Raport z badania Diagnoza używania substancji psychoaktywnych przez mieszkańców województwa lubuskiego Stworzony przez: OMR Grupa Badawcza Sławomir Kozieł Stworzony dla: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Zielonej Górze Grudzień 2015 1
Spis treści Metodologia badania... 3 I CZĘŚĆ BADANIA... 8 Metryczka respondentów... 8 Czynności czasu wolnego... 10 Palenie papierosów wśród mieszkańców... 18 Picie alkoholu wśród mieszkańców... 20 Środki psychoaktywne w świadomości mieszkańców... 32 Internet i telefon w użytkowaniu przez mieszkańców... 38 Korzystanie z hazardu... 5 Zakupy, jako sposób spędzania wolnego czasu... 8 Postrzeganie różnych form zachowań przez mieszkańców... 50 II CZĘŚĆ BADANIA... 52 Metryczka przebadanych uczniów... 52 Sposób spędzania wolnego czasu przez uczniów... 55 Palenie papierosów wśród uczniów... 2 Picie alkoholu wśród uczniów... 5 Branie narkotyków wśród uczniów... 8 Internet i telefon w użytkowaniu przez uczniów... 85 Hazard wśród uczniów... 1 Dokonywanie zakupów dla przyjemności przez uczniów... Szkodliwość różnych zachowań według uczniów... 5 Podsumowanie... Spis wykresów... Spis tabel... 101 2
Metodologia badania Badanie zostało zrealizowane na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Zielonej Górze od 10 lipca 2015 roku do 30 listopada 2015 roku. Zbieranie danych w terenie zostało przeprowadzone w miesiącach od września do listopada, tak, aby zapewnić jak najwyższą rzetelność badania, ze względu na sezon wakacyjny i urlopowy, trwający do końca sierpnia. Mógł on mieć wpływ na mniejszą dostępność określonych kategorii mieszkańców, dlatego też realizacja badania w powyższym terminie była uzasadniona metodologicznie. Diagnoza została podzielona na dwie części. Do pierwszej części zliczone zostało stworzone odrębnie badanie, pozwalające na pozyskanie danych od mieszkańców województwa lubuskiego. Druga część realizowanej diagnozy, dotyczyła uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych i była realizowana metodą ankiet audytoryjnych. Reprezentatywne badanie mieszkańców zostało przeprowadzone na próbie 23 osób w wieku 20 5 lat mieszkających na terenie województwa lubuskiego. Próba została podzielona na poszczególne powiaty województwa oraz kategorie wiekowe tak, aby uzyskane w trakcie badania dane, pozwoliły określić używanie substancji psychoaktywnych przez mieszkańców. Tabela 1 Struktura próby badania mieszkańców Powiaty Mężczyźni Kobiety 1-2 30-3 0-50 - 5 0-5 1-2 30-3 0-50 - 5 0-5 Podregion gorzowski (N = 10) Gorzowski 3 3 3 2 3 3 3 2 Międzyrzecki 3 3 2 3 1 3 3 2 3 2 Słubicki 2 2 2 2 1 2 2 2 2 1 Strzeleckodrezdenecki 2 3 2 2 1 2 3 2 2 1 Sulęciński 2 2 1 2 1 2 2 1 2 1 Gorzów Wielkopolski 5 3 5 3 3
Podregion zielonogórski (N = 23) Krośnieński 3 3 2 3 1 3 3 2 3 1 Nowosolski 3 2 5 3 2 Świebodziński 3 3 2 3 1 3 3 2 3 1 Wschowski 2 2 1 2 1 2 2 1 2 1 Zielonogórski 5 5 2 5 5 2 Żagański 3 2 3 2 Żarski 5 5 2 5 5 5 3 Zielona Góra 5 5 3 5 5 3 Ponadto badaniem objęci zostali uczniowie lubuskich szkół. W przypadku tych respondentów próba została obliczone w oparciu o reprezentatywny udział poszczególnych typów szkół w powiatach województwa lubuskiego. Założono realizację ankiet wśród 3 uczniów klas szóstych szkoły podstawowej oraz klas pierwszych gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych. Dodatkowo założono realizację 833 ankiet wśród uczniów trzecich klas szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Liczebność próby wynika z przeprowadzonego doboru losowego przy założeniu następujących kryteriów statycznych: maksymalny błąd pomiaru % oraz poziom ufności 0%. Niniejsze wartości zostały odniesione do wielkości badanej populacji, która wynosi 85 dzieci z klasy szkół podstawowych, 250 uczniów szkół gimnazjalnych oraz 285 uczniów z różnych typów szkół ponadgimnazjalnych do 18 roku życia. W toku realizacji badania, określona została dokładna liczba szkół, które podzielono na poszczególne powiaty. Należy podkreślić, iż ze względu na różnorodną liczebność klas, w których realizowane było badanie, nie zakładano liczby przeprowadzonych ankiet w poszczególnych powiatach, a jedynie liczebność ogólną. Jednakże konieczne jest wskazanie, iż w trakcie zbierania materiału badawczego, różnorodna liczebność klas sprawiła, iż w szkołach ponadgimnazjalnych została zrealizowana większa liczba ankiet niż zakładano. Jest to spowodowane dużą liczebnością uczniów w poszczególnych klasach oraz znacznie mniejszą
liczbą uczniów szkół podstawowych, co wynika z niżu demograficznego. W poniższej tabeli zaprezentowany został podział próby ze względu na liczebność szkół. Tabela 2 Struktura próby szkół Powiaty Typ szkoły Podstawowa Gimnazjalna Zasadnicza Szkoła Zawodowa Liceum Ogólnokształcące Technikum N = N = N = 3 N = N = Gorzowski Strzeleckodrezdenecki Sulęciński Obszar I (N = ) 3 2 0 1 1 Międzyrzecki Słubicki Gorzów Wielkopolski Obszar II (N = ) 3 1 2 2 Krośnieński Zielonogórski Żagański Żarski Obszar III (N = 18) 1 2 2 Nowosolski Świebodziński Wschowski Zielona Góra Obszar IV (1) 5 1 2 2 5
W toku diagnozy postawiony został następujący cel główny: zdiagnozowanie używania substancji psychoaktywnych i uzależnień od nich oraz skali zjawiska zaburzeń behawioralnych (m.in. dotyczących uzależnienia od hazardu, komputera i sieci, zakupów, pracy, telefonu) wśród dzieci, młodzieży i dorosłych z terenu województwa lubuskiego. Określono cztery cele szczegółowe, które odnoszą się do uzyskania informacji na temat używania substancji psychoaktywnych przez młode osoby, a także określenia skali ich wykorzystania przez dorosłych mieszkańców województwa. Ponadto ważnym aspektem było ukazanie przekonań związanych z alkoholem oraz narkotykami oraz rozważenie możliwości uzależnienia osób od internetu, telefonu i zakupów. Dokładne cele badania zostały przedstawione poniżej. Tabela 3 Cele szczegółowe badania 1 Uzyskanie informacji na temat używania substancji psychoaktywnych przez dzieci, młodzież i dorosłych z terenu województwa lubuskiego 2 Określenie skali używania oraz uzależnienia od substancji psychoaktywnych wśród dzieci, młodzieży i dorosłych z terenu województwa lubuskiego 3 Ukazanie przekonań i doświadczeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych przez dzieci, młodzież i dorosłych z terenu województwa lubuskiego Określenie skali zjawisk zaburzeń behawioralnych, związanych z uzależnieniem od hazardu, komputera i sieci, zakupów, pracy oraz telefonu wśród dzieci, młodzieży i dorosłych z terenu województwa lubuskiego Metodologia diagnozy oparta była również na pytaniach badawczych, które były dosyć ogólne, jednakże w trakcie tworzenia kwestionariuszy ankietowych pozwoliły na stworzenie około 50 pytań
zawierających 180 zmiennych. Umożliwiło to kompleksowe zdiagnozowanie tematu, który w uproszczonej formie zostanie zaprezentowany w niniejszym raporcie. Dane te będą mogły być wykorzystywane w kolejnych opracowaniach analitycznych Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej. Określono następujące pytania badawcze: Jak często dzieci i młodzież używają substancji psychoaktywnych? Co sądzą dzieci i młodzież o używaniu substancji psychoaktywnych? Jak dzieci i młodzież oceniają sytuacje związane z używaniem substancji psychoaktywnych? W jakim stopniu dzieci i młodzież są uzależnione od substancji psychoaktywnych? Jakie doświadczenia posiadają dzieci i młodzież w odniesieniu do używania substancji psychoaktywnych? W jakim stopniu dzieci i młodzież przejawiają zaburzenia behawioralne? Co dorośli sądzą o używaniu substancji psychoaktywnych? Jak często dorośli używają substancji psychoaktywnych? Jak dorośli oceniają sytuacje związane z używaniem substancji psychoaktywnych? W jakim stopniu dorośli są uzależnieni od substancji psychoaktywnych? Jakie doświadczenia posiadają dorośli w odniesieniu do używania substancji psychoaktywnych? W jakim stopniu dorośli przejawiają zaburzenia behawioralne? Podsumowując metodologię niniejszego badania należy wskazać, iż wykorzystano w nim narzędzia badawcze pozwalające na uzyskanie znacznej ilości informacji związanych z używaniem substancji psychoaktywnych, ale również sytuacją rodzinną osób, która ma wpływ na proces uzależnienia. Przebadano również respondentów reprezentujących wszystkie kategorie wiekowe narażone na proces uzależnienia, a także zamieszkujące cały obszar województwa lubuskiego. Dane uzyskane w badaniu pozwolą na realizację efektywniejszej i bardziej dopasowanej do potrzeb mieszkańców polityki społecznej.
I CZĘŚĆ BADANIA Diagnoza używania substancji psychoaktywnych przez osoby dorosłe zamieszkujące województwo lubuskie Metryczka respondentów Badanie zostało przeprowadzone na reprezentatywnej próbie mieszkańców województwa lubuskiego. W wyliczeniu próby brany był pod uwagę wiek oraz płeć mieszkańców oraz obszar, który zamieszkują. W badaniu wzięło udział 52% kobiet oraz 8% mężczyzn. Przebadano najwięcej osób z wykształceniem średnim, a następnie pod względem liczebności, z wykształceniem wyższym. W próbie respondentów znalazło się jedynie % osób posiadających wykształcenie podstawowe. Ponadto należy podkreślić znaczny udział osób posiadających wykształcenie zasadnicze zawodowe (1/5 populacji badanej) oraz % osób z wykształceniem policealnym. Wykres 1 Wykształcenie respondenta (dane w %) N= 1 N= 113 2 20 N= 8 N= 50 38 N= 10 Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Policealne Wyższe Źródło: Badania PAPI, N = 23 Należy podkreślić, iż reprezentacja osób w wieku od 1 lat do 3 lat jest zbliżona i wynosi około 25%. Najmniejsza liczba osób zakwalifikowanych do próby, miała od 0 do 5 lat, a respondenci w wieku od 0 do lat stanowili 1/5 osób przebadanych. 8
Wykres 2 Wiek respondenta (dane w %) N= 8 11 23 N= 8 N= 5 25 1 N= 10 N= 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Źródło: Badania PAPI, N = 23 Wykres 3 Płeć respondenta (dane w %) N= 21 52 8 N= 20 Mężczyzna Kobieta Źródło: Badania PAPI, N = 23 Najwyższy odsetek badanych to osoby z miasta Zielona Góra oraz Gorzów Wielkopolski. Ze względu na małą ilość mieszkańców, najmniej osób przebadano w powiecie słubickim, wschowskim i sulęcińskim. Dobór respondentów w poszczególnych powiatach został przeprowadzony zgodnie z założeniami metodologicznymi badania i próbą wskazaną w pierwszym rozdziale niniejszej diagnozy.
Należy wziąć pod uwagę zaokrąglenie wartości procentowych do pełnych liczebności, wskazanych na poniższym wykresie, co wynika z chęci bardziej przystępnej prezentacji danych. Wykres Miejsce zamieszkania respondenta (dane w %) 8 10 5 8 Gorzowski Międzyrzecki Słubicki Strzelecko- drezdenecki Sulęciński Miasto Gorzów Wielkopolski Krośnieński Nowosolski Świebodziński Wschowski Zielonogórski Żagański Żarski Miasto Zielona Góra Źródło: Badania PAPI, N = 23 Czynności czasu wolnego Analizę materiału pozyskanego w trakcie realizacji badań, należy rozpocząć od przedstawienia sposobów spędzania czasu wolnego przez mieszkańców. Pytania zadawane respondentom dotyczyły konkretnych czynności, które wyszczególniono w ankiecie. Zostały one dobrane ze względu na przeciwdziałanie uzależnieniom, jak na przykład aktywne uprawianie sportu. Jednakże część aktywności może się również przerodzić w uzależnienie, jeżeli np. dana osoba spędza zbyt dużo czasu wolnego grając w gry komputerowe, tracąc jednocześnie zainteresowanie pozostałymi czynnościami, którymi zajmowała się do tej pory, a także zaniedbując codzienne obowiązki. Analiza poszczególnych aktywności została przeprowadzona w odniesieniu do wieku respondentów, ze względu na to, iż jest to jeden z ważniejszych czynników determinujących zachowania osób w czasie wolnym. Zróżnicowane zauważalne jest w odniesieniu do wielu aktywności, które zostaną szczegółowo omówione poniżej. 10
Wykres 5 Używanie internetu w celu poszukiwania informacji (dane w %) 0-5 lat 3 11 2 50-5 lat 1 8 28 15 21 0 - lat 18 13 1 18 1 3 30-3 lat 13 10 2 1 2 1-2 lat 5 11 20 35 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 23 Ważną dla młodych osób czynnością, na którą poświęcają swój wolny czas, jest używanie internetu w celu poszukiwania informacji. Liczba osób wykorzystujących internet rośnie proporcjonalnie do młodszego wieku respondentów. W kategorii wiekowej osób od 1 do 2 lat aż 35% badanych korzysta z internetu codziennie, poszukując informacji. Zbliżona liczba osób w kategorii 0 5 lat nigdy nie korzysta z internetu w celu poszukiwania informacji. Znaczna liczba osób poszukujących codziennie informacji w internecie jest w wieku od 0 do lat, ponieważ pod względem liczebności jest ona tożsama z najmłodszą kategorią wiekową użytkowników internetu. Należy podkreślić, iż odsetek częstych użytkowników Internetu, w celu poszukiwania informacji, wynosi w trzech kategoriach wiekowych 1 2 lat oraz 30 3 i 0 lat, ponad 50%, co oznacza, iż osoby w tych kategoriach wiekowych są aktywnymi użytkownikami internetu. Liczba osób, które nigdy nie poszukują informacji w internecie jest niewielka w kategoriach od 1 do 5 lat, ponieważ oscyluje w przedziale od 5 do 18 procent. Wyróżniającą się kategorią na tym tle są osoby najstarsze, wśród których 0% nie wykorzystuje internetu. Jednakże biorąc pod uwagę całościowy wskaźnik wykorzystania tego medium, należy podkreślić, iż około 0% potrafi wykorzystywać Internet w celu odnalezienia w nim potrzebnych informacji. 11
Wykres Granie w gry komputerowe (dane w %) 0-5 lat 80 2 02 50-5 lat 3 1 3 5 3 0 - lat 1 1 5 10 5 30-3 lat 0 20 8 3 1-2 lat 23 5 15 10 2 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 23 Częstotliwość grania w gry komputerowe jest zależna od wieku mieszkańców i rośnie w młodszych kategoriach wiekowych. Liczba użytkowników gier w najstarszej kategorii wiekowej jest niewielka, ponieważ łącznie wynosi około 20%, spośród których % gra kilka razy w roku, a % przynajmniej raz na tydzień. Można założyć, iż poszczególne kategorie wiekowe różnią się także pod względem wyboru ulubionych gier, gdyż użytkownicy młodsi korzystają częściej z bardzo profesjonalnych gier, wokół których utworzona została społeczność graczy. Osoby starsze koncentrują swoją uwagę na grach prostszych, częściej dostępnych standardowo w systemach operacyjnych, takich jak: gry karciane, tetris oraz gry logiczne. Podkreślenia wymaga liczba osób grających codziennie, która jest niewielka, jednakże znaczna ilość graczy w kategorii wiekowej od 1 do 2 lat, korzysta z gier komputerowych kilka razy w roku lub przynajmniej raz na tydzień. Ta ostatnia kategoria graczy może być zagrożona uzależnieniem się od gier komputerowych, ponieważ przy sprzyjających okolicznościach istnieje możliwość częstszego spędzania wolnego czasu w taki właśnie sposób.
