Konferencje Nr

Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Nr 111 Politechniki Wrocławskiej Nr 111 Konferencje Nr 43 2005 Robert KOZŁOWSKI Krystyna STACHOWIAK-MACIEJOWSKA* renowacja obiektów górniczych, Wieliczka, Bochnia, Regis, kotwy szklano-epoksydowe PRZYKŁADY ZABEZPIECZEŃ GÓRNICZYCH OBIEKTÓW ZABYTKOWYCH W KOPALNIACH SOLI W WIELICZCE I BOCHNI REALIZOWANYCH PRZEZ PRZEDSIĘBIORSTWO BUDOWY KOPALŃ PeBeKa SA Przedstawiono przykłady renowacji wyrobisk górniczych w Kopalniach Soli w Wieliczce i w Bochni prowadzone przez Przedsiębiorstwo Budowy Kopalń PeBeKa SA. Pokazano zagrożenia i stosowane techniki zabezpieczeń obiektów górniczych ze szczególnym uwzględnieniem obudowy kotwowej. Zaprezentowano zrekonstruowane wyrobiska komorowe oraz szyb Regis. 1. WPROWADZENIE Dawne kopalnie są szczególnym zabytkiem kultury materialnej i technicznej. Ilustrują one rozwój rzemiosła górniczego i stopniowe jego uprzemysłowienie. Ze względu na znaczenie górnictwa pozwalały one na szybszy rozwój i dobrobyt okolicznych terenów. Przedsiębiorstwo Budowy Kopalń PeBeKa SA jako firma wykonująca specjalistyczne roboty górnicze prowadzi prace na rzecz Kopalni Soli i Muzeum Żup Solnych w Wieliczce oraz Kopalni Soli w Bochni. Kopalnia Soli w Wieliczce ze względu na swój wyjątkowy charakter wpisana została w 1978 roku, jako jeden z pierwszych 12 obiektów, na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Natomiast Kopalnia Soli w Bochni uznana została przez Instytut Turystyki w Krakowie najstarszym nieprzerwanie czynnym zakładem przemysłowym w Europie. Eksploatacja soli została zakończona dopiero w roku 1990. * 59-301 Lubin, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 76.

142 Zachowane do naszych czasów stare poziomy eksploatacyjne z całą siecią podziemnych wyrobisk są świadectwem rozwoju polskiego górnictwa. Jest to jeszcze jeden powód, dla którego nasze przedsiębiorstwo uczestniczy w robotach rekonstrukcyjnych wyrobisk tych kopalń. Planowa likwidacja wyeksploatowanych komór solnych na poszczególnych poziomach eksploatacyjnych oraz przebudowa wyrobisk górniczych ratuje te niezwykłe i unikalne w skali światowej obiekty przed zniszczeniem. W ramach prowadzonych robót wykonujemy przebudowy wyrobisk, rekonstrukcje historycznych obudów wraz z konieczną stabilizację wzmacniającą górotwór. Wszystkie prace wykonywane tak na rzecz Kopalni i Muzeum Żup Solnych w Wieliczce, jak i Kopalni Soli w Bochni, zarówno typowe roboty górnicze jak i precyzyjne odtwarzanie obudowy drewnianej i murowej, nadzorowane są przez służby nadzoru górniczego oraz niezwykle wymagające służby nadzoru konserwatora zabytków. Konieczność odtwarzania elementów historycznych wymaga sięgania po stare metody ciesielskie i murarskie. W ramach prowadzonych prac rekonstrukcyjnych wykonujemy: kasztowanie i przebudowę wyrobisk, niwelację i hydroizolację spągów, budowę pomostów, kotwienie spągów, ociosów i stropów wyrobisk, odtwarzanie ubytków górotworu na ociosach i stropie wyrobisk metodami specjalnymi, zabezpieczanie i odtwarzanie jeziorek solankowych, utwardzanie spągów metodą iniekcji cementowej, wymianę obudowy podporowej drewnianej i murowej, adaptację komór dla celów turystycznych, rekonstrukcję urządzeń wyciągowych, likwidację wyrobisk. Wśród wykonanych przez PeBeKa prac na szczególną uwagę zasługuje odrestaurowanie i zabezpieczenie komór: Warszawa, Jezioro Piłsudskiego, Jezioro Wessel i Drozdowice, wyrobisk chodnikowych: Sielec, Prokopowicz, Ferdynand d Este, Karol i Hauer na obszarze Kopalni Soli w Wieliczce. Wyjątkowe efekty estetyczne prowadzonych robót można podziwiać w salach ekspozycyjnych Muzeum Żup Krakowskich w komorach: Russegger, Maria Teresa i im. A. Długosza. Na terenie Kopalni Soli w Bochni roboty renowacyjne PeBeKa przeprowadziła w komorach Ważyn i Krystian. Odmienną grupę zadań rekonstrukcyjnych wykonywanych przez PeBeKa stanowią konserwacje i renowacje obiektów szybowych wśród nich najstarszego, wydrążonego jeszcze w XIV wieku, szybu Regis.

