Przystępując do porządkowania systemu gospodarki odpadami należy uwzględnić zmiany, które będą następować w kolejnych latach a dotyczących ilości i składu odpadów powstających na danym terenie. Głównymi elementami, które będą wpływały na zmiany ilości odpadów to: zmiany ilości mieszkańców zamożność i styl życia mieszkańców rozwój ekonomiczny kraju (regionu) wydajność produkcji W rozdziale III przedstawiono ilość obecnie wytwarzanych odpadów na terenie powiatu rawickiego. Łączna ilość odpadów powstających (według dostępnych danych) na terenie powiatu wynosi 52.581,0 Mg rocznie. Powinna ona być podstawą do określenia zmian ilości odpadów w przyszłości. Należy jednak pamiętać, że są to wszystkie odpady powstające na terenie powiatu ponad 78% tej ilości stanowią odpady przemysłowe a komunalne zaledwie niecałe 14%. Z uwagi na brak pełnych danych dotyczących ilości powstających poszczególnych grup odpadów należy określić ich pełną ilość. Ona powinna być punktem wyjścia do prognozowania zmian jakości i ilości odpadów na najbliższe lata. Konieczne jest zatem przed przystąpieniem do prognozy oszacowanie rzeczywistej ilości odpadów powstających na terenie powiatu rawickiego. 4.1. Szacowana ilość odpadów powstających na terenie powiatu 4.1.1. Odpady komunalne z gospodarstw domowych Dotychczas na terenie gmin powiatu nie jest prowadzona pełna ewidencja jakościowa (poza gminą Bojanowo) i ilościowa powstających odpadów. Systemem zbiórki odpadów w niektórych gminach nie jest objęte od 15 do 20% mieszkańców. W związku z powyższym w celu wyznaczenia właściwej podstawy do dalszej analizy konieczne jest dokładne wyznaczenie składu morfologicznego odpadów i ich ilość. Czynniki te są w głównej mierze uzależnione od miejsca (warunków) powstawania odpadów. Do najistotniejszych czynników kształtujących morfologię odpadów można zaliczyć: rodzaj zabudowy mieszkalnej, sposób zaopatrzenia w ciepło. Wymusza to podział typów mieszkalnictwa na: 28
wielorodzinne a w tym: ze zdalaczynnym zaopatrzeniem w ciepło (z kotłowni grupowej) TYP 1 z lokalnym źródłem ciepła (ogrzewanie mieszane z przewagą palenisk węglowych lub koksowych) TYP 2 jednorodzinne (zagrodowe) a w tym: z ogrzewaniem z piecy na węgiel, koks lub drewno TYP 3; z ogrzewaniem z piecy na gaz lub olej opałowy TYP 4. Liczbę mieszkańców w poszczególnych, wyróżnionych rodzajach zabudowy obliczono na podstawie danych dotyczących ilości mieszkań i gospodarstw domowych otrzymanych z urzędów gmin. Otrzymane wyniki przedstawia tabela 10. Liczba mieszkańców w powiecie rawickim w poszczególnych typach zabudowy T a b e l a 10 Typ zabudowy Zabudowa wielorodzinna Zabudowa jednorodzinna TYP 1 TYP 2 TYP 3 TYP 4 11.500 5.890 36.494 5.866 17.390 42.360 59.750 Liczba mieszkańców w powiecie rawickim w poszczególnych typach zabudowy 40 000 35 000 36 494 Liczba mieszkańców 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 11 500 5 890 5 866 0 typ 1 typ 2 typ 3 typ 4 Typ zabudowy W oparciu o powyższe założenia stworzono model średniego składu morfologicznego odpadów z gospodarstw domowych. Wynik analizy przedstawiono w formie zestawienia w tabeli 11. Przy konstruowaniu modelu posłużono się metodyką i parametrami opracowanymi przez H. Piotrowską zalecanymi przez Instytut Gospodarki 29
