Fitosocjologia w ³¹karstwie dziœ i w przysz³oœci

¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 12, 209-221 Copyright by Polish Grassland Society, Poznañ, 2009 PL ISSN 1506-5162 ISBN 978-83-89250-22-3 Fitosocjologia w ³¹karstwie dziœ i w przysz³oœci Cz. TR BA Katedra Agroekologii, Uniwersytet Rzeszowski Phytosociology in grassland science today and in the future Abstract. Problems of the contemporary phytosociology, including the meadow applied phytosociology, are presented in the paper. It presents a review of the most essential publications from various regions of Poland on the diversity of meadow communities, causes of disturbances in their species composition, and phytosociological classification. A particular attention was paid to the changes that occurred in Poland in the phytosociological system of meadow communities of the Molinio-Arrhenatheretea class, as well as in the neighbouring Phragmitetea thickle communities, short sedge Caricetea nigrae oraz Nardo-Callunetea swards. The paper speculates on the future phytosociology development in grassland science. Key words: association, classification, meadow, phytosociology, plant community, syntaxonomy 1. Wstêp Szata roœlinna jest jednym z najwa niejszych komponentów krajobrazu i istotnym elementem œrodowiska przyrodniczego cz³owieka. Mo na j¹ badaæ w dwóch aspektach: flory i roœlinnoœci. Flor¹ w skali lokalnej i regionalnej zajmuje siê florystyka, a roœlinnoœci¹ fitosocjologia. Badania roœlinnoœci prowadzone s¹ ze wzglêdów poznawczo-naukowych jak i praktycznych celem zwiêkszenia produkcji roœlinnej lub ustalenia warunków optymalnego wykorzystania œrodowiska przyrodniczego. Na podstawie rozpoznania roœlinnoœci mo na wnioskowaæ o innych sk³adnikach ekosystemu jak równie o zachodz¹cych w nim zmianach (MATUSZKIEWICZ, 2001). Badania fitosocjologiczne s¹ punktem wyjœcia do bioindykacji œrodowiska oceniaj¹c zarówno jego aktualny stan jak i procesy zachodz¹ce w przesz³oœci lub obecnie. Czêsto pozwala te przewidywaæ, jakim zmianom ulegnie uk³ad w przysz³oœci. Fitoindykacja mo e dotyczyæ nie tylko diagnozy warunków siedliska, tj. czynników klimatycznych, glebowych, hydrologicznych, ale te rodzaju i natê enia oddzia³ywañ antropogenicznych na biosferê. Ma to szczególne znaczenie wobec wzrastaj¹cego zagro enia œrodowiska przyrodniczego oraz koniecznoœci jego œwiadomego kszta³towania i ochrony. Podstawowym warunkiem umo liwiaj¹cym stosowanie metod bioindykacji oraz diagnozy, interpretacji i oceny œrodowiska przyrodniczego jest umiejêtnoœæ rozpoznawania i identyfikacji zbiorowisk roœlinnych (MATUSZKIEWICZ, 2001; WYSOCKI isikorski, 2009).

210 Cz. Tr¹ba Roœlinnoœæ decyduje o fizjonomii ró nych uk³adów przyrodniczych i strukturze przestrzennej. Wyznacza granice poszczególnych ekosystemów w krajobrazie i wp³ywa na ich ró norodnoœæ i stopieñ skomplikowania. Ze wszystkich komponentów ekosystemu, roœlinnoœæ jest elementem najbardziej uchwytnym i naj³atwiejszym w badaniach. Rozpoznanie zbiorowisk roœlinnych, ich mozaiki przestrzennej oraz ich kartograficzne ujêcie jest skutecznym i ³atwym sposobem identyfikacji i rozgraniczania biogeocenoz i geokompleksów. Dzia³ fitosocjologii, który zajmuje siê tymi zagadnieniami to kartografia roœlinnoœci. Ten dzia³ szczególnie rozwija siê w ostatnich dziesiêcioleciach, a mapy roœlinnoœci wykonywane wed³ug ró nych koncepcji i ró nej skali s¹ nieodzownym Ÿród³em informacji w rozwi¹zywaniu wielu problemów teoretycznych i praktycznych. Znajduj¹ zastosowanie w planowaniu przestrzennym, ochronie przyrody i œrodowiska oraz racjonalnym u ytkowaniu i kszta³towaniu krajobrazu (WYSOCKI isikorski, 2001). 2. Koncepcja pracy i jej zakres W niniejszym opracowaniu przedstawiono aktualne zagadnienia z zakresu fitosocjologii, zwracaj¹c uwagê na jej miejsce i zastosowanie w ³¹karstwie. Ponadto dokonano przegl¹du najwa niejszych publikacji z ró nych regionów Polski, traktuj¹cych o zró nicowaniu zbiorowisk ³¹kowych, czynnikach, które to powoduj¹ i klasyfikacji fitosocjologicznej. Szczególn¹ uwagê zwrócono na zmiany, jakie dokona³y siê w naszym kraju w systemie fitosocjologicznym dotycz¹ce zespo³ów ³¹kowych z klasy Molinio-Arrhenatheretea i s¹siaduj¹cych z nimi w terenie zespo³ów szuwarowych z klasy Phragmitetea, niskoturzycowych z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae oraz bliÿniczysk z klasy Nardo-Callunetea. Praca zawiera te prognozy rozwoju fitosocjologii i mo liwoœci jej zastosowania w badaniach ³¹karskich. Tekst artyku³u opracowano w oparciu o starsz¹ i aktualn¹ wersjê Przewodnika do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski (MATUSZKIEWICZ, 1982; 2001). Uwzglêdniono tak e pierwsze, syntetyczne opracowanie dotycz¹ce zbiorowisk ³¹kowych i pastwiskowych w Polsce (NOWIÑSKI, 1967). Wykorzystano równie wyniki badañ w³asnych i innych autorów, g³ównie krajowych (w przewadze publikacje monograficzne i artyku³y przegl¹dowe). Zawarto te w nim w³asne przemyœlenia i na ich tle podjêto próbê przedstawienia prognozy rozwoju fitosocjologii w ³¹karstwie. Niniejsza praca kierowana jest g³ównie do m³odych adeptów nauki pocz¹tkuj¹cych fitosocjologów prowadz¹cych badania na ³¹kach i pastwiskach naszego kraju. 3. Wybrane zagadnienia wspó³czesnej fitosocjologii Aktualn¹ problematyk¹ rozpatrywan¹ w fitosocjologii s¹ badania zwi¹zane z systematyk¹ zbiorowisk roœlinnych, a wiêc z zakresu syntaksonomii. Dzia³ ten opiera siê na systemie klasyfikacyjnym Braun-Blanqueta, który jest zbudowany hierarchicznie na podstawie jednolitych kryteriów florystycznych, logiczny, konsekwentny i powszechnie PT, ¹karstwo w Polsce, 12, 2009

