PRZESTRZEGANIE PRZEPISÓW PRAWA PRACY W ZAKŁADACH PRACY ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 1
ZAGADNIENIA 1. Czas pracy pracowników niepełnosprawnych 2. Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy 3. Urlop dodatkowy osób niepełnosprawnych 2
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych (art. 15 ustawy o rehabilitacji ) Czas pracy osoby niepełnosprawnej : zaliczonej do znacznego i umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo zaliczonej do lekkiego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo 3
Od 1 stycznia 2012 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o rehabilitacji z 29 października 2010 (Dz.U. 2010 nr 226 poz. 1475). Zmieniła ona czas pracy niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności i zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy. Do 31 grudnia 2011 wyglądało to następująco niepełnosprawny mógł pracować 7 godzin dziennie i 35 tygodniowo. Od 1 stycznia 2012 musi pracować 8 godzin, w sumie tygodniowo 40. Jednak jeśli, ze względu na swój stan zdrowia, osoba niepełnosprawna nadal będzie chciała pracować 7 godzin, to musi dostarczyć pracodawcy (lub właściwemu działowi kadr) zaświadczenie, że lekarz nie wyraża zgody na dłuższą dniówkę. Po takie zaświadczenie niepełnosprawny musi sam udać się do lekarza. Gdy niepełnosprawny posiada takie zaświadczenie wydane już wcześniej, to bez problemu może je wykorzystać. Od 1 stycznia 2012 - na mocy art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji, to pracodawca ma obowiązek wysłania niepełnosprawnych pracowników o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności do lekarza medycyny pracy, by ci przeprowadzili badania konieczne do uzyskania zaświadczenia, o którym mowa w przepisie. O ile pracownicy o to poproszą. Inaczej pracodawca nie musi obowiązkowo kierować wszystkich pracowników niepełnosprawnych na takowe badania. Gdy lekarz orzeknie o skróceniu czasu pracy, ten obowiązuje od dnia, w którym niepełnosprawny przedłoży pracodawcy zaświadczenie od lekarza. 4
Drugą ważną sprawą jest umowa, jaką pracodawca podpisał z osobą niepełnosprawną. Jeśli w angażu zapisane jest, że czas pracy określa art. 15 ustawy o rehabilitacji, to nowy wydłużony czas pracy stosuje się automatycznie. Taki zapis ogólnikowy jest najlepszym rozwiązaniem i nie przysparza w późniejszym czasie podpisywania aneksów i kolejnych umów. Sprawa wygląda zupełnie inaczej w przypadku zapisu konkretnego czasu pracy, na przykład od godz. 9.00 do 16.00 albo 7 godzin dziennie i 35 tygodniowo. W tej sytuacji pracodawca musi wręczyć umowę zmieniającą. Po otrzymaniu takiej umowy, osoby niepełnosprawne nie będą od razu pracować 8 godzin dziennie i 40 godz. tygodniowo, wszystko zależy od stażu pracy w firmie (umowa zmieniająca wymaga wręczenia jej z odpowiednim wyprzedzeniem). Jeśli pracodawca wystawi umowę zmieniającą na 8 godzin pracy dziennie i 40 tygodniowo, a pracownik dostarczy mu w wyznaczonym czasie zaświadczenie lekarskie o konieczności pracy w obniżonej normie, czyli 7 godzin dziennie, to pracodawca ponownie musi wręczyć pracownikowi kolejną umowę zmieniającą, by zmienić mu umowę o pracę. 5
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. Skróconych norm czasu pracy nie stosujemy do : (art. 16 ustawy) do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz gdy na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę 6
Przykładowa treść wniosku do lekarza Informuję, że posiadam orzeczenie o... stopniu niepełnosprawności wydane przez... W związku z powyższym, na podstawie art.16 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 1997r. nr 123, poz.776 z poźn.zm.), zwracam się z uprzejmą prośbą o wydanie zgody na wyłączenie mnie ze stosowania art. 15 powołanej wyżej ustawy, a zwłaszcza na pracę w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej. Z uwagi na zajmowane stanowisko, konieczność pracy w wymiarze przekraczającym 7 godzin na dobę lub w porze nocnej pojawi się sporadycznie. 7