143 2. RODZAJE ZAGROŻEŃ I NOWOCZESNE TECHNIKI GÓRNICZYCH ZABEZPIECZEŃ ZABYTKOWYCH KOMÓR Zasadniczy wpływ na zachowanie wyrobisk w kopalniach soli posiadają dwa rodzaje zagrożeń: zawały i wycieki wodne oraz czynniki fizykochemiczne i biologiczne w postaci bakterii i grzybów halofilnych niszczących zasolone przedmioty drewniane. Przed zagrożeniem zawałowym wykonuje się dwa rodzaje zabezpieczeń: podsadzanie wyrobisk mocno zniszczonych, zagrażających rejonom zabytkowym oraz górnicze prace zabezpieczająco-adaptacyjne w komorach przeznaczonych do zachowania. Zależnie od charakteru i przeznaczenia obiektu oraz stanu technicznego jego zachowania prace górnicze polegają na wykonaniu odpowiedniej obudowy drewnianej (kaszty i stemple) oraz na zabudowywaniu kotew scalających zniszczony górotwór z calizną. Metoda kotwowa stwarza największe nadzieje konserwatorskie, gdyż pozwala na zachowanie wyrobisk w ich niezmienionym kształcie. Obudowa kotwowa spełnia dwie podstawowe funkcje: poprzez głębokie utwierdzenie w utworach otaczających komorę przeciwdziała odspajaniu się ochronnego płaszcza solnego i jego przemieszczaniu do środka wyrobiska, w wyniku penetracji spoiwa mineralnego z otworów kotwowych w głąb spękanego górotworu następuje wzmacnianie skał w otoczeniu komór; jednocześnie w wyniku wyżej wymienionych działań powinno nastąpić zasadnicze odciążenie istniejącej obudowy drewnianej komory. Z uwagi na specyficzną budowę górotworu solnego oraz słabsze parametry skał płonych górotworu bryłowego analizy wykazały, że najlepsze efekty mogą być osiągnięte poprzez stosowanie kotew długich. W oparciu o dotychczasowe doświadczenia stosowania długich kotew linowych utwierdzanych spoiwem mineralnym, przyjęto, że w takich warunkach górotworu długość żerdzi kotwy nie powinna być mniejsza niż 3 krotna grubość kotwionej warstwy solnej. Przy zatłaczaniu rzadkiego spoiwa mineralnego o charakterze ekspansywnym (np. na bazie cementu magnezytowego) następuje stosunkowo łatwa jego penetracja w spękany górotwór. Pracownicy zatrudnieni przy tego typu robotach w Kopalni Soli Wieliczka zaobserwowali penetrację spoiwa wokół otworów kotwowych w zasięgu około 0,5 m. Po stwardnieniu spoiwa w górotworze tworzy się więc gruby rdzeń z żerdzią kotwową wewnątrz. Wobec czego przyłożenie siły wyrywającej do żerdzi wywołuje oddziaływanie na obszarze dużo większym niż powierzchnia otworu. Zakłada się, że ten zwiększony obszar utwierdzenia (długość kotew plus penetracja spoiwa w górotwór) nawet przy małej wytrzymałości skał płonych, powinien zapewnić warunki pracy scalonego stropu nie gorsze niż w przypadku litej soli. Schemat kotwienia projektowany jest indywidualnie najczęściej przyjmuje się siatkę prostokątną od 1,0 1,0 m do 2,0 2,0 m, bądź rombową np. 1,5 1,0 m. Długość