Fitosocjologia w ³¹karstwie dziœ i w przysz³oœci 211 stosowany. Szczególnie systematycznie rozwijane s¹ badania zmierzaj¹ce do bardziej gruntownego i wszechstronnego opisania zbiorowisk roœlinnych pod wzglêdem ich struktury i relacji ekologicznych. Uzyskane nowe informacje obejmuj¹ce m.in. cechy rozpoznawcze pozwalaj¹ na pewniejsze zaliczenie fitocenozy do okreœlonego typu zbiorowiska. Nale y uwzglêdniæ przy tym zarówno cechy florystyczne jak i fizjonomiczne, strukturalne, siedliskowe, biocenotyczne i inne. Warunkiem bezwzglêdnie koniecznym jest znajomoœæ gatunków i umiejêtnoœæ ich rozpoznawania w ka dej fazie rozwoju, a wiêc dobre przygotowanie florystyczne. W fitosocjologii daleko jest jeszcze do poznania wszystkich zbiorowisk. Nawet w najlepiej zbadanych regionach zdarza siê, e spotyka siê fitocenozy, dla których nie ma miejsca w aktualnie istniej¹cej klasyfikacji fitosocjologicznej. Trzeba sobie zdawaæ sprawê, e obecnie skutkiem ogromnych zmian zachodz¹cych w œrodowisku przyrodniczym pod wp³ywem cz³owieka powstaj¹ nowe kombinacje gatunków i tworz¹ siê nowe dawniej nie istniej¹ce zbiorowiska. To otwiera nowe wyzwania przed wspó³czesn¹ fitosocjologi¹, szczególnie syntaksonomi¹ i wskazuj¹ na potrzebê ci¹g³ego rozwijania systemu fitosocjologicznego Syntaksonomia szko³y Braun-Blanqueta ma ogromne zalety, bowiem tworzony przez ni¹ system zbiorowisk mo e wch³on¹æ coraz to inne zbiorowiska bez koniecznoœci zasadniczej rewizji jego za³o eñ i podstaw metodycznych. S¹ tak e pewne niedoskona³oœci systemu. W okresie wspó³czesnych, du ych zmian w œrodowisku przyrodniczym mo e siê zdarzyæ, e w jakiejœ grupie zbiorowisk rozwój syntaksonomii nie nad¹ a za wzrostem informacji i aktualny system przestaje odpowiadaæ obecnemu stanowi wiedzy. W przyrodzie spotykane s¹ np. fitocenozy, które trudno zaklasyfikowaæ, bowiem ³¹cz¹ w sobie cechy ró nych typów roœlinnoœci. Okolicznoœci, w których klasyfikacja zbiorowisk roœlinnych okazuje siê niewystarczaj¹ca zachodz¹ jednak rzadko. Warto pamiêtaæ, e systemu fitosocjologicznego nie mo na pojmowaæ zbyt œciœle. Klasyfikacja wymaga z definicji by badany zbiór da³ siê jednoznacznie podzieliæ na ostro odgraniczone klasy. W przypadku roœlinnoœci jest to osi¹galne tylko za cenê przyjêcia sztywnych, formalnych kryteriów podzia³u. W tym kierunku id¹ niektóre metody wspó³czesnej syntaksonomii numerycznej. Taki podzia³ nie mo e byæ jednak naturalny. Zadaniem wspó³czesnej syntaksonomii nie jest dokonanie wyczerpuj¹cego podzia³u roœlinnoœci na roz³¹czne klasy jednostek, lecz stworzenie logicznie poprawnego systemu odniesienia, umo liwiaj¹cego wyznaczenie pozycji systematycznej konkretnych fitocenoz. Znajomoœæ typów i ich charakterystyki jest warunkiem koniecznym poprawnej interpretacji postaci przejœciowych lub przypadków granicznych. Jeœli nawet nie ka da fitocenoza mo e byæ zawsze jednoznacznie zaklasyfikowana do okreœlonego syntaksonu, to ka da mo e byæ poprawnie zinterpretowana syntaksonomicznie. Wspó³czesne zasady ujmowania zespo³ów w ca³ym zakresie ich zmiennoœci na podstawie charakterystycznej kombinacji gatunków, a nie wy³¹cznie gatunków charakterystycznych umo liwiaj¹ zaklasyfikowanie wiêkszoœci postaci fitocenoz, które dawniej by³y z regu³y pomijane jako nietypowe lub przejœciowe. Rozwój badañ fitosocjologicznych przyczynia siê znacz¹co do coraz lepszego poznania roœlinnoœci, a stale doskonalony system jest coraz sprawniejszym narzêdziem identyfikacji zbiorowisk. PT, Grassland Science in Poland, 12, 2009

212 Cz. Tr¹ba 4. Stan badañ fitosocjologicznych prowadzonych w zbiorowiskach trawiastych Fitosocjologia pocz¹tkowo uwa ana by³a tylko za dyscyplinê teoretyczn¹, ale ju od kilkudziesiêciu lat znalaz³a zastosowanie np. w leœnictwie i rolnictwie, w tym w ³¹karstwie. ¹karskie badania fitosocjologiczne w Polsce s¹ prowadzone przez wielu botaników i ³¹karzy. Dotycz¹ nie tylko zbiorowisk ³¹kowych zaliczanych do klasy Molinio-Arrhenatheretea, ale tak e szuwarowych z klasy Phragmitetea, niskoturzycowych z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae i bliÿniczysk z klasy Nardo-Callunetea. Ze wzglêdu na uzyskane wyniki badañ florystycznych i na ich tle podjêcie zagadnieñ syntaksonomicznych, do szczególnie wartoœciowych nale ¹ wspó³czesne opracowania monograficzne i artyku³y przegl¹dowe. Spoœród nich zwracaj¹ uwagê prace DENISIUKA ikorzeniak (1999), DUBIELA i wsp. (1999), ZARZYCKIEGO (1999; 2008), ZARZYC- KIEGO ika MIERCZAKOWEJ (2006), YSZKOWSKIEJ (2007) opisuj¹ce i systematyzuj¹ce zbiorowiska roœlinne ³¹k i pastwisk górskich. Zespo³y