Jak ograniczyć wpływ budownictwa na środowisko? W Unii Europejskiej budownictwo odpowiada za ponad 40% końcowego zużycia energii. Jednak wpływ budynków na środowisko nie ogranicza się tylko do zużycia energii potrzebnej na ich ogrzewanie, chłodzenie, oświetlenie czy pracę urządzeń stanowiących wyposażenie. Biorąc pod uwagę szerszy kontekst wykorzystywania zasobów, Komisja Europejska rozpoczęła w lipcu br. konsultacje społeczne mające na celu wypracowanie strategii na rzecz zrównoważonego budownictwa w UE. Zdaniem KE dotychczasowe unijne inicjatywy w zakresie poprawy efektywności energetycznej powinny zostać uzupełnione politykami uwzględniającymi wykorzystywanie wszystkich zasobów. Trwające konsultacje społeczne skupiają się zatem nie tylko na szukaniu rozwiązań oszczędzających energię, lecz także ograniczających zużycie wody i materiałów, a co za tym idzie generowanie ścieków i odpadów. Jak już wspomniano, budownictwo w Unii Europejskiej odpowiada za ponad 40% końcowego zużycia energii, stanowiąc istotne źródło emisji gazów cieplarnianych (ok. 35% emisji w UE). Biorąc pod uwagę zarówno etap budowy, jak i eksploatacji szacuje się, że budownictwo wykorzystuje 30% zużywanej wody oraz 50% wydobywanych materiałów. Ponadto aż 30% wytwarzanych odpadów związane jest z budową, rozbiórką lub remontami budynków znajdujących się na terenie UE. Mając na uwadze powyższe dane, niezwykle ważne jest opracowanie prawodawstwa UE w taki sposób, aby budynki w całym cyklu swojego istnienia począwszy od etapu projektowania i budowy, poprzez użytkowanie aż po rozbiórkę stanowiły jak najmniejsze obciążenie dla środowiska. Konsultacje trwają do 1 października br., a swoje opinie można wyrażać za pośrednictwem strony: ec.europa.eu/environment/consultations/buildings_en.htm. Konsultacje skierowane są zarówno do obywateli, przedstawicieli biznesu, organizacji pozarządowych, jak i instytucji publicznych. Zebranie opinie zostaną wykorzystane w pracach nad komunikatem, jaki KE planuje opublikować na początku 2014 r. Budownictwo w kontekście aktualnej polityki UE
Dotychczasowa polityka Unii Europejskiej w zakresie ograniczania wpływu budownictwa na środowisko skupiona była przede wszystkim na poprawie efektywności energetycznej. W prawodawstwie UE istnieje szereg dokumentów, które bezpośrednio lub pośrednio regulują tę kwestię. Unijne przepisy odnoszą się zarówno do samych budynków (istniejących i nowo powstałych), jak i różnego rodzaju komponentów oraz produktów wykorzystywanych w budownictwie. Najważniejsze z tych regulacji zostały omówione poniżej. Głównym unijnym dokumentem w zakresie poprawy efektywności energetycznej budynków w Europie jest dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków 1 (tzw. dyrektywa EPBD), której wzmocniona i rozszerzona wersja została przyjęta w 2010 roku. Kluczowym elementem tej dyrektywy, mającym znaczenie w szczególności dla osiągnięcia celów długoterminowych, są wymogi dotyczące budynków o niemal zerowym zużyciu energii. Zgodnie z postanowieniami dyrektywy od dnia 31 grudnia 2020 r. wszystkie nowo powstające budynki mają być budynkami o niemal zerowym zużyciu energii. W przypadku budynków zajmowanych przez władze publiczne oraz stanowiących ich własność ma to nastąpić jeszcze wcześniej od 31 grudnia 2018 r. Ponadto dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do określenia minimalnych wymagań dotyczących charakterystyki energetycznej zarówno w odniesieniu do obiektów nowych, istniejących budynków podlegających ważniejszym renowacjom, jak i systemów technicznych instalowanych w budynkach, wymienianych lub modernizowanych. Przepisy dyrektywy określają także wymagania dotyczące opracowywania krajowych planów mających na celu zwiększenie liczby budynków o niemal zerowym zużyciu energii oraz przygotowywania założeń służących pobudzaniu do przekształcania budynków poddawanych renowacjom w budynki o standardzie niemal zeroenergetycznym. Poza tym dyrektywa reguluje m.in. kwestie związane z planowaniem wsparcia finansowego, funkcjonowaniem systemu świadectw charakterystyki energetycznej i prowadzeniem przeglądów technicznych. Jednym z głównych problemów związanych z realizacją postanowień wyżej omówionego dokumentu jest zdefiniowanie pojęcia "budynek o niemal zerowym zużyciu energii". Dyrektywa ustanawia co