Wykres Aktywnie uprawiam sport (dane w %) 0-5 lat 1 11 2 50-5 lat 35 25 15 0 - lat 38 11 15 10 30-3 lat 23 2 1 20 5 1-2 lat 23 13 1 21 1 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 23 Aktywne uprawianie sportu jest jednym z czynników chroniących przed wszelkimi uzależnieniami i jest to bardzo ważne w kontekście używania substancji psychoaktywnych przez mieszkańców województwa lubuskiego. Liczba osób aktywnie uprawiających sport spada wraz z wiekiem, jednakże w tym przypadku najważniejsza jest kategoria osób w wieku od 1 do 2 lat, ponieważ to w niniejszej grupie wiekowej, ryzyko uzależnienia się od substancji psychoaktywnych oraz korzystania z alkoholu i dopalaczy jest największe, ze względu na proces wchodzenia w dorosłość. Analizując uzyskane w toku badania dane, należy podkreślić, iż najwięcej osób deklaruje uprawianie sportu kilka razy w roku oraz przynajmniej raz na tydzień. Ta ostatnia kategoria jest najwyższa w przypadku osób w wieku 0 5 lat oraz 1-2 lat. W starszej grupie wiekowej jest to szczególnie ważne ze względu na zachowanie zdrowia, zaś w młodszej może chronić przed spożywaniem substancji psychoaktywnych, ponieważ młodzi ludzie mają świadomość ich negatywnego wpływu na uzyskiwanie pozytywnych efektów wynikających z uprawiania sportu. Na uwagę zasługuje niewielki odsetek zapalonych sportowców, którzy codziennie poświęcają czas na aktywność fizyczną, jednakże warto zauważyć, iż od 1% do około 10% mieszkańców, uprawia sport kilka razy w tygodniu. 13
Wykres 8 Czytam książki, prasę (dane w %) 0-5 lat 2 11 50-5 lat 1 5 21 18 0 - lat 11 1 13 20 18 30-3 lat 15 18 21 1-2 lat 2 1 1 1 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 23 Czytanie książek i prasy, jako sposób spędzania wolnego czasu jest najczęstsze u osób powyżej 0 roku życia i rośnie wraz z wiekiem respondentów. Około ¼ osób, w przedziale wiekowym 1 2 lat, nie czyta książek i prasy, a jedynie % spośród osób w tej kategorii wiekowej, czyta codziennie. Niniejsza aktywność czasu wolnego nie może być uznana za atrakcyjny czynnik chroniący przed używaniem substancji psychoaktywnych w grupach młodszych wiekowo, ale może być ważna dla osób starszych. Rozważając odsetek osób spędzających wolny czas na czytaniu książek i prasy, należy podkreślić, iż podobny odsetek osób we wszystkich kategoriach wiekowych czyta książki i prasę przynajmniej raz na tydzień albo kilka razy w tygodniu. Oznacza to, iż około ¼ respondentów w wieku 1-2 lat często czyta książki. Podsumowując należy podkreślić, iż w kategorii najmłodszych osób wśród badanych respondentów, 25% nie czyta książek, a tożsama liczba w taki sposób spędza czas wolny. W kategorii osób najstarszych, ilość nieczytających jest mniejsza, ale liczebność osób spędzających wolny czas przy książkach jest tożsama z innymi kategoriami wiekowymi. 1
Wykres Wychodzę z przyjaciółmi wieczorami (dane w %) 0-5 lat 3 30 0 50-5 lat 2 1 25 25 5 0 - lat 1 2 25 20 5 30-3 lat 23 1 20 28 10 3 1-2 lat 13 28 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 23 Spędzanie czasu wolnego z przyjaciółmi jest najciekawszą alternatywą w kategorii osób w wieku 1 2 lat, spośród których 28% wychodzi z przyjaciółmi wieczorem bardzo często. W pozostałych kategoriach wskaźnik wyjść jest znacznie niższy, osiągając około % w kategorii 0-5 lat. Wykres 10 Używam internetu dla przyjemności (dane w %) 0-5 lat 1 2 13 33 50-5 lat 2 11 2 10 0 - lat 2 8 13 28 1 30-3 lat 2 10 13 1-2 lat 10 5 21 15 3 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 23 15
Wykorzystanie internetu dla przyjemności jest najczęstszym sposobem spędzania wolnego czasu wśród mieszkańców w wieku od 1 do 2 lat, spośród których 0% osób codziennie korzysta z internetu. Podobny odsetek osób w wieku od 0 do 5 lat w ogóle nie korzysta z internetu. Część osób w pierwszej z przytoczonych kategorii wiekowych również wskazała na brak wykorzystania internetu, jednakże należy w tym przypadku przytoczyć pytanie zadane respondentom, którzy mieli wskazać wykorzystanie internetu dla przyjemności. Można w związku z tym założyć, iż część użytkowników wykorzystuje internet, jako źródło wiedzy oraz narzędzie do komunikowania, jednakże nie postrzega niniejszego procesu w kategoriach przyjemności. Rozważając aspekt częstotliwości korzystania z internetu należy wskazać, iż najczęściej respondenci we wszystkich kategoriach wiekowych korzystali z internetu przynajmniej raz na tydzień. Podsumowując niniejsze wyniki, w kontekście prowadzonych badań, należy podkreślić, iż internet również może być źródłem uzależnienia się. Zjawisko to jest szczególnie groźne w przypadku osób, które postrzegają taki sposób spędzania czasu, jako przyjemność. Wykres 11 Gram na automatach, na których można wygrać pieniądze (dane w %) 0-5 lat 8 2 2 0 50-5 lat 85 2 0 0 - lat 80 3 5 5 1 30-3 lat 8 8 2 0 1-2 lat 1 11 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 23 Diagnozując proces korzystania przez mieszkańców z możliwości wygrania pieniędzy na automatach, jako sposób spędzania przez nich czasu wolnego, należy wskazać, iż największy odsetek osób grających, mieści się w przedziale wiekowym 1 2 lat. Jednakże wskazana zbiorowość zadeklarowała w 1%, iż gra kilka razy w roku, czyli sporadycznie. Przynajmniej raz na tydzień, na automatach grają najczęściej 1
osoby w wieku 0 5 lat, a niniejszy wskaźnik w tej kategorii wiekowej wynosi %. W pozostałych kategoriach granie w celu wygrania pieniędzy zadeklarowało około % badanych. Podsumowując niniejsze dane, należy wskazać, iż ponad 80% respondentów nie gra na automatach w ogóle, a około 10% podejmuje ryzyko bardzo rzadko. Oznacza to, iż mała liczba mieszkańców jest zagrożona uzależnieniem od hazardu, jednakże należy podkreślić, iż ryzyko uzależnienia się od hazardu jednak nadal istnieje. Zjawisko to zostanie omówione w dalszej części raportu. Wykres Poświęcam czas na inne hobby (dane w %) 0-5 lat 30 50-5 lat 8 2 8 8 0 - lat 3 2 5 1 2 2 30-3 lat 83 3 0 1-2 lat 10 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 23 Osoby biorące udział w badaniu zapytano o posiadanie hobby i poświęcanie na tę aktywność swojego wolnego czasu. Okazało się, iż około 0% osób we wszystkich kategoriach wiekowych nie poświęca czasu na hobby. Najmniej osób posiada jakieś hobby w kategorii wiekowej od 30 do 3 lat, natomiast najwięcej czasu na dodatkową aktywność poświęcają osoby w wieku 0 5 lat. Respondenci z innych kategorii wiekowych również deklarowali podobne wykorzystanie czasu, jednakże we wskazanej kategorii wiekowej aż % osób przynajmniej raz na tydzień poświęca swój wolny czas na hobby. Podobny odsetek osób występuje w kategorii wiekowej 0 lat, a w pozostałych określony został maksymalnie na poziomie 10%. Należy podkreślić, iż poświęcanie czasu na hobby jest jedną z sytuacji chroniących przed uzależnieniem się od alkoholu i innych środków psychoaktywnych. Jest to bardzo istotna informacja w kontekście diagnozowania mieszkańców województwa lubuskiego.
Palenie papierosów wśród mieszkańców Rozważając palenie papierosów przez mieszkańców województwa lubuskiego, należy przytoczyć dane ogólnopolskie pochodzące z Diagnozy społecznej 2015, wykonanej przez zespół pod przewodnictwem profesora Janusza Czapińskiego. Obecnie mężczyźni wypalają około 1 papierosów dziennie, a kobiety około 13 sztuk. Liczba osób palących papierosy jest większa wśród mężczyzn (32%) niż wśród kobiet (18%). Wśród kategorii wiekowych, około 30% osób mających od 5 do 5 lat pali papierosy. W pozostałych kategoriach odsetek palących wynosi około 25% 1. Analizując wyniki uzyskane w województwie lubuskim należy stwierdzić, iż bardzo podobna liczba respondentów, w poszczególnych kategoriach wiekowych, zadeklarowała palenie papierosów. Spadek palaczy odnotowany został w kategorii wiekowej 0 5 lat. We wszystkich kategoriach wiekowych, około połowa respondentów paliła kiedykolwiek papierosy, choćby raz w życiu. Rozbieżność wyników badań prowadzonych przez profesora Czapińskiego, z wynikami badań prowadzonych w województwie lubuskim, można wytłumaczyć sposobem zadanego pytania. W badaniach realizowanych dla Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej zapytano o fakt palenia papierosów, nawet gdyby to była sytuacja sporadyczna. Mogło to sprawić, iż respondenci umieszczali siebie w kategorii osób palących, chociaż jedynie okazjonalnie sięgają po papierosa. Wykres 13 Deklaracja palenia papierosów (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 50% 0% 30% 20% 10% 8 8 51 52 51 52 5 0% 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Tak Nie Źródło: Badania PAPI, N = 23 1 Czapiński J, Panek T., Diagnoza społeczna 2015, Warszawa 2015, str. 23 18
Wytłumaczenie przytoczone we wcześniejszej części opracowania, byłoby zgodne z danymi wskazanymi w poniższej tabeli, z której wynika, iż średnio około 20% osób paliło mniej niż jeden papieros na tydzień. Odejmując niniejsze wartości od tych zaprezentowanych w tabeli wskazującej deklaracje w zakresie sięgnięcia po papierosa, moglibyśmy wskazać wynik podobny do tego, jaki znalazł się w Diagnozie społecznej. Spośród osób palących papierosy, około 50% pali od dwóch do 20 papierosów dziennie, przy czym osób palących mniej papierosów jest więcej wśród prawie wszystkich kategorii, z wyłączeniem osób w wieku 50 5 lat, wśród których więcej respondentów zadeklarowało palenie większej liczby papierosów. Niniejsze dane bardzo trudno zróżnicować ze względu na płeć, ponieważ taki sam odsetek kobiet i mężczyzn zadeklarował palenie od 11 do 20 papierosów. Na uwagę zasługuje fakt, iż więcej mężczyzn pali powyżej średniej, a odwrotna sytuacja ma miejsce wśród kobiet. Tabela Częstość palenia papierosów w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Mężczyzna Kobieta Wcale nie paliłem 2 2 0 3 Mniej niż jeden papieros na tydzień 18 13 2 20 33 1 2 Przynajmniej 1 papieros dziennie 1 10 2 2 20 1 2 10 papierosów dziennie 35 3 15 1 2 3 11 20 papierosów dziennie 25 13 28 0 1 1 Więcej niż 20 papierosów dziennie 8 13 1 1 3 Źródło: Badania PAPI, N = 21 Rozważając stopień uzależnienia osób od papierosów należy wskazać na fakt, iż najwięcej osób rozpoczynało palenie w wieku między 13 a 15 rokiem życia, czyli wtedy, gdy znajdowali się w okresie dojrzewania. Na uwagę zasługuje konieczność objęcia niniejszej grupy wiekowej największą ilością działań profilaktycznych. Kolejnym przedziałem wiekowym, w którym osoby rozpoczynają palić papierosy jest wiek od 1 do lat, a ¼ osób styka się po raz pierwszy z papierosem w wieku 18 1 lat, czyli już w okresie wejścia w dorosłość. 1
Podsumowując niniejsze dane należy stwierdzić, iż istnieje konieczność zwiększenia profilaktycznych działań w szkołach gimnazjalnych, a także wśród uczniów pierwszych klas szkół ponadgimnazjalnych, ze względu na największe zagrożenie możliwością uzależnienia się wśród tych kategorii wiekowych. Tabela 5 Wiek zapalenia pierwszego papierosa (dane w %) 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Mężczyzna Kobieta Do roku życia 20 2 0 Między 13, a 15 rokiem życia 35 3 35 8 3 1 Między 1, a rokiem życia 2 2 35 33 2 2 Między 18, a 1 rokiem życia 20 25 2 5 1 2 Między 20, a 2 rokiem życia 2 2 1 5 Powyżej 5 roku życia 0 0 2 0 0 1 0 Źródło: Badania PAPI, N = 21 Picie alkoholu wśród mieszkańców Rozpoczynając analizę odsetka osób pijących alkohol warto porównać ilość osób w niniejszej kategorii z osobami palącymi papierosy. Częściej mieszkańcy województwa lubuskiego spożywają alkohol, a odsetek osób, które go spożywają waha się od około 50% do 0%. Jednakże warto podkreślić, iż w tym przypadku wyróżniamy osoby, które piją alkohol i nie wskazujemy jak często po niego sięgają. Odsetek osób palących papierosy wynosi od około 25% do średnio 0%. Należy podkreślić, iż rozbieżności pomiędzy poszczególnymi powiatami są znaczące, jednakże na chwilą obecną nie można wskazać modelu precyzyjnie opisującego zależności. Wysoki odsetek osób pijących alkohol nie powiela się ze znaczną ilością osób palących papierosy. Rozważając poniższy wykres nie należy przywiązywać szczególnej uwagi do wartości skrajnych, ale należałoby zwrócić uwagę na średnie związane z deklaracjami odnośnie picia alkoholu i palenia papierosów. Biorąc pod uwagę niniejsze dane, można wskazać, iż około 0% mieszkańców pali papierosy chociażby raz na jakiś czas, a około 0% spożywa alkohol. Rozkład procentowy osób palących papierosy w obu stolicach województwa lubuskiego jest zbliżony i wynosi 0%, chociaż troszkę niższy odsetek mieszkańców Zielonej Góry deklaruje picie piwa niż ma to 20
miejsce wśród deklaracji mieszkańców Gorzowa. Na uwagę zasługuje wysoki odsetek osób spożywających alkohol w powiatach sulęcińskim, wschowskim, żarskim i nowosolskim. Wykres 1 Odsetek palących papierosy i pijących alkohol wśród mieszkańców (dane w %) 100 80 0 0 20 0 2 5 0 5 5 8 33 0 38 81 0 2 2 5 3 33 81 5 0 50 8 21 5 3 Palenie papierosów Picie alkoholu Źródło: Badania PAPI, N = 23 Osoby deklarujące spożywanie alkoholu zostały poproszone o odpowiedź na pytanie dotyczące częstotliwości spożywania. Niniejsze pytanie miało na celu sprawdzenie skali możliwości uzależnienia od alkoholu wśród mieszkańców województwa lubuskiego. Okazało się, iż większość respondentów spożywała alkohol maksymalnie do 5 razy w ciągu ostatnich 30 dni przed wzięciem udziału w badaniu. Osoby mieszczące się w niniejszej kategorii stanowiły około 0% badanych, a najwięcej respondentów w wieku 50 5 lat deklarowało taką właśnie częstotliwość spożywania alkoholu. Jednakże rozpatrując możliwość uzależnienia od alkoholu, należy wziąć pod uwagę odsetek 1% osób w wieku 1-2 lat, którzy zadeklarowali spożywanie alkoholu od 1 do 30 razy w ciągu miesiąca. Może to świadczyć już o uzależnieniu i jest szczególnie niebezpieczne ze względu na wiek osób. 21
Tabela Częstotliwość picia alkoholu w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Mężczyzna Kobieta 1-2 razy 2 2 2 30 1 23 32 3-5 razy 2 33 33 32 2 0-15 razy 2 2 13 3 2 18 1-30 razy 1 1 10 15 8 Powyżej 30 razy 0 0 0 0 1 0 Nie piłam(-em) 2 2 2 0 2 2 Źródło: Badania PAPI, N = 2 Wykres 15 Częstotliwość picia poszczególnych napojów alkoholowych w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 50% 0% 30% 33 35 1 2 2 28 1 2 8 53 2 2 5 15 10 20% 10% 1 3 0 28 30 0% Piwo Wino Wódka Whisky/koniak Cydr 1-2 razy 3-5 razy - 15 razy 1-30 razy Powyżej 30 razy Nie piłam(-em) Źródło: Badania PAPI, N = 2 Biorąc pod uwagę rodzaj trunków, najczęściej mieszkańcy województwa lubuskiego spożywają piwo, które jest najpopularniejsze. Można założyć, iż najwięcej osób deklarujących picie alkoholu do 5 razy w ciągu miesiąc spożywa właśnie piwo. Niniejszy rodzaj alkoholu cieszy się również popularnością wśród osób spożywających większe ilości alkoholu. Około połowa respondentów nie piła w ciągu ostatnich 30 dni whisky ani cydru, który to jest najmniej popularny wśród osób spożywających alkohol. Podsumowując można wskazać, iż piwo cieszy się największą popularnością wśród osób pijących alkohol. Kolejne miejsca pod względem popularności zajmuje wino i wódka, która spożywana była