i zbiorowiska Pogórza Dynowskiego i ich zró nicowanie syntaksonomiczne to g³ówne w¹tki rozprawy WOLAÑSKIEGO (2006), a stan obecny i przemiany zbiorowisk ³¹kowych na Pogórzu Wielickim przedstawi³a BATOR (2005). Du e osi¹gniêcia z zakresu fitosocjologii ³¹karskiej maj¹ botanicy i ³¹karze dzia³aj¹cy na LubelszczyŸnie. FIJA KOWSKI ichojnacka-fija KOWSKA (1990) wydali obszern¹ monografiê, w której dokonali charakterystyki zbiorowisk ³¹kowych w makroregionie lubelskim. MOSEK imiazga (2006) w oparciu o bogaty materia³ dokumentacyjny zwrócili uwagê na zró nicowanie fitosocjologiczne zbiorowisk trawiastych w zmeliorowanych dolinach rzecznych Lubelszczyzny. BARY A iurban (2002) opisali zbiorowiska ³¹kowe Poleskiego Parku Narodowego, a KUCHARCZYK (1996) Kazimierskiego Parku Krajobrazowego. Zbiorowiska ³¹kowe, szuwarowe i niskoturzycowe w Kotlinie Zamojskiej pod wzglêdem florystycznym i syntaksonomicznym opracowa³y TR BA (1994) i WY UPEK (1999). Charakterystykê i zró nicowanie syntaksonomiczne ³¹k trzêœlicowych po³udniowo-zachodniej Polski przedstawi³ K CKI (2007), a zbiorowisk ze zwi¹zku Caricion nigrae KAZUÑ (2008). Pod wzglêdem florystycznym, ekologicznym i systematycznym zbiorowiska ³¹kowe Ma³opolski opisali BARABASZ (1997) i DUBIEL (1987), Œl¹ska KO ODZIEJEK imichalska-hejduk (2004), KOMPA A-B BA ib BA (2007) oraz SUDER (2007), Doliny Nidy KOSTUCH imaœlanka (1999), a doliny Sanu TR BA i wsp. (2006). Szatê roœlinn¹ ³¹k Polski Œrodkowej i jej zmiany pod wp³ywem ró nych czynników antropogenicznych wszechstronnie opisali KUCHARSKI (1996; 1999), KUCHARSKI ipisarek (1999), KUCHARSKI imichalska-hejduk (2003). Szczególnie bogata literatura fitosocjologiczna o tematyce ³¹karskiej pochodzi z Wielkopolski (BRZEG, 1991; GRYNIA, 1996; GRZELAK, 2004; KRYSZAK, 2001; KRY- SZAK i wsp., 2003; RATYÑSKA, 2001; STACHNOWICZ, 1998). Ze starszych pozycji do szczególnie wartoœciowych pod wzglêdem syntaksonomicznym nale ¹ prace dotycz¹ce analizy geobotanicznej ³¹k trzêœlicowych wystêpuj¹cych w Polsce (GRYNIA, 1968) i ³¹k œmia³kowych w dolinach rzecznych Polski Zachodniej (GRYNIA, 1971). Zbiorowiska ³¹kowe Biebrzañskiego Parku Narodowego opisa³ BANASZUK (2005), a Narwiañskiego Parku Krajobrazowego BARTOSZUK (1996). PT, ¹karstwo w Polsce, 12, 2009

Fitosocjologia w ³¹karstwie dziœ i w przysz³oœci 213 Przemiany zbiorowisk ³¹kowych Pomorza Zachodniego s¹ treœci¹ prac GAMRAT (1997) i KOCHANOWSKIEJ (1997). Zespo³y i zbiorowiska z pe³nikiem europejskim w dolinie Chocieli opisa³y KOCHANOWSKA igamrat (2007). Ze starszej literatury fitosocjologicznej tego regionu du ¹ wartoœæ merytoryczn¹ posiada praca KOCHANOWSKIEJ (1971) o zró nicowaniu ³¹k rdestowo-ostro eniowych (Cirsio-Polygonetum). Charakterystyka i zró nicowanie syntaksonomiczne ³¹k selernicowych w Polsce to temat interesuj¹cej monografii przygotowanej przez ZA USKIEGO (1995). 5. Miejsce fitosocjologii w praktyce ³¹karskiej Z publikacji zaprezentowanych w poprzednim podrozdziale wynika, e w fitosocjologii ³¹karskiej mamy do czynienia ze zbiorowiskami roœlinnymi o skomplikowanej budowie z uwagi na siedliska o bardzo ró norodnym, mozaikowym i zmiennym w czasie uk³adzie warunków ekologicznych. W badaniach decyduj¹ce znaczenie ma poznanie podstaw wspó³ ycia roœlin ze sob¹ w poszczególnych zbiorowiskach i zwi¹zków ³¹cz¹cych roœlinnoœæ i glebê. Szczególnie wa na jest ocena mo liwoœci produkcyjnych siedliska na podstawie zbiorowiska roœlinnego i zarazem wytypowanie najbardziej odpowiedniego systemu u ytkowania. Zbiorowisko dostarcza ³¹karzowi cennych wskazówek co do potrzeb gleby w zakresie nawo enia, czy te regulacji stosunków wodnych. Wspó³czeœnie trudno sobie wyobraziæ np. specjalistê od melioracji nie tylko bez odpowiedniej wiedzy technicznej, ale równie znajomoœci fitosocjologii. Meliorant musi znaæ ³¹kowe i bagienne zbiorowiska roœlinne, ich budowê oraz tkwi¹ce w nich mo liwoœci poprawy pod wzglêdem ekologicznym i produkcyjnym. Ka dy fitosocjolog ³¹karz musi dobrze znaæ systematykê roœlin i doskonale orientowaæ siê we florystyce badanego regionu. Bez takich podstaw nie mo e byæ mowy o prawid³owym prowadzeniu badañ fitosocjologicznych. Niemo liwe jest tak e orientowanie siê w ogromnej liczbie wystêpuj¹cych w terenie jednostek klasyfikacyjnych (zespo³y, podzespo³y, warianty). W ekosystemach ³¹kowych naj³atwiej jest wyró niaæ zespo³y w skrajnych warunkach siedliskowych, w których rozwijaæ siê mog¹ tylko niektóre gatunki i ich ugrupowania o w¹skiej skali ekologicznej. Charakterystyczna kombinacja gatunków jest wówczas przewa nie d³uga i du o jest gatunków wiernych. Wyodrêbnianie zbiorowisk jest o wiele trudniejsze w warunkach przeciêtnych, na kulturalnych ³¹kach siedlisk œwie ych i wilgotnych intensywnie u ytkowanych. Warto pamiêtaæ, e w ³¹karstwie to cz³owiek jest decyduj¹cym czynnikiem ekologicznym zmieniaj¹cym wp³yw innych czynników. W zmieniaj¹cym siê uk³adzie warunków ekologicznych, nawet w krótkich przedzia³ach czasowych, pod wp³ywem melioracji, nawo enia, podsiewu i innych zabiegów niszczona jest biocenotyczna równowaga zbiorowisk trawiastych. W konsekwencji zanika charakterystyczna kombinacja gatunków poszczególnych zespo³ów i zacieraj¹ siê ich granice. Miejsce okreœlonych zespo³ów zharmonizowanych z siedliskiem zajmuj¹ plastyczne i nietrwa³e mieszaniny o wyraÿnej przewadze 1 2 gatunków. Wzajemne przenikanie siê zespo³ów s¹siednich, wystêpowanie w zespo³ach elementów innych zbiorowisk mo e œwiadczyæ o dynamice, ich rozwoju progresywnym lub regresywnym, a tak e o ich nieraz odleg³ej przesz³oœci. PT, Grassland Science in Poland, 12, 2009