prawda ramy charakteryzujące ten typ budownictwa, jednak ostateczne stosowanie w praktyce tej definicji leży w kompetencjach państw członkowskich. W opublikowanym w czerwcu br. sprawozdaniu pt. "Postęp państw członkowskich w zwiększaniu liczby budynków o niemal zerowym zużyciu energii"2 Komisja Europejska stwierdziła, że tylko pięć państw członkowskich (Belgia, Cypr, Dania, Irlandia, Litwa) przedstawiło definicję, zawierającą zarówno cel liczbowy, jak i udział odnawialnych źródeł energii 3. Ze sprawozdania wynika, że państwa członkowskie poczyniły dotychczas zbyt małe postępy w działaniach dotyczących budynków o niemal zerowym zużyciu energii. Dla sektora budownictwa ważnym dokumentem jest także dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej4(tzw. dyrektywa EED) opublikowana w 2012 roku. Wiele postanowień tego dokumentu odnosi się bezpośrednio do budynków lub związanych z nimi zagadnień. Zapisy dyrektywy zobowiązują państwa członkowskie m.in. do opracowania długoterminowych strategii w
zakresie wspierania inwestycji w renowację krajowych zasobów budynków mieszkaniowych i użytkowych, zarówno stanowiących własność publiczną, jak i należących do prywatnych właścicieli. Zgodnie z postanowieniami dyrektywy EED od dnia 1 stycznia 2014 r. państwa członkowskie mają obowiązek corocznie poddawać renowacji 3% powierzchni budynków posiadanych przez instytucje rządowe lub przez nie zajmowanych. Celem prac ma być osiągnięcie przez modernizowane budynki przynajmniej wymogów minimalnych dotyczących charakterystyki energetycznej, które ustalono na mocy wspomnianej już dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Dyrektywa reguluje także kwestie związane z dokonywaniem zakupów ze środków publicznych państwa członkowskie muszą zapewnić, aby instytucje rządowe nabywały tylko i wyłącznie produkty, usługi i budynki korzystne pod względem właściwości energetycznych, o ile jest to wykonalne techniczne i opłacalne. Dyrektywa EED zachęca też państwa członkowskie, by przy planowaniu działań mających na celu oszczędzanie energii uwzględniać aspekty społeczne, m.in. poprzez zobowiązanie do priorytetowego wdrożenia części środków w zakresie efektywności energetycznej w gospodarstwach domowych dotkniętych ubóstwem energetycznym lub w mieszkaniach socjalnych 5. Wśród postanowień dyrektywy znajdują się także przepisy dotyczące prowadzenia audytów energetycznych, dokonywania pomiarów zużycia energii i informowania o rozliczeniach odbiorców końcowych, a także stosowania efektywnego ogrzewania i chłodzenia. Uzupełnieniem wyżej omówionych dyrektyw są przepisy dotyczące produktów wykorzystywanych w budownictwie, jednak te regulacje także skupione są głównie na kwestiach związanych z ograniczeniem zużycia energii. W 2009 r. opublikowano dyrektywę ustanawiającą ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów związanych z energią 6, która zastąpiła obowiązującą wówczas dyrektywę odnoszącą się do wyrobów wykorzystujących energię. Z punktu widzenia budownictwa zmiana zakresu produktów objętych dyrektywą jest kluczowa, ponieważ umożliwia stosowanie przepisów także wobec wyrobów wpływających na zapotrzebowanie budynków na energię (takich jak okna czy materiały izolacyjne). Postanowienia dyrektywy koncentrują się na fazie projektowania, ponieważ decyzje i działania podejmowane właśnie na tym etapie determinują późniejszy wpływ produktów na środowisko. Szacuje się, że więcej niż 80% wpływu na środowisko zależy od decyzji podejmowanych już na etapie projektowania produktów. Dyrektywa ustanawia zasady, jakie muszą spełniać produkty związane z energią objęte środkami wykonawczymi, aby mogły zostać wprowadzone do obrotu lub użytkowania. Środki wykonawcze ustalane są dla grup produktów, które osiągają znaczącą wysokość sprzedaży w UE, mają istotny wpływ na środowisko naturalne i posiadają duży potencjał w zakresie poprawy oddziaływania na środowisko. Komisja Europejska sukcesywnie opracowuje rozporządzenia wykonawcze do ww. dyrektywy zawierające wymagania dotyczące poszczególnych grup produktów. Obecnie obowiązują już rozporządzenia dotyczące m.in.: urządzeń gospodarstwa domowego i urządzeń biurowych w trybie czuwania i wyłączenia, urządzeń chłodniczych, pralek, suszarek, zmywarek, telewizorów, odkurzaczy, lamp, wentylatorów i klimatyzatorów 7.