przez respondentów 1 2 razy w miesiącu. Może to sugerować sytuacje okazjonalne, podczas których raczono się tego rodzaju alkoholem. Podobny odsetek osób pił od 3 do 5 razy wino i wódkę. Tabela Częstotliwość picia piwa w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Mężczyzna Kobieta 1-2 razy 38 2 33 55 3 3 3-5 razy 33 32 3 25 3 31-15 razy 11 2 2 2 1-30 razy 8 3 10 5 Powyżej 30 razy 0 1 0 0 1 2 Nie piłam(-em) 10 1 1 8 15 Źródło: Badania PAPI, N = 2 Powyżej omówione zostały ogólne dane dotyczące spożycia poszczególnych rodzajów alkoholu przez mieszkańców województwa lubuskiego. Należy również dokładnie przeanalizować spożycie piwa w poszczególnych kategoriach wiekowych. Piwo jest popularne zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn, spośród których 0% osób w obu kategoriach zadeklarowało jego spożycie w ciągu ostatnich 30 dni. Biorąc pod uwagę kategorię osób, która częściej spożywa piwo niż 5 razy w ciągu ostatnich 30 dni, należy wskazać osoby w wieku 1 2 lat, spośród których 11% piło piwo od do 15 razy, a 8% spożywało je od 1 do 30 razy. Tabela 8 Częstotliwość picia wina w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Mężczyzna Kobieta 1-2 razy 32 32 35 53 31 28 3-5 razy 18 2 25 1 20 28-15 razy 2 3 0 0 3 2 1-30 razy 2 1 0 2 3 2 1 Powyżej 30 razy 0 0 0 0 0 0 0 Nie piłam(-em) 3 33 2 25 2 Źródło: Badania PAPI, N = 2 Wino jest mniej popularnym trunkiem, jednakże około 50% mężczyzn spożywało wino do 5 razy w ciągu 30 dni. Jest ono bardziej popularne pośród kobiet, wśród których więcej niż około 0% deklarowało jego spożycie. Należy podkreślić, iż ten trunek nie jest popularny wśród osób młodych, a także głównie był spożywany okazjonalnie, ponieważ większość respondentów wskazała 23
na maksymalnie pięć sytuacji picia wina w ciągu ostatnich 30 dni. Warto również podkreślić, iż ponad 30% respondentów pijących alkohol w ciągu ostatnich 30 dni, nie spożywało w tym czasie wina. Oznacza to, że prawie 100% spośród pijących wino, robi to okazjonalnie. Tabela Częstotliwość picia wódki w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Mężczyzna Kobieta 1-2 razy 35 31 5 31 1 0 3-5 razy 23 28 2 3 2-15 razy 10 10 2 3 1-30 razy 0 0 2 0 3 1 0 Powyżej 30 razy 0 0 0 0 0 0 0 Nie piłam(-em) 2 2 3 25 28 25 31 Źródło: Badania PAPI, N = 2 Wódkę można uznać za drugi trunek pod względem popularności, który jest spożywany przez zbliżoną liczbę kobiet i mężczyzn. Najwięcej osób wypiło wódkę maksymalnie dwa razy oraz od trzech do pięciu w ciągu ostatnich 30 dni. Analizując niniejsze dane można założyć, iż jest ona spożywana przy tradycyjnych okazjach, takich jak imieniny, co potwierdzałoby najwyższe spożycie w kategorii osób w wieku 50 5 lat, które przywiązują uwagę do takich wydarzeń. Ponadto wódkę często spożywały osoby najmłodsze spośród badanych respondentów, co można wytłumaczyć braniem udziału w imprezach studenckich albo klubowych i organizowanych przez znajomych. Jednakże niepokoi fakt spożywania wódki powyżej razy w ciągu 30 dni wśród kategorii osób w wieku od 1 do 3 lat. Spośród osób badanych w tym przedziale wiekowym, spożywało wódkę około 10% respondentów. Może to świadczyć o uzależnieniu od alkoholu. Tabela 10 Częstotliwość picia whisky/koniaku w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Mężczyzna Kobieta 1-2 razy 2 2 33 28 31 28 28 3-5 razy 18 15 1 15 1 1 15-15 razy 2 10 8 5 1-30 razy 3 1 2 0 3 1 2 Powyżej 30 razy 0 0 0 2 0 1 0 Nie piłam(-em) 53 1 50 Źródło: Badania PAPI, N = 2 2
Whisky oraz koniak to alkohole zdecydowanie mniej popularne niż wódka i wino. Najczęściej spożywane były od 1 do 2 razy w ciągu 30 dni, co oznacza, że należą do alkoholi okazjonalnych. Warto podkreślić, iż jedynie 50% spośród respondentów pijących alkohol zadeklarowało spożycie tych trunków. Wśród tych osób największy odsetek osób spożywających whisky lub koniak występuje w kategorii wiekowej od 30 do 3 lat oraz od 50 do 5 lat. Niniejszy trunek jest rzadko spożywany więcej niż 5 razy w ciągu 30 dni przez osoby najmłodsze wiekiem. Podsumowując należy wskazać, iż whisky/koniak cieszą się popularnością wśród mieszkańców województwa lubuskiego, którzy przekroczyli 30 rok życia i dotyczy również osób zdecydowanie starszych. Niniejszy alkohol może być traktowany, jako spożywany na koniec dnia, co także w pewnym stopniu może prowadzić do uzależnienia. Tabela 11 Częstotliwość picia cydru w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Mężczyzna Kobieta 1-2 razy 2 2 2 3 31 2 32 3-5 razy 11 10 13 15-15 razy 3 2 1-30 razy 0 1 0 3 1 2 Powyżej 30 razy 0 0 0 0 0 0 0 Nie piłam(-em) 58 53 55 50 58 8 Źródło: Badania PAPI, N = 2 Cydr jest alkoholem najrzadziej spożywanym przez osoby, szczególnie młodsze. W trakcie realizacji badania ankieterzy wielokrotnie byli pytani, czym jest cydr, co świadczy o skali nieznajomości tego alkoholu. Kobiety zdecydowanie częściej piły cydr niż mężczyźni, a w prawie wszystkich kategoriach wiekowych ilość osób, która go spróbowała była podobna i wynosiła około 30%. Na tym tle wyróżnia się jedynie kategoria osób w wieku od 50 do 5 lat. Omawiając cydr i jego spożycie należy wskazać, iż jest on spożywany przez badanych maksymalnie 5 razy w okresie 30 dni. Oznacza to, iż nie jest to napój alkoholowy, który jest nadużywany. W związku z tym może on być traktowany, jako najmniej szkodliwy ze względu na mniejszą skalę osób potencjalnie uzależnionych. 25
Wykres 1 Alkohol spożywany w największej ilości podczas ostatniej sytuacji picia (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 50% 0% 30% 20% 10% 0% 2 1 58 Mężczyzna 1 30 2 Kobieta Piwo Wino Wódka Whisky/koniak Cydr Źródło: Badania PAPI, N = Analizując sytuację spożywania alkoholu, zapytano respondentów o alkohol, który spożywali jako ostatni. Odpowiedzi udzielone przez osoby badane miały potwierdzić popularność poszczególnych trunków wśród mieszkańców. Należy podkreślić, iż mężczyźni pili ostatnio zdecydowanie częściej piwo niż kobiety, co potwierdza tezę o popularności tego napoju wśród płci męskiej. Kobiety dwa razy częściej sięgały po wino i jest to również potwierdzeniem tezy zapisanej we wcześniejszej części niniejszego raportu. Wódka oraz pozostałe napoje alkoholowe spożywane są równie często przez kobiety i mężczyzn, chociaż można wskazać przewagę spożycia cydru wśród kobiet. Zastanawiając się nad możliwością uzależnienia od alkoholu wśród mieszkańców, należy zwrócić uwagę na ilość alkoholu, która była przez nich wypijana podczas ostatniej sytuacji. Kobiety najczęściej ograniczają się do wypicia jednej butelki piwa albo jednego kieliszka wódki. Odsetek kobiet w taki sposób spożywających alkohol, jest dwukrotnie wyższy niż wśród mężczyzn. Analizując spożycie mężczyzn należy wskazać, iż piją oni najczęściej około dwóch butelek piwa albo kilka kieliszków wódki. Połowa spośród badanych osób płci męskiej wskazała taką właśnie częstotliwość spożycia alkoholu. Jedynie 1/5 respondentów obu płci pije od 3 do butelek lub kieliszków, a dwa razy mniej kobiet (%) niż mężczyzn (%) spożywa 5 lub więcej butelek, kieliszków. Niniejsze dane można zinterpretować jako wyższy potencjał mężczyzn do uzależnienia od alkoholu, który wynika bezpośrednio z ilości wypijanych trunków w jednej, konkretnej sytuacji spożycia. 2
Wykres Ilość spożytego alkoholu podczas ostatniej sytuacji picia (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 50% 0% 30% 20% 10% 0% 21 1 Mężczyzna Mniej niż jedna butelka, kieliszek 1-2 butelki, kieliszki 1 3 38 Kobieta 3 - butelki, kieliszki 5 lub więcej butelek, kieliszków Źródło: Badania PAPI, N = Respondentów zapytano również o miejsce spożycia alkoholu, aby wskazać czy sytuacja picia alkoholu wynika z chęci dobrej zabawy, spotkań towarzyskich albo, jako dodatku do jedzenia. Mieszkańcy województwa lubuskiego najczęściej spożywają alkohol w swoim domu, co nie jest zaskoczeniem, ponieważ wiele wydarzeń rodzinnych, spotkań ze znajomymi przebiega w domach badanych osób. Kolejna kategoria odpowiedzi udzielonych przez osoby badane, wskazywała na sytuację picia alkoholu u znajomych, co można uznać za zorganizowanie spotkań towarzyskich. Jest to tożsama sytuacja z pierwszą z omawianych. Jednakże należy zwrócić szczególną uwagę na odpowiedź na ulicy, wskazaną przez ponad 13% osób w wieku od 1 do 2 lat, które to jednocześnie były osobami płci męskiej. Niniejsze wartości budzą obawy, ze względu na aspekt łamania prawa przez osoby spożywające alkohol. W Polsce zakazane zostało picie alkoholu na ulicy, a pomimo tego znaczny odsetek osób w takim miejscu spożywa alkohol. Może być to związane z wyjściami na imprezy, ale może również wynikać ze spotkań towarzyskich, które realizowane są pod domami, co jest negatywnym zjawiskiem. Analizując dane należy również podkreślić, iż młode osoby w znacznej mierze spożywają również alkohol w pubach i na dyskotekach, co nie jest tak popularne wśród osób powyżej 30 roku życia. W niniejszej kategorii wiekowej, miejscem odpowiednim do spożycia jest pub, a w kategorii osób od 0 do roku życia wyróżnia się restauracja, jako miejsce spożywania alkoholu w najbliższym czasie. Może to być wskaźnik sposobu spędzania wolnego czasu przez te osoby. 2
Tabela Miejsce spożywania alkoholu (dane w %) 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Mężczyzna Kobieta W swoim domu 3 51 50 5 U znajomych 25 1 18 2 13 21 20 Podczas domówki 13 1 Na ulicy 13 8 3 1 3 W barze/pubie 10 2 5 8 W dyskotece 11 0 2 2 0 3 W restauracji 3 10 2 5 W innym miejscu 2 3 0 2 0 1 2 Źródło: Badania PAPI, N = Ważną kwestią jest ocena swojego stanu po spożyciu alkoholu, która to łączy się bezpośrednio z możliwością wskazania osób, które nadużywają napojów alkoholowych. Zgodnie z danymi pochodzącymi z Diagnozy społecznej, w Polsce,2% osób przyznało się w toku badań z 2015 roku do nadużywania alkoholu, a 3,5% badanych traktowało alkohol, jako sposób na kłopoty życiowe. Wśród mężczyzn odsetek osób nadużywających alkohol wynosi około 11%, a wśród kobiet około 2%. Zdecydowanie widoczna jest przewaga pierwszej płci wśród osób nadużywających alkohol. Analizując odpowiedzi respondentów biorących udział w badaniu realizowanym w województwie lubuskim należy wskazać, iż około 1/5 badanych stwierdza, iż alkohol ich odpręża. Zbyt częste sięganie w takim celu po trunek, powoduje wzrost możliwości uzależnienia od alkoholu. Warto podkreślić, iż około 50% badanych nie wskazuje negatywnych konsekwencji picia, które występują po spożyciu nadmiernej ilości alkoholu. Może to świadczyć o tym, iż piją oni racjonalne ilości, które nie wpływają negatywnie na ich samopoczucie i nie wywołują syndromu dnia następnego. Jedynie marginalny odsetek badanych wskazuje na to, iż nie będzie w stanie przestać pić oraz, że alkohol może doprowadzić do konfliktu z prawem, czyli interwencji policji. Niniejszy odsetek deklaracji świadczy o kulturalnym sposobie picia respondentów, chociaż może również wynikać z obaw przed przyznaniem się do negatywnych zachowań podczas badania. Warto zwrócić uwagę na ilość osób wskazujących na możliwość zapomnienia o swoich problemach, poczucie się szczęśliwym oraz odprężonym po spożyciu alkoholu. Najwyższy odsetek respondentów, wynoszący od 15% do około 35% udzielił odpowiedzi twierdzących, co potwierdza tezę o integralności dobrego samopoczucia z sytuacją spożywania alkoholu. 28
Wykres 18 Ocena stanu po wypiciu alkoholu (dane w %) Zrobi mi się niedobrze 55 21 13 8 3 Zrobię coś, czego będę żałował 51 2 15 Będę miał kaca 8 20 11 5 Nie będę w stanie przestać pić 0 1 1 3 2 Zapomnę o swoich problemach 5 18 23 Poczuję się szczęśliwy 3 23 Zaszkodzi to mojemu zdrowiu 1 32 18 2 Będę miał kłopoty z policją 5 31 31 Poczuję się odprężony 23 2 13 21 1 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Zdecydowanie nieprawdopodobne Raczej nieprawdopodobne Ani prawdopodobne, ani nieprawdopodobne Raczej prawdopodobne Zdecydowanie prawdopodobne Źródło: Badania PAPI, N = 20 Rozważając możliwości uzależnienia mieszkańców od alkoholu zapytano respondentów o wystąpienie sytuacji upicia w ciągu ostatnich 30 dni przed terminem badania. Około 0% osób we wszystkich kategoriach wiekowych nie miało takiej sytuacji w ostatnim czasie, chociaż największy odsetek osób, którzy wypili zbyt dużo alkoholu znajdował się wśród osób w wieku od 30 do 3 lat. Kolejną kategorią osób były najmłodsze, czyli mające od 1 do 2 lat, wśród których 10% przyznało się do takiej sytuacji. Marginalny odsetek badanych upił się więcej niż 3 razy w ciągu 30 dni. Tabela 13 Sytuacja upicia w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Mężczyzna Kobieta Nigdy 8 8 2 5 1 8 3 1 2 razy 10 13 2 5 5 3 5 razy 0 3 3 1 5 2 2 razy 0 0 1 1 0 1 0 10 1 razy 0 0 0 0 0 0 0 20 3 razy 1 0 0 0 0 1 0 0 razy lub więcej 0 0 0 0 0 0 0 Źródło: Badania PAPI, N = 03 2
Tabela 1 Sytuacja upicia kiedykolwiek w życiu (dane w %) 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Mężczyzna Kobieta Nigdy 32 3 3 33 2 3 1 2 razy 0 3 3 2 31 3 3 5 razy 1 1 1 21 1 razy 10 10 1 razy 3 5 1 2 8 0 20 3 razy 2 2 1 3 3 3 0 razy lub więcej 3 3 5 2 2 0 Źródło: Badania PAPI, N = 10 Sposób używania alkoholu charakteryzuje w większym stopniu ilość sytuacji upicia po alkoholu w życiu, ponieważ analizowany przez respondentów okres jest znacznie dłuższy niż ostatni miesiąc. Brak sytuacji wypicia zbyt dużej ilości alkoholu był wskazywany średnio przez 30% respondentów, z czego najmniej osób w kategorii wiekowej 1 2 lat (20%), nie wypiło zbyt dużo alkoholu nigdy. Należy podkreślić, iż odpowiedzi respondentów są zbliżone do pytania związanego z krótszym okresem, który analizują, jednakże od 5% do 10% respondentów wskazywało, iż upijało się więcej razy niż 10 w przeciągu swojego życia. Ważnym wskaźnikiem związanym z procesem picia jest wiek inicjacji alkoholowej, który wśród największej liczby respondentów kształtuje się na przełomie 1 i roku życia. Niepokojące są deklaracje ¼ osób, wskazujących na inicjację w wieku 13 15 lat, czyli w trakcie gimnazjum. Wykres 1 Wiek pierwszego spożycia alkoholu (dane w %) 3 2 2 35 Do roku życia Między 13, a 15 rokiem życia Między 1, a rokiem życia Między 18, a 1 rokiem życia Między 20, a 2 rokiem życia Powyżej 2 roku życia Źródło: Badania PAPI, N = 15 30