144 kotew stropowych i ociosowych określona zostaje każdorazowo dla danego wyrobiska po przeprowadzeniu prac badawczych. Ze względu na agresywność środowiska solnego wobec stali, idealnym rozwiązaniem okazały się kotwy, których elementem nośnym jest rurowa żerdź wykonana z kompozytów szklano-epoksydowych. Kotew ta posiada specjalnie zaprojektowaną końcówkę ze stali nierdzewnej. Istotą tego rozwiązania jest klinowo-cierne połączenie żerdzi szklano-epoksydowej z nagwintowaną tuleją ze stali nierdzewnej, umożliwiające przeniesienie sił zrywających zbliżonych do nośności samej żerdzi. Lepiszczem jakie stosuje się w Kopalni Soli jest spoiwo płynne na bazie chlorku magnezu i cementu magnetyzowego, wtłaczane za pomocą ręcznych lub mechanicznych pomp cementacyjnych. 3. WYBRANE REKONSTRUKCJE WYROBISK PODZIEMNYCH Poniżej przedstawiono najbardziej spektakularne przykłady renowacji podziemnych wyrobisk z zaznaczeniem stosowanych technik i opisem zakresu robót. KOMORA DROZDOWICE (KS Wieliczka) Eksploatację kompleksu komór Drozdowice (nazwa pochodzi od nazwiska stolnika wielickiego Jana z Drozdowic Drozdowskiego) rozpoczęto na początku II połowy XVII wieku, przystępując do wybierania z poziomu I komory nr I. Pierwsze w Drozdowicach prace zabezpieczające rozpoczęto już w 1881 r., kiedy postawiono rusztowanie drewniane dla ratowania stropu. Do prac zabezpieczających na szeroką skalę przystąpiono w połowie 1900 r., gdy postawiono istniejącą do dziś wspaniałą drewnianą konstrukcję obudowy podporowej. Składają się na nią wysokie zespolone z krawędziaków filary podtrzymujące dwukondygnacyjną ażurową konstrukcję wsporczą. Konstrukcja obudowy zaopatrzona jest w pomosty i przejścia rewizyjne. Dodatkową obudowę stanowią kaszty. Strop i ociosy częściowo odeskowano. Prace zabezpieczające wykonane przez PeBeKa w rejonie kompleksu komór Drozdowice obejmowały: zabudowę chodników łączących komorę Drozdowice III Górne z komorami VI i I oraz przebudowę chodnika na poziome II n, łączącego komorę Drozdowice III Dolne z podłużnią Franciszka, zabezpieczanie stropu i ociosów komory Drozdowice III Górne oraz rekonstrukcję obudowy w tej komorze, zabezpieczenie stropu i ociosów komory Drozdowice IV, roboty zabezpieczające w dolnej części komory Drozdowice III obejmujące cementację sztucznego spągu, kotwienie stropu i ociosów oraz wymianę uszkodzonych elementów kratownicy, a także zabezpieczenie odsłonięć skały płonej, zabezpieczenie stropu i ociosów w komorze Drozdowice IV.

W miejscach występowania w ociosie zwietrzałych skał płonych zastosowano wykładkę pełną. Odcinki zabudowane odrzwiami drewnianymi podwójnymi z okrąglakami 300 z zastosowaniem zamka niemieckiego oraz pełną wykładką stropu i ociosów z bali. Pod stropnicami zabudowywano dodatkowo rozpory drewniane o długości 2,0 m z króciaków min. 200. Roboty przybierkowe na całej długości wyrobiska prowadzone były ręcznie przy wspomaganiu robót młotkami pneumatycznymi. Podstawowe prace zabezpieczające w komorze Drozdowice III Górne związane były z zabezpieczaniem stropu i części ociosów obudowa kotwową oraz rekonstrukcją kratownicy i zabezpieczenia ociosów obudową drewnianą. 145 Fot. 1 i 2. Komora Drozdowice w Kopalni Soli w Wieliczce Phot. 1 and 2. Drozdowice Chamber in Wieliczka Salt Mine Do zabezpieczenia stropu użyto kotew poliestrowych (wzmacnianych włóknem szklanym) i osadzonych na spoiwie mineralnym (magnezytowym). Kotwy o długości średnio 10,0 m zabudowywane były w siatce 1 1 m. Po zakończeniu kotwienia stropu i ociosów, drewnianą obudowę komory rozparto do stropu poprzez dodatkową wykładkę króciakami, połowicami i balami. Do zabezpieczenia ociosu, po obrywce, użyto krótkich kotew typu RM o długości 2,2 m na spoiwie żywicznym oraz kotew poliestrowych o długości 5,0 i 6,0 m osadzonych na spoiwie z cementu magnetyzowego w siatce 1,0 1,0 m i 2,0 2,0 m Następnie ocios opięto siatką trałową i pokryto w całości betonem natryskowym.