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. Prawo do skróconych norm czasu pracy niepełnosprawni uzyskują od dnia następującego po przedłożeniu pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności. (art. 17 ustawy o rehabilitacji ). 8
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. Regulacje dot. czasu pracy niepełnosprawnych należy podzielić na dwie grupy : pracownicy niepełnosprawni, których czas pracy uregulowany jest art. 15 ustawy o rehabilitacji... pozostali pracownicy niepełnosprawni (do których nie stosujemy art. 15 ustawy o rehabilitacji...), do nich stosujemy w pełni normy czasu pracy wynikające z działu szóstego Kodeksu pracy 9
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. Niepełnosprawni, których czas pracy uregulowany jest art. 15 ustawy o rehabilitacji... mogą być zatrudniani w różnych zakładach pracy nie tylko w zakładach pracy chronionej, w dwóch systemach czasu pracy : 1. w systemie podstawowych norm czasu pracy oraz 2a. w systemie zadaniowych norm czasu pracy 2b. w systemie przerywanego czasu pracy. 10
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. System podstawowych norm czasu pracy 7 godzin - norma dobowa czasu pracy niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego i umiarkowanego stopnia 8 godzin - norma dobowa czasu pracy niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności 35 godzin - norma tygodniowa czasu pracy niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego i umiarkowanego stopnia 40 godzin - norma tygodniowa czasu pracy niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności 11
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. Normy czasu pracy osób niepełnosprawnych mają charakter sztywny, tzn., że nie można ich przekraczać ani w wymiarze dobowym, ani w wymiarze tygodniowym. 12
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. Zakaz pracy pracowników niepełnosprawnych w porze nocnej. Zakaz pracy pracowników niepełnosprawnych w godzinach nadliczbowych. Ustawa o rehabilitacji... oraz Kodeks pracy nie zabraniają zatrudniania pracowników niepełnosprawnych w ramach : pracy zmianowej (z wyłączeniem pory nocnej) oraz na stanowiskach pracy, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych. 13
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. O zatrudnieniu pracownika niepełnosprawnego na stanowiskach pracy, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia decyduje właściwy lekarz. 14
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. Rozliczanie czasu pracy powinno być dokonywane w okresie tygodniowym. 15
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. System zadaniowych norm czasu pracy Wprowadzany jest (art. 140 k.p.) w przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy lub jej organizacją albo miejscem wykonywania pracy. Normy czasu pracy (dobowa i tygodniowa) są zastąpione wymiarem powtarzających się zadań, które pracownik ma wykonać codziennie, niezależnie od pory dnia, lub wykonywać pewien ich wymiar zsumowany w określonym czasie. Normy czasu pracy nie mają tu zastosowania, zatem nie występuje tu praca w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej ani w dniach ustawowo wolnych oraz w dniach wolnych wynikających z 5-dniowego tygodnia pracy. 16
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. zadania w tym systemie muszą być ustalone tak, aby mogły być wykonane w ramach norm czasu pracy określonych w art. 15 ustawy o rehabilitacji. sam pracownik reguluje godziny rozpoczynania i kończenia czasu pracy oraz jej intensywność System ten wprowadza się dla tych pracowników, głównie z faktu, że sami niepełnosprawni ustalają własny rozkład czasu pracy, dostosowując go do stanu zdrowia. SN wyrokiem z dnia 4.08.1999r. I PKN 181/99, OSNAPiUS 2000/22/810 uznał, że nazwanie czasu pracy zadaniowym nie wyłącza stosowania przepisów o wynagrodzeniu za pracę w godzinach nadliczbowych. 17