Odsetek osób spożywających alkohol w ciągu ostatniego miesiąca przed terminem badania został skorelowany z obszarem zamieszkania respondentów i należy podkreślić, iż w poszczególnych powiatach istnieje zróżnicowanie w zakresie spożycia alkoholu. Ilość osób deklarujących wypicie alkoholu więcej niż 1 razy w ciągu 30 dni jest najwyższa w powiatach świebodzińskim, krośnieńskim, międzyrzeckim, gorzowskim i mieście Gorzów Wielkopolski. Średnie spożycia od 3 do 15 razy w ciągu 30 dni wynoszą od 0% do około 0% we wszystkich powiatach. Można jednakże zauważyć największy odsetek osób wypijających małe ilości alkoholu (średnio 1 lub 2 razy w ciągu 30 dni) w powiatach gorzowskim, strzelecko-drezdeneckim, żagańskim oraz świebodzińskim. Obecność dwóch powiatów w obszarze respondentów deklarujących najczęstsze picie alkoholu i deklarujących najrzadsze może dziwić, chociaż nie powinna, ponieważ świadczy o zróżnicowaniu społecznym istniejącym na badanych terenach i może wskazywać występowanie w większym stopniu pewnych problemów społecznych. Wykres 20 Spożycie alkoholu w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) Miasto Zielona Góra Żarski Żagański Zielonogórski Wschowski Świebodziński Nowosolski Krośnieński Miasto Gorzów Wielkopolski Sulęciński Strzelecko- drezdenecki Słubicki Międzyrzecki Gorzowski 2 31 25 3 31 31 31 30 20 53 2 3 0 2 31 20 0 3 2 15 10 2 0 35 8 15 13 0 10 18 0 15 0 30 0 0 0 0 25 0 23 0 0 11 50 0 13 20 0 18 18 0 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% 1-2 razy 3-5 razy - 15 razy 1-30 razy Powyżej 30 razy Brak spożycia Źródło: Badania PAPI, N = 20 31
Środki psychoaktywne w świadomości mieszkańców Świadomość mieszkańców województwa lubuskiego odnośnie istnienia poszczególnych rodzajów narkotyków została szczegółowo zbadania i skorelowana ze stopniem używania narkotyków przez osoby ankietowane. Jednakże należy również zwrócić uwagę na ilość osób przyznających się do zażywania narkotyków w badaniach ogólnopolskich. Zgodnie z danymi zaprezentowanymi w Diagnozie społecznej 2015, 1,3% osób przyznaje się do zażywania narkotyków. Na pytanie związane z próbowaniem narkotyków odpowiedziało pozytywnie 3,5% osób w wieku do 2 lat oraz 3,3% osób w wieku 25 3 lata. Odsetek użytkowników narkotyków wśród osób od 35 roku życia wynosi 1%, a powyżej lat już jedynie 0,3% 2. Porównując powyższe dane z tymi uzyskanymi w toku realizowanego badania należy podkreślić ich zbieżność. Średnio od 1% do 2% respondentów przyznało się do zażywania narkotyków. Niepokoi odsetek 3% osób zażywających dopalacze, przy czym poziom świadomości ich istnienia wynosi prawie 100%. Wśród respondentów istnieje wysoki odsetek osób, które zażywały marihuanę albo haszysz (%) i należy podkreślić, iż jest to najczęściej zażywany narkotyk. Wykres 21 Odsetek słyszących o narkotykach oraz biorących narkotyki (dane w %) 100 80 0 0 20 0 8 8 2 2 5 3 2 5 23 33 1 88 1 8 1 1 1 2 2 2 3 Używałem narkotyku Używałem narkotyku Słyszałem o narkotyku Źródło: Badania PAPI, N = 23 2 Czapiński J, Panek T., Diagnoza społeczna 2015, Warszawa 2015, str. 281 32
Rozważając szczegółowo proces używania substancji psychoaktywnych należy podkreślić, iż marginalny odsetek mieszkańców wskazuje na zażywanie narkotyków i innych substancji w ciągu 30 dni przed wzięciem udziału w badaniu. Należy wskazać odsetek 11% osób, które kiedykolwiek w życiu próbowały marihuany i w tych wartościach mogą się mieścić osoby próbujące tylko raz tego narkotyku oraz takie, które zażywały go częściej. Jedynie 2 % osób wskazało używanie marihuany w ciągu ostatnich 30 dni. Rozważając używanie przez respondentów leków należy wskazać, iż 23% osób używało różnego rodzaju leków w ciągu ostatnich 30 dni. Należy się zastanowić nad zasadnością używania leków przez mieszkańców i postawić pytanie czy leki nie są nadużywane, gdyż, jako substancje mogą również prowadzić do uzależnienia. Wykres Używanie substancji psychoaktywnych (dane w %) Substancje wziewne (np. kleje, rozpuszczalniki, gazy) Sterydy anaboliczne Grzyby halucynonenne Bieluń dziędzierzawa lub inne rośliny trujące Barszcz sosnowskiego Heroina lub metadon Kokaina lub crack Ecstasy Inne leki (np. przeciwbólowe, wykrztuśne) Leki nasenne i uspokajające Amfetamina LSD Dopalacze Marihuana lub haszysz 8 8 8 5 8 88 1 1 1 10 10 1 10 13 1 15 1 1 2 11 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nie, nigdy Tak, w ciągu ostatnich 30 dni Tak, kiedykolwiek w życiu Źródło: Badania PAPI, N = 23 Respondentów zapytano o powody używania substancji psychoaktywnych i należy podkreślić, że tożsama ilość kobiet jak i mężczyzn wskazała, jako powód chęć odprężenia się, poczucia szczęśliwym. Niniejsze czynniki były również wskazywane przez osoby używające alkoholu i można uznać, że są najbardziej powszechnymi determinantami używania narkotyków. Około 1/5 osób badanych zażywała substancje psychoaktywne w celi lepszej zabawy, co świadczy o ich wykorzystywaniu podczas dyskotek oraz wyjść towarzyskich. Zdecydowanie mniejszy odsetek osób badanych zażywa substancje w celu zapomnienia o problemach, a niniejszy powód może być jednym z czynników determinujących możliwość uzależnienia. 33
Wykres 23 Powody używania substancji psychoaktywnych (dane w %) 0 35 30 20 25 20 15 10 5 0 18 1 13 1 20 18 W celu odprężenia Aby poczuć się szczęśliwym Aby zapomnieć o problemach Aby się świetnie bawić Mężczyzna Kobieta Źródło: Badania PAPI, N = 385 Wykres 2 Wiek pierwszego skorzystania ze środków psychoaktywnych (dane w %) 1 2 5 3 1 8 Do roku życia Między 13, a 15 rokiem życia Między 1, a rokiem życia Między 18, a 1 rokiem życia Między 20, a 2 rokiem życia Powyżej 2 roku życia Nigdy nie korzystałem Źródło: Badania PAPI, N = 18 Rozważając wiek pierwszego użycia środka psychoaktywnego, należy podkreślić, iż najczęściej mieszkańcy sięgają po te substancje w wieku od 1 do 1 roku życia. Marginalny odsetek badanych 3
próbował narkotyków i innych substancji wcześniej. Należy również podkreślić, iż 8% osób nie korzystało z substancji psychoaktywnych. Analizując proces korzystania i kupna najczęściej stosowanego narkotyku, jakim jest marihuana, należy podkreślić, iż od 30% do 50% respondentów nie ma wiedzy w zakresie możliwości oceny łatwości kupna narkotyku albo uważa, iż jest to niemożliwe. Jednakże w powiatach świebodzińskim, słubickim i gorzowskim jest znaczny odsetek osób oceniających, iż istnieje znaczna łatwość w zakresie zakupu marihuany. Trudności jej zakupu dostrzegają przede wszystkim mieszkańcy powiatu nowosolskiego, zielonogórskiego i żarskiego. Niniejszy podział wynika z subiektywnych ocen badanych osób i nie może być traktowany, jako skala obrazująca używanie marihuany na danym obszarze terytorialnym. Wykres 25 Ocena stopnia trudność kupna marihuany (dane w %) Miasto Zielona Góra Żarski Żagański Zielonogórski Wschowski Świebodziński Nowosolski Krośnieński Miasto Gorzów Wielkopolski Sulęciński Strzelecko- drezdenecki Słubicki Międzyrzecki Gorzowski 3 0 13 8 0 13 15 0 18 55 2 3 8 13 8 50 5 15 5 13 23 32 21 25 33 1 30 31 35 1 20 8 15 1 20 0 21 5 5 0 2 13 8 5 0 0 0 30 1 11 0 33 2 31 25 3 0 33 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Niemożliwe Bardzo trudne Raczej trudne Raczej łatwe Bardzo łatwe Nie wiem Źródło: Badania PAPI, N = 20 Duży niepokój w zakresie używania środków psychoaktywnych przez mieszkańców wzbudzają dopalacze, które wywołują bardzo negatywne konsekwencje zdrowotne oraz prowadzą często do śmierci. Należy podkreślić, iż znacznie większy odsetek osób badanych nie wie gdzie można byłoby kupić dopalacze. Łatwość w zakresie zakupu deklarują mieszkańcy powiatu krośnieńskiego, świebodzińskiego, strzelecko-drezdeneckiego oraz słubickiego i Miasta Gorzów Wielkopolski. Należałoby zastanowić się nad przyczynami wyższego odsetka osób w powiatach, które nie deklarowały takiego stanu rzeczy w stosunku do możliwości związanych z zakupem marihuany. Podsumowując wskazania osób, które uważają, iż zakup dopalaczy jest trudny, warto zauważyć, że takie deklaracje zostały wypowiedziane przez około 30% respondentów. Podsumowując, ilość osób 35
wskazujących na trudność w nabyciu dopalaczy oraz brak możliwości zakupu środków psychoaktywnych można wskazać, że pomimo intensywności nagłośnienia tego problemu, dopalacze w świadomości mieszkańców nie są jednak łatwe do kupienia. Wykres 2 Ocena stopnia trudność kupna dopalaczy (dane w %) Miasto Zielona Góra Żarski Żagański Zielonogórski Wschowski Świebodziński Nowosolski Krośnieński Miasto Gorzów Wielkopolski Sulęciński Strzelecko- drezdenecki Słubicki Międzyrzecki Gorzowski 3 3 0 13 21 10 0 13 15 0 11 5 18 55 5 1 10 5 11 1 35 10 88 8 0 8 1 28 13 20 20 52 1 10 2 10 0 020 2 20 5 3 8 0 3 1 3 3 30 5 30 1 8 8 0 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Niemożliwe Bardzo trudne Raczej trudne Raczej łatwe Bardzo łatwe Nie wiem Źródło: Badania PAPI, N = 20 Respondenci zostali poproszeni o ocenę dostępności substancji psychoaktywnych w środowisku lokalnym. Dane uzyskane w trakcie badania zostały skorelowane z poszczególnymi powiatami, tak aby ukazać możliwe zależności i porównać poszczególne substancje pomiędzy sobą, w zakresie łatwości ich zakupu. Dane podane poniżej to średnia ilości osób uważających, iż dany zakup jest łatwy (bliżej cyfry ) i trudny (bliżej cyfry 1). Najbardziej dostępnym środkiem są papierosy, które osiągają wraz z alkoholem wartość zbliżoną do cyfry 5, co oznacza, że w ujęciu średniej ocen są powszechnie dostępne. Respondenci odnosili się również do dostępności leków, ze względu na to, iż mogą one również prowadzić do uzależnienia, w szczególności, gdy są przyjmowane na tak powszechne dolegliwości, jak ból głowy albo rozwiązują problemy ze spaniem, jak środki nasenne. Możliwość zakupu leków jest oceniana na raczej łatwą, co z jednej strony należy ocenić pozytywnie, jako łatwy dostęp do środków rozwiązujących konkretne problemy medyczne, a z drugiej strony, jako możliwość zbyt łatwego sięgania po te substancje w sytuacji wystąpienia problemów. 3
Dostępność dopalaczy i narkotyków oceniania jest podobnie i w zależności od powiatu, w subiektywnych opiniach respondentów są one trudno dostępne (powiat wschowski, żarski, nowosolski, międzyrzecki) albo łatwo dostępne (świebodziński, żagański, słubicki). Wykres 2 Dostępność substancji psychoaktywnych w środowisku lokalnym (dane w %),00 5,00,00 3,00 2,00 1,00,00 Alkohol Papierosy Narkotyki Leki Dopalacze Źródło: Badania PAPI, N = 23 Wykres 28 Atrakcyjność środka psychoaktywnego podczas zabawy (dane w %) 2,0 2,0 2,50 2,30 2,10 1,0 1,0 1,50 Mężczyzna Kobieta Ogółem Gra w kasynie Marihuana Mocniejsze narkotyki Ekskluzywny papieros Hasz Bardziej bezpieczny dopalacz Dobry alkohol Inny środek Źródło: Badania PAPI, N = 23 3
Rozważając atrakcyjność środka psychoaktywnego w momencie zabawy należy wskazać, iż największą atrakcyjnością cieszy się dobry alkohol, który najczęściej wskazywany był na pierwszym miejscu, a następnie gra w kasynie, ekskluzywny papieros i marihuana. Internet i telefon w użytkowaniu przez mieszkańców W badaniu założona została konieczność dokładnego rozpoznania stopnia używania telefonu i internetu przez mieszkańców województwa lubuskiego. Wynika to z możliwości uzależnienia się od środków przekazu, którymi stały się smartfony i internet, zawierający w sobie więcej możliwości rozrywki niż pozostałe narzędzia wizualne. Przedstawiając wyniki odnośnie korzystania z internetu i telefonu należy podkreślić, iż częstotliwość obsługi internetu jest uzależniona od wieku respondentów. Najmłodsze osoby zdecydowanie najczęściej korzystają z internetu codziennie. Jednakże niniejsza kategoria użytkowników została podzielona na jednostki korzystające do godzin oraz powyżej godzin. W obu tych kategoriach przeważają osoby w wieku 1 2 lat. Należy podkreślić, iż codziennie przy internecie spędza czas ponad 5% młodych mieszkańców województwa lubuskiego. W pozostałych kategoriach wiekowych stopień osób codziennie wykonujących czynności w internecie spada do około 35% 0%. Warto wskazać, iż około 1/5 respondentów w wieku 0 5 lat nie korzysta w ogóle z internetu. Analizując dane, warto zwrócić jeszcze uwagę na osoby korzystające z internetu głównie w dni powszednie oraz w weekendy. Pierwsza grupa osób jest obecna we wszystkich kategoriach wiekowych w około 15%, a druga stanowi około 10% użytkowników w każdej kategorii wiekowej. Niniejsze osoby korzystają z internetu w ściśle określonych sprawach i raczej nie można wskazać, aby mogły się uzależnić. 38
Wykres 2 Korzystanie w ciągu tygodnia z internetu (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 50% 0% 1 5 5 15 10 10 15 18 1 35 51 3 11 11 1 35 2 15 2 30% 35 20% 10% 0% 31 20 23 13 13 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Raz na jakiś czas Codziennie (do godzin) Codziennie (powyżej godzin) Głównie w dni powszednie Głównie w weekendy Nigdy Źródło: Badania PAPI, N = 23 Możliwość uzależnienia dotyczy również smartfonów, które obecnie coraz częściej zastępują radio, telewizję, konsolę do gier i komputer. Zapewnienie na tym urządzeniu wszystkich rozwiązań multimedialnych sprawia, iż mieszkańcom coraz trudniej jest żyć bez dostępu do narzędzia, które potrafi dostarczyć wszystkie potrzebne informacje. Jest to szczególnie uciążliwe wtedy, gdy użytkownicy korzystają z wielu aplikacji internetowych, a także komunikatorów, pozwalających na obniżenie kosztów połączeń oraz wymianę informacji. Około 0% respondentów w wieku 1 2 lat korzysta codziennie ze smartfonów, a w pozostałych kategoriach ten odsetek wynosi około 0%, spadając do 50% w odniesieniu do kategorii osób w wieku 0-5 lat. Warto zauważyć, iż liczba osób w ogóle niekorzystających z telefonu lub smartfona, nie występuje wśród osób do 5 roku życia, a wśród osób w wieku od 0 do 5 lat wynosi około 10%. Jest to zdecydowanie niższy wskaźnik niż w odniesieniu do użytkowania internetu. Rozważając możliwość uzależnienia się od smartfona, należy założyć duże prawdopodobieństwo jego wystąpienia wśród osób w kategorii wiekowej 1 2 lat, którzy w bardzo dużym stopniu używają tego narzędzia codziennie. 3