Przestrzennej i Komunalnej, weryfikując je na podstawie aktualnych danych z terenu Polski a publikowanych w pismach fachowych. Skład morfologiczny grupy odpadów z gospodarstw domowych na terenie powiatu rawickiego w roku 2002 przedstawia się następująco: 1. odpady organiczne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego zakłada się wielkość 110 kg/mr (w zabudowie wielorodzinnej) i 120 kg/mr (w zabudowie jednorodzinnej); współczynnik redukcji 0,8; 0,3 i 0,1 określa stopień miejscowego zagospodarowania odpadów na terenie posesji (nawożenie); 2. papier i tektura zakładana wielkość wynosi 55 kg/mr, przy ogrzewaniu miejscowym znaczna część papieru jest spalana - przyjęto współczynnik redukcji 0,3 i 0,2; 3. szkło zakładana wielkość 30 kg/mr, 4. tworzywa sztuczne zakładana wielkość wynosi 20 kg/mr, z racji powszechnego ciągle jeszcze spalania (mimo szkodliwości tego faktu) tworzyw sztucznych w piecach przyjęto współczynnik redukcyjny 0,5 i 0,3; 5. tekstylia zakładana wielkość 6 kg/mr z powodów podobnych jak w przypadku tworzyw sztucznych przyjęto dla tekstyli współczynnik redukcyjny 0,5; 6. metale przyjmuje się wartość 8 kg/mr (w zabudowie wielorodzinnej) i 10 kg/mr (w zabudowie jednorodzinnej); 7. pozostałości organiczne (guma, skóra, drewno opakowaniowe, itp.) zakładana wielkość 8 kg/mr, przy czym zakłada się, że ok. połowa ich jest w różny sposób zagospodarowana, szczególnie w zabudowie jednorodzinnej i wielorodzinnej z ogrzewaniem miejscowym mieszanym, współczynnik redukcyjny 0,5; 8. pozostałość nieorganiczna obejmuje odpady mineralne drobne, gruz, odpady paleniskowe (przy ogrzewaniu miejscowym) w przypadku zabudowy TYPU 1 i 2 zakładana wartość 25 kg/mr (przy ogrzewaniu zdalaczynnym) i 100 kg/mr (przy ogrzewaniu miejscowym), dodatkowo w przypadku zabudowy TYPU 3 i 4 inne odpady mineralne pochodzące z ich utrzymania, ziemia i piasek z terenu działki 50 kg/mr Szacunkowa Ilość odpadów powstająca według stworzonego modelu składu morfologicznego przedstawia tabela 12. 30
Model średniego składu i masy odpadów z gospodarstw domowych w 2002 roku w poszczególnych typach zabudowy ZABUDOWA CHARAKTERYSTYKA WIELORODZINNA SKŁADU ODPADÓW Domowe odpady organiczne ZABUDOWA JEDNORODZINNA T a b e l a 11 TYP 1 TYP 2 TYP 3 TYP 4 kg/mr kg/mr kg/mr kg/mr 110 0,8 x 110 = 88 0,1 x 120 = 12 0,3 x 120 = 36 Papier i tektura 55 0,3 x 55 = 16,5 0,2 x 55 = 11 55 Szkło 30 30 30 30 Tworzywa sztuczne 20 0,5 x 20 = 10 0,5 x 20 = 10 20 Tekstylia 6 0,5 x 6 = 3 0,5 x 6 = 3 6 Metale 8 8 10 10 Pozostałość organiczna 8 0,5 x 8 = 4 0,2 x 8 = 1,6 8 Pozostałość 0,5 x (75 + 50) 25 75 nieorganiczna = 62,5 R A Z E M 262 234,5 140,1 202,5 0,5 x (25 + 50) = 37,5 Szacunkowe ilości poszczególnych frakcji odpadów komunalnych według stworzonego modelu [Mg] T a b e l a 12 ZABUDOWA ZABUDOWA CHARAKTERYSTYKA WIELORODZINNA JEDNORODZINNA SKŁADU ODPADÓW TYP 1 TYP 2 TYP 3 TYP 4 R A Z E M Domowe odpady organiczne 1.265,0 518,3 437,9 211,2 2.432,4 Papier i tektura 632,5 97,2 401,4 322,6 1.453,7 Szkło 345,0 176,7 1.094,8 176,0 1.792,5 Tworzywa sztuczne 230,0 58,9 364,9 117,3 771,2 Tekstylia 69,0 17,7 109,5 35,2 231,3 Metale 92,0 47,1 364,9 58,7 562,7 Pozostałość organiczna 92,0 23,6 58,4 46,9 220,9 Pozostałość nieorganiczna 287,5 441,8 2.280,9 220,0 3.230,2 R A Z E M 3.013,0 1.381,3 5.112,7 1.187,9 10.694,9 31
Szacunkowa ilośc poszczczeólnych frakcji odpadów komunalnych z gospodarstw domowych na terenie powiatu rawickiego wg przyjętego modelu 3 500 3 230,1 3 000 2 432,4 Ilość odpadów [Mg] 2 500 2 000 1 500 1 000 1 453,7 1 792,5 771,2 562,7 500 231,3 220,9 0 domowe odpady organiczne papier i tektura szkło tworzywa sztuczne tekstylia metale pozostałość organiczna pozostałość nieoorganiczna Uwzględniając liczbę mieszkańców (tabela 10) oraz wskaźniki składu morfologicznego odpadów (tabela 11) dokonano zestawienia ilości odpadów powstających na terenie gminy oraz odpowiadające im wskaźniki składu morfologicznego (wagowo i procentowy) tabela 13. Wskaźniki nagromadzenia poszczególnych rodzajów odpadów z gospodarstw domowych w 2002 roku według stworzonego modelu Rodzaj odpadów Wskaźniki nagromadzenia Kg/Mr % Domowe odpady organiczne 40,7 22,7 Papier i tektura 24,3 13,6 Szkło 30,0 16,8 Tworzywa sztuczne 12,9 7,2 Tekstylia 3,9 2,2 Metale 9,4 5,2 Pozostałość organiczna 3,7 2,1 Pozostałość nieorganiczna 54,1 30,2 R A Z E M 179,0 100,0 T a b e l a 13 32