214 Cz. Tr¹ba Ró norodnoœæ i z³o onoœæ czynników wp³ywaj¹cych na sk³ad florystyczny ³¹k sprawia, e nale ¹ one do najbardziej zmiennych i nieprzewidywalnych w zachowaniu siê typów roœlinnoœci (BARABASZ, 1994; KUCHARSKI, 1999). 6. Wspó³czesne zmiany w klasyfikacji fitosocjologicznej zbiorowisk ³¹kowych wystêpuj¹cych w Polsce Pierwsze syntetyczne dzie³o ujmuj¹ce polskie zbiorowiska trawiaste i turzycowe pod wzglêdem fitosocjologicznym, ekologicznym i gospodarczym, na podstawie dostêpnej literatury ukaza³o siê w 1967 roku. Jego autor Marian Nowiñski opisa³ wystêpuj¹ce w obrêbie niektórych zespo³ów liczne podzespo³y. Opar³ siê na systemie klasyfikacyjnym zamieszczonym w Szacie roœlinnej Polski (PAW OWSKI, 1959). Uzupe³nieniem tego dzie³a jest przegl¹d zespo³ów i podzespo³ów ³¹kowych w Polsce z klasy Molinio-Arrhenatheretea opracowany na podstawie dostêpnej literatury z lat 1950 1992 przez KUCHARSKIEGO imichalsk -HEJDUK (1994). Podobn¹ pracê dotycz¹c¹ listy zespo³ów i podzespo³ów torfowiskowych z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae stwierdzonych w Polsce opublikowali KUCHARSKI i wsp. (2001). Systematykê zbiorowisk roœlinnych w tym tak e ³¹kowych dla Lubelszczyzny opracowa³ FIJA KOWSKI (1991), a dla Wielkopolski BRZEG iwojterska (1996). Zbiorowiska ³¹kowe tego regionu pod wzglêdem systematycznym opracowa³a GRYNIA (1995). Do 2001 roku wiêkszoœæ fitosocjologów, w tym równie ³¹karzy, opiera³a siê na podziale syntaksonomicznym szaty roœlinnej Polski opracowanym przez MATUSZKIEWI- CZA (1982). Ze wzglêdu na du y postêp w badaniach krajowej roœlinnoœci i rozwój syntaksonomi oraz potrzebê zgodnoœci z zasadami Kodeksu Nomenklatury Fitosocjologicznej (BARKMAN i wsp. 1995), zaistnia³a koniecznoœæ opracowania nowego Przewodnika do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski, który ukaza³ siê w 2001 roku (MATUSZ- KIEWICZ, 2001), ze wznowieniem w 2005 roku. Intencj¹ autora by³o przedstawienie mo liwie pe³nego przegl¹du aktualnie rozpoznanych w Polsce podstawowych jednostek roœlinnoœci. Liczba zespo³ów i zbiorowisk wzros³a do 482 wobec 365 zamieszczonych w poprzednim wydaniu Przewodnika (MATUSZKIEWICZ, 1982). Wiele grup zbiorowisk dawniej s³abo uwzglêdnionych w badaniach fitosocjologicznych sta³o siê przedmiotem zainteresowania i doczeka³o siê monograficznych opracowañ lub rewizji systematycznych. Wci¹ jednak wiele zbiorowisk czeka na opracowanie i w³¹czenie do systemu. Warto dodaæ, e kilka zespo³ów wymienionych w Przewodniku z 1982 roku nie znalaz³o siê w obecnym wydaniu. Oprócz zmian w liczbie zbiorowisk wprowadzono zmiany w systemie. Dotycz¹ one klas, rzêdów i zwi¹zków. Warto podkreœliæ, e szczególnie liczne zmiany dotknê³y zbiorowiska antropogeniczne, w tym segetalne i ³¹kowe. Na zmiany wystêpuj¹ce w obecnym systemie klasyfikacyjnym zbiorowisk ³¹kowych i szuwarowych zwróci³y uwagê GRYNIA ikryszak (2003). Okazuje siê, e w systematyce zbiorowisk klasy Phragmitetea nie ma du ych zmian. Pojawi³ siê tylko jeden nowy zespó³ Nasturtietum officinalis zakwalifikowany do zwi¹zku Sparganio-Glycerion. PT, ¹karstwo w Polsce, 12, 2009

Fitosocjologia w ³¹karstwie dziœ i w przysz³oœci 215 Du e zmiany wystêpuj¹ w klasyfikacji zbiorowisk z klasy Molinio-Arrhenatheretea. W klasie tej obok wystêpuj¹cych wczeœniej rzêdów Molinietalia i Arrhenatheretalia pojawi³y siê dwa nowe: Plantaginetalia majoris i Trifolio fragiferae-agrostietalia stoloniferae. Do rzêdu pierwszego nale y zwi¹zek Polygonion avicularis, a do drugiego zwi¹zek Agropyro-Rumicion crispi, które to poprzednio nale a³y do rzêdu Plantaginetalia majoris klasy Plantaginetea, a ta w obecnej wersji Przewodnika nie wystêpuje. Do zwi¹zku Polygonion avicularis zaliczono 6 zespo³ów (Juncetum tenuis, Prunello-Plantaginetum, Bryo-Saginetum saginoitis, Bryo-Saginetum procumbentis, Festuco pratensis-plantaginetum, Lolio-Polygonetum arenastri). Do rzêdu Trifolio fragiferae-agrostietalia stoloniferae zwi¹zku Agropyro-Rumicion crispi, który obejmuje murawy zalewowe zaliczono nowy zespó³ Mentho longifoliae-juncetum oraz zbiorowiska Agrostis stolonifera-potentilla anserina izranunculus repens, a skreœlono zespó³ Juncetum acri. W obrêbie rzêdu Molinietalia zmiany dotycz¹ nie tylko nazw syntaksonów, ale tak e systemu kwalifikacyjnego. Do tego rzêdu, oprócz istniej¹cych poprzednio zwi¹zków Molinion i Calthion MATUSZKIEWICZ (2001) wprowadzi³ 3 nowe: Filipendulion ulmariae (w miejsce poprzedniego Filipendulo-Petasition), Cnidion dubii oraz Alopecurion pratensis. Bez zmian taksonomicznych pozosta³ zwi¹zek Molinion. W obrêbie zwi¹zku Filipendulion ulmariae, z