Wykres 30 Korzystanie w ciągu tygodnia z telefonu/smartfona (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 30 1 0 2 8 10 13 8 11 8 1 8 11 11 50% 0% 5 5 53 30% 20% 10% 0% 23 1 18 20 10 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Raz na jakiś czas Codziennie (do godzin) Codziennie (powyżej godzin) Głównie w dni powszednie Głównie w weekendy Nigdy Źródło: Badania PAPI, N = 23 Aktywność osób korzystających z internetu bardzo często koncentruje się na używaniu komunikatorów internetowych oraz facebooka. Można przyjąć, iż wśród osób deklarujących spędzanie ponad 8 godzin dziennie korzystając z internetu, jest bardzo wiele takich, które przeglądają facebooka i rozmawiają poprzez komunikatory służące do przesyłania wiadomości. W pewnym stopniu wyparły one komunikację SMS-ową oraz telefoniczną. Najczęściej z facebooka i komunikatorów korzystają osoby w wieku do 2 lat, wśród których nie występują osoby, które nie korzystałyby chociażby z jednego rozwiązania. Bardzo aktywną grupą są również osoby powyżej 0 roku życia, spośród których około 50% korzysta codziennie z tych rozwiązań, ale w niniejszej kategorii wiekowej odnotowuje się również znaczną ilość osób niekorzystających z tych rozwiązań, która wynosi około 0%. Należy podkreślić, iż liczba osób niekorzystających z komunikatorów oraz portali społecznościowych wzrasta wraz z wiekiem, a około 1/ spośród badanych jedynie raz na jakiś czas korzysta z przedstawionych rozwiązań. Ważna do podkreślenia jest sytuacja związana z możliwością uzależnienia się od facebooka i należy wskazać, iż niniejszy problem cały czas narasta. Coraz więcej osób systematycznie w ciągu dnia obserwuje, co się dzieje na portalu społecznościowym, reagując na przypomnienia wysyłane przez aplikacje. Niniejsze zachowania mogą prowadzić do uzależnienia, dlatego należy prowadzić działania uświadamiające mieszkańców o tym, że od portali społecznościowych można się uzależnić. 0
Wykres 31 Korzystanie w ciągu tygodnia z facebooka oraz komunikatorów internetowych (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 50% 0% 2 1 51 8 11 3 35 2 30 3 5 13 0 1 2 30 2 30% 3 20% 10% 0% 1 25 25 2 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Raz na jakiś czas Codziennie (do godzin) Codziennie (powyżej godzin) Głównie w dni powszednie Głównie w weekendy Nigdy Źródło: Badania PAPI, N = 23 Mniejsza populacja mieszkańców korzysta z gier online, ponieważ około 1/5 osób badanych w kategorii wiekowej 1 3 lat spędza tak swój czas wolny. Liczba użytkowników spada wśród osób mających pomiędzy 0, a 5 lat. Jednakże warto zauważyć wzrastającą liczbę użytkowników wśród najstarszych respondentów, spośród których 1/3 codziennie gra w gry online. Jest to bardzo duży odsetek, biorąc pod uwagę, iż 50% osób w tej kategorii wiekowej w ogóle nie korzysta z tego typu rozwiązań. Ponadto ilość stałych użytkowników jest najwyższa spośród wszystkich grup wiekowych. Niniejsze dane należy skorelować z liczebnością osób grających w gry, w których wygrywa się pieniądze. Determinują one większą możliwość uzależnienia, a współczynnik osób najstarszych wśród codziennych graczy jest najwyższy i wynosi około 20%. W pozostałych kategoriach wiekowych oscyluje w okolicach 15%. 1
Wykres 32 Korzystanie w ciągu tygodnia z gier online (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0 8 5 50 0% 50% 0% 30% 20% 10 5 13 1 3 21 15 15 20 33 10% 0% 18 1 18 15 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Raz na jakiś czas Codziennie (do godzin) Codziennie (powyżej godzin) Głównie w dni powszednie Głównie w weekendy Nigdy Źródło: Badania PAPI, N = 23 Wykres 33 Korzystanie w ciągu tygodnia z gier, w których wygrywa się pieniądze (dane w %) 100% 0% 80% 0% 5 58 5 0 5 0% 50% 0% 30% 20% 10% 0% 3 5 5 2 1 5 2 2 1 11 10 18 11 1 1 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Raz na jakiś czas Codziennie (do godzin) Codziennie (powyżej godzin) Głównie w dni powszednie Głównie w weekendy Nigdy Źródło: Badania PAPI, N = 23 Uzależnienie może przejawiać się również w korzystaniu z portali zakupowych, które ułatwiają podejmowanie decyzji o zakupie i zwiększają możliwość zadłużenia się, ze względu na umożliwienie późniejszej zapłaty za podjęte decyzje zakupowe. W związku z rozwojem internetowych kredytów, które umożliwiają sfinansowanie zakupów w ciągu kilku minut, ryzyko zadłużenia się wzrosło. Korelując 2
to z modą na pokazywanie własnego wyglądu, między innymi poprzez selfie oraz odwołując się do premiowania przez społeczeństwo osób dobrze wyglądających, łatwość kupowania przez internet może również uzależniać. Analizując odpowiedzi respondentów należy podkreślić, iż około 5% 50% respondentów dokonuje zakupów raz na jakiś czas w internecie, a 1/5 nie korzysta w ogóle z portali zakupowych. Wskaźnik osób niezainteresowanych taką formą dokonywania zakupów rośnie wśród osób powyżej 0 roku życia do 0%, a ilość osób dokonujących zakupów raz na jakiś czas wynosi około 20%. Niniejsza kategoria wiekowa zdecydowanie częściej niż pozostałe codziennie korzysta z portali zakupowych, najprawdopodobniej śledząc nowe produkty. Należałoby zastanowić się nad zachowaniami podejmowanymi przez tę kategorię respondentów, ponieważ ich aktywność internetowa w tym zakresie jest ciekawa. Warto również podkreślić, iż około 20% spośród osób reprezentujących najmłodszą kategorię badanych, spędza czas w ciągu tygodnia na korzystaniu z portali zakupowych. Wykres 3 Korzystanie w ciągu tygodnia z portali zakupowych (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 50% 0% 30% 20% 10% 2 30 33 3 8 8 5 5 1 2 2 8 3 2 1 1 3 11 8 1 2 2 0% 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Raz na jakiś czas Codziennie (do godzin) Codziennie (powyżej godzin) Głównie w dni powszednie Głównie w weekendy Nigdy Źródło: Badania PAPI, N = 23 W celu zbadania możliwej skali uzależnienia od internetu oraz aplikacji internetowych, portali społecznościowych i komunikatorów, poproszono respondentów o ustosunkowanie się do zachowań związanych z korzystaniem z powyższych rozwiązań. Uzyskane wyniki pozwalają wskazać, iż około 50% respondentów źle się czuje, gdy nie może skorzystać z telefonu. Mniejsza liczba osób sprawdza aktualności na smartfonie podczas spotkań z osobami bliskimi i należy podkreślić, że 1/5 badanych robi to zdecydowanie często. Ważne do 3
zauważenia jest, iż 1/3 respondentów zawsze sprawdza czy ma przy sobie telefon, a w stosunku do takiej samej liczebności osób, osoby bliskie zaczynają zwracać uwagę, że korzystanie przez nich z tego medium jest zbyt częste. Jednakże poproszono respondentów o odniesienie się również do pytań oceniających możliwość korzystania z komunikatora internetowego oraz gier i należy podkreślić, że około 0% badanych nie uważa smartfonów i gier za stratę cennego czasu. Wykres 35 Odniesienie do zachowań związanych z korzystaniem z internetu (dane w %) Podczas spotkań z osobami bliskimi, sprawdzam na telefonie/smartfonie aktualności oraz to co się 20 1 1 1 32 Źle się czuję, gdy nie mogę skorzystać z telefonu/smartfona 2 20 1 1 21 Zawsze sprawdzam czy mam przy sobie telefon/smartfon 33 2 15 Osoby mi bliskie mówią, że za dużo czasu spędzam korzystając z komunikatorów internetowych/ grając 15 1 1 38 Źle się czuję, gdy nie mogę skorzystać z komunikatora internetowego/ pograć w gry komputerowe 1 18 13 3 Uważam, że telefon/smartfon to strata cennego czasu. 1 2 21 Sądzę, że komunikatory internetowe/gry są zupełnie nieprzydatne. 1 25 2 18 Uważam, że spędzam za dużo czasu korzystając z komunikatorów internetowych/grając w gry 1 2 1 32 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Zdecydowanie się zgadzam Raczej się zgadzam Ani się zgadzam, ani się nie zgadzam Raczej się nie zgadzam Zdecydowanie się nie zgadzam Źródło: Badania PAPI, N = 23 Rozpatrując uzależnienia, ważnym czynnikiem staje się świadomość własnego zachowania jako osoby nadużywającej smartfonów. Biorąc pod uwagę odpowiedzi mieszkańców w zakresie oceny czasu spędzanego na korzystaniu z gier i komunikatorów internetowych, należy wskazać, iż około 50% uważa, że nie spędza za dużo czasu, a tylko 1/5 respondentów zdecydowanie zgadza się z tym określeniem. W celu pełnego wyjaśnienia opisywanych zachowań należałoby przeprowadzić bardziej szczegółowe badania, ale na problem smartfonów i internetu w kontekście uzależnień, należy położyć szczególny nacisk. Rozpatrując kontekst internetu należy wspomnieć o pracy, która również uzależnia i sprawia, że osoby koncentrują się na osiąganiu celów zawodowych, zapominają o rodzinie i innych wartościach. Respondentów zapytano o czas przeznaczany na pracę, koncentrację na wykonywanych zadaniach,
myślenie o pracy w czasie wolnym oraz podejmowanie się większej ilości zadań niż to konieczne. Niniejsze zachowania mogą świadczyć o uzależnieniu osoby i należy wspomnieć, iż około 20% osób zdecydowanie realizuje wymienione powyżej zadania. Najmniej badanych zostaje w pracy, w momencie gdy współpracownicy namawiają daną osobę do wyjścia (silna determinanta uzależnienia), a najwięcej osób, ponieważ zdecydowanie około 1/3, podejmuje się znacznie większej ilości zadań niż jest w stanie wykonać. Warto podkreślić problemy z rozluźnieniem po pracy, które występują u 3% respondentów, co może korzystnie wpływać na uzależnienie od substancji psychoaktywnych, w szczególności alkoholu. Taki stan rzeczy może wywoływać spożywanie alkoholu w znacznych ilościach w trakcie weekendu, tak, aby odreagować stres związany z trudami dnia codziennego. Analizę można zakończyć wskazaniem mieszkańców, którzy w 50% czują się winni, gdy nad czymś nie pracują. Niniejsza opinia badanych osób może zostać uznana za fakt świadczący o uzależnieniu od pracy. Liczba tak wskazujących osób wynosi około 20% mieszkańców. Wykres 3 Odniesienie do zachowań związanych z wykonywanie pracy (dane w %) Poświęcam więcej czasu na pracę, niż na inne, ważne czynności (spotkania z przyjaciółmi, relacje Gdy zagłębiam się w pracę nad jakimś projektem, zapominam o całym świecie. 20 21 23 1 18 1 1 1 Trudno mi rozluźnić się po pracy. 20 18 21 Zauważam, że zostaję w pracy, gdy moi współpracownicy namawiają mnie do wyjścia. Poświęcam wiele czasu na obmyślanie i planowanie przyszłych zadań, zaniedbując tu i teraz. 1 1 2 20 1 31 20 Czuję się winny, gdy nad czymś nie pracuję. 1 31 15 15 20 Podejmuję się znacznie większej ilości zadań, niż jestem w stanie wykonać 28 2 15 1 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Zdecydowanie się zgadzam Raczej się zgadzam Ani się zgadzam, ani się nie zgadzam Raczej się nie zgadzam Zdecydowanie się nie zgadzam Źródło: Badania PAPI, N = 23 Korzystanie z hazardu Analizując korzystanie z hazardu wśród społeczeństwa polskiego należy przytoczyć wyniki badań przeprowadzonych przez Centrum Badania Opinii Społecznej, z których wynika, iż w gry na pieniądze grało 3% Polaków w wieku powyżej 15 lat. Spośród tych gier największą popularnością cieszyło się lotto oraz inne gry organizowane przez Totalizator Sportowy (2,8%), zdrapki cieszące się 5
popularnością na poziomie 13,3%, loterie i konkursy SMS-owe (,%) oraz gry na automatach (,5%). Badania wykonane testem screeningowym sugerują uzależnienie od gier u 5,3% ogółu Polaków. Analizując dane należy również rozróżnić zagrożenie od hazardu wśród ogółu społeczeństwa oraz wśród graczy. W pierwszym przypadku ryzyko uzależnienia jest bardzo niskie i wynosi około 5%, przy czym niskie prawdopodobieństwo ryzyka wynosi 3,%. Należy podkreślić, iż 5,8% spośród ogółu społeczeństwa nie grało w gry hazardowe na rok przed wykonaniem badania przez CBOS. Wykazując stopień uzależnienia od hazardu wśród graczy należy podkreślić, iż 8,3% osób nie ma problemu z uzależnieniem, a problem z hazardem dotyczy około 2% graczy. Jednakże zagrożonych uzależnieniem w stopniu niskim jest 11,% graczy 3. Wykres 3 Częstotliwość obstawiania pieniędzy (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 50% 0% 30% 20% 10% 0% 20 21 0 30 02 10 5 10 11 13 1 1 15 15 11 2 1 5 0 3 1-2 lat 30-3 lat 0 - lat 50-5 lat 0-5 lat Nie obstawiałem Raz w miesiącu Od jednego do trzech razy w tygodniu Rzadziej niż raz w miesiącu Od dwóch do czterech razy w miesiącu Powyżej trzech razy w tygodniu Źródło: Badania PAPI, N = 23 Wyniki przeprowadzonego badania w województwie lubuskim są zbieżne z danymi zaprezentowanymi przez CBOS, ponieważ odsetek osób nieobstawiających pieniędzy wynosi około 0% respondentów we wszystkich kategoriach wiekowych. Istnieje niski odsetek osób grających w gry, w których można wygrać pieniądze, częściej niż trzy razy w tygodniu. Występuje on jedynie wśród osób powyżej 0 roku życia, jednakże wynosi tylko 2%. Najczęściej badani mieszkańcy grają 3 Komunikat z badań CBOS nr /2015 Pracoholicy, siecioholicy, hazardziści. Uzależnienia od zachowań
rzadziej niż raz w miesiącu oraz od dwóch do czterech razy w miesiącu. Szczególnie taka częstotliwość grania jest najpopularniejsza wśród osób w wieku 1-2 lat. Wykres 38 Częstotliwość obstawiania pieniędzy (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 50% 0% 30% 20% 10% 0% 0 31 1 0 1 1 13 0 1 3 13 8 Gry na maszynach Gry karciane Loterie (np. zdrapki, bingo, keno) 2 58 Zakłady bukmacherskie 2 2 Lotto Nie obstawiałem Raz w miesiącu Od jednego do trzech razy w tygodniu Rzadziej niż raz w miesiącu Od dwóch do czterech razy w miesiącu Powyżej trzech razy w tygodniu Źródło: Badania PAPI, N = 18 Rozważając sposób gry i obstawiania pieniędzy przez większość mieszkańców województwa lubuskiego należy wskazać, iż najpopularniejszymi formami gry są loterie, czyli zdrapki i inne gry oraz lotto, w które gra najwięcej respondentów. Najwięcej respondentów gra w lotto raz w miesiącu oraz rzadziej niż raz w miesiącu. Taki sam odsetek osób przeznacza środki na różnego rodzaju loterie i zdrapki. Inne formy obstawiania pieniędzy cieszą się popularnością wśród maksymalnie 20% mieszkańców. Najmniejszą popularnością wyróżniają się gry karciane, ale można założyć, iż więcej osób gra w nie za pośrednictwem internetu, gdyż w taki sposób można łatwo obstawić pieniądze. Ważnym kryterium obstawiania pieniędzy jest wiek inicjacji w grach hazardowych. Największy odsetek mieszkańców obstawił pierwsze pieniądze w wieku od 18 do 1 lat, ale około 20% osób spotkało się z hazardem przed ukończeniem 15 roku życia. Z wypowiedzi respondentów wynika, że była to najczęściej gra w lotto i zdrapki, w związku z tym można uznać, iż niniejsze gry są najczęściej pierwszymi, w które grają najmłodsi mieszkańcy województwa lubuskiego. Biorąc pod uwagę liczebność osób obstawiających pieniądze przed 18 rokiem życia, kształtuje się ona na poziomie 0% społeczności.