Procentowy udział poszczególnych frakcji odpadów komunalnych z gospodarstw domowych na terenie powiatu rawickiego wg stworzonego modelu pozostałość nieoorganiczna 30% domowe odpady organiczne 23% pozostałość organiczna 2% metale 5% tekstylia 2% tworzywa sztuczne 7% szkło 17% papier i tektura 14% Wyliczona szacunkowa ilość odpadów komunalnych różni się od ilości deklarowanej przez podmioty zajmujące się zbiórką. Jednak różnica ta może być spowodowana faktem, że nie wszyscy mieszkańcy powiatu są objęci systemem zbiórki odpadów. Z drugiej strony można przypuszczać, że w deklarowanych ilościach odpadów komunalnych znajdują się także odpady z drobnych podmiotów gospodarczych. Do dalszych analiz przyjęto, że w gospodarstwach domowych powstaje 10.695 Mg odpadów komunalnych rocznie (179,0 kg/mr). 4.1.2. Odpady z sektora handlowego i publicznego Przy szacowaniu ilości odpadów powstających w placówkach handlowych posłużono się współczynnikiem przypadającym na jednego mieszkańca 30 kg/mr (tereny miejskie) i 5 kg/mr (tereny wiejskie. Uwzględniając liczbę mieszkańców na terenie powiatu rawickiego łączną ilość odpadów z sektora handlowego można szacować na ok. 1.039,5 Mg odpadów rocznie (889,1 Mg tereny miejskie, 150,4 Mg tereny wiejskie). Dodatkowo należy doliczyć ilość odpadów powstających w urzędach (75 kg/pracownika/rok), szkołach (40 kg/uczeń/rok) i przedszkolach (85 kg/dziecko/rok). Stosując powyższe współczynniki oraz liczbę pracowników (uczniów) w danych instytucjach na terenie powiatu rawickiego z tego typu obiektów może powstawać ok. 560,2 Mg odpadów (12,4 Mg urzędy; 428,4 Mg szkoły; 119,4 Mg przedszkola). 4.1.3. Odpady medyczne i weterynaryjne 33
Na terenie gminy gmin powiatu funkcjonuje 8 ośrodków zdrowia (niepubliczne zespoły opieki zdrowotnej), 1 szpital (miasto Rawicz) oraz 19 prywatnych placówek weterynaryjnych. Przyjmując, że w ośrodku zdrowia dziennie przyjmowanych jest ok. 50 pacjentów w ciągu roku powstanie ok. 2 Mg odpadów w tym 0,2 Mg odpadów medycznych grożących infekcją (niebezpiecznych). Można zatem szacować, że z placówek służby zdrowia na terenie gmin powiatu powstaje ok. 14,4 Mg odpadów innych niż niebezpieczne oraz ok. 1,6 Mg odpadów niebezpiecznych. Ilość odpadów weterynaryjnych jest trudna do oszacowania z uwagi na niemożność określenia ilości i jakości świadczonych usług (ilość wizyt, rodzaj udzielanej pomocy). Ponadto z racji specyfiki świadczonych usług część z nich może być świadczona poza obszarem powiatu rawickiego. 4.1.4. Odpady z sektora budowlanego Z uwagi na tylko częściowe dane (gmina Bojanowo i Pakosław) dotyczące odpadów z sektora budowlanego ich ilość powstającą w pozostałych gminach należy oszacować. Przyjmując krajowe wskaźniki nagromadzenia odpadów z sektora budowlanego 40 kg/mr oraz liczbę mieszkańców gminy powiatu, z których brak jest danych można szacować, że na ich terenie powstaje rocznie ok. 1.528,5 Mg odpadów z sektora budowlanego. 4.1.5. Wraki samochodowe Nie posiadając informacji na temat faktycznej ilości powstających wraków samochodowych nie dysponując także ogólnymi współczynnikami nagromadzenia nie można oszacować ilość odpadów z tej grupy. 4.1.6. Łączna szacowana ilość powstających odpadów Na podstawie dokonanych powyżej szacunków powstających w różnych sektorach odpadów określono łączną ich ilość (tabela 14). Będzie ona podstawą do przeprowadzenia prognozy ich zmian w przyszłości. Zestawienie ilości odpadów powstających na terenie powiatu rawickiego T a b e l a 14 Źródło pochodzenia odpadów Ilość [Mg] 34