Z punktu widzenia produktów wykorzystywanych w budownictwie istotna jest także opublikowana w 2010 r. dyrektywa w sprawie wskazania poprzez etykietowanie oraz standardowe informacje o produkcie, zużycia energii oraz innych zasobów przez produkty związane z energią 8. Głównym celem tego dokumentu jest zapewnienie konsumentom dostępu do rzetelnych i porównywalnych informacji na temat zużycia energii, zachęcając tym samym producentów do wytwarzania produktów charakteryzujących się wysoką klasą energetyczną. Rozszerzenie zakresu stosowania dyrektywy na produkty związane z energią oznacza, że poza elementami instalacji i wyposażenia budynków (takimi jak urządzenia grzewcze i chłodnicze, sprzęty gospodarstwa domowego) obowiązek etykietowania może objąć także wyroby budowlane wywierające wpływ na zużycie energii (np. okna, drzwi czy materiały izolacyjne). Na mocy postanowień dyrektywy wszystkie produkty, dla których opublikowane zostaną odpowiednie akty delegowane, muszą posiadać dołączoną etykietę oraz kartę produktu. Dyrektywa określa obowiązki dostawców i dystrybutorów w zakresie umieszczania informacji o zużyciu energii, zarówno podczas handlu bezpośredniego, jak i sprzedaży na odległość (przez Internet, na drodze telemarketingu, sprzedaży katalogowej itp.). Postanowienia dyrektywy regulują także kwestie związane z umieszczaniem informacji dotyczących zużycia energii w reklamach oraz materiałach promocyjnych. Poza funkcjonowaniem systemu etykiet energetycznych, dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do prowadzenia działań wspierających (takich jak kampanie informacyjne skierowane do społeczeństwa czy zamówienia publiczne uwzględniające kwestie efektywności energetycznej). Wśród produktów objętych etykietami energetycznymi znajdują się już m.in. urządzenia chłodnicze, pralki, suszarki, zmywarki, telewizory, klimatyzatory, lampy i odkurzacze 9. Budownictwo zasobooszczędne Działania Komisji Europejskiej mające na celu wypracowanie wspólnego podejścia do zrównoważonego budownictwa w UE wynikają m.in. z postanowień "Planu działań na rzecz zasobooszczędnej Europy" 10. W ogłoszonym w 2011 r. dokumencie uznano bowiem, że budownictwo (obok przemysłu spożywczego i mobilności) ma do odegrania kluczową rolę w rozwiązywaniu problemów związanych z wykorzystywaniem zasobów, zużyciem energii oraz przeciwdziałaniem zmianom klimatu. "Należy więc jeszcze bardziej wzmocnić istniejące strategie promowania efektywności energetycznej oraz wykorzystania energii odnawialnej w budynkach i uzupełnić je strategiami efektywnego gospodarowania zasobami, które uwzględnią w szerszym zakresie oddziaływanie na środowisko w całym cyklu życia budynków i infrastruktury. W całym cyklu życia budynków należy w większym stopniu uwzględniać koszty ich eksploatacji, a nie tylko koszty początkowe, w tym odpady budowlane i rozbiórkowe..." czytamy we fragmencie poświęconym wyzwaniom stojącym przed sektorem budownictwa. Przypisy: 1. 2010/31/UE
2. KOM(2013) 483 wersja ostateczna 3. Przegląd krajowych definicji budynków o niemal zerowym zużyciu energii znajduje się w załączniku 1 wspomnianego dokumentu. 4. 2012/27/UE 5. Więcej na ten temat w publikacji Instytutu na rzecz Ekorozwoju "Ubóstwo energetyczne a efektywność energetyczna analiza problemu i rekomendacje". 6. 2009/125/WE 7. Aktualny postęp prac nad grupami produktowymi dostępny jest na stronie: www.eceee.org/ecodesign/products 8. 2010/30/UE 9. Aktualny postęp prac nad grupami produktowymi dostępny jest na stronie: www.eceee.org/ecodesign/products 10. KOM(2011) 571 wersja ostateczna Materiał pobrany z serwisu Energooszczędne 4 katy www.chronmyklimat.pl/4katy KONTAKT Energooszczędne 4 kąty Tel: +48 22 851 04 02 Adres: Nabielaka 15 lok 1 00-743 Warszawa