością transgraniczną do wspólnotowego prawa gospodarczego (A. Cieśliński, Wspólnotowe prawo gospodarcze, Warszawa 2003, s. 268 i n.). 18 Rafał Adamus

Tytuł I. Przepisy ogólne Art. 1 4. W starszej literaturze B. Stelmachowski, Prawo upadłościowe Ziem Zachodnich, Poznań 1932, s. 3, podniósł, że przepisy materialne i postępowanie upadłościowe tworzą razem jedną zwartą całość wyodrębniającą się zarówno z dziedziny prawa materialnego, jak i procesowego. Wobec tego jest uzasadnione traktowanie upadłości jako całości odrębnej od innych dziedzin prawa. Prawo upadłościowe i naprawcze zostało potraktowane we współczesnym piśmiennictwie jako jedna z gałęzi prawa, które reguluje skutki prawne dotyczące niewypłacalności oraz zagrożenia niewypłacalnością tym prawem objętych (F. Zedler, Prawo upadłościowe w zarysie, Kraków 2004, s. 23; K. Flaga-Gieruszyńska, Prawo upadłościowe i naprawcze, wyd. 2, Warszawa 2005, s. 1). 5. Kryterium wyodrębnienia prawa upadłościowego jako gałęzi prawa wiąże się ze szczególnym rodzajem stosunków społecznych, do których owa gałąź prawa się odnosi, a które się wiążą z niewypłacalnością dłużnika, bez względu na źródło czy tytuł powstania długu (zob. art. 1 pr.up.n.). Innymi słowy, do wyodrębnienia prawa upadłościowego jako gałęzi prawa należałoby posłużyć się kryterium przedmiotowym. Szczególny rodzaj stosunków społecznych, jakie reguluje prawo upadłościowe, stanowi kryterium dla wyróżnienia prawa upad łościowego, a zarazem jedną z podstawowych racji przemawiających za wyodrębnieniem prawa upadłościowego jako osobnej gałęzi prawa (R. Adamus, Miejsce, s. 17). 6. Za wyodrębnieniem prawa upadłościowego jako osobnej gałęzi prawa, oprócz wspomnianej racji o charakterze przedmiotowym, przemawia racja o charakterze funkcjonalnym. Prawo upadłościowe i naprawcze jako zbiór norm pełni charakterystyczne funkcje (zob. np. art. 2 pr.up.n.) definiowane w nauce prawa i szeroko w niej opisywane. Zob. np. A. Witosz, Prawo upadłościowe i naprawcze. Zwięzły komentarz, Bydgoszcz Katowice 2003, s. 13 i n.; S. Cieślak, Fundusze masy upadłości postępowanie podziałowe. Komentarz, Warszawa 2004, s. 15 i n.; J. Brol, Prawo upadłościowe w świetle praktyki sądowej, Warszawa 1995, s. 16 i n.; K. Kohutek, Sanacja banku w bankowych procedurach naprawczych i w postępowaniu upadłościowym, Kraków 2005, s. 510 i n.; R. Adamus, Miejsce, s. 18. 7. Dalej należy wskazać na racje o charakterze podmiotowym. Prawo upadłościowe reguluje bowiem relacje pomiędzy niewypłacalnym dłużnikami a ich wierzycielami (zob. np. art. 5 9, art. 369 ust. 1, art. 491 1, 492 pr.up.n.). Cechą prawa upadłościowego jest stworzenie szczególnego rodzaju więzi pomiędzy niewypłacalnym dłużnikiem a jego wierzycielami. Wierzyciele mogą wchodzić w szczególne relacje pomiędzy sobą w ramach rady wierzycieli (art. 201 i n. pr.up.n.) czy zgromadzenia wierzycieli (art. 191 i n. pr.up.n.). W przypadku upadłości likwidacyjnej prawo upadłościowe wprowadza szczególne zasady zaspakajania wierzycieli (zob. np. art. 335 i n., 342, 343 pr.up.n.). Z kolei w przypadku upadłości układowej wierzyciele mogą być podzieleni na kategorie interesu (art. 278 pr.up.n.) i w pewnych 19

Art. 1 Część pierwsza. Przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym i jego skutkach granicach mogą być adresatami zróżnicowanych propozycji układowych (art. 279 pr.up.n.) (R. Adamus, Miejsce, s. 18). 8. Nie bez znaczenia jest racja o charakterze techniczno-legislacyjnym wyrażająca się w fakcie umieszczenia zagadnień upadłościowych w osobnym akcie prawnym. Regulacja upadłości w innych aktach prawnych ma charakter szczątkowy i jest podporządkowana zasadom ogólnym wynikającym z ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze (R. Adamus, Miejsce, s. 18). 