Komunalne 1) 10.990,1 Z sektora handlu i publicznego 2) 1.599,7 Medyczne i weterynaryjne 3) 56,8 Z przemysłu 4) 41.041,0 Z sektora budowlanego 5) 2.636,3 Wraki samochodowe b.d. Z oczyszczalni ścieków 5) 2.100,0 Odpady z innych źródeł 6) 1.020,0 R A Z E M 59.443,9 1) ilości szacunkowe 10.694,5 Mg z gospodarstw domowych + dane przekazane 295,6 Mg z podmiotów gospodarczych (gmina Bojanowo i Jutrosin) 2) ilości szacunkowe 1.039,5 Mg z sektora handlowego, 560,2 Mg z sektora publicznego 3) ilości szacunkowe 16,0 Mg w tym 1,6 Mg odpadów niebezpiecznych; dane przekazane (szpital w Rawiczu) 40,8 Mg w tym 10,8 Mg odpady niebezpieczne 4) dane według WIOŚ za 2001 r (odpady przemysłowe i niebezpieczne) 5) ilości szacunkowe 1.528,5 Mg (gmina Rawicz, Jutrosin, Miejska Górka); dane przekazane 1.107,8 Mg (gmina Bojanowo i Pakosław) 5) dane z miasta Rawicza i gminy Pakosław 6) odpady z elektrociepłowni w mieście Rawiczu Przyjmując oszacowaną łączną ilość odpadów powstających na terenie powiatu rawickiego oraz liczbę mieszkańców można wyznaczyć wskaźnik nagromadzenia przypadający na jednego mieszkańca 994,9 kg/mr. Należy jednak pamiętać, że jest to współczynnik, na który składają się wszystkie rodzaje odpadów (69 % stanowią odpady z przemysłu). Niemniej wskaźnik ten będzie przyjęty jako podstawa przy prognozie zmian ilości odpadów w najbliższych latach. 4.2. Prognoza wzrostu ilości odpadów Aby niniejszy program mógł być pełny, konieczne jest przeprowadzenie prognozy dotyczącej ilości oraz zmiany składu morfologicznego odpadów. Za stan wyjściowy przyjęto rok 2002, a za granicę prognozy rok 2014. Prognoza powinna zostać przeprowadzona w oparciu o dwa wskaźniki wpływające na zmiany ilości i morfologię odpadów: wskaźnik wzrostu liczby mieszkańców wraz ze wzrostem liczby mieszkańców wzrasta liczba wytwórców odpadów, wzrasta ilość odpadów przy produkcji dóbr dla zaspokojenia potrzeb ludności zmianę wskaźnika Produktu Krajowego Brutto wraz ze wzrostem lub spadkiem zamożności ludności zmienia się model konsumpcyjny, a tym samym ilość i skład powstających odpadów. Oba wskaźniki mają znaczenie przy wzroście ilości odpadów zarówno komunalnych wytwarzanych w gospodarstwach domowych a także w pozostałych sektorach życia publicznego (handel, usługi, produkcja). Do dalszych prac przyjęto następujące założenia: 35
1. Wskaźnik wzrostu demograficznego przez cały okres prognozy będzie stały, równy 0. Przyjęcie poziomu liczby ludności na obecnym poziomie przez cały okres prognozy podyktowane jest ogólną tendencją demograficzną jaka ma miejsce w Polsce. Obserwuje się w chwili obecnej nieznaczny wzrost liczby ludności na terenach miast i zmniejszenie na terenach wiejskich. Jest to spowodowane głównie zjawiskiem migracji ludności z terenów wiejskich do miast. Generalnie prognozy demograficzne przewidują, że liczba mieszkańców Polski będzie się utrzymywała na stałym poziomie lub nawet będzie się zmniejszała. 