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. System przerywanego czasu pracy przerwa max. 5 godz. według z góry ustalonego rozkładu płatna w wysokości 50% wynagrodzenia za przestój wprowadzić można poprzez układy zbiorowe pracy (wyjątek-rolnictwo w drodze umowy o pracę) 18
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. Jednak praca w godzinach nadliczbowych Pracownik niepełnosprawny, gdy mimo zakazu, pracuje powyżej norm skróconych czasu pracy - jest to praca w godzinach nadliczbowych. Ww. godziny nadliczbowe nalicza się po przekroczeniu obniżonych norm czasu pracy. Za ww. nadgodziny przysługuje pracownikowi wynagrodzenie zgodnie z postanowieniami Kodeksu pracy. Odpowiedzialność za nieprzestrzeganie norm czasu pracy z tego tytułu ponosi pracodawca. 19
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. Do pracowników niepełnosprawnych, objętych art. 16 ustawy o rehabilitacji, w pełni stosujemy normy czasu pracy wynikające z działu szóstego Kodeksu pracy. Pracownicy ww. mogą pracować więc w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, we wszystkich systemach czasu pracy, itd. Przykład: Czy pracownika zatrudnionego na stanowisku dozorcy, który posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności możemy zatrudniać 24 godziny na dobę, a więc i w nocy? Tak. Zgodnie z art. 16 ustawy o rehabilitacji postanowień art. 15 tej ustawy nie stosujemy do pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu. O tym czy dana osoba ze względów zdrowotnych może pracować w nocy i 24 godziny na dobę powinien wypowiedzieć się lekarz. 20
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych c.d. Przy zatrudnianiu osób niepełnosprawnych stosowane są następujące okresy rozliczeniowe: w skróconym czasie pracy tydzień, w podstawowym systemie czasu pracy (art. 129 Kodeksu pracy) - 4 miesiące (najczęściej w praktyce jest to okres 1 miesiąca) w równoważnym systemie czasu pracy (art. 135 Kodeksu pracy) - 1 miesiąc, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może być przedłużony do 3 lub 4 miesięcy. 21
SYSTEMY CZASU PRACY PRZEPISY SZCZEGÓLNE indywidualny rozkład czasu pracy na wniosek pracownika skrócony tydzień pracy mniej niż 5 dni w tygodniu, do 12 godz. na dobę, 1-miesięczny okres rozliczeniowy, na pisemny wniosek pracownika, - nowy system czasu pracy praca weekendowa praca tylko w piątki, soboty, niedziele, święta, do 12 godz.na dobę, 1-miesięczny okres rozliczeniowy, na pisemny wniosek pracownika, - nowy system czasu pracy 22
CZAS PRACY-OKRESY ODPOCZYNKU 11 godz. odpoczynek dobowy (wyjątki:pracownicy zarządzający zakładem pracy, konieczność prowadzenia akcji ratowniczej ) równoważny czas odpoczynku w okresie rozliczeniowym 35 godz. odpoczynek tygodniowy wyjątki wskazane powyżej-24 godz. 15 min.przerwy-czas pracy co najmniej 6 godz. 23
CZAS PRACY-OKRESY ODPOCZYNKU 15 min. dodatkowej przerwy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek, dla wszystkich osób niepełnosprawnych, bez względu na stopień niepełnosprawności i wymiar czasu pracy, prawo do tej przerwy - od dnia następującego po przedłożeniu pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności 24
Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy Wynagrodzenie za udział w turnusie rehabilitacyjnym (art. 20 ust. 1 pkt 1 ustawy o rehabilitacji ) 21 dni roboczych zwolnienia od pracy, w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku, dla niepełnosprawnych w stopniu znacznym lub umiarkowanym, pod warunkiem, że zostaną skierowani przez lekarza z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, które oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. 25
Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy Zwolnienia od pracy za wynagrodzeniem w celu : (art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji...) wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy Uprawnienia ww. przysługują pracownikom niepełnosprawnym w stopniu znacznym lub umiarkowanym z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celach w/w, jeżeli te czynności nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy w/w, obliczamy metodą ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. 26