9. Trzeba wreszcie wspomnieć o racji historycznej. Historyczny rozwój prawa upadłościowego na ziemiach polskich również wiązał się z istnieniem, co do zasady, wyemancypowanych zbiorów norm prawnych dotyczących niewypłacalności. Zob. np. R. Adamus, Zarys historii źródeł prawa upadłościowego w Polsce, Jurysta 2009, nr 7, s. 25 i n. Reforma prawa upadłościowego z 1934 r. nawiązywała w pewnym zakresie do tych tradycyjnych rozwiązań pozaborowych (w szczególności austriackich i niemieckich). Z kolei współczesna kodyfikacja z 2003 r. uwzględnia w stosunkowo dużej części dorobek prawny z 1934 r. (R. Adamus, Miejsce, s. 18). 10. Prawo upadłościowe jako osobna gałąź prawa podlega wewnętrznej systematyzacji, a innymi słowy grupowaniu norm prawnych według umownie przyjętych zasad. Można zatem wyróżnić materialne i formalne prawo upadłościowe (J. Brol, Prawo upadłościowe w świetle, s. 15, M. Pannert, Wpływ, s. 25). Por. J. Namitkiewicz, Podręcznik prawa handlowego, wekslowego, czekowego i upadłościowego, Warszawa 1927, s. 486, który odróżnia upadłość od jej przewodu. Obok materialnego i formalnego prawa upadłościowego można wyróżnić ustrojowe prawo upadłościowe i karne prawo upadłościowe. Dalej należy wskazać na międzynarodowe prawo upadłościowe, które można podzielić na międzynarodowe prawo kolizyjne i międzynarodowe postępowanie upadłościowe. Z uwagi na przymioty dłużnika można dokonać podziału na prawo upadłościowe przedsiębiorcy i na konsumenckie prawo upadłościowe (R. Adamus, Miejsce, s. 18). 11. Duże znaczenie ma odróżnienie pojęcia upadłość od określenia postępowanie upadłościowe. O ile upadłość można określić jako szczególny stan prawny związany z niewypłacalnością dłużnika, o tyle postępowanie upadłościowe można scharakteryzować jako zbiór norm regulujących sposób przeprowadzenia upadłości (R. Adamus, Miejsce, s. 19). 12. W literaturze przedmiotu sformułowano pojęcia prawa upadłościowego formalnego ( proceduralnego ) i materialnego (O. Buber, Polskie prawo upadłościowe, Warszawa 1936, s. 11; B. Stelmachowski, Prawo upadłościowe Ziem Zachodnich, s. 3; J. Kruczalak-Jankowska, Ogłoszenie upadłości. Skutki dotyczące zobowiązań w krajowym i transgranicznym postępowaniu upadłościowym, Warszawa 2010, s. 18; D. Chrapoński, Wyłączenia z masy upadłości, Warszawa 2010, s. XIII; W. Klyta, Uznanie, s. 22). 20 Rafał Adamus

Tytuł I. Przepisy ogólne Art. 1 13. Kryterium rozgraniczające normy materialne i formalne determinuje skutek, jaki norma ma powodować. Jeżeli norma ma powodować skutek w sferze postępowania, stanowi ona normę formalną, a jeżeli wywołuje skutek bezpośrednio w sferze stosunków społecznych, jest normą materialną (R. Adamus, Miejsce, s. 19 i tam cyt. literatura). 14. Zarówno prawo upadłościowe materialne, jak i formalne mają charakter dziedzin względem siebie niesamodzielnych. W szczególności wskazać należy, że do realizacji stosunków upadłościowych materialnych niezbędne jest prawo upadłościowe formalne. Owa silna zależność pomiędzy prawem materialnym i formalnym jest argumentem za uregulowaniem obu norm prawnych w jednym akcie prawnym (R. Adamus, Miejsce, s. 19). 15. Postępowanie upadłościowe, a także postępowanie naprawcze należy zakwalifikować jako rodzaj postępowania cywilnego, sądowego (por. P. Janda, Ochrona osób trzecich w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego przedsiębiorcy, Warszawa 2011, s. 16 i n.). Postępowanie upadłościowe powiązane z likwidacją majątku upadłego określa się jako egzekucję generalną, w odróżnieniu od egzekucji syngularnej (zob. np. S. Cieślak, Podział funduszów masy upadłości, Warszawa 2000, s. 11, 12 13). Niemniej klasyfikacja egzekucji na generalną i syngularną wiąże się z pewnym uproszczeniem. Postępowanie upadłościowe, m.in. z uwagi na swą wielowątkowość, nie jest bowiem prostym odpowiednikiem postępowania egzekucyjnego uregulowanego w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (R. Adamus, Miejsce, s. 19). 