2. Obecny poziom wzrostu PKB kształtuje się na poziomie 1,3%. Rządowe prognozy przewidują wzrost PKB w najbliższych latach do poziomu ok. 5% rocznie (np. w obecnym roku o 2,1 %). Zdecydowanie trudniej jest przewidzieć jego wzrost w dłuższej perspektywie czasowej Do celów niniejszej analizy przyjęto uśrednione wartość wzrostu PKB w latach 2003 2006 w wysokości 2,0 % rocznie na przestrzeni całego okresu, 2007 2010 w wysokości 3,0 % rocznie na przestrzeni całego okresu, 2010 2014 w wysokości 4,0 % rocznie na przestrzeni całego okresu. Ponadto, poza wymienionymi powyżej czynnikami, ilość odpadów będzie zależała także od takich (trudnych nawet do oszacowania) czynników jak: struktura zamieszkania zgodnie z ogólnokrajowymi zmianami część ludności w najbliższych latach zmieni miejsce zamieszkania przechodząc z terenów wiejskich do miast. Także struktura zamieszkania w miastach ulega zmianom. Wydaje się prawdopodobne, że część tzw. klasy średniej wraz ze wzrostem zamożności będzie zmieniało miejsce zamieszkania z wielorodzinnego na jednorodzinne zwłaszcza na terenach podmiejskich. struktura zaopatrzenia w ciepło cześć mieszkańców może zmienić sposób ogrzewania własnych posesji, przechodząc na ogrzewanie inne niż węglowe. Jednak zmiany te będą w dużej mierze uzależnione od atrakcyjności finansowej poszczególnych rodzajów ogrzewania. Zmiany ilości odpadów na terenie powiatu rawickiego w prognozowanym okresie czasu T a b e l a 15 Lata 2002 2006 2010 2014 Liczba mieszkańców 59.750 59.750 59.750 59.750 Wskaźnik nagromadzenia odpadów z gospodarstw domowych [kg/mr] Ilość odpadów komunalnych z gospodarstw domowych [Mg] 179,0 193,8 218,1 255,1 10.695 11.577 13.030 15.243 36
Łączny wskaźnik nagromadzenia odpadów [kg/mr] 994,8 1.075,8 1.212,0 1.417,8 Łączna ilość odpadów [Mg] 59.439 64.339 72.414 84.714 Wyliczone wskaźniki i ilości odpadów w najbliższych latach należy traktować jako orientacyjne, służące głównie określeniu skali problemu. Służą one głównie zapewnieniu odpowiednich środków technicznych wynikających z ilości odpadów (np. perspektywiczny zakup samochodu specjalistycznego o większej pojemności). Prognoza powinna obejmować także zmiany składu morfologicznego na przestrzeni rozpatrywanego okresu czasu. Ocenienie zmian składu morfologicznego odpadów jest znacznie trudniejsze od szacowania zmian ich ilości. Pośrednio działać tu będą wszystkie wymienione powyżej czynniki. Jednak decydujące znaczenie będzie tu miał poziom zamożności społeczeństwa i związany z nim model konsumpcyjny. Nie bez znaczenia będzie tu też kształtowanie się poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa. Dzięki niemu mogą występować na szerszą skalę pewne zjawiska wpływające na skład morfologiczny odpadów np. świadome wybieranie opakowań szklanych przy jednoczesnym bojkocie opakowań z tworzyw sztucznych. Istotne tu też mogą być mody na pewne zachowania. Jakkolwiek czynniki te wpływać będą na zmianę składu morfologicznego nie sposób ocenić skali i zakresu ich działania. Generalnie przypuszczać należy, że nastąpi wzrost ilości odpadów cechujący się następującymi zmianami w składzie morfologicznym: wzrost ilości makulatury (nasilenie się akcji promocyjnych, informacyjnych i marketingowych), wzrost ilości szkła przy jednoczesnym spadku opakowań plastikowych (propagowanie opakowań wielorazowych), zmniejszenie się drobnej frakcji nieorganicznej (popiołu i żużla) - zmiana sposobu ogrzewania, wzrost frakcji organicznej zmiana użytkowania na posesjach jednorodzinnych (zmniejszenie powierzchni przydomowych ogródków uprawnych na rzecz zwiększenia powierzchni trawiastych). Zmiany składu morfologicznego nie powinny wpłynąć na sposób prowadzonej gospodarki odpadami bowiem podstawowym elementem, na który projektowany będzie system jest ilość odpadów. System ten powinien jednocześnie zakładać etapowość realizacji i modułowość rozbudowy. Przy takim założeniu wprowadzanie koniecznych zmian wynikających ze zmiany składu morfologicznego (np. konieczność zagospodarowania większej ilości danej frakcji odpadów) powinno być realizowane bez większych problemów. 37