Wykres 3 Wiek pierwszego obstawienia pieniędzy (dane w %) 15 1 20 35 Do roku życia Między 13, a 15 rokiem życia Między 1, a rokiem życia Między 18, a 1 rokiem życia Między 20, a 2 rokiem życia Powyżej 2 roku życia Źródło: Badania PAPI, N = 1 Zakupy, jako sposób spędzania wolnego czasu Zakupy mogą stanowić formą spędzania wolnego czasu, dlatego też liczba osób spędzających wolny czas w galeriach handlowych wzrasta. Dostrzegalne to jest szczególnie w weekendy, a wzrost liczby osób spędzających czas w galeriach można dostrzec na przykładzie obserwacji uczestniczącej prowadzonej w galerii zielonogórskiej oraz gorzowskiej, czyli w dwóch stolicach województwa lubuskiego. Mieszkańcy biorący udział w badaniu również wskazywali, iż częściej dokonują zakupów w weekendy niż w ciągu dni powszednich. Jednakże największy odsetek z nich, raz na jakiś czas dokonuje zakupów i traktuje je, jako sposób spędzania wolnego czasu. Poprzez określenie częstotliwości dokonywania zakupów starano się uzyskać informacje o możliwej skali zagrożenia uzależnieniem od robienia zakupów. Osoby, które codziennie spędzają czas w galerii są bardziej podatne na uzależnienie od zakupów, a zgodnie z danymi uzyskanymi w toku prowadzonych badań, dotyczy to około % osób, spośród których 3% stwierdziło, że na zakupy, rozumiane, jako dokonywane w galeriach handlowych, punktach handlowych oraz przez internet, poświęca więcej niż godziny dziennie. Należy również podkreślić, iż 1/10 respondentów nie udaje się na zakupy dla przyjemności, co może wynikać z braku środków finansowych albo nie traktowania dokonywanych zakupów, jako sposobu dobrego spędzenia wolnego czasu. 8
Wykres 0 Częstotliwość dokonywania zakupów (dane w %) 11 11 5 3 1 Raz na jakiś czas Codziennie (średnio do godzin dziennie) Codziennie (średnio powyżej godzin dziennie) Głównie w dni powszednie Głównie w weekendy Nigdy Źródło: Badania PAPI, N = 23 Analizując wypowiedzi respondentów odnoszące się do oceny poglądów związanych z zakupami, należy podkreślić, iż około 50% badanych postrzega zakupy, jako proces ograniczony do zaspokojenia podstawowych potrzeb, a około 0% traktuje je, jako dobry sposób na spędzenie czasu. Wykres 1 Opinie na temat dokonywania zakupów (dane w %) Sądzę, że zakupy, poza niezbędnymi artykułami, są zupełnie zbędne 28 23 15 Osoby mi bliskie mówią, że za dużo czasu spędzam robiąc zakupy 1 11 11 2 Źle się czuję, gdy nie mogę pójść na zakupy 1 2 10 11 0 Uważam, że spędzam za dużo czasu robiąc zakupy 20 21 13 3 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Zdecydowanie się zgadzam Raczej się zgadzam Ani się zgadzam, ani się nie zgadzam Raczej się nie zgadzam Zdecydowanie się nie zgadzam Źródło: Badania PAPI, N = 23
Postrzeganie różnych form zachowań przez mieszkańców W toku realizowanego badania poproszono respondentów o odniesienie się do szkodliwości podejmowanych przez nich zachowań związanych z korzystaniem z substancji psychoaktywnych. W powyższej treści raportu, przedstawione zostały szczegółowe dane, dotyczące używania tych substancji, jednakże bardziej zastanawiające jest, w jaki sposób mieszkańcy, szczególnie Ci niekorzystający ze środków, postrzegają związane z ich używaniem ryzyko. Według respondentów, największe ryzyko niesie ze sobą korzystanie z narkotyków i dopalaczy, które przez około 80% badanych wiążą się z bardzo dużą szkodliwością, jednakże należy podkreślić, iż odsetek osób tak oceniających ryzyko, spada w odniesieniu do używania marihuany i w przypadku tego narkotyku wynosi około 0%. Podobna liczba osób dostrzega ryzyko w zakresie spożywania alkoholu codziennie i w weekendy, ale jedynie w odniesieniu do większej ilości wypijanych ilości alkoholu. W odniesieniu do wypijanego codziennie alkoholu, w ilości 1 lub 2 porcji, jedynie 3% osób dostrzega duże ryzyko dla zdrowia, a należy podkreślić, iż systematyczność spożywania alkoholu sprzyja możliwości uzależnienia. Duża szkodliwość palenia papierosów jest dostrzegana przez 3% respondentów, a jedynie około % widzi małe ryzyko szkodliwości papierosów palonych regularnie. Jednakże palenie papierosów sporadycznie, od czasu do czasu, może oznaczać duże ryzyko szkodliwości jedynie według 33% osób, a % nie dostrzega w tym ryzyka dla zdrowia. Wykres 2 Ocena szkodliwości podejmowanych zachowań (dane w %) Próbują raz lub dwa razy LSD lub innego twardego 5 Biorą dopalacze regularnie 5 3 82 Biorą dopalacze od czasu do czasu 5 Palą marihuanę lub haszysz regularnie 3 5 Palą marihuanę lub haszysz od czasu do czasu 10 11 1 8 Wypijają 5 porcji alkoholu lub więcej w weekend 10 13 2 Wypijają lub 5 porcje alkoholu codziennie 13 10 Wypijają 1 lub 2 porcje alkoholu codziennie 21 1 20 3 Palą papierosy regularnie 11 3 3 Palą papierosy od czasu do czasu 2 33 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nie ma ryzyka Małe ryzyko Umiarkowane ryzyko Duże ryzyko Nie wiem Źródło: Badania PAPI, N = 23 50
Wykres 3 Wpływ alkoholu na różnorodne sytuacje (dane w %) Problemy finansowe 5 Problemy w stosunkach z innymi ludźmi 1 21 5 Problemy zdrowotne 1 23 3 Problemy rodzinne 3 20 Przestępstwa związane z przemocą 2 21 5 8 Inne wypadki 0 2 3 8 Wypadki drogowe 8 18 2 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% W zdecydowanie dużym stopniu W raczej dużym stopniu W ani dużym, w ani małym stopniu W raczej małym stopniu W zdecydowanie małym stopniu Źródło: Badania PAPI, N = 23 Respondentów poproszono o wymienienie współwystępujących sytuacji, które mogą zostać wywołane nadmiernym spożyciem alkoholu. Okazało się, że większość respondentów dostrzega w zdecydowanie dużym stopniu, możliwość wystąpienia problemów finansowych, zdrowotnych, rodzinnych, związanych z przemocą. Największy odsetek osób, dostrzega zależność pomiędzy wypijaniem alkoholu, a wypadkami drogowymi, co może wynikać z częstotliwości pokazywania w mediach skutków prowadzenia samochodu po alkoholu. W dużym stopniu może to również być efekt kampanii medialnych i społecznych, wskazujących na powstrzymanie się od prowadzenia samochodu po spożyciu alkoholu. 51
II CZĘŚĆ BADANIA Diagnoza używania substancji psychoaktywnych przez uczniów szkół zlokalizowanych w województwie lubuskim Metryczka przebadanych uczniów Podsumowując badanie przeprowadzone na uczniach szkół z województwa lubuskiego, należy wskazać, jaka populacja osób z poszczególnych jednostek wzięła udział w badaniu. Badaniem objętych zostało około 38% uczniów szkół gimnazjalnych oraz około 5% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Spośród tych osób 21% stanowili uczniowie liceum ogólnokształcącego, % to respondenci z techników i około % to uczęszczający do zasadniczej szkoły zawodowej. Reprezentacja uczniów z ostatniego typu szkoły była taka mała, ze względu na liczbę szkół zawodowych w województwie oraz ilość uczniów uczęszczających do placówek. Należy również podkreślić, iż w badaniu wzięło udział około 1% uczniów szkół podstawowych. Analizując płeć respondentów należy wskazać, iż ankiety wypełnione zostały przez większą liczbę mężczyzn, którzy stanowili 5% ogółu respondentów. Biorąc pod uwagę reprezentatywność uczniów z poszczególnych powiatów, najwięcej osób zostało przebadanych w powiecie gorzowskim oraz w mieście Zielona Góra i Gorzów Wielkopolski, które łącznie stanowiły 1% udziału w próbie. Wynika to z dużej ilości szkół znajdujących się na tym obszarze oraz znacznej ilości uczniów. Najmniejszy odsetek uczniów biorących udział w badaniu pochodził z powiatu strzelecko- drezdeneckiego oraz sulęcińskiego i słubickiego. W przypadku tych dwóch pierwszych powiatów, na odsetek przebadanych osób nałożyła się niska frekwencja uczniów, którzy uczyli się w klasach wytypowanych do badania, zgodnie z założeniami metodologii badań. 52
Wykres Typ szkoły respondenta (dane w %) N= 82 1 N= 32 N= 52 N= 32 21 3 N= 1 Podstawowa Gimnazjalna Liceum ogólnokształcące Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa Źródło: Badania PAPI, N = 205 Wykres 5 Płeć respondenta (dane w %) N= 52 5 N= 11 Mężczyzna Kobieta Źródło: Badania PAPI, N = 20 53
Wykres Miejsce zamieszkania respondenta (dane w %) 1 1 10 0 Gorzowski Międzyrzecki Słubicki Strzelecko- drezdenecki Sulęciński Miasto Gorzów Wielkopolski Krośnieński Nowosolski Świebodziński Zielonogórski Żagański Żarski Miasto Zielona Góra Źródło: Badania PAPI, N = 20 Podsumowując należy podkreślić, iż dobór próby odbywał się na podstawie ilości wytypowanych szkół w poszczególnych powiatach, ze względu na reprezentatywność placówek w odniesieniu do ich całkowitej liczebności na obszarze województwa lubuskiego. W wytypowanych szkołach wybierano z pomocą dyrektora danej placówki określone klasy, tak, aby były one zgodne z założeniami próby, a następnie kontrolowano ilość odebranych ankiet od uczniów. Warto podkreślić, iż w klasach uczyła się różna liczba dzieci, dlatego skala wypełnionych ankiet w powiatach również była zmienna, jednakże taki proces jest zgodny z założeniami metodologicznymi badania. Rozważając próbę uczniów należy podkreślić, iż założone pierwotnie wartości obejmujące uczniów klas szóstych, pierwszych oraz trzecich zostały osiągnięte, chociaż wartości bezwzględne mogą być trochę odmiennie od pierwotnie planowanych. Wynika to jedynie z charakteru wykorzystanego narzędzia badawczego, którym była ankieta audytoryjna. Część uczniów nie zdążyło wypełnić ankiety do końca, co ma odzwierciedlenie w ostatecznych liczebnościach. Badacze obecni podczas realizacji badania na bieżąco kontrolowali postęp wypełniania ankiety przez uczniów, jednakże czasami to nauczyciele kazali uczniom kończyć wypełnianie kwestionariuszy zaraz po dzwonku, co była bezpośrednią przyczyną braków odpowiedzi. Jednakże zbiór danych jest tożsamy z założonym i opiera się na populacji 1% uczniów klas trzecich, 3% uczniów klas pierwszych oraz 1% uczniów klas szóstych szkoły podstawowej. 5
Wykres Klasa respondenta (dane w %) N= 825 1 1 N= 318 3 N= 881 Klasa szósta Klasa pierwsza Klasa trzecia Źródło: Badania PAPI, N = 202 Sposób spędzania wolnego czasu przez uczniów Niniejszy rozdział rozpoczyna analizę danych uzyskanych z drugiej części badania, która była prowadzona wśród uczniów wszystkich rodzajów szkół w województwie lubuskim. Do badania wytypowana została próba obejmująca szkoły z obszaru wszystkich powiatów, a badanie było prowadzone metodą ankiet audytoryjnych. W trakcie projektowania kwestionariusza, założono powtarzalność pytań badawczych, tak, aby można było porównać odpowiedzi uczniów z analizami przeprowadzonymi na ogóle mieszkańców. Analizując sposób spędzania czasu przez uczniów, należy podkreślić, iż średnio około 50% uczniów codziennie korzysta z Internetu, w celu poszukiwania informacji. Odsetek uczniów szkoły podstawowej jest zdecydowanie niższy niż pozostałych szkół i wynosi %, jednakże należy zwrócić uwagę na bardzo niski wskaźnik najmłodszych uczniów, którzy rzadko korzystaliby z Internetu. Około 1/10 uczniów szkół podstawowych, korzysta z Internetu w celu poszukiwania informacji raz lub dwa razy w miesiącu, przy czym w pozostałych szkołach współczynnik takich użytkowników jest jeszcze niższy. Po zsumowaniu kategorii odpowiedzi codziennie oraz kilka razy w tygodniu, które sygnalizują częste korzystanie z Internetu, należy podkreślić, iż około 0% uczniów szkół ponadgimnazjalnych z taką częstotliwością korzysta z Internetu. Wskaźnik w gimnazjach wynosi %, a w szkołach podstawowych nieznacznie spada do 2%. Biorąc pod uwagę uczniów, wyróżnia się bardzo wysoki wskaźnik wykorzystania Internetu, który jest zdecydowanie wyższy niż średni wskaźnik w próbie ogólnej mieszkańców. 55
Wykres 8 Używanie internetu w celu poszukiwania informacji (dane w %) Zasadnicza szkoła zawodowa 5 8 5 28 Technikum 01 3 32 5 Liceum Ogólnokształcące 13 3 55 Gimnazjalna 3 13 3 0 Podstawowa 3 3 11 21 0 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 202 Odsetek osób grających w gry komputerowe jest zróżnicowany na dwóch poziomach edukacji, a mianowicie w odniesieniu do uczniów szkół podstawowych oraz licealistów. W przypadku pozostałych kategorii uczniów, 25% osób w każdej kategorii gra codziennie, a około 13% na poziomie gimnazjum i 20% na poziomie technikum i liceum nie gra w ogóle. Należy podkreślić, że licealiści jedynie w 1%, codziennie poświęcają swój czas na granie w gry komputerowe. Również największy odsetek spośród tych osób sięga po gry komputerowe kilka razy w roku dotyczy to 1/ uczniów z liceów. Po dokładnym przeanalizowaniu uzyskanych danych, może niepokoić duży odsetek uczniów szkół podstawowych, którzy bardzo często grają w gry komputerowe. 5% spośród nich, gra bardzo często w ciągu tygodnia, co oznacza, że na gry komputerowe osoby te poświęcają znaczną ilość czasu, zamiast przeznaczyć go na naukę. Taki sposób spędzania wolnego czasu może być zagrożeniem uzyskiwania dobrych wyników w nauce. 5
Wykres Granie w gry komputerowe (dane w %) Technikum 1 1 1 8 1 2 Liceum ogólnokształcące 25 1 1 Gimnazjalna 13 15 1 25 Podstawowa 11 20 21 2 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 202 Analizując czas poświęcany przez uczniów poszczególnych typów szkół na uprawianie sportu, należy podkreślić, iż największy odsetek uczniów szkół podstawowych deklaruje codzienne uprawianie sportu. W pozostałych kategoriach, szczególnie wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych, wzrasta zdecydowanie odsetek osób poświęcających czas na sport przynajmniej do jednego razu w tygodniu. Wynosi on około 30%, przy czym wśród szkół gimnazjalnych oraz podstawowych, sięga około 1%. Ilość osób nigdy nieuprawiających sportu albo bardzo rzadko przeznaczających na tę aktywność czas oscyluje w granicach 10%, chociaż najwyższy jest w zasadniczej szkole zawodowej, gdzie sięga 20%. Na chwilę obecną, bardzo ciężko jest wytłumaczyć, dlaczego uczniowie poszczególnych szkół uprawiają sport, bądź go nie uprawiają. Ważne jest, aby w kolejnych badaniach zwrócić na to szczególną uwagę. 5
Wykres 50 Aktywnie uprawiam sport (dane w %) Zasadnicza szkoła zawodowa 1 3 1 2 23 Technikum 13 2 3 Liceum ogólnokształcące 28 31 Gimnazjalna 3 2 Podstawowa 3 3 8 1 3 35 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 2010 Biorąc pod uwagę odsetek osób czytających prasę i książki, należy wskazać, iż we wszystkich typach szkół, około 10% uczniów poświęca na to czas codziennie. Troszkę wyższy wskaźnik (1%) dotyczy uczniów liceum, ale największa część populacji poszczególnych szkół spędza czas przy książkach przynajmniej raz na tydzień (około 2%). Na tle wszystkich typów szkół wyróżnia się gimnazjum, którego uczniowie, w zdecydowanej większości, deklarują czytanie książek nie częściej niż raz lub dwa razy w miesiącu. Analizując niniejsze dane należy podkreślić, iż uczniowie byli pytani o czas przeznaczany na czytanie książek albo prasy, jako sposób na spędzanie wolnego czasu. Można wnioskować, iż część osób mogła wskazywać czytanie obowiązkowych lektur, jako sposób na spędzanie wolnego czasu, zaś inni uczniowie mogli postrzegać czytane przez siebie publikacje, jako te, które ich najbardziej interesują i przede wszystkim nie wynikają z obowiązku szkolnego. 58