16. Postępowanie upadłościowe klasyfikowane jest jako postępowanie wykonawcze i właściwiej jako rozpoznawczo-wykonawcze, gdyż elementem tego postępowania jest ustalenie listy wierzytelności. Elementy charakterystyczne dla postępowania wykonawczego w szczególności łączą się z trybem tzw. upadłości likwidacyjnej. W mniejszym stopniu występują w przypadku upadłości układowej, w sytuacji gdy zawierany układ ma charakter restrukturyzacyjny. Z uwagi na ową cechę postępowania rozpoznawczego postępowanie upadłościowe można zaliczyć do postępowania nieprocesowego. W ramach postępowania upadłościowego nie ma dwubiegunowości charakterystycznej dla procesu. Wierzyciele w różnym stopniu mogą być zainteresowani wynikiem postępowania upadłościowego, a niekiedy wzajemnie sprzeczne interesy mogą ujawnić się wśród samych wierzycieli. Na wspomniany brak dwubiegunowości postępowania upadłościowego przede wszystkim wskazują same przepisy postępowania upadłościowego (zob. np. art. 256 i 234 pr.up.n.). Również postępowanie naprawcze jest rodzajem postępowania nieprocesowego. Prawo postępowania cywilnego, zgodnie z tradycją, zalicza się do dziedziny prawa publicznego. Normy postępowania mają co do zasady charakter imperatywny. Odnosi się to również do norm formalnego postępowania upadłościowego. Ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze nie 21

Art. 1 Część pierwsza. Przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym i jego skutkach reguluje zagadnień związanych z postępowaniem w sposób zupełny. Ustawodawca posłużył się odesłaniem do Kodeksu postępowania cywilnego zarówno wśród przepisów o postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości (art. 35 pr.up.n.), jak i wśród przepisów o właściwym postępowaniu upadłościowym (art. 229 pr.up.n.) (R. Adamus, Miejsce, s. 19). 17. W sferze problematyki formalnego prawa upadłościowego pozostaje zagadnienie stadiów (etapów) postępowania upadłościowego. Przy pełnym przebiegu postępowanie upadłościowe dzieli się na postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości i na właściwe postępowanie upadłościowe. W postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości bada się zdolność upadłościową dłużnika, podstawy ogłoszenia upadłości, przesłanki wyboru danego trybu postępowania upadłościowego. Właściwe postępowanie upadłościowe realizuje zasadniczy cel prawa upadłościowego (R. Adamus, Miejsce, s. 19). 18. Zdaniem J. Kruczalak-Jankowskiej (Ogłoszenie, s. 18) w skład materialnego prawa upadłościowego wchodzą normy określające warunki, w których ogłaszana jest upadłość w stosunku do podmiotów o określonych cechach, jak również wpływ tego zdarzenia na stanowisko prawne dłużnika, w szczególności w relacjach z osobami trzecimi w sferze prawa materialnego, a także konsekwencje, jakie spowoduje w tej sferze ustanie upadłości. Znacznie oszczędniej zakres norm materialnoprawnych ujmuje F. Zedler. W ocenie tego Autora normy materialnoprawne regulują skutki ogłoszenia upadłości w sferze prawa materialnego oraz materialnoprawne skutki wszczęcia postępowania naprawczego (F. Zedler, Prawo upadłościowe, s. 29). Niemniej jednak, jak się wydaje, pojęcie niewypłacalności (przesłanki ogłoszenia upadłości) należy ujmować w kategorii norm prawa materialnego (R. Adamus, Miejsce, s. 19). 19. Z punktu widzenia niewypłacalności dłużnika nie ma znaczenia, jakiego rodzaju i z jakiego tytułu pochodzą niezaspokojone wierzytelności i inne należności. W konkretnym postępowaniu upadłościowym zazwyczaj istnieją długi ze stosunków o charakterze prywatnoprawnym oraz długi ze stosunków publicznoprawnych (np. podatki) (R. Adamus, Miejsce, s. 19). 20. Istotną cechą prawa upadłościowego jest wprowadzenie szczególnych zasad dotyczących pokrycia długów z masy upadłości, które co do zasady zastępują procedury wynikające z właściwości danego długu. Niemniej jednak charakter prawny długów, a w tym okoliczność, że mogą one wynikać także ze stosunków publicznoprawnych, nie determinuje charakteru prawa upadłościowego w kontekście podziału na prawo publiczne i prawo prywatne (R. Adamus, Miejsce, s. 19). 21. Co do zasady normy materialnego prawa upadłościowego mają charakter imperatywny, co jest podyktowane potrzebą ścisłej ochrony interesów wierzycieli, czego mogłaby nie gwarantować metoda regulacji dyspozytywnej. Niemniej jednak owa 22 Rafał Adamus