poprzedniego zwi¹zku Filipendulo-Petasition, pozosta³ zespó³ Filipendulo-Geranietum i pojawi³o siê 5 innych opisywanych wczeœniej przez KUCHARSKIEGO (1999) i podawanych z terenu Czech (BALÁTOVÁ-TULÁÈKOVÁ, 1979) i S³owacji (HADAÈ i wsp., 1997), które wykszta³caj¹ siê przewa nie na nieu ytkowanych, wilgotnych ³¹kach. Nale ¹ do nich: Valeriano-Filipenduletum, Lysimachio vulgaris-filipenduletum, Lythro-Filipenduletum ulmariae, Filipendulo ulmariae-menthetum longifoliae, Veronico longifoliae-euphorbietum palustris. W zwi¹zku Calthion MATUSZKIEWICZ (2001) wyró nia 4 grupy ³¹k: eutroficzne wilgotne z zespo³ami Angelico-Cirsietum oleracei (poprzednio Cirsio-Polygonetum), Cirsietum rivularis i nowym zespo³em Polygono bistortae-trollietum europaei, mezofilne wilgotne z dwoma nowymi zespo³ami: Sanguisorbo-Silaëtum (poprzednio Bromo-Senecionetum aquatici) ipoo-lathyretum palustris, mokre, czêœciowo zabagnione oprócz trzech wczeœniej wyró nianych zespo³ów pojawi³ siê nowy Caricetum caespitosae oraz zbiorowisko Deschampsia caespitosa, zbiorowiska ³¹kowo-pastwiskowe z dwoma poprzednio wystêpuj¹cymi zespo- ³ami: Epilobio-Juncetum effusi i Junco-Cynosuretum. W nowo wprowadzonym do rzêdu Molinietalia zwi¹zku Cnidion dubii znalaz³ siê tylko jeden zespó³ Violo-Cnidietum dubii, podobnie jak w zwi¹zku Alopecurion pratensis wyró niono jeden zespó³ Alopecuretum pratensis. W rzêdzie Arrhenatheretalia pozosta³y wystêpuj¹ce poprzednio trzy zwi¹zki. Do zwi¹zku Arrhenatherion, oprócz trzech znanych zespo³ów, do³¹czy³o zbiorowisko Poa pratensis-festuca rubra. Do zwi¹zku Polygono-Trisetion dopisany zosta³ zespó³ Phyteumo (orbicularis)-trifolietum pratensis. PT, Grassland Science in Poland, 12, 2009

216 Cz. Tr¹ba Aktualnie w klasie Molinio-Arrhenatheretea jest 39 zespo³ów i 3 zbiorowiska (MATUSZKIEWICZ, 2001). W poprzednie wersji przewodnika (MATUSZKIEWICZ, 1982) by³o tylko 18 podstawowych jednostek roœlinnoœci. Zwiêkszenie ich liczby wynika w du ej mierze z likwidacji klasy Plantaginetea majoris i w³¹czenia zespo³ów tam wystêpuj¹cych do klasy Molinio-Arrhenatheretea. W systematyce klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae nie wprowadzono adnych zmian. W klasie Nardo-Callunetea pozosta³y te same rzêdy co w pierwszej wersji Przewodnika do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski (MATUSZKIEWICZ, 1982), ale jest szeœæ zwi¹zków o nowych nazwach: Nardion, Violion caninae, Pohlio-Callunion, Calluno-Genistion, Calluno-Arctostaphylion i Empetrion nigri. Nie ujêto w klasyfikacji jednego zespo³u: Salici-Empetretum nigri a pojawi³o siê siedem nowych zespo³ów i jedno zbiorowisko. MATUSZKIEWICZ (2001) zwraca uwagê, e w systematyce klasy Molinio-Arrhenatheretea, a zw³aszcza zwi¹zku Calthion zaznacza siê tendencja do w¹skiego ujmowania zespo³ów opartych na dominacji poszczególnych gatunków, którym przypisuje siê rolê charakterystycznych. Analogiczna tendencja dotyczy zbiorowisk szuwarowych. Zdaniem autora uleganie takim sk³onnoœciom powinno byæ ostro ne. Chodzi o to eby nie zatraciæ zasadniczej koncepcji zespo³u jako podstawowej jednostki wyra aj¹cej swoj¹ charakterystyczn¹ kombinacj¹ gatunków, pewien, okreœlony typ ekosystemu. Warto podkreœliæ, e obecny system klasyfikacyjny zbiorowisk ³¹kowych jest bardziej przyjazny dla badaczy ni poprzedni. Nale y jednak a³owaæ, e zabrak³o w nim miejsca dla zespo³u Holcetum lanati, czy te Trisetetum flavescentis, które bardzo wyra- Ÿnie wyodrêbniaj¹ siê w terenie, a zespo³owi Stellario-Deschamsietum opisanemu przez GRYNIÊ (1971) nadano rangê zbiorowiska. 7. Przysz³oœæ fitosocjologii w ³¹karstwie Badania fitosocjologiczne prowadzone przez ³¹koznawców ró ni¹ siê od prowadzonych przez botaników. Botanicy najczêœciej opisuj¹ zbiorowiska pod wzglêdem florystycznym i syntaksonomicznym oraz badaj¹ zmiany, jakie w nich zachodz¹ w czasie i w przestrzeni. Na ogó³ ma³o uwagi poœwiêcaj¹ analizie warunków siedliskowych i analizie czynników antropogenicznych. Z kolei te w³aœnie zagadnienia interesuj¹ najbardziej ³¹koznawców, którzy ponadto zwracaj¹ uwagê na walory gospodarcze zbiorowisk ³¹kowych. Nie pomijaj¹ w badaniach niewygodnych w opisie i klasyfikacji p³atów roœlinnych wyraÿnie przekszta³conych dzia³alnoœci¹ cz³owieka. Klasyfikacja takich zbiorowisk jest trudna, bo ich sk³ad florystyczny jest zak³ócony przez intensywne nawo enie lub jego ograniczenie, a nawet pominiêcie, sposób i intensywnoœæ u ytkowania, zanieczyszczenie œrodowiska, regulacjê stosunków wodnych (BARABASZ, 1994; BARABASZ-KRASNY, 2002; GAMRAT, 1997; KOCHANOWSKA, 1997; KOTAÑSKA, 1993; TR BA, 2006; TR BA i wsp., 2004; ZA USKI, 2002). W terenie spotyka siê nieraz tylko fragmenty zespo³ów, zbiorowiska kad³ubowe, postaci poœrednie lub degradacyjne. W starszej literaturze takie postaci zbiorowisk by³y przez botaników-fitosocjologów PT, ¹karstwo w Polsce, 12, 2009