URLOPY DODATKOWE 10 dni roboczych w roku kalendarzowym pierwszy urlop - po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia do jednego z dwóch stopni niepełnosprawności: umiarkowanego lub znacznego Przykład: Pracownik jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, na czas nie określony, ma ogólny staż pracy ponad 10 lat, posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, wydane 1 czerwca 2010r. Kiedy ten pracownik nabędzie prawo do urlopu dodatkowego? Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego pracownik nabędzie po przepracowaniu jednego roku po zaliczeniu go do ww. stopnia niepełnosprawności, tj. w dniu 31 maja 2011r. 27
URLOPY DODATKOWE kolejny urlop - z dniem 1 stycznia każdego roku kalendarzowego. Przykład: Pracownik, w przykładzie omawianym wyżej, nabędzie prawo do kolejnego urlopu dodatkowego w dniu 1 stycznia 2011r. 28
URLOPY DODATKOWE c.d. Dodatkowy urlop wypoczynkowy przysługuje z powodu stanu zdrowia. Dzień wydania orzeczenia jest dniem zaliczenia do stopnia niepełnosprawności. 29
URLOPY DODATKOWE c.d. Nie przysługuje - jeżeli niepełnosprawny posiada prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli jednak wymiar urlopu dodatkowego przysługującego osobie niepełnosprawnej na podstawie odrębnych przepisów jest niższy niż 10 dni roboczych, zamiast tego urlopu przysługuje urlop dodatkowy wynikający z ustawy o rehabilitacji. 30
URLOPY DODATKOWE c.d. Ustawa o rehabilitacji nie reguluje spraw związanych z nabywaniem prawa do kolejnych urlopów dodatkowych oraz zasad ich wykorzystywania. Wobec powyższego na mocy art. 66 ustawy o rehabilitacji - w sprawach ww. należy stosować przepisy Kodeksu pracy. 31
URLOPY DODATKOWE c.d. Zasady udzielania urlopu 1 dzień urlopu niepełnosprawnego = 7 godzinom pracy obliczamy łącznie wymiar urlopu podstawowego i dodatkowego urlop dodatkowy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy niepełny dzień urlopu zaokrąglamy w górę do pełnego dnia Przykład: Ile dni urlopu dodatkowego przysługuje niepełnosprawnemu zatrudnionemu na ¼ etatu, a ile powinien otrzymać zatrudniony na pół etatu? Pracownikowi zatrudnionemu na ¼ etatu należy udzielić urlopu dodatkowego w wymiarze 3 dni (¼ x 10 dni= 2,5 dnia, po zaokrągleniu 3 dni), a pracownikowi zatrudnionemu na pół etatu 5 dni (1/2 x 10 dni = 5 dni). 32
URLOPY DODATKOWE c.d. Przykład: Czy osoba niepełnosprawna pracująca na ½ etatu ma prawo do całego urlopu dodatkowego, czy do połowy i czy osoba niepełnosprawna pracująca przez ½ roku ma prawo do całego urlopu dodatkowego czy do połowy jego wymiaru? Ustawa o rehabilitacji nie reguluje spraw związanych z nabywaniem prawa do kolejnych urlopów dodatkowych oraz zasad ich wykorzystywania. Zgodnie z art. 66 ww. ustawy, w tych sprawach stosujemy Kodeks pracy. Oznacza to, że także do urlopów dodatkowych ma zastosowanie zasada przeliczania ich na wymiar czasu pracy oraz wymiar etatu. 33
URLOPY DODATKOWE c.d. Łączny wymiar urlopu dodatkowego oraz zwolnienia na udział w turnusie rehabilitacyjnym nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym. 34
EKWIWALENT ZA URLOP Ekwiwalent za urlop pracownika niepełnoetatowego. Ustawa o rehabilitacji nie reguluje zasad wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany w naturze urlop dodatkowy. Na mocy art. 66 tej ustawy stosujemy postanowienia Kodeksu pracy i aktów wykonawczych. urlop proporcjonalny do wymiaru czasu pracy współczynnik urlopowy również proporcjonalny do wymiaru czasu pracy przy ustalaniu wymiaru urlopu niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia. 35
EKWIWALENT ZA URLOP Ekwiwalent za urlop pracownika niepełnoetatowego. Departament Prawa Pracy Ministerstwa Gospodarki i Pracy pismem o sygn. PP III/079-338/JR/04 w maju 2004r. wyjaśnił, że przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy można przyjąć założenie, iż przeciętna liczba dni roboczych w miesiącu, czyli wartość współczynnika powinna być ustalana w proporcji do wymiaru czasu pracy określonego w umowie o pracę. 36
37