Tytuł I. Przepisy ogólne Art. 1 cecha norm materialnego prawa upadłościowego również nie ma przełożenia na zagadnienie autonomiczności stron we wzajemnych relacjach czy ich ewentualnego hierarchicznego podporządkowania (R. Adamus, Miejsce, s. 19). 22. Z analizy przepisów materialnego prawa upadłościowego należałoby wyciągnąć wniosek, że podmioty materialnych stosunków upadłościowych nie pozostają w stosunku do siebie w relacjach hierarchicznego podporządkowania, ale mają równorzędną pozycję prawną. Przykładowo pozycja syndyka i kontrahenta upadłego w przypadku niewykonania umowy wzajemnej nie jest co prawda symetryczna (art. 98 pr.up.n.), niemniej kontrahent upadłego nie jest hierarchicznie podporządkowany syndykowi (R. Adamus, Miejsce, s. 19). 23. Upadłość w polskim systemie prawnym odnosi się zarówno do dłużników będących przedsiębiorcami, jak i do dłużników będących osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej. W tym ostatnim przypadku w piśmiennictwie funkcjonuje pojęcie upadłości konsumenckiej. W konsekwencji de lege lata upadłość jest dziedziną zarówno obrotu profesjonalnego (upadłość przedsiębiorcy), jak i obrotu konsumenckiego (upadłość konsumencka). Na marginesie należy wskazać, że według wydaje się dominujących wypowiedzi piśmiennictwa, w obecnym stanie prawnym nie ma podstaw do wyodrębniania prawa handlowego z prawa cywilnego z uwagi na przyjętą zasadę jedności prawa cywilnego (zob. np. Z. Radwański, Prawo cywilne część ogólna, Warszawa 2009, s. 11 13; M. Safjan, w: System Prawa Prywatnego. Prawo cywilne część ogólna, t. I, red. M. Safjan, Warszawa 2007, s. 57 i n.; J. Namitkiewicz, Podręcznik prawa handlowego, wekslowego, czekowego i upadłościowego, Warszawa 1927, s. 11 i n.). Z kolei zdaniem innego Autora, A. Kidyby, koncepcja jedności prawa cywilnego nie oznacza odejścia od podziału na prawo handlowe i prawo cywilne powszechne (zob. A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2009, s. 2). INSTYTUCJE PRAWA PRYWATNEGO W PRAWIE UPADŁOŚCIOWYM I NAPRAWCZYM 24. Przepisy prawa upadłościowego, jak wspomniano, znajdują zastosowanie do obszaru zarówno stosunków o charakterze cywilnoprawnym, jak i do stosunków o charakterze publicznoprawnym (np. wierzytelności z tytułu podatków i innych danin publicznych). W praktyce, w postępowaniach upadłościowych występują zarówno wierzytelności prywatnoprawne, jak i wierzytelności o charakterze publicznoprawnym. Z uwagi na istotę stosunków prywatnoprawnych nie jest w praktyce możliwe niewystępowanie w postępowaniach upadłościowych stosunków o charakterze prywatnoprawnych. 25. Instytucje prawa prywatnego mają charakter homogeniczny w tym znaczeniu, że co do zasady stosuje się je do stosunków cywilnoprawnych. Rozszerzenie instytucji prawa cywilnego na relacje nieprywatnoprawne wymaga w zasadzie 23

Art. 1 Część pierwsza. Przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym i jego skutkach szczególnej podstawy prawnej. W braku wyraźnej podstawy do takiego rozszerzenia pojawiają się wątpliwości co do stosowania instytucji prawa prywatnego do stosunków nieprywatnoprawnych. Z kolei instytucje prawa publicznego (np. z zakresu prawa podatkowego, prawa celnego), są co do zasady nieprzydatne dla stosunków prywatnoprawnych. W tym miejscu należy postawić wniosek, że przepisy Prawa upadłościowego i naprawczego w istocie rzeczy zastępują niektóre ogólne uregulowania zarówno prawa prywatnego, jak i prawa publicznego, co wiąże się m.in. z zagadnieniem ustalania i zaspakajania należności w prawie upadłościowym. Można w pewnym uproszczeniu stwierdzić, że prawo upadłościowe sprowadza, mocą własnej regulacji, pewne obszary prywatnoprawne i publicznoprawne do wspólnego mianownika. 