Fitosocjologia w ³¹karstwie dziœ i w przysz³oœci 217 pomijane, a przez ³¹koznawców interpretowane i wysoko oceniane. S¹ bowiem odpowiedzi¹ roœlinnoœci na zmiany zachodz¹ce w œrodowisku (TR BA, 1994; KRYSZAK, 2001; ZA USKI, 2002). Szkoda, e z du ego dorobku naukowego fitosocjologii ³¹karskiej w niewielkim stopniu korzystaj¹ botanicy. Byæ mo e wynika to z tego, e ³¹koznawcy publikuj¹ swoje wyniki w tabelach syntetycznych opieraj¹c siê na sta³oœci gatunków i wspó³czynnikach pokrycia, zaœ botanicy prezentuj¹ tabele szczegó³owe uwzglêdniaj¹ce poszczególne zdjêcia fitosocjologiczne. Porównanie wyników jednych i drugich badaczy nie jest jednoznaczne. Byæ mo e w ³¹karstwie nale y przyj¹æ sposób prezentacji wyników stosowany przez botaników, zachowuj¹c praktyczne podejœcie do zagadnieñ geobotanicznych, co bardzo ubogaca prace. Opracowanie nowej wersji Przewodnika... przez MATUSZKIEWICZA (2001) dowiod³o, e system klasyfikacji fitosocjologicznej stworzony przez Braun-Blanqueta jest elastyczny i otwarty. Mo e w przysz³oœci pomieœciæ jeszcze wiele dot¹d nieopisanych choæ istniej¹cych w terenie zbiorowisk ³¹kowych, a byæ mo e tak e nowych zespo³ów. Konieczne wydaje siê opracowanie monografii, w której znalaz³aby siê charakterystyka wystêpuj¹cych aktualnie w Polsce zespo³ów i zbiorowisk ³¹kowych nie tylko pod wzglêdem florystycznym i syntaksonomicznym (obejmuj¹ca ni sze od zespo³u jednostki), ale tak e siedliskowym z uwzglêdnieniem czynników antropogenicznych. Nie ma takiego kompleksowego opracowania od czasów NOWIÑSKIEGO (1967). Badania fitosocjologiczne w ³¹karstwie aktualnie rozwijaj¹ siê dynamicznieizpewnoœci¹ s¹ przed nimi perspektywy dalszego rozwoju, zw³aszcza, e pojawiaj¹ siê coraz to wiêksze mo liwoœci techniczne szybkiego uporz¹dkowania i wszechstronnego opracowania du ego materia³u dokumentacyjnego. U³atwiaj¹ to nowe metody pracy z wykorzystaniem licznych programów komputerowych znajduj¹cych zastosowanie w fitosocjologii i ekologii zbiorowisk oraz gatunków roœlin. Rozwój badañ fitosocjologicznych na ³¹kach bêdzie mo liwy dot¹d, dopóki ekosystemy te bêd¹ istnieæ w krajobrazie rolniczym, a wiêc ruñ musi byæ u ytkowana koœnie lub pastwiskowo. Obecnie niepokój budz¹ du e obszary nieu ytkowanych ³¹k, na których zanikaj¹ gatunki i zbiorowiska ³¹kowe, a w ich miejscu powstaj¹ w wyniku sukcesji wtórnej fitocenozy z du ym udzia³em gatunków ruderalnych, a nastêpnie leœnych i zaroœlowych. Klasyfikacja takich p³atów roœlinnych to prawdziwe wyzwanie dla geobotaników (BARABASZ-KRASNY, 2002; TR BA i wsp., 2004). Literatura BALÁTOVA-TULÁÈKOVAE., 1979. Synökologische Verhältnisse der Filipendula almaria - Gesellschaften NW Böhmens Folia Geobotanica Phytotaxonomica, 14, 225-258. BANASZUK H. (red.), 2005. Kotlina Biebrzañska. Biebrzañski Park Narodowy. Aktualny stan, walory, zagro enia i potrzeba czynnej ochrony œrodowiska. Wydawnictwo Ekonomia i Œrodowisko, 3, Bia³ystok, ss. 527. PT, Grassland Science in Poland, 12, 2009

218 Cz. Tr¹ba BARABASZ B., 1994. Wp³yw modyfikacji tradycyjnych metod gospodarowania na przemiany roœlinnoœci ³¹k z klasy Molinio-Arrhenathereta. Wiadomoœci Botaniczne, 38(1/2), 85-94. BARABASZ B., 1997. Zmiany roœlinnoœci ³¹k w pó³nocnej czêœci Puszczy Niepo³omickiej w ci¹gu 20 lat. Studia Naturae, 43, ss. 99. BARABASZ-KRASNY B., 2002. Sukcesja roœlinnoœci na ³¹kach, pastwiskach i nieu ytkach porolnych Pogórza Przemyskiego. Fragmentá Floristica et Geobotanica Polonica, Supplement 4, ss. 81. BARKMAN J.J., MORAVEC J., RAUSCHERT S., 1995. Kodeks Nomenklatury Fitosocjologicznej. Polish botanical studies, Guide Series, 16, ss. 58. BARY A R., URBAN D., 2002. Ekosystemy ³¹kowe. W: Poleski Park Narodowy (red. Radwan S.), Wydawnictwo MORPOL, 199-214. BARTOSZUK H., 1996. Zbiorowiska roœlinne Narwiañskiego Parku Krajobrazowego. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 428, 79-93. BATOR I., 2005. Stan obecny i przemiany zbiorowisk ³¹kowych okolic Mogilan (Pogórze Wielickie) w okresie 40 lat. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica, Supplement 7, ss. 97. BRZEG A., 1991. Zbiorowiska ³¹kowe i pastwiskowe okolic Konina. Prace Komisji Biologicznej PTPN, 70, 103-140. BRZEG A., WOJTERSKA M., 1996. Przegl¹d systematyczny zbiorowisk roœlinnych Wielkopolski wraz z ocen¹ stopnia ich zagro enia. Badania Fizjograficzne nad Polsk¹ Zachodni¹, B, 45, 7-40. DENISIUK Z., KORZENIAK J., 1999. Zbiorowiska nieleœne Krainy Dolin Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Monografie Bieszczadzkie, t. V, ss. 162. DUBIEL E., 1987. Dolina Wierzbanówki: 10. Zbiorowiska ³¹kowe. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Botaniczne, 14, 51-86. DUBIEL E., STACHURSKA A., GAWROÑSKI S., 1999. Nieleœne zbiorowiska Magurskiego Parku Narodowego (Beskid Niski). Zeszyty Naukowe UJ, Prace Botaniczne, 33, ss. 60. FIJA KOWSKI D., 1991. Zespo³y roœlinne Lubelszczyzny. Wydawnictwo UMCS, Lublin, ss. 303. FIJA KOWSKI D., CHOJNACKA-FIJA KOWSKA E., 1990. Zbiorowiska z klas Phragmitetea, Molinio-Arrhenatheretea i Scheuchzerio-Caricetea fuscae w makroregionie lubelskim. Roczniki Nauk Rolniczych, D, 217, ss. 414. GAMRAT R., 1997. Przemiany zbiorowisk ³¹kowych na Równinie We³tyñskiej. Przegl¹d Przyrodniczy, VIII 1(2), 169-173. GRYNIA M., 1968. Porównawcza analiza geobotaniczna ³¹k trzêœlicowych wystêpuj¹cych w ró - nych regionach Polski. Prace Komisji Nauk Rolniczych i Komisji Nauk Leœnych, PTPN, 26, 115-172. GRYNIA M., 1971. Charakterystyka geobotaniczna ³¹k œmia³kowych na przyk³adzie niektórych dolin Polski Zachodniej. Prace Komisji Nauk Rolniczych i Komisji Nauk Leœnych, PTPN, 31, 223-239. GRYNIA M., 1995. Podzia³ fitosocjologiczny zbiorowisk roœlinnych ³¹k i pastwisk oraz charakterystyka wa niejszych zbiorowisk. W: ¹karstwo, Red. M. Grynia, Wydawnictwo AR Poznañ, 310-337. GRYNIA M., 1996. Kierunki zmian szaty roœlinnej zbiorowisk ³¹kowych w Wielkopolsce. Roczniki AR Poznañ CCLXXXIV, 47, 15-27. GRYNIA M., KRYSZAK A., 2003. Zbiorowiska roœlinne ³¹k i pastwisk w fitosocjologicznym systemie klasyfikacyjnym. Biuletyn IHAR, 225, 211-220. GRZELAK M., 2004. Zró nicowanie fitosocjologiczne szuwaru mozgowego Phalaridetum arundinaceae (Koch 1926 n.n.) Libb. 1931 na tle warunków siedliskowych w wybranych dolinach rzecznych Wielkopolski. Roczniki AR Poznañ, Rozprawy Naukowe, 354, 1-138. PT, ¹karstwo w Polsce, 12, 2009

Fitosocjologia w ³¹karstwie dziœ i w przysz³oœci 219 HADAÈ E., TERRAY J., KLESCHT V., ANDRESOVÁ J., 1997. Some herbaceous plant communities from the Bukovske Vrchy hills in NE Slovakia. Journal of Botany, 7, 191-220. KAZUÑ A., 2008. Zró nicowanie fitosocjologiczne zbiorowisk mszysto-turzycowych zwi¹zku Caricion nigrae Koch. 1926 em. Klika 1934 w po³udniowo-zachodniej czêœci ni u polskiego. Rozpr. dokt. (msk), Wydzia³ Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wroc³awskiego, ss. 104. K CKI Z., 2007. Comprehensive syntaxonomy of Molinion meadows in southwestern Poland. Acta Botaniczne Silesiaca, Monografie, 2, ss. 134. KOCHANOWSKA R., 1971. ¹ki rdestowo-ostro eniowe (Cirsio-Polygonetum Tx. 51) na terenie woj. szczeciñskiego. Fragmenta Floristica et Geobotanica, 17(1), 129-145. KOCHANOWSKA R., 1997. Przyrodnicze konsekwencje regresu gospodarki ³¹kowej na Pomorzu Zachodnim. Przegl¹d Przyrodniczy, VIII 1(2), 73-76. KOCHANOWSKA R., GAMRAT R., 2007. Zbiorowiska trawiaste z pe³nikiem europejskim (Trollius europaeus L.) w dolinie rzeki Chocieli. ¹karstwo w Polsce, 10, 119-129. KO ODZIEJEK J., MICHALSKA-HEJDUK D., 2004. Charakterystyka geobotaniczna ³¹k trzêœlicowych Molinietum caeruleae na polanach œródleœnych pó³nocnej czêœci woj. Œl¹skiego. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica, 11, 141-155. KOMPA A-B BA A., B BA W., 2007. Przemiany sk³adu florystycznego zbiorowisk ³¹kowych Kotliny D¹browskiej (Wy yna Œl¹ska) jako wynik zaprzestania tradycyjnych form u ytkowania i degradacji œrodowiska. Acta Botanicae Warmiae et Masuriae, 4, 173-186. KOSTUCH R., MAŒLANKA K., 1999. Wp³yw wykonanych melioracji wodnych na szatê roœlinn¹ doliny Nidy w obszarze chronionego krajobrazu. Materia³y Miêdzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej pt. Rola u ytków zielonych i zadrzewieñ w ochronie œrodowiska rolniczego, Kraków-Jaworki, 167-180. KOTAÑSKA M., 1993. Response of wet meadows of the Calthion alliance to variations of weather and management practices a thirteen year study of permanent plots. Studia Naturae, 40, ss. 47. KRYSZAK A., 2001. Ró norodnoœæ florystyczna zespo³ów ³¹k i pastwisk klasy Molinio-Arrhenatheretea R. Tx. 1973 w Wielkopolsce w aspekcie ich wartoœci gospodarczej. Roczniki AR Poznañ, Rozprawy Naukowe, 314 ss. 182. KRYSZAK A., GRYNIA M., KRYSZAK J., 2003. Zró nicowanie sk³adu florystycznego zbiorowisk ³¹kowych u Ÿróde³ Baryczy. Prace Komisji Nauk Rolniczych i Komisji Nauk Leœnych, PTPN, 95, 91-102. KUCHARCZYK M., 1996. Zespo³y i zbiorowiska roœlinne Kazimierskiego Parku Krajobrazowego. I. Zespo³y ³¹kowe i pastwiskowe. Annales UMCS, Sectio C, vol. LI, 105-131. KUCHARSKI L., 1996. Szata roœlinna gleb hydrogenicznych Kujaw Po³udniowych. III. Zespo³y i zbiorowiska roœlinne ³¹k, torfowisk i zaroœli. Acta Universitatis Lodzensis, Folia Botanicae, 11, 33-63. KUCHARSKI L., 1999. Szata roœlinna ³¹k Polski Œrodkowej i jej zmiany w XX stuleciu. Wydawnictwo Uniwersytetu ódzkiego, ss. 168. KUCHARSKI L., MICHALSKA-HEJDUK D., 1994. Przegl¹d zespo³ów ³¹kowych z klasy Molinio-Arrhenathereta stwierdzonych w Polsce. Wiadomoœci Botaniczne 38 (1/2), 95-104. KUCHARSKI L., MICHALSKA-HEJDUK D., 2003. Zbiorowiska ³¹kowe i murawowe. Kampinoski Park Narodowy, I, 339-360. KUCHARSKI L., MICHALSKA-HEJDUK D., KO ODZIEJEK J., 2001. Przegl¹d zespo³ów torfowiskowych z klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae stwierdzonych w Polsce. Wiadomoœci Botaniczne, 45 (1/2), 33-44. PT, Grassland Science in Poland, 12, 2009

