Płyta główna Motherboard Wstęp do informatyki Architektura komputera PC Cezary Bolek cbolek@ki.uni.lodz.pl Uniwersytet Łódzki Wydział Zarządzania Katedra Informatyki Wielowarstwowa (37 warstw) płytka połączeń układu (PCB) Podstawa mechaniczna do montaŝu elementów komputera Gniazda procesora, kart rozszerzeń, układów pamięci i we/wy Magistrala systemowe, magistrale zewnętrzne Układ scalony (chipset) sprzęgający elementy komputera Pamięć stała ROM z programem startowym (BIOS) Pamięć RAM nieulotna z zapisem parametrów pracy Układ RTC (Real Time Clock) Zakłócenia elektromagnetyczne! bardzo duŝa częstotliwość sygnałów ograniczenia na długość i kształt połączeń ekranowanie fragmentów płytki Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 2 Płyta główna ewolucja Przed ~19931995: jedynie podstawowe komponenty systemu (chipset+bios): gniazda dla kart rozszerzeń (expansion slots) magistrali ISA gniazdo procesora (bez wspomagania wyjmowania) najstarsze DIL (Dual In Line) współczesne: PGA (Pin Grid Array) gniazdo klawiatury gniazda układów pamięci Płyta główna Po ~19931995: tendencja do integracji dodatkowych elementów systemu (kontrolery we/wy, dysków, grafiki, dźwięku, interfejsów sieci) nowy podstawki pod procesory: ZIP (Zero Insertion Force) zróŝnicowane gniazda dla kart rozszerzeń (ISA, PCI, VLB, AGP) Standardy konfiguracji: (form factor) AT, (babyat), ATX (microatx max:244x244mm) Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 3 Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 4 1
Płyta główna struktura Płyta główna inne rozwiązania Konfiguracje dla nisko profilowych obudów (slimcase) Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 5 Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 6 BIOS Basic InputOutput System (PC Firmware) Pamięć ROM zawierająca program startowy komputera po włączeniu zasilania Sprawdzenie konfiguracji sprzętowej (rodzaj procesora, rozmiar pamięci, karty rozszerzeń, obecność dysków) Testowanie poprawności działania systemu POST (PowerOn Self Test + dźwiękowe sygnały diagnostyczne) Załadowanie systemu operacyjnego z miejsca ustalonego w pamięci CMOS RAM (dysk, CDROM, dyskietka, sieć) Pamięć BIOS nie moŝe być (w zasadzie) uszkodzona programowo, co zapewnia zawsze moŝliwości startu. Zwykle BIOS realizowany jest jako pamięć Flash, której zawartość moŝna okresowo przeprogramowywać (bios upgrade) www.wimsbios.com np. BIOS sygnały POST (Power On Self Test) AMI BIOS problem z pamięcią RAM błąd procesora błąd karty graficznej Award BIOS problem z pamięcią RAM _ _ błąd procesora błąd karty graficznej Phoenix BIOS problem z pamięcią RAM błąd procesora błąd karty graficznej www.bioscentral.com Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 7 Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 8 2
CMOS RAM Pamięć RAM o bardzo małym poborze mocy (technologia CMOS) podtrzymywana bateryjnie (kilka lat) uŝywana do przechowywania bieŝących parametrów pracy komputera: typ i konfiguracja twardych dysków ustawienia taktowania procesora i pamięci kolejność startu systemu operacyjnego hasła dostępu do modyfikacji ustawień BIOSu bieŝący czas i data (uaktualniany z układu RTC) PnP BIOS (Plug and Play) PnP oznacza automatyczną konfigurację kart rozszerzeń w systemie komputerowym ustalenie obszaru przestrzeni we/wy przydział numeru przerwania Obszar przestrzeni we/wy umoŝliwia wymianę informacji pomiędzy urządzeniem a procesorem Przerwania są mechanizmem zgłoszenia do procesora pilnej konieczności obsługi urządzenia Dla starszych BIOS ów konieczne było ręczne konfigurowanie kart rozszerzeń, tak aby uniknąć konfliktów sprzętowych. Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 9 Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 10 8086 8088 80286 80386DX 80386SX 80486DX 80486SX 80486DX2 80486DX4 Pentium Pentium Pro Typ Pentium MMX Pentium II (Klamath) Pentium II (Deschutes) Celeron (Covington) (PII) Celeron (Mendocino) (PII) Mikroprocesory x86 firmy Intel 1/2 Rok 1978 1980 1982 1985 1988 1989 1991 1992 1994 1993 1995 1997 1997 1998 1998 1998 Taktowanie Procesora 4,778 4,778 620 1633 1633 2550 2550 5080 75120 60200 166200 166233 233300 266450 266300 300533 Taktowanie Pamięci 4,778 4,778 620 1633 1633 2550 2550 2540 2540 6066 6066 66 66 66100 66 66 MnoŜnik 2 3 13 2,53 2,53,5 3,54,5 3,55 44,5 4,58 8kB 8kB 8kB Cache L1 8KB+8KB 8KB+8KB 8KB+8KB Cache L2 (wbudowany) 256512KB 512KB (ext) 512KB (ext) 128KB Przestrzeń adresowa 1MB 1MB 16MB 16MB 64(4)GB 64(4)GB 64(4) GB 64(4) GB 64(4) GB Liczba tranzystorów 29 tys. 29 tys. 134 tys. 275 tys. 275 tys. 1,2 mln 1,18 mln 1,2 mln 1,6 mln 3,1 mln 22 mln 4,5 mln 7,5 mln 7,5 mln 7,5 mln 19.2 mln Pentium III (Katmai) Pentium III (Coppermine) Celeron II (Coppermine) Pentium III (Tualatin) Celeron II (Tualatin) Pentium M (Banias) (PIII) Celereon M (Banias) Pentium M (Dothan) (PIII) Pentium M (Yonah) (Dual) Oznaczenie P4A P4B P4C P4E/5x0 series P4A Extreme Edition P4F/5x1 series 6x0 series Extreme Edition Typ Mikroprocesory x86 firmy Intel 2/2 Rdzeń Willamette Northwood Northwood Northwood Prescott Prescott Gallatin Prescott Prescott 2MB Prescott 2MB Rok 1999 1999 2000 2001 2001 2003 2003 2004 2006 5331300 1G1,4G 1G1,7G 1G2,2G 1G2,2G 2,13G Taktowanie 1.32.0 GHz 1.63.0 GHz Taktowanie Procesora 450600 5001000 11331400 2.03.06 GHz 2.43.4+ GHz 2.83.8 GHz 2.42.93 GHz 3.23.4 GHz 3.23.8 GHz 2.83.8 GHz 3.73 GHz FSB 100133 100133 66100 133 100 166 (667) 133 (533) 133 (533) 266 (1066) Taktow. Pamięci MnoŜnik 46 47,5 813 8,510,5 1014 Cache L1:8KB+12KB L2:256KB L1:8KB+12KB L2:512KB L1:8KB+12KB L2:512KB L1:8KB+12KB L2:512KB L1:16KB+12 KiB L2:1 MB L1:16KB+12 KiB L2:1MB L1:16KB+12 KiB L2:1MB L1:16KB+12 KiB L2:2MB L1:16KB+12 KiB L2:2MB Cache L1 32K+ 32K 32K+ 32K 32K+ 32K 32K+ 32K L1: 8KB+12 L2:512KB L3:2MB Cache L2 (wbudowany) 512KB (ext) 256KB 128KB 256512KB 256KB 1MB 512KB 2MB 2MB Dodatkowe inf. Hyperthreading Przestrz. adresowa 6 6 6 6 6 Hyperthreading dla 3.06+ GHz Hyperthreading, instrukcje SSE3 bez Hyperthreading, instrukcje SSE3 Hyperthreading, addition of ondie L3 cache EM64T (64bitowe rozszerzenie) EM64T (64bitowe rozszerzenie) Liczba tranzystor. 9,5 mln 28,1 mln 28,1 mln 28,1 mln 77 mln Pentium D Smithfield 2.83.2 GHz L1:16KB+12KB x2 L2:2MiB Dual Core Processor, EM64T Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 11 Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 12 3
Tendencje rozwojowe socket Gniazda procesora slot Zwiększanie szybkości taktowania procesora i pamięci Zwiększanie szerokości magistral danych i adresów Integracja jednostki arytmetyki zmiennoprzecinkowej Wprowadzanie tańszych odmian nowych procesorów (SX, Celeron, Duron,...) Zwiększanie pamięci Cache zintegrowanej z procesorem (L1) oraz zewnętrznej (L2 i L3) Zaawansowane rozwiązania architektury: potokowość, superskalarność, wielowątkowość,... Specjalizowane zestawy instrukcji: MMX, SSE, 3DNow,... Zapewnienie miejsca na duŝą liczbę końcówek Efektywne odprowadzenie ciepła poprzez radiator Pasywny układ chłodzenia: radiator + wentylator Radiator: podstawa (miedź, aluminium, ceramika) + oŝebrowanie Zaawansowane chłodzenie: wodne, elektryczne (płytka Peltier a), kriogeniczne. Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 13 Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 14 Ewolucja gniazd procesora Socket 1 169końcówek Procesory 486 (napięcie zasilania 5V) oraz ich wariacje DX2, DX4, OverDrive Socket 2 238końcówek Modyfikacja Socket 1 dla tych samych typów procesorów Socket 3 237końcówek Ostatnie gniazdo dla 486, napięcie zasilania 5V oraz 3.3V Socket 4 273końcówki Gniazdo dla pierwszych procesorów Pentium 60/66 MHz, 5V Socket 5 320końcówek Gniazdo dla procesorów Pentium 75/133 MHz, 3.3V Socket 6 235końcówek Rozszerzenie Socket 3 dla 486, praktycznie nie uŝywany Socket 7 321końcówek Bardzo powszechne gniazdo dla Pentium MMX i ich klonów, podwójne zasilanie Socket 8 387końcówek Gniazdo dla PentiumPro, bardzo rzadkie Slot 1 242końcówki Dla Pentium II, III i Celeronów montowanych na płytce razem z pamięcią cache Slot 2 330końcówek Dla Pentium II, III i Xeon z większą ilością ilością zewnętrznej pamięci cache Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 15 Ewolucja gniazd procesora Slot A 242końcówki Mechanicznie identyczny z Slot 1, ale inny elektrycznie, dla procesorów AMD Athlon Socket 370 370końcówek Gniazdo zastępujące Slot 1 dla nowych procesorów Pentium II, III i Celeron Socket 423 423końcówki Dla Pentium 4, ułatwia rozpraszanie ciepła i montaŝ wydajnych radiatorów Socket A 462końcówki Dla nowszych procesorów AMD Athlon, Athlon XP i Duron z większą pamięcią cache Socket 478 478końcówek Zmniejszona wersja gniazda dla nowszych Pentium 4 Socket 603 603końcówki Dla Pentium 4 Xeon w większą pamięcią cache i pracą w systemie wieloprocesorowym Socket 754 754końcówki Gniazdo dla nowych procesorów Athlon 64 Socket 940,939 939końcówek Ulepszone gniazdo dla procesorów Athlon 64, Opteron Socket 775 (LGA775, T) 775końcówki Gniazdo dla najnowszych procesorów Pentium 4 P4EE, Celeron (rdzeń Prescott i Smithfield) Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 16 4
Magistrale płyty Bridge (fragment chipset u) układ koordynujący transfery pomiędzy procesorem a pamięcią oraz magistralami we/wy (ISA, PCI, USB) Pojedyncza magistrala systemowa dla procesorów starszych od Pentium II, taktowanie magistrali 66, 100MHz. Podwójna magistrala systemowa (back,frontside bus) dla nowszych procesorów, moŝliwość pracy jednoczesnej, zwiększona wydajność, taktowanie 100, 133, 266MHz... Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 17 Magistrale we/wy Magistrale we/wy stanowią interfejs pomiędzy systemem komputerowym a urządzeniami zewnętrznymi na kartach rozszerzeń. O ile konstrukcja płyt, procesorów i pamięci zmienia się dość często, to interfejs we/wy zmienia się rzadko, umoŝliwiając stosowanie typowych kart rozszerzeń praktycznie we wszystkich komputerach PC ISA (Industry Standard Architecture 1982) najstarsza, taktowanie 4.77 i 8MHz, maks. przepustowość 8MB/s (za mało dla kart graficznych, twardych dysków i sieci) VL BUS (VESA Local Bus) magistrala lokalna, głównie dla kart graficznych i twardych dysków w systemach 386 i 486, taktowanie 33MHz, kłopoty z podłączeniem kilku kart PCI (Peripheral Component Interconnect 1993) uniwersalna i wydajna magistrala, taktowanie 33,66MHz, przepustowość 266MB/s, obsługa PnP, AGP (Accelerated Graphics Port ) wydajna magistrala lokalna dla kart graficznych kontroler, przepustowość nawet GB/s, taktowanie = 1x, 2x, 4x frontside bus, Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 18 Local Bus vs PCI Magistrala AGP Magistrala PCI jest niezaleŝna od magistrali systemowej w przeciwieństwie do magistral lokalnych. Sterownik magistrali PCI (PCIbridge) pozwala na obsługę do 5 kart System moŝe być wyposaŝony w kilka mostków (PCIbridge) Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 19 Sterownik magistrali AGP znajduje się na magistrali systemowej, co pozwala na szybki transfer danych pomiędzy: kartą graficzną AGP i procesorem kartą graficzną AGP i pamięcią RAM Magistrala AGP pracuje z częstotliwością magistrali systemowej (frontside bus) Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 20 5