26. Prawo upadłościowe i naprawcze posługuje się aparaturą językową podporządkowanym własnym potrzebom jurydycznym. Np. zwroty wierzyciel czy dłużnik mają swoje własne znaczenia i zakresy desygnatów tych słów na gruncie prawa upadłościowego i nie są tożsame z zakresami desygnatów tych zwrotów na gruncie Kodeksu cywilnego. Inny wymiar prawny ma bezskuteczność czynności upadłego, a inny bezskuteczność czynności dłużnika. Nie można zatem terminów prawa upadłościowego uznawać za w pełni bliźniacze z pojęciami Kodeksu cywilnego. Niemniej niekiedy prawo upadłościowe wyraźnie odwołuje się pojęć Kodeksu cywilnego i posługuje się nimi w zasadzie dokładnie w takim znaczeniu jak w Kodeksie cywilnym, np. w odniesieniu do pojęcia firma. Synkretyzm pierwiastków prywatnoprawnych i publicznoprawnych wiąże się z używaniem przez ustawodawcę niejednolitej terminologii. Przykładowo, ustawodawca posługuje się terminami należność i wierzytelności. Niekiedy, na tym tle, prawo upadłościowe posługuje się pewnymi uogólnieniami legislacyjnymi. Tytułem przykładu należy wskazać, że zwrot należności z czynności syndyka (art. 342 ust. 1 pkt 1) odnosi się zarówno do wykreowania przez syndyka zobowiązań prywatnoprawnych, jak i do powstania zobowiązań podatkowych w okresie postępowania upadłościowego niewiążących się z czynnościami syndyka (np. zobowiązań z tytułu podatku od nieruchomości, które powstają niezależnie od jakichkolwiek zachowań syndyka). Przyjąć zatem należy, że główne założenia postępowania upadłościowego, wyrażone przede wszystkim w art. 2 pr.up.n., stanowią siłę sprawczą dla kreowania, względnie modyfikacji instytucji prawa prywatnego w upadłości. 27. W odniesieniu do instytucji prawa prywatnego na tle prawa upadłościowego nie ma odpowiednika art. 2 k.s.h., który stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w Kodeksie spółek handlowych stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, a jeżeli wymaga tego (właściwość) natura stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio. Ów brak jest rzecz jasna uzasadniony tym, że prawo upadłościowe odnosi się do niewypłacalności powodowanej 24 Rafał Adamus

Tytuł I. Przepisy ogólne Art. 1 nie tylko zobowiązaniami ze stosunków prywatnoprawnych, ale także stosunków publicznoprawnych. Pozycję instytucji prawa prywatnego w prawie upadłościowym należy rekonstruować na podstawie zasad ogólnych prawa upadłościowego, jak również na podstawie treści konkretnych przepisów. 28. Prawo upadłościowe, po pierwsze, przejmuje pewne instytucje prawa cywilnego na swój obszar regulacji bez wprowadzania zasadniczych zmian. Po drugie, prawo upadłościowe wprowadza pewne modyfikacje do ogólnych przepisów prawa prywatnego. Po trzecie, prawo upadłościowe wprowadza własne instytucje prawa prywatnego. 29. Istotnym problemem jest zagadnienie czystości czy jednorodności pewnych instytucji z obszaru prawa upadłościowego. Struktura prawna taka jak np. układ w upadłości układowej czy kolejność zaspakajania wierzycieli jest nasycona zarówno elementami prywatnymi, jak i publicznoprawnymi. W przypadku układu na jego element prywatnoprawny składa się element woli upadłego (przy czym nie jest on obecny w każdym przypadku, np. gdy upadły nie złożył propozycji układowych) i element woli większości wierzycieli. Natomiast procedura zatwierdzenia układu przez sąd dla wywołania skutków prawnych podlega uregulowaniom proceduralnym właściwym prawu publicznemu. Podobnie plan podziału w upadłości likwidacyjnej określa pewne zasady regulowania zobowiązań (podział zobowiązań na grupy, zasada proporcjonalnego zaspokojenia zobowiązań w ramach danej grupy). Niemniej powstanie planu podziału podlega przepisom postępowania. 