Wykres 51 Czytam książki, prasę (dane w %) Technikum 10 20 23 1 10 Liceum ogólnokształcące 13 18 2 2 1 Gimnazjalna 18 1 21 1 11 Podstawowa 15 21 13 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 2003 Wychodzenie z przyjaciółmi wieczorami jest najbardziej popularne w szkołach zawodowych, w których około 0% uczniów poświęca na takie spotkania kilka dni w tygodniu. Najmniejszy odsetek takich osób występuje w gimnazjach i podstawówkach, co zapewne wynika z niepełnoletności uczniów. Wykres 52 Wychodzę z przyjaciółmi wieczorami (dane w %) Zasadnicza szkoła zawodowa 3 10 11 33 3 Technikum 3 1 3 30 1 Liceum ogólnokształcące 3 20 35 2 8 Gimnazjalna 8 15 1 2 Podstawowa 20 2 1 1 1 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 20 5
Używanie Internetu dla przyjemności jest zdecydowanie najbardziej popularną formą spędzania wolnego czasu wśród młodzieży uczęszczającej do wszystkich typów szkół. Odsetek uczniów, którzy codziennie w taki właśnie sposób spędzają czas jest najniższy w szkołach podstawowych, co można tłumaczyć większą kontrolą rodziców. Jednakże jest on również wysoki, ponieważ około 0% osób codziennie spędza w taki sposób czas oraz około 30% osób - kilka razy w tygodniu. Wśród pozostałych typów szkół wskaźnik oscyluje wokół 0%, z mniejszym odsetkiem codziennych użytkowników w zasadniczych szkołach zawodowych oraz większym w technikach. Należy podkreślić, iż liczebność osób nieużywających Internetu dla przyjemności jest marginalna, tak samo jak tych, którzy tylko kilka razy w roku używają Internetu. Na tej podstawie można wnioskować, iż Internet jest bardzo powszechny wśród uczniów, a także postrzegany, jako źródło przyjemności, co w przyszłości może być czynnikiem sprzyjającym uzależnieniu. Wykres 53 Używam Internetu dla przyjemności (dane w %) Zasadnicza szkoła zawodowa 3 13 1 1 Technikum 15 Liceum ogólnokształcące 15 Gimnazjalna 3 2 18 8 Podstawowa 11 28 2 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 2025 Zapytano uczniów o częstotliwość grania na automatach, które pozwalają wygrać pieniądze. Około 0% osób w liceach ogólnokształcących oraz szkołach podstawowych, nie grało na automatach. O 5% niższy wskaźnik dotyczy uczniów gimnazjów oraz techników, a najwięcej osób grających na automatach, uczy się w szkołach zawodowych. Respondenci z tego typu szkół wskazali, iż robią to jedynie kilka razy w roku, ale 13% z nich gra na automatach przynajmniej raz na tydzień, a nawet kilka razy w tygodniu. Jest to niepokojące, ponieważ sprawia, iż pewien odsetek uczniów jest zagrożony uzależnieniem, w związku 0
z czym należałoby podjąć działania związane z przeciwdziałaniem rozwojowi tego zjawiska. Szczególny nacisk powinien zostać położony na edukację uczniów w szkołach zawodowych. Wykres 5 Gram na automatach, na których można wygrać pieniądze (dane w %) Zasadnicza szkoła zawodowa 8 13 3 Technikum 8 30 1 Liceum ogólnokształcące 0 2 1 Gimnazjalna 85 3 Podstawowa 1 5 11 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 2000 Uczniowie wypowiedzieli się również na temat posiadania hobby, na które przeznaczają swój wolny czas. Około 0% uczniów szkół podstawowych oraz gimnazjalnych codziennie przeznacza swój wolny czas na hobby, przy czym wskaźnik uczniów szkół ponadgimnazjalnych oscyluje wokół 50%. Należy podkreślić, iż najczęstszym hobby są różne rodzaje sportu, który trenują uczniowie, ale również jeździectwo, zbieranie różnych przedmiotów albo zgłębianie wiedzy na ulubiony temat, na przykład zwierząt, samochodów. Najmniejszy odsetek uczniów szkół zawodowych przeznacza czas na hobby, co w korelacji z poprzednimi danymi wskazuje, iż niniejsi uczniowie wolą spędzać czas w grupie kolegów. Sumując dane wskazujące na częste przeznaczanie czasu na własne hobby należy wskazać, iż ponad 0% uczniów we wszystkich pozostałych typach szkół, poświęca swój wolny czas na własne zainteresowania, które stanowią ich hobby. Warto dodać, że posiadanie pasji może chronić przed uzależnieniami, dlatego jest to dobry prognostyk wobec 0% uczniów, chociaż w mniejszym stopniu zabezpiecza osoby uczęszczające do zawodówek. 1
Wykres 55 Poświęcam czas na inne hobby (dane w %) Zasadnicza szkoła zawodowa 3 10 2 2 1 Technikum 15 15 31 2 Liceum ogólnokształcące 21 5 15 21 32 Gimnazjalna 21 3 1 Podstawowa 5 11 25 38 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nigdy Kilka razy w roku Raz lub dwa razy w miesiącu Przynajmniej raz na tydzień Kilka razy w tygodniu Codziennie Źródło: Badania PAPI, N = 118 Palenie papierosów wśród uczniów Palenie papierosów jest pierwszą szkodliwą substancją, którą używają uczniowie we wszystkich typach szkół. Można stwierdzić, iż palenie w szkołach ponadgimnazjalnych upowszechniło się, ze względu na to, że uczniowie w technikach i liceach kończą 18 lat i mogą legalnie kupować papierosy. Niestety sprzedawcy nie odmawiają młodzieży zakupu papierosów, co wynika również z trudności rozpoznania w uczniach osób niepełnoletnich. Analizując zjawisko palenia papierosów wśród uczniów można stwierdzić, iż najczęściej sięgają po nie uczniowie szkół zawodowych oraz techników. Jednakże w przypadku tego drugiego typu szkół, odsetek osób palących jest o 15% niższy niż w szkołach zawodowych. Około 1/3 uczniów gimnazjów i liceów deklaruje również palenie papierosów, co szczególnie niepokoi, biorąc pod uwagę ilość palaczy w gimnazjach. Sięganie po papierosy w gimnazjum jest bardzo niebezpieczne, ponieważ wielokrotnie prowadzi do uzależnienia się w późniejszym życiu. Można zakładać, iż nałóg ten w iluzoryczny sposób pozwala młodym ludziom czuć się bardziej dorosłym. Niepokoi jeszcze bardziej odsetek osób palących w szkołach podstawowych, choć jest on najniższy ze wszystkich szkół i wynosi 8%. Jednakże w odniesieniu do uczniów tego typu szkół jakikolwiek odsetek palaczy stanowi znaczne zagrożenie dla zdrowia oraz w jeszcze większym stopniu może prowadzić do uzależnienia. 2
Wykres 5 Deklaracja palenia papierosów (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 50% 2 2 3 0% 30% 20% 10% 0% 8 28 2 Podstawowa Gimnazjalna Liceum ogólnokształcące 3 Technikum 51 Zasadnicza szkoła zawodowa Tak Nie Źródło: Badania PAPI, N = 10 Respondenci palący papierosy zostali poproszeni o dokładne sprecyzowanie częstotliwości palenia papierosów. Analizując ankiety uczniów szkół podstawowych należy podkreślić, iż około połowa spośród palaczy stwierdziła, iż nie paliła papierosów w ciągu ostatnich 30 dni. Należy założyć, iż są to osoby, które okazjonalnie sięgnęły po papierosa, ale nie są uzależnione od tytoniu. Jednakże około 18% spośród palaczy uczęszczających do szkół podstawowych pali nałogowo, czyli więcej niż dwa papierosy dziennie. Wskaźnik osób uzależnionych od papierosów w gimnazjach wzrasta, ponieważ dotyczy około 20% badanych, którzy deklarują palenie papierosów. Najwyższy odsetek osób palących, więcej niż dwa papierosy dziennie, uczęszcza do techników oraz szkół zawodowych. Należy podkreślić, iż wśród tych ostatnich, istnieje znaczna ilość osób palących jedną paczkę papierosów dziennie, co świadczy o poważnym uzależnieniu od tytoniu. Na tle szkół ponadgimnazjalnych pozytywnie wyróżniają się uczniowie liceów, którzy wśród osób palących skupiają % osób niepalących papierosów w ciągu ostatnich 30 dni oraz 25% palących mniej niż jeden papieros na tydzień. Charakteryzując palaczy pod względem płci, należy podkreślić, iż wśród palaczy dostrzegalny jest znaczny odsetek kobiet, które spalają od dwóch do dziesięciu papierosów dziennie. Należy w związku z tym założyć, iż to nie mężczyźni wiodą prym w paleniu papierosów w szkołach, ale uzależnieniami zagrożone są bardziej kobiety, na które należałoby zwrócić uwagę podczas organizacji programów profilaktycznych. 3
Tabela 15 Częstość palenia papierosów w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) Mężczyzna Kobieta Podstawowa Gimnazjalna Liceum ogólnokształcące Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa Wcale nie paliłem 5 35 11 15 2 2 Mniej niż jeden papieros na tydzień 20 2 20 Przynajmniej 1 papieros dziennie 5 1 15 10 2 11 1 2 10 papierosów dziennie 8 1 28 2 3 2 2 11 20 papierosów dziennie 11 11 2 10 8 Więcej niż 20 papierosów dziennie 0 3 3 13 3 Źródło: Badania PAPI, N = 52 Okresem, w którym największy odsetek osób zaczyna palić papierosy jest wiek gimnazjalny, co potwierdzają palacze uczący się obecnie w różnych szkołach. Jednakże część osób sięga po papierosy przed rokiem życia, a około 25% osób rozpoczyna palić papierosy na etapie szkoły ponadgimnazjalnej.
Tabela 1 Wiek zapalenia pierwszego papierosa (dane w %) Mężczyzna Kobieta Podstawowa Gimnazjalna Liceum ogólnokształcące Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa Do roku życia 100 2 2 35 30 Między 13, a 15 rokiem życia 0 5 5 1 53 Między 1, a rokiem życia 0 0 2 23 1 1 Między 18, a 1 rokiem życia 0 0 3 3 Źródło: Badania PAPI, N = 11 Picie alkoholu wśród uczniów Alkohol jest najczęstszym środkiem psychoaktywnym, po który sięgają uczniowie szkół województwa lubuskiego. Porównując stopień używania alkoholu z papierosami należy stwierdzić, iż sięgają oni po alkohol dwa razy częściej niż po papierosy. Stopień palenia okazyjnego oraz częstego łącznie wynosi około 25% wśród uczniów, jednakże należy wyróżnić powiaty, w których więcej osób sięga po alkohol i takich, gdzie jest on atrakcyjny dla mniejszej populacji. Najwięcej osób spośród badanych deklaruje palenie papierosów w powiecie świebodzińskim, zielonogórskim oraz gorzowskim. Najmniejszy odsetek osób palących papierosy występuje w powiecie strzelecko-drezdeneckim, żarskim oraz słubickim. Jednakże analizując dane dotyczące powiatu strzelecko-drezdeneckiego należy podkreślić, iż w tym powiecie została przebadana mała próba respondentów, co jest zgodne z założeniami próby badawczej. Rozważając częstotliwość spożywania alkoholu przez młode osoby, warto zwrócić uwagę, iż najczęstsze sięganie po alkohol przez uczniów występuje w dwóch stolicach województwa lubuskiego, czyli Zielonej Górze i Gorzowie, a także w powiecie świebodzińskim, nowosolskim i międzyrzeckim. 5
Wykres 5 Odsetek palących papierosy i pijących alkohol wśród uczniów (dane w %) 80 0 0 20 0 31 1 8 5 2 21 8 3 51 2 1 3 1 2 2 2 3 3 25 3 3 8 31 Palenie papierosów Picie alkoholu Źródło: Badania PAPI, N = 10 Uczniowie wszystkich rodzajów szkół sięgają po alkohol, jednakże najczęściej spożywali go od jednego do dwóch razy w ciągu ostatnich 30 dni przed wzięciem udziału w badaniu. Około 25% uczniów szkół ponadgimnazjalnych piło od trzech do pięciu razy w ciągu ostatnich 30 dni, co może być sygnałem do niepokoju odnośnie możliwości uzależnienia się od alkoholu w niedalekiej przyszłości. Marginalny odsetek osób na wszystkich poziomach edukacji, deklarował większe niż pięciokrotne spożycie alkoholu w ciągu miesiąca. Około 50% uczniów szkół podstawowych oraz gimnazjalnych nie piło alkoholu w ciągu ostatnich 30 dni, a wśród respondentów ze szkół ponadgimnazjalnych odsetek ten wynosi około 25%. Najmniejszy odsetek osób niepijących występuje wśród uczniów zawodówek.
Tabela Częstotliwość picia alkoholu w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) Podstawowa Gimnazjalna Liceum ogólnokształcące Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa Mężczyzna Kobieta 1-2 razy 33 30 3 2 33 35 3 3-5 razy 15 2 2 2 1 23-15 razy 0 1 8 5 1-30 razy 2 2 1 1 5 1 2 Powyżej 30 razy 1 2 1 2 5 3 1 Nie piłam(- em) 58 28 23 1 3 32 Źródło: Badania PAPI, N = 111 Wykres 58 Częstotliwość picia poszczególnych napojów alkoholowych w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 50% 0% 30% 20% 10% 0% 1 5 0 1 82 3 1 11 10 5 21 35 2 23 3 1 1 Piwo Wino Wódka Whisky/koniak Cydr 1-2 razy 3-5 razy - 15 razy 1-30 razy Powyżej 30 razy Nie piłam(-em) Źródło: Badania PAPI, N = 20
Respondenci zostali poproszeni o wskazanie, jaki rodzaj alkoholu pili w ciągu ostatnich 30 dni i należy podkreślić, iż największą popularnością wśród uczniów cieszy się piwo, które jest również na pierwszym miejscu pod względem spożycia wśród mieszkańców województwa lubuskiego. Na drugim miejscu jest wódka, a na trzecim wino. Wódka jest uznawana przez młodzież za niezbędny element imprez, natomiast whisky, koniak i cydr były spożywane przez niewielką ilość uczniów. W celu pełnej odpowiedzi na pytanie związane z popularnością piwa należy wskazać, iż około 30% uczniów szkół podstawowych pijących alkohol wybrało piwo, a spośród uczniów szkół ponadgimnazjalnych odsetek ten wynosił od około 50% wśród licealistów do około 0% wśród uczniów technikum. Po piwo również najczęściej sięgali uczniowie szkół zawodowych. Cieszyło się ono taką samą popularnością wśród mężczyzn jak i kobiet, co świadczy o tym, iż jest to najpowszechniejszy trunek spożywany przez uczniów województwa lubuskiego. Tabela 18 Częstotliwość picia piwa w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) Mężczyzna Kobieta Podstawowa Gimnazjalna Liceum ogólnokształcące Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa 1-2 razy 31 32 3 1 3 35 35 3-5 razy 1 1 1 15-15 razy 2 3 5 23 1-30 razy 0 1 1 0 1 1 Powyżej 30 razy 1 1 0 1 5 2 0 Nie piłam(- em) 5 3 3 23 0 3 Źródło: Badania PAPI, N = 1 Analizując spożycie wina przez uczniów należy stwierdzić, iż było ono najpopularniejsze wśród osób sięgających po nie ze względu na ważną okazję, ponieważ prawie sto procent osób piło je raz albo dwa razy. Jedynie około % uczniów sięgnęło po nie od trzech do pięciu razy w ciągu 30 dni, co jest już zjawiskiem niepokojącym. Popularność wina wśród kobiet jest zdecydowanie większa niż wśród mężczyzn, co także pokrywa się z preferencjami mieszkańców województwa lubuskiego. Porównując wino do piwa, czyli 8
najpopularniejszych alkoholi wśród uczniów, należy wskazać na rzadsze spożycie wina w większych ilościach, co sprawia, iż niniejszy trunek w mniejszym stopniu służy do upijania się. Tabela 1 Częstotliwość picia wina w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) Mężczyzna Kobieta Podstawowa Gimnazjalna Liceum ogólnokształcące Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa 1-2 razy 31 25 20 28 20 2 3-5 razy 0 5 3-15 razy 2 1 1 1 1 1 1-30 razy 0 1 0 0 0 0 1 Powyżej 30 razy 0 0 0 1 2 1 Nie piłam(- em) 2 1 53 Źródło: Badania PAPI, N = 152 Wódka jest trunkiem spożywanym najczęściej od jednego do dwóch razy, czyli zapewne w momencie wyjścia na dyskotekę lub spotkania z kolegami. Jednakże wśród uczniów gimnazjum oraz szkół gimnazjalnych spożywana była również od 3 do 5 razy przez około 10% osób we wszystkich kategoriach wiekowych. Należy podkreślić, iż najmniejszą popularnością cieszyła się w podstawówkach, a największą w zawodówkach.