Magistrala PCI Express Interfejsy pamięci dyskowych duŝa szybkość transferu architektura szeregowa połączenia typu pointtopoint moŝliwość wymiany kart podczas pracy (hot plug/swap) docelowo eliminacja innych magistral we/wy premiera 2003, komputery z PCI Express 2004 IDE (Integrated Drive Electronics) rozwiązanie sprzętowe transmisji danych z twardego dysku Kontrolery IDE są zintegrowane z napędem dysku (producenci mogą udoskonalać napęd razem ze sterownikiem) Protokół urządzeń IDE nazwany późnej ATA (AT Attachment) Urządzenia IDE z interfejsem ATA są przyłączone do magistral we/wy: ISA lub PCI Architektura IDE przewidywała obsługę tylko 2 dysków twardych o pojemności maksymalnej 528MB, transfer 3MB/s ograniczenia, które stały się wąskim gardłem pamięci masowych Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 21 Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 22 4 urządzenia IDE: masterslave dwa kanały Standard EIDE Enhanced IDE Zwiększenie szybkości Ultra ATA ATA 3 (1996) usługa SMART (SelfMonitoring Analysis and Reporting Technology) ATA 4 (1997, Ultra ATA) przepustowość do 33MB/s (ATA 33), korekta błędów CRC (Cyclical Redundancy Check), integracja protokołu ATAPI ATA 5 (1999) przepustowość 66MB/s (ATA 66), konieczność stosowania nowych 80przewodowych taśm ATA 6 (2000) przepustowość 100MB/s (ATA 100) (2001) przepustowość 133MB/s (ATA 133) szybszy transfer do 16MB/s (ATA2 1994) pojemność dysku max. 8. i (1998) 137GB obsługa róŝnych urządzeń (CDROM) rozszerzenie ATA o ATAPI obsługa bezpośredniego dostępu d pamięci (DMA) Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 23 Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 24 6
Serial ATA równoległy ATA szeregowy ATA niŝsze napięcia sygnałów (0.5V) węŝsze kable połączeniowe do 1m długości efektywna korekta błędów przepustowość 150MB/s (I generacja 2002) spodziewana moŝliwa przepustowość do 600MB/s Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 25 Interfejs SCSI Interfejs komunikacyjny urządzeń zewnętrznych opracowany dla wydajnych komputerów (1986). Do adaptera SCSI moŝna podłączyć 8 róŝnych urządzeń, a system moŝe posiadać kilka adapterów. Długie kable (do 12m) Zastosowania: serwery (często dyski RAID) DuŜa liczba rozwojowych wersji i odmian: FastSCSI, FastWideSCSI UltraSCSI UltraWideSCSI, Ultra2 Ultra3... Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 26 Porty szeregowe i równoległe Legacy ports Standardy niemal bez Ŝadnych zmian od ponad 20 lat!!! Port szeregowy: przepustowość do 115Kb/s (~12kB/s) wystarczające tylko dla najwolniejszych urządzeń: modem, mysz prosty protokół transmisji, znaczna długość kabla (kilka metrów) konieczność przydziału zasobów procesora (nr. przerwania) Port równoległy: przepustowość do ~60KB/s i tak nie wystarczająca dla większości urządzeń multimedialnych kłopoty z podłączeniem kilku urządzeń do jednego portu prosty dwukierunkowy protokół transmisji mała długość kabla (1.5 m) konieczność przydziału zasobów procesora (nr. przerwania) Interfejs USB Universal Serial Bus Uniwersalny standard komunikacyjny dla urządzeń we/wy z obsługą PnP i moŝliwością dołączania/odłączania urządzenia w czasie pracy systemu (hotplug) Obsługa do 127 urządzeń podłączonych szeregowo lub poprzez hub Interfejs USB zawiera napięcia zasilania +5V, które moŝe być wykorzystane do zasilania mniejszych urządzeń (0.5A) Przepustowość 12Mbit/s (~1.5MB/s USB 1.1) i 480Mbit/s (USB 2.0) Zasięg do 5m Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 27 Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 28 7
Interfejs IEEE1394 FireWire Apple Interfejs ukierunkowany na obsługę urządzeń Video podobny w filozofii do USB Długość przewodów do 4.5m, większe odległości wymagają uŝycia repeater a Obsługa do 63 urządzeń podłączonych szeregowo Bardzo duŝa przepustowość 400Mbit/s (~50MB/s) DuŜa elastyczność konfiguracji Wstęp do informatyki Cezary Bolek <cbolek@ki.uni.lodz.pl> 29 8