146 Ze sztucznego spągu komory usunięto zalegający rumosz skalny oraz naskorupienia. Następnie wypełniono ubytki w odeskowaniu spągu, po czym belki oraz deski zastabilizowano klamrami ciesielskimi oraz gwoździami. Fot. 3. Komora Drozdowice w Kopalni Soli w Wieliczce Phot. 3. Drozdowice Chamber in Wieliczka Salt Mine Drozdowice to jedna z najatrakcyjniejszych komór we współcześnie istniejącej trasie turystycznej. Wchodziła w skład pierwszej trasy turystycznej wytyczonej i zorganizowanej w trzydziestych latach ubiegłego stulecia. Głównym walorem komory Drozdowice jest czas jej powstania. Jest to bowiem jedno z niewielu wyrobisk trasy turystycznej pochodzących z przełomu XVII/XVIII wieku, istniejące w niezmienionym kształcie do dziś. Oryginalny kształt komory, choć nieco zamaskowany obudową wskazuje na ścisły związek pomiędzy procesem wybierania soli a budową geologiczną. Prace wykonywano w latach 1989 oraz 1994 2002. KOMORA MARIA TERESA II (KS Wieliczka) Komory Maria Teresa II stanowi zespół czterech wyrobisk wybranych w jednej bryle soli zielonej. Zasadnicza część komory zlokalizowana jest w centralnym rejonie kopalni na poz. III na głębokości około 130,0 m. Prace polegały na kotwieniu stropów i ociosów kotwami szklano-epoksydowymi, długości od 1,0 do 10,0 m utwierdzanych w górotworze spoiwem na bazie cementu magnezytowego oraz rekonstrukcji drewnianej obudowy zastrzałowej w komorze niskiej. W komorze górnej i wysokiej kotwiono strop i ociosy z opinką z siatki trało-

wej technikami alpinistycznymi. Wyspecjalizowani w pracach na wysokości górnicy pod stropem zakładali bazę w postaci podwieszanych pomostów roboczych. Z pomostów tych następnie wykonywano prace zabezpieczające. Renowacje prowadzono w latach 1993 1997, dalszy etap rozpoczęty w 2003, trwa nadal. 147 Fot. 4 i 5. Obudowa zastrzałowa przed i po renowacji komora Maria Teresa Phot. 4 and 5. K-support before and after renovation Maria Teresa Chamber KOMORA JEZIORO WESSEL (KS WIELICZKA) Przepiękna komora z solnymi krużgankami wokół solankowego jeziorka oraz poziomem drewnianych pomostów pod stropem wymagała gruntownych prac zabezpieczających przed jej włączeniem do trasy turystycznej. Strop i ociosy zabezpieczono kotwami szklano-epoksydowymi na zaprawie cementowej. Cegłą klinkierową uzupełniono w ociosach ubytki soli wypłukanej przez słabo zasolone wody jeziorka, wykonano hydroizolację ociosów i dna jeziorka przed napełnieniem go solanką o właściwym stężeniu. Z pietyzmem i dbałością o zachowanie dawnego wystroju komory odtworzono drewnianą i murową obudowę komory. Prace wykonywano w latach 1985 1991.

148 Fot. 6. Komora Jezioro Wessel po renowacji Fot. 6. Chamber Lake Wessel after renovation KOMORA JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO (KS WIELICZKA) Komorę Józefa Piłsudskiego stanowi zespół dwóch komór wykonanych w soli zielonej w I połowie XIX wieku. Komory te połączone są dziesięciometrowym chodnikiem wykutym w ochronnym filarze solnym. Fot. 7. Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego w komorze jego imienia Kopalnia Soli w Wieliczce Phot. 7. Marshall Józef Piłsudski s monument in his chamber in Wieliczka Salt Mine