Tabela 20 Częstotliwość picia wódki w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) Mężczyzna Kobieta Podstawowa Gimnazjalna Liceum ogólnokształcące Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa 1-2 razy 2 23 35 32 3 2 32 3-5 razy 3 13 11 11 11 10-15 razy 0 2 2 2 1 3 3 1-30 razy 1 1 2 1 3 1 1 Powyżej 30 razy 1 2 0 1 5 1 1 Nie piłam(- em) 1 5 50 53 31 1 51 Źródło: Badania PAPI, N = Whisky lub koniak spożywany był najczęściej przez uczniów zasadniczych szkół zawodowych (2%), którzy to wiodą prym w zakresie spożywania większości napojów alkoholowych. Drugie miejsce pod względem spożycia zajęli uczniowie liceów (1%). Należy podkreślić, iż niniejsze trunki wybierają z reguły mężczyźni, którzy jednocześnie nie piją ich zbyt często, ponieważ średnio około 5% respondentów w ogóle nie próbowało tych trunków, a osoby spożywające robiły to od 1 do 2 razy. Tabela 21 Częstotliwość picia whisky/koniaku w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) Mężczyzna Kobieta Podstawowa Gimnazjalna Liceum ogólnokształcące Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa 1-2 razy 13 13 1 18 30 18 13 3-5 razy 5 5 3 8 5 3-15 razy 2 2 1 0 2 3 1-30 razy 1 1 0 0 1 1 0 Powyżej 30 razy 1 1 1 1 1 1 1 Nie piłam(- em) 8 8 53 3 80 Źródło: Badania PAPI, N = 133 Cydr to najmniej popularny alkohol, który w większości typów szkół był spożywany przez około 10% osób, chociaż w zasadniczych szkołach zawodowych i szkołach podstawowych do jego picia przyznało 0
się 20% osób. Jednakże do niniejszych danych nie należy podchodzić z pełną ufnością, ze względu na to, iż respondenci mogli bez głębszego zastanowienia wskazywać w ankiecie ten napój. Wielokrotnie w szkołach zdarzały się pytania o to, czym jest cydr. Nieznajomość tego alkoholu wśród młodzieży jest bardzo duża, dlatego wskaźnik uczniów najmłodszych pijących właśnie ten trunek, należy potraktować z dużą wstrzemięźliwością, a w odniesieniu do szkół zawodowych założyć, iż respondenci mogli zaznaczać ten napój pomimo braku wiedzy, czym dokładnie jest cydr. Tabela Częstotliwość picia cydru w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) Mężczyzna Kobieta Podstawowa Gimnazjalna Liceum ogólnokształcące Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa 1-2 razy 2 11 3-5 razy 0 3 3 5 3 3-15 razy 0 2 1 2 0 2 1 1-30 razy 1 2 0 0 0 1 Powyżej 30 razy 2 0 0 0 2 1 0 Nie piłam(- em) 0 81 8 8 83 83 Źródło: Badania PAPI, N = 133 1
Wykres 5 Alkohol spożywany w największej ilości podczas ostatniej sytuacji picia (dane w %) 100% 0% 80% 0% 1 3 2 35 0% 50% 0% 30% 20% 10% 0% 5 Mężczyzna 11 Kobieta Piwo Wino Wódka Whisky/koniak Cydr Źródło: Badania PAPI, N = 5 Dokonując podziału na płeć osób, które spożywały alkohol można wskazać, iż piwo cieszy się największą popularnością wśród mężczyzn, a wino zdecydowanie większą popularnością wśród kobiet. Niniejsze dane są tożsame z popularnością poszczególnych napojów alkoholowych wśród mieszkańców województwa lubuskiego. Jednakże należy wskazać większą przewagę kobiet deklarujących spożycie wódki niż mężczyzn. Niniejsze deklaracje są zastanawiające i na chwilę obecną bardzo trudno jest wytłumaczyć taki stanu rzeczy, ale może to wynikać z okazyjnego spróbowania wódki przez kobiety, chociaż w pełni niniejsze wytłumaczenie nie może zostać przyjęte. Dokładna analiza ilości spożytego alkoholu podczas ostatniej sytuacji picia wskazuje, iż tyle samo kobiet i mężczyzn wypiło mniej niż jedną butelkę/kieliszek (0%). 1/3 respondentów wypiła od jednej do dwóch butelek albo kieliszków jednego z trunków. Najważniejsze jest, iż mały odsetek osób wypiło powyżej pięciu butelek albo kieliszków danego alkoholu, chociaż % mężczyzn oraz % kobiet wśród populacji uczniów, może już zostać uznane za wskaźnik problematyczny, a zjawisko to może prowadzić do uzależnień. 2
Wykres 0 Ilość spożytego alkoholu podczas ostatniej sytuacji picia (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 50% 0% 30% 2 30 20% 10% 0 1 0% Mężczyzna Mniej niż jedna butelka, kieliszek 1-2 butelki, kieliszki Kobieta 3 - butelki, kieliszki 5 lub więcej butelek, kieliszków Źródło: Badania PAPI, N = 3 Analizując miejsce spożycia alkoholu przez uczniów, należy wskazać, iż około 1/3 osób z poszczególnych typów szkół, spożywała alkohol w swoim domu, ale spośród uczniów szkół podstawowych odsetek tych osób wynosi około 0%. Drugim miejscem pod względem picia alkoholu są spotkania u znajomych, które wśród osób uczęszczających do szkół ponadgimnazjalnych cieszą się większą popularnością niż spożycie alkoholu w domu. Oznacza to okazjonalne picie alkoholu podczas spotkań z osobami znajomymi. Niniejsza kategoria może również być tożsama z miejscem spożycia wskazywanym, jako domówka, co łącznie oznacza, że podczas spotkań towarzyskich około 50% uczniów spożywa alkohol. Dyskoteka oraz bar, jako miejsce spożycia alkoholu są najmniej popularne i jedynie uczniowie zasadniczej szkoły zawodowej zadeklarowali spożycie alkoholu podczas zabaw albo spotkań organizowanych poza domem. Uczniów poproszono również o odniesienie się do różnych stanów, które mogą wystąpić po spożyciu alkoholu, szczególnie, gdy spożyty alkohol będzie w nadmiernej ilości. Możliwość wystąpienia złego samopoczucia oraz wystąpienia kaca w następnym dniu nie jest możliwa u około 50% osób, które tak właśnie odniosły się do danego stwierdzenia. Negatywne konsekwencje są dopuszczalne przez około 20% osób, chociaż wystąpienie kaca zakłada aż 35% respondentów. Jest to znaczny odsetek, który świadczy, że choć młode osoby spożywają alkohol okazjonalnie, to nie znają one umiaru, który sprawiłby, że na następny dzień będą czuli się dobrze. Należy dostrzec, iż stany emocjonalne, które 3
są najczęściej przypisywane w wyniku spożycia alkoholu, czyli możliwość zapomnienia o swoich problemach, poczucia się szczęśliwym oraz odprężonym, deklaruje około 0% respondentów. Tabela 23 Miejsce spożywania alkoholu (dane w %) Podstawowa Gimnazjalna Liceum ogólnokształcące Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa Mężczyzna Kobieta W swoim domu 1 31 20 21 2 2 U znajomych 11 2 2 35 30 2 31 Podczas domówki 10 15 15 1 15 Na ulicy 18 13 1 13 W barze/pubie 0 3 5 5 11 W dyskotece 0 1 3 W restauracji 0 5 0 0 1 2 W innym miejscu 8 5 8 2 Źródło: Badania PAPI, N = 1381 Wykres 1 Ocena stanu po wypiciu alkoholu (dane w %) Zrobi mi się niedobrze 32 21 18 20 Zrobię coś, czego będę żałował 3 2,3 1,,3, Będę miał kaca 32 20 13 20 15 Nie będę w stanie przestać pić 1 10 5 Zapomnę o swoich problemach 31 1 18 1 Poczuję się szczęśliwy 1 23 2 15 Zaszkodzi to mojemu zdrowiu 2 23 1 18 Będę miał kłopoty z policją 58 21 8 8 5 Poczuję się odprężony 11 15 33 1 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Zdecydowanie nieprawdopodobne Raczej nieprawdopodobne Ani prawdopodobne, ani nieprawdopodobne Raczej prawdopodobne Zdecydowanie prawdopodobne Źródło: Badania PAPI, N = 110
Uczniowie szkół mogą spożywać alkohol w umiarkowanych ilościach, ale zgodnie z danymi, znaczna ilość respondentów odczuwa negatywne konsekwencje po spożyciu alkoholu. W związku z tym zasadne jest postawienie pytania odnośnie częstotliwości upijania się. Z danych badania ESPAD realizowanego w roku 2015 wynika, iż 8% młodych osób w wieku 15 1 lat próbowało alkoholu w ciągu swojego życia, a około % w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem ogólnopolskim. Ilość osób spożywających alkohol wśród kobiet i mężczyzn była tożsama, ponieważ wyniosła około 50% wśród chłopców, a % wśród dziewczyn w wieku 15 1 lat. Warto również zacytować wyniki ogólnopolskiego badania, które wskazują, iż około 13% osób silnie upiło się w ciągu 30 dni przed realizacją badania, a 20% przekroczyło próg nietrzeźwości. Porównując powyższe wyniki z badaniem realizowanym w województwie lubuskim, należy wskazać, iż około % uczniów ze szkoły gimnazjalnej oraz liceum ogólnokształcącego i technikum upiło się w ciągu 30 dni około 1 lub 2 razy. Niniejsze wyniki są zbliżone do tych pochodzących z badania ogólnopolskiego, chociaż niekorzystna tendencja występuje w zasadniczych szkołach zawodowych, których uczniowie zdecydowanie częściej mieli okazję upijania się nawet do pięciu razy w ciągu ostatnich 30 dni. Analizując wskaźnik spożycia wśród kobiet i mężczyzn, trzeba podkreślić, iż jest on zbliżony i nie można wskazać przewagi którejkolwiek z płci w zakresie upijania się. Tabela 2 Sytuacja upicia w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) Podstawowa Gimnazjalna Liceum ogólnokształcące Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa Mężczyzna Kobieta Nigdy 3 81 83 8 0 81 8 1 2 razy 13 23 1 3 5 razy 3 5 3 2 11 3 razy 0 1 1 0 5 1 1 10 1 razy 0 1 1 1 1 0 0 20 3 razy 0 0 0 0 0 0 0 0 razy lub więcej 0 0 0 0 0 0 0 Źródło: Badania PAPI, N = 1 Odsetek uczniów przebadanych w województwie lubuskim, którzy kiedykolwiek w życiu upili się, oscyluje w granicach podobnych do wyników badań ogólnopolskich ESPAD, jednakże w kategorii Używanie substancji psychoaktywnych przez polską młodzież w 2015 roku, ESPAD, notatka prasowa 5
gimnazjalistów oraz uczniów liceum ogólnokształcącego jest mniejszy o 10%. Należy podkreślić, iż starszy wiek respondentów warunkował większy odsetek osób, które kiedykolwiek w życiu wypiły zbyt dużo alkoholu, chociaż niepokojące są dane wskazujące na to, iż około 15% osób uczęszczających do szkół podstawowych oraz 30% gimnazjalistów miało sytuację, w której wypiło zbyt dużo alkoholu. Tabela 25 Sytuacja upicia kiedykolwiek w życiu (dane w %) Podstaw owa Gimnazjalna Liceum ogólnokształcące Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa Mężczyzna Kobieta Nigdy 5 1 2 35 8 1 2 razy 10 21 31 2 28 23 2 3 5 razy 10 1 1 razy 0 8 5 5 5 10 1 razy 3 3 5 5 0 20 3 razy 1 2 2 2 1 2 0 razy lub więcej 1 3 1 3 2 Źródło: Badania PAPI, N = 10 Na sam koniec, rozważając spożycie alkoholu przez uczniów należy wskazać wiek inicjacji alkoholowej, który wśród większości uczniów był wcześniejszy niż to miało miejsce w przypadku mieszkańców województwa, ponieważ aż 50% osób spożyło pierwszy alkohol w okresie do roku życia. Gimnazjum to okres inicjacyjny pod względem alkoholu.
Wykres 2 Wiek pierwszego spożycia alkoholu (dane w %) 2 50 3 Do roku życia Między 13, a 15 rokiem życia Między 1, a rokiem życia Między 18, a 1 rokiem życia Źródło: Badania PAPI, N = 131 Podzielenie uczniów spożywających alkohol oraz tych, którzy go nie pili na powiaty, umożliwia wykazanie różnic pomiędzy poszczególnymi obszarami terytorialnymi. Wśród obszarów, których największa ilość osób zadeklarowała nie spożywanie alkoholu zaliczamy powiat strzeleckodrezdenecki, świebodziński, gorzowski oraz krośnieński. Jednakże należy podkreślić, iż niski odsetek badanych szkół w powiecie strzelecko-drezdeneckim nie pozwala w pełni określić skali zjawiska na tym obszarze. Znaczna ilość osób na terenie powiatów słubickiego, miasta Gorzowa Wielkopolskiego oraz miasta Zielonej Góry spożywała alkohol od trzech do pięciu razy. Do powiatów, w których najwięcej osób okazjonalnie piło alkohol, w ciągu 30 dni przed terminem badania, należy zaliczyć powiat świebodziński, sulęciński, międzyrzecki oraz żagański.
Wykres 3 Spożycie alkoholu w ciągu ostatnich 30 dni (dane w %) Miasto Zielona Góra 33 2 5 33 Żarski Żagański 35 0 23 0 10 38 33 Zielonogórski Świebodziński Nowosolski Krośnieński Miasto Gorzów Wielkopolski 28 25 30 3 50 21 18 18 1 2 3 01 25 18 35 2 28 Sulęciński Strzelecko- drezdenecki 30 0 5 5 0 2 2 Słubicki Międzyrzecki Gorzowski 35 2 31 28 301 3 3 2 3 8 38 25 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% 1-2 razy 3-5 razy - 15 razy 1-30 razy Powyżej 30 razy Brak spożycia Źródło: Badania PAPI, N = 1 Branie narkotyków wśród uczniów W toku realizowanego badania wśród uczniów szkół województwa lubuskiego, zapytano respondentów ze wszystkich typów szkół o zażywanie narkotyków oraz znajomość poszczególnych rodzajów środków psychoaktywnych. Największa ilość uczniów słyszała o marihuanie lub haszyszu oraz dopalaczach, które są znane 0% respondentów. Najmniej znane są rośliny halucynogenne, sterydy, a wśród narkotyków ecstasy. Analizując ilość osób używających substancje psychoaktywne należy podkreślić, iż około 1/ uczniów zażywała w swoim życiu marihuanę, natomiast dopalaczy próbowało 10% badanych. Znaczny odsetek osób brało również leki nasenne i uspokajające oraz przeciwbólowe. W przypadku leków istnieje ryzyko uzależnienia się, tym bardziej, iż część z nich jest powszechnie dostępna i nie stanowi substancji zakazanych. Rozważając ilość osób zażywających narkotyki, można przytoczyć wyniki badań ESPAD 2015, z których wynika, iż przetwory konopi były zażywane przez 25% osób w wieku 15 1 lat, spośród których 10% używało marihuany na 30 dni przed badaniem ogólnopolskim. Liczebność użytkowników marihuany rośnie wraz z wiekiem i w populacji osób w wieku 18 lat stanowi 3% kiedykolwiek w życiu oraz 15% wciągu ostatnich 30 dni przed badaniem. Należy podkreślić, iż około 30% osób badanych zażywało marihuanę w ciągu ostatniego roku przed badaniem. Po przeanalizowaniu powyższych wyników można założyć, iż liczba stałych użytkowników marihuany wynosi około 15%, taka sama liczba osób skorzystała 8
raz lub okazjonalnie z konopi. Uzyskany wynik 15% osób często zażywających marihuanę, może sugerować duże prawdopodobieństwo uzależnienia się od tego narkotyku 5. Wykres Odsetek słyszących o narkotykach oraz biorących narkotyki (dane w %) 100% 0% 80% 0% 0% 50% 0% 30% 20% 10% 0% 1 1 81 88 8 83 2 10 8 13 23 5 83 8 5 3 5 81 5 1 5 Używałem narkotyku Słyszałem o narkotyku Źródło: Badania PAPI, N = 20 W toku realizowanego badania wśród uczniów lubuskich szkół należy podkreślić, iż niższy odsetek badanych niż w badaniu ogólnopolskim ESPAD, zadeklarował używanie marihuany oraz dopalaczy. Przeważa ilość osób używających leków nasennych, uspokajających oraz przeciwbólowych, a jak zostało wspomniane, mogą one prowadzić do uzależnienia, ze względu na działanie psychoaktywne, a dodatkowo łatwą dostępność tych środków. Należy również podkreślić, iż 10% uczniów lubuskich szkół zażywało marihuanę w ciągu 30 dni przed badaniem, a kiedykolwiek w życiu miało z nią kontakt około 2% osób. Wynika to z rozłączności dwóch kategorii odpowiedzi, które mogli wybrać respondenci. Odsetek osób używających marihuany jest niższy niż w skali ogólnopolskiej, jednakże należy uznać go za bliski tendencji ogólnopolskiej. Jednakże, aby dokładnie zaobserwować tendencję, należałoby przeprowadzić kolejne badania w krótkim odstępie czasowym. Warty zastanowienia się pozostaje wskaźnik osób używających dopalaczy, ponieważ % uczniów zażywało ich w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem, a kolejne % kiedykolwiek w życiu. Skala użytkowników dopalaczy jest tożsama z wynikami badania ESPAD 2015, w którym wskazano, iż 10% 5 Używanie substancji psychoaktywnych przez polską młodzież w 2015 roku, ESPAD, notatka prasowa
osób korzystało z dopalaczy kiedykolwiek w życiu, a % w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem ogólnopolskim. Nastąpił wzrost o 1% użytkowników dopalaczy w porównaniu do 2011 roku. Korelując niniejsze dane z sytuacją uczniów województwa lubuskiego, należy podkreślić, iż wskaźniki procentowe użytkowników dopalaczy wśród uczniów są niższe niż w próbie ogólnopolskiej, ale stanowią również niepokojący wskaźnik, ze względu na szkodliwość i nieprzewidywalność substancji, z których składają się dopalacze. Wykres 5 Używanie substancji psychoaktywnych (dane w %) Substancje wziewne (np. kleje, rozpuszczalniki, gazy) Sterydy anaboliczne Grzyby halucynonenne Bieluń dziędzierzawa lub inne rośliny trujące Barszcz sosnowskiego Heroina lub metadon Kokaina lub crack Ecstasy Inne leki (np. przeciwbólowe, wykrztuśne) Leki nasenne i uspokajające Amfetamina LSD Dopalacze Marihuana lub haszysz 5 5 8 2 0 10 33 32 32 31 31 32 32 33 0% 10% 20% 30% 0% 50% 0% 0% 80% 0% 100% Nie, nigdy Tak, w ciągu ostatnich 30 dni Tak, kiedykolwiek w życiu Źródło: Badania PAPI, N = 20 Rozważając kompleksowo możliwość uzależnienia od narkotyków, należy wskazać powody sięgania przez uczniów po substancje psychoaktywne. Są one tożsame z ogółem mieszkańców województwa lubuskiego. Najważniejszą determinantą sięgnięcia po środki jest chęć odprężenia się oraz poczucia się szczęśliwym. Niniejsze potrzeby są ważniejsze wśród mężczyzn, wskazało je około 50% osób badanych. Możliwość świetnej zabawy została uznana za determinantę sięgnięcia po substancje przez około 1/ uczniów i w tym przypadku środki używane są raczej okazjonalnie. Używanie substancji psychoaktywnych przez polską młodzież w 2015 roku, ESPAD, notatka prasowa 80
Wykres Powody używania substancji psychoaktywnych (dane w %) 50 5 0 35 30 25 20 15 10 5 0 23 2 1 20 18 1 2 2 W celu odprężenia Aby poczuć się szczęśliwym Aby zapomnieć o problemach Aby się świetnie bawić Mężczyzna Kobieta Źródło: Badania PAPI, N = 1503 Spośród ogółu uczniów biorących udział w badaniu, % nigdy nie korzystało z substancji psychoaktywnych, co jest wyższym wskaźnikiem niż ten zaprezentowany w badaniach ESPAD wykonywanych na ogólnopolskiej próbie uczniów. Jednakże spośród uczniów, którzy sięgają po narkotyki oraz inne środki, najwięcej osób zażyło ich po raz pierwszy w szkole podstawowej oraz gimnazjalnej, czyli w okresie najsilniejszego buntu młodzieżowego oraz intensywnego procesu dorastania. Jest to niebezpieczne ze względu na możliwość łatwego uzależnienia się od substancji, które dostarczając pozytywnych emocji, pozwalają pozornie zapomnieć o problemach i zmartwieniach. Podsumowując, należy podjąć działania zapobiegające albo utrudniające możliwość sięgania po substancje psychoaktywne przez uczniów szkół gimnazjalnych. Właśnie ta kategoria uczniów powinna zostać objęta najintensywniejszymi działaniami profilaktycznymi. 81