30. Należy wskazać na istotne zagadnienie zastąpienia mechanizmu konsensu stron podporządkowania niektórych stosunków na obszarze upadłości zasadzie dominacji grupowego interesu wierzycieli. Szersza analiza tego zagadnienia musi nastąpić przy omawianiu konkretnych instytucji. PODMIOTOWY I PRZEDMIOTOWY ZAKRES STOSOWANIA USTAWY 31. Przepis art. 1 określa przedmiotowy i podmiotowy zakres stosowania ustawy (F. Zedler, w: A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze, Kraków 2006, s. 24; J. Brol, Podstawowe kierunki zmian w postępowaniu upadłościowym, PPH 2003, nr 8, s. 4 i n.). Obecne brzmienie przepisu wynika z noweli Prawa upadłościowego i naprawczego, która wprowadziła do polskiego systemu prawnego tzw. upadłość konsumencką (ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz.U. Nr 234, poz. 1572). Wprowadzenie tej instytucji prawnej rozszerzyło zakres podmiotowy ustawy. Upadłość konsumencka stanowi rodzaj odrębnego postępowania upadłościowego (tzw. postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej). Niemniej w Sejmie VI Kadencji, który uchwalił wspomnianą ustawę, złożono do laski marszałkowskiej 25

Art. 1 Część pierwsza. Przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym i jego skutkach nowy projekt regulacji prawa upadłości konsumenckiej w Polsce. Projekt ten nie został jednak ostatecznie sfinalizowany. 32. W Prawie upadłościowym i naprawczym ustawodawca zrezygnował z dwutorowego uregulowania problematyki niewypłacalności, jak miało to miejsce pod rządem przepisów z 1934 r., które wprowadzały odrębne postępowanie upadłościowe i odrębne postępowanie układowe (F. Zedler, Prawo upadłościowe i układowe, Toruń 1996, s. 43). Obecnie do wspólnego dochodzenia roszczeń od niewypłacalnych przedsiębiorców istnieje jedno postępowanie upadłościowe, które może przybierać różne postaci. Po pierwsze, może to być postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu. W tym rodzaju postępowania zarząd mieniem wchodzącym w skład masy upadłości sprawuje zarządca albo na zasadzie wyjątku sąd ustanawia zarząd sprawowany przez upadłego (tzw. zarząd własny). Po drugie, może to być postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku dłużnika. Natomiast postępowanie naprawcze dotyczy przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością. Założenie systemowe jednotorowego uregulowania upadłości skutkuje konsekwencjami techniki legislacyjnej, polegającymi na tym, że ustawodawca wprowadza przepisy wspólne dla obu rodzajów postępowania upadłościowego i dodatkowo przepisy właściwe tylko dla jednego rodzaju postępowania upadłościowego. Owa zasada jednego pnia regulacji postępowania upadłościowego jest niestety źródłem wielu wątpliwości praktycznych. 33. Zakres przedmiotowy ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze obejmuje: 1) postępowanie upadłościowe dla przedsiębiorcy (wspólne dochodzenie roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników będących przedsiębiorcami oraz skutki ogłoszenia upadłości), w tym tzw. postępowanie oddłużeniowe (art. 369 370) i międzynarodowe postępowanie upadłościowe (art. 378 417). Zob. D. Zienkiewicz, w: Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2004, s. 19 20. Oprócz ogólnego postępowania upadłościowego ustawodawca wprowadził cztery rodzaje odrębnych postępowań upadłościowych (postępowanie wszczęte po śmierci niewypłacalnego dłużnika, wobec banków, wobec zakładów ubezpieczeń, wobec emitentów obligacji), 2) postępowanie upadłościowe osoby fizycznej nie-przedsiębiorcy (nazwa użyta w pewnym uproszczeniu), które ma status postępowania odrębnego, 3) postępowanie w przedmiocie pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej. 34. Zakres podmiotowy ustawy obejmuje trzy kategorie podmiotów: 1) przedsiębiorców, 2) podmioty niebędące przedsiębiorcami, na mocy przepisów szczególnych ustawy, 3) osoby fizyczne, niebędące ani przedsiębiorcami, ani osobami, do których stosuje się zasady upadłościowe dotyczące przedsiębiorców. 26 Rafał Adamus