Spąg komór po ich wyeksploatowaniu został zalany solanką. Na powstałym w ten sposób jeziorku organizowano przeprawy promem z komory do komory jako atrakcję turystyczną. Prace rekonstrukcyjne rozpoczęto od wzmacniania spągu i fundamentów potężnych drewnianych filarów wiązkowych podtrzymujących podparcie stropu we wschodniej komorze. W części zachodniej wymieniono uszkodzone elementy koszykowego rozparcia stropu. Stropy i ociosy komór wzmocniono dodatkowo obudową kotwową. Chodnik wydrążony w filarze nośnych między komorami podparto pełną obudową drewnianą. Prace wykonywano w latach 1987 1995. 149 Fot. 8. Komora Józefa Piłsudskiego Phot. 8. Chamber Marshall Józef Piłsudski KOMORA WARSZAWA (KS WIELICZKA) Wybrano ją w XIX wieku w pokładzie soli spiżowej. Na ociosach zachowały się kute w soli daty: 1818 i 1821, poświadczające czas jej powstawania. Jest to duże wyrobisko o długości 54 m, szerokości 17 m i wysokości do 9 m, z którego wydobyto około 20 000 ton soli. Z uwagi na swoje rozmiary obecnie pełni funkcję sali widowiskowo-sportowej. W komorze znajduje się muszla koncertowa ozdobiona wykutym w soli logiem kopalni wraz z estradą i antresolą. Urządzane są w niej uroczystości górnicze, imprezy sportowe, turystyczne, koncerty i bale. Do dyspozycji turystów jest również podziemne kino. Prowadzone w tym obiekcie prace polegały na zabezpieczeniu górotworu obudową kotwową i adaptacji komory do celów rekreacyjno sportowych. Prace wykonywano w latach 1994 1995.

150 KOMORA PIESKOWA SKAŁA (KS WIELICZKA) Wzmianki o tej komorze pochodzą z XVII wieku, z okresu gdy żupą wielicką zarządzał Jan Wielkopolski z Pieskowej Skały. Została ona wydrążona w złożu soli spiżowej. Ma ona 27 m wysokości i schodami o 162 stopniach łączy poziom I Bono z poziomem II Braci Markowskich. Fot. 9. Kaszt pełny w Komorze Piaskowa Skała Phot. 9. Kaszt pełny Zakres prac obejmował wzmocnienie stropu i ociosów długimi kotwami szklanoepoksydowymi. Natomiast spąg komory został wzmocniony kotwami stalowymi. Wymieniono wszystkie kaszty pełne podpierające strop. Renowacji poddano drewnianą konstrukcję pomostów i schodów. Zrekonstruowano i odtworzono szybik Krzysztofory oraz oczka solankowe. Prace przeprowadzono w latach 1992 1994.

KOMORA KRYSTIAN (KS BOCHNIA) Komora Kristian posiada wyjątkowe walory historyczne i widokowe. Jest to właściwie zespół komór o osobliwym kształcie wąskich, pionowych i strzelistych, co wynika niemal z pionowego układu złoża w tym miejscu tworzonego przez sól białą i szarą. Z tego względu na kształt czasem mówi się o nich podziemne katedry. Zakres prowadzonych prac obejmował: okruszanie zabezpieczanych ociosów zachodniego, południowego i północnego, zabezpieczenie ociosu zachodniego i południowego kotwami stalowymi w rozstawie nie większym niż 1,5 m wraz z opinką siatką trałową (aramidową), zabezpieczenie ociosu północnego i południowego kotwami szklano-epoksydowymi o długości 10 m, odtworzenie konstrukcji pierwotnych pomostów roboczych i rewizyjnych. Ze względu na ukształtowanie komory prace prowadzono z tymczasowych rusztowań stalowych i drewnianych Zabezpieczenie wykonano w latach 2001 2002. KOMORA WAŻYN (KS BOCHNIA) Komora, której nazwa wywodzi się od podżupka Andrzeja Ważyńskiego jest największą komorą kopani w Bochni o długości 255 m, szerokości do 14,4 m i wysokości do 7,2 m. Eksploatacja soli w niej rozpoczęta w roku 1697 zakończyła się dopiero w latach 50. XX stulecia. Ze względu na swoje rozmiary oraz swoisty mikroklimat charakteryzujący się stałą temperaturą (14 16 C), wysoką wilgotnością oraz korzystną jonizacją powietrza, nasyconego chlorkiem sodu oraz cennymi mikroelementami magnezem, manganem i wapniem komora wykorzystywana jest między innymi w celach sanatoryjno- -leczniczych. Zakres prac obejmował zabudowę w ociosach i stropie komory 700 sztuk kotew szklano-epoksydowych o długości 10 m każda. Planowany termin zakończenia realizacji kwiecień 2005. SZYB REGIS W roku 1995 Przedsiębiorstwo Budowy Kopalń PeBeKa rozpoczęło realizację największego projektu rekonstrukcji wyrobisk górniczych na obszarze Kopalni Soli Wieliczka. Prawdopodobnie jest to największa tego typu inwestycja w kraju. Obejmuje ona przebudowę najstarszego z istniejących do dziś, zlokalizowanego w ścisłym centrum Wieliczki pochodzącego z XIV wieku szybu Regis. Projekt przewiduje dostosowanie go do wszelkich aktualnych wymagań związanych z eksploatacją szybu zjazdowego. Ten historyczny szyb, wykonany w prostokątnej obudowie drewnianej o wymiarach 2,5 4,5 m w świetle obudowy, przebudowywany jest do przekroju kołowego o średnicy wewnętrznej 5,0 m i 6,6 m w wyłomie. 151