220 Cz. Tr¹ba KUCHARSKI L., PISAREK W., 1999. Roœlinnoœæ ³¹k Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Monografie Botaniczne, 85, 139-176. MATUSZKIEWICZ W., 1982. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski. PWN Warszawa ss. 298. MATUSZKIEWICZ W., 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski. PWN Warszawa ss. 537. MOSEK B., MIAZGA S., 2006. Zró nicowanie fitosocjologiczne zbiorowisk roœlinnych w zmeliorowanych dolinach rzecznych Lubelszczyzny. Annales UMCS, Sectio E, 61, 377-387. NOWIÑSKI M., 1967. Polskie zbiorowiska trawiaste i turzycowe. PWRiL, Warszawa, ss. 284. PAW OWSKI B., 1959: Sk³ad i budowa zbiorowisk roœlinnych oraz metody ich badania. W: W. Szafer (red.). Szata roœlinna Polski. T. 1, PWN, Warszawa, 229-279. RATYÑSKA H., 2001. Roœlinnoœæ Poznañskiego Prze³omu Warty i jej antropogeniczne przemiany. Wydawnictwo Akademia Bydgoska s. 213-220. STACHNOWICZ W., 1998. Zró nicowanie i powi¹zania florystyczne zio³oroœli wi¹zówkowych ze zwi¹zku Filipendulion (DUVIGN 1946) SEGAL 1966 na poligonie wojskowym Biedrusko i w jego okolicy. Badania Fizjograficzne nad Polsk¹ Zachodni¹, Seria B, 47, 137-158. SUDER A., 2007. Szata roœlinna ³¹k wilgotnych (rz¹d Molinietalia caeruleae W. Koch 1926) we wschodniej czêœci Wy yny Œl¹skiej. ¹karstwo w Polsce, 10, 159-172. TR BA C., 1994. Florystyczna i rolnicza charakterystyka ³¹k i pastwisk w dorzeczu abuñki. Rozprawy Naukowe, 163, Wydawnictwo AR Lublin, ss. 102. TR BA C., 2006. Floristic diversity, threats and protection of deforested wetland valleys. Polish Journal Environmental Studies, 15, 5d, 14-18. TR BAC., WOLAÑSKI P., OKLEJEWICZ K., 2004. Zbiorowiska roœlinne nieu ytkowanych ³¹k i pól w dolinie Sanu. ¹karstwo w Polsce, 7, 207-238. TR BA C., WOLAÑSKI P., OKLEJEWICZ K., 2006. Ró norodnoœæ florystyczna wybranych zbiorowisk nieleœnych doliny Sanu. Annales UMCS, Sectio E, 61, 261-275. WOLAÑSKI P., 2006. Przyrodnicza i rolnicza waloryzacja ³¹k i pastwisk Pogórza Dynowskiego. Praca doktorska (msk) wykonana w Katedrze Agroekologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, ss. 165. WY UPEK T., 1999. Florystyczna i rolnicza charakterystyka ³¹k i pastwisk w dolinie Poru. Praca doktorska (msk) wykonana w Zak³adzie Technologii Produkcji Roœlinnej INR w Zamoœciu, AR Lublin, ss. 137. WYSOCKI C., SIKORSKI P., 2009. Fitosocjologia stosowana w ochronie i kszta³towaniu krajobrazu. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, ss. 498. ZA USKI T., 1995. ¹ki selernicowe (zwi¹zek Cnidion dubii Bal.-Tul. 1966) w Polsce. Monografie Botaniczne, 77, ss. 142. ZA USKI T., 2002. Zagro enie i ochrona zespo³ów trawiastych. W: Polska Ksiêga Traw (red. Frey L.), Instytut Botaniki im. W. Szefera w Krakowie, 245-274. ZARZYCKI J., 1999. Ekologiczne podstawy kszta³towania ekosystemów ³¹kowych Babiogórskiego Parku Narodowego. Studia Naturae, 45, ss. 97. ZARZYCKI J. 2008. Roœlinnoœæ ³¹kowa pasma Radziejowej (Beskid S¹decki) i czynniki wp³ywaj¹ce na jej zró nicowanie. Zeszyty Naukowe UR im. H. Ko³³¹taja w Krakowie 448, Rozprawy, 325, ss. 113. ZARZYCKI J., KA MIERCZAKOWA R., 2006. Przemiany ³¹k œwie ych i pastwisk w Pieniñskim Parku Narodowym w ci¹gu ostatnich 35 lat XX wieku. Studia Naturae, 54, 275-304. YSZKOWSKA M., 2007. Zbiorowiska z rzêdu Arrhenatheretalia jako wskaÿnik warunków siedliskowych w dolinie Bystrzycy Dusznickiej. Woda-Œrodowisko-Obszary Wiejskie, 7, 2b (21), 205-218. PT, ¹karstwo w Polsce, 12, 2009

Fitosocjologia w ³¹karstwie dziœ i w przysz³oœci 221 Phytosociology in grassland science today and in the future CZ. TR BA Department of Agroecology, University of Rzeszów Summary Phytosociological research carried out during the last decades showed a substantial syntaxonomic diversity of meadows and pastures, as well as adjacent communities. The recent guide for the identification of the Polish plant communities, published in 2001, as many as 39 associations and three communities are listed in the Molinio-Arrhenatheretea class compared to 18 associations from a similar guide from early 1980s. Except the changes in the numbers of associations, the very system was modified with respect to classes, orders and alliances. Elaboration of the new version of the phytosociological guide has proven that the system of the phytosociological classification created by Braun-Blanquet is flexible and open. There is still enough room for many, so far undescribed, though often existing in the region, meadow communities. Numerous Polish publications as well as my own studies show that meadow phytosociology deals with complicated communities because of the diverse, mosaic-like and varying in time system of ecological factors. Their classification is difficult because their floristic composition is being disturbed by intensive fertilization or its lack, the way and intensity of the use or its abandonment, environmental contamination, and modification of the water regime. The prospects for the meadow phytosociological studies are promising, considering in particular the more powerful research techniques and tools (new methods and numerous, specialized computer software) of fast and comprehensive data storage and management. Currently a substantial acreage of meadows in Poland is not mown. As a result meadow species and communities are vanishing and being replaced by ruderal, shrub and forest components. Adres do korespondencji Address for correspondence: Prof. dr hab. Czes³awa Tr¹ba Katedra Agroekologii, Uniwersytet Rzeszowski ul. M. Æwikliñskiej 2, 35-601 Rzeszów tel. 17 872-16-26 e-mail: biuroka@univ.rzeszow.pl Recenzent Reviewer: Anna Kryszak PT, Grassland Science in Poland, 12, 2009