152 Zakres prowadzonych prac obejmuje: adaptację budynku nadszybia dla wykonania głowicy i montażu urządzeń, szereg prac przygotowawczych niezbędnych dla prowadzenia robót szybowych, w tym: wykonanie fundamentów pod kołowroty i maszynę wyciągową, montaż wieży szybowej, kołowrotów ŁP-10, maszyny wyciągowej WB-1000, montaż specjalnie zaprojektowanego pomostu wiszącego, stopniowy demontaż istniejącej obudowy, wykonanie niezbędnej przybierki ociosów szybu, wykonanie głowicy szybu, wykonanie wstępnej obudowy poszczególnych kolumn, wykonanie ostatecznej obudowy poszczególnych kolumn, wykonanie hydroizolacji z folii 3 górnych kolumn szybu, przebudowę poszczególnych wlotów na kolejne poziomy, wykonanie rząpia oraz komory pomp, likwidację napotkanych pustek za obudową, dokonanie niezbędnych iniekcji górotworu. Fot. 10 i 11. Budynek szybu Regis oraz umieszczona wewnątrz tymczasowa wieża szybowa Phot. 10 and 11. Regis shaft building and temporary shaft tower located inside Przebudowa szybu wykonywana jest z góry w dół. Obudowa poszczególnych kolumn szybu wykonywana jest w dwóch fazach. W zależności od warunków górniczo-geologicznych jako obudowę wstępną zaprojektowano obudowę murową lub

z kotew wklejanych i siatki MM miejscami wzmacnianą betonem natryskowym. Jako obudowę ostateczną przewidziano od poziomu 8,2 m do poziomu 158,3 m monolityczną obudowę betonową, a poniżej do poziomu 208,0 m obudowę żelbetową. Ze względu na budowę geologiczną w 3 górnych kolumnach szybu w interwale 8,2 46,2 m, pomiędzy obudową wstępną i ostateczną zastosowano hydroizolację z folii Sikaplan 14,6 V TUNNEL. Szczegółowy podział szybu na odcinki oraz rodzaj stosowanej obudowy przedstawiono w tabeli. 153 Podział obudowy szybu Regis na kolumny technologiczne Tabela Nr kolumny Interwał posadowienia Wysokość Rodzaj obudowy kolumny ostateczna wstępna 1 8,2 18,2 10,0 B M+F 2 18,2 32,2 14,0 B M+F 3 32,2 46,2 14,0 B M+F Wloty podszybia 4 46,2 56,2 10,0 B K Poziom I ( 55,2) 5 56,2 66,2 10,0 B K 6 66,2 77,7 11,0 B K Poziom II w ( 76,3) 7 77,7 89,2 12,0 B K 8 89,2 99,2 10,0 B K Poziom II n ( 98,29) 9 99,2 113,2 14,0 B K Międzypoziom Bella ( 112,09) 10 113,2 126,2 13,0 B K Poziom III ( 152,02) 11 126,2 142,3 16,1 B K 12 142,3 158,3 16,0 B K 13 158,3 168,3 10,0 Ż K Poziom IV ( 167,28) 14 168,3 180,3 12,0 Ż K 15 180,3 194,3 14,0 Ż K Poziom V ( 193,21) 16 194,3 208,0 13,7 Z M+BN wykonanie korka szybowego Oznaczenia: B obudowa betonowa monolityczna M obudowa wstępna murowa Ż obudowa żelbetowa K obudowa wstępna z kotew wklejanych i siatki MM F hydroizolacja z folii Sikaplan 14,6 V TUNNEL Zadaniem wykonywanej iniekcji górotworu jest jego wzmocnienie w przypadku, gdy niezbędne wytrzymałość i jego stan uniemożliwia wykonanie obudowy wstępnej, uszczelnienie, gdy prowadzi wodę, bądź też wypełnienie pustek celem wyrównania obciążeń konstrukcji obudowy. Wykonywane są iniekcje: cementowe, żywicami poliuretanowymi Bevedan-Bevedol, żywicami poliuratnowo-polikrzemowymi Chemopur B, żywicami akrylowo-mocznikowymi tj. klej Krylamin DU/S, DU oraz DU/HŁ.

154 Aktualnie prace rekonstrukcyjne prowadzone są we wlocie północnym na poziomie III. Ostateczna obudowa szybowa została wykonana do poziomu 172,0 m (marzec 2005). Docelowo szyb Regis ma pełnić funkcję wyjazdową trasy turystycznej oraz wdechową dla Kopalni Soli. 4. ZAKOŃCZENIE Wymagania Prawa geologicznego i górniczego oraz nadzór inwestora i konserwatora zabytków zmuszają do wykonywania robót z niezwykłą starannością oraz dopasowania się do specyficznych warunków zabytkowych Kopalń Soli w Wieliczce i Bochni. Prowadzone roboty rekonstrukcyjne pozwalają zabezpieczyć jedne z najcenniejszych zabytków naszego kraju oraz umożliwić ich udostępnienie szerokim rzeszom turystów polskich i zagranicznych. Jednakże należy stwierdzić, że przeznaczane środki pozwalają na prowadzenie tylko najbardziej niezbędnych prac zabezpieczającym. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej pozwala sądzić, że większe środki zostaną przeznaczone na ratowanie tych bezcennych zabytków. Prowadzona rekonstrukcja szybu Regis pozwoli nie tylko zachować go jako zabytek, ale po zakończeniu pozwoli na zmianę przebiegu podziemnej trasy turystycznej. Turyści odwiedzający Kopalnię Soli w Wieliczce wyjeżdżać będą na powierzchnię odrestaurowanym szybem w centrum miasta. Będą mogli docenić historyczny układ architektoniczny Wieliczki wraz z jej Zamkiem Żupnym. Zapewne wpłynie to pozytywnie na rozwój samego miasta. Przedsiębiorstwo Budowy Kopalń PeBeKa SA jest dumne, że Kopalnie Soli w Wieliczce i w Bochni obdarzyły nas zaufaniem zlecając realizację tak trudnych i odpowiedzialnych zadań wiążących się z zabytkami polskiego górnictwa. LITERATURA [1] Przedsiębiorstwo Budowy Kopalń PeBeKa SA w Lubinie, Na przestrzeni lat, Lubin, 2000. [2] KOSZ W., STACHOWIAK-MACIEJOWSKA K., Techniki i technologie górniczego zabezpieczania zabytkowych komór w kopalni soli w Wieliczce, Materiały konferencyjne Zabezpieczania i rewitalizacja podziemnych obiektów zabytkowych, Kraków Bochnia 2001. [3] ZBiPM CUPRUM, Dokumentacja techniczna zabezpieczenia kompleksu komór Warszawa Wisła Budryk, Wrocław, 1993. [4] ZBiPM CUPRUM, Dokumentacja techniczna zabezpieczenia kompleksu komór Drozdowice, Wrocław, 1991. [5] PPUH Maxbud spółka z o.o. Dokumentacja techniczno-ruchowa kotew górniczych szklanoepoksydowych, Gorlice, 1993. [6] Przedsiębiorstwo Budowy Kopalń PeBeKa SA w Lubinie, Technologia wykonania prac zabezpieczających w komorze Kristian w Kopalni Soli Bochnia. [7] CBPM Cuprum Dokumentacja techniczna przebudowy szybu Regis K.S. Wieliczka.