LUBUSKI KLASTER METALOWY,

Strategia rozwoju Lubuskiego Klastra Metalowego na lata 2013-2020 czerwiec 2013r. LUBUSKI KLASTER METALOWY, ul. Jagiellończyka 17/1, 66-400 Gorzów Wlkp., tel./fax +48 95 722 75 30 biuro@lubuskiklaster.pl, www.lubuskiklaster.pl

Spis treści ROZDZIAŁ 1... 2 Uwarunkowania rozwoju Lubuskiego Klastra Metalowego... 2 1.1. Koncepcja klastra i korzyści funkcjonowania w jego ramach... 2 1.2. Trendy rozwojowe w otoczeniu klastra... 4 1.3. Potencjał endogeniczny województwa a jego Inteligentne Specjalizacje... 8 ROZDZIAŁ 2... 10 Specjalizacja Lubuskiego Klastra Metalowego... 10 2.1. Charakterystyka klastra... 10 2.2. Główny obszar działalności klastra specjalizacja Lubuskiego Klastra Metalowego... 15 2.3. Analiza SWOT... 16 ROZDZIAŁ 3... 19 Projektowanie celów strategicznych klastra... 19 3.1. Wizja Lubuskiego Klastra Metalowego w Gorzowie Wlkp.... 19 3.2. Misja Lubuskiego Klastra Metalowego w Gorzowie Wlkp.... 19 3.3. Cele strategiczne... 20 1

ROZDZIAŁ 1 Uwarunkowania rozwoju Lubuskiego Klastra Metalowego 1.1. Koncepcja klastra i korzyści funkcjonowania w jego ramach Klastry to geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale także współpracujących 1. Możliwość podnoszenia konkurencyjności firm poprzez czerpanie korzyści ze wzajemnych powiązań oraz ścisłej współpracy z instytucjami sfery nauki, edukacji czy administracji jest niezaprzeczalnym czynnikiem skłaniającym przedsiębiorstwa do organizowania się w ramach struktur klastrowych 2. Rozwój klastrów pociąga za sobą nie tylko rozwój firm skupionych w ramach klastra, ale również całych regionów, w których zlokalizowane są klastry. Katalizatorem zmian w tym zakresie jest lepsze wykorzystanie potencjału wewnętrznego poszczególnych regionów jak i bardziej świadome działania ukierunkowane na przyciąganie nowych inwestorów. W ostatnich latach wraz z nowym spojrzeniem na rozwój gospodarki, nowego znaczenia nabrała koncepcja klastrów. Coraz częściej mówi się o klastrach w kontekście wzrostu konkurencyjności i innowacyjności nie tylko firm, ale również całych regionów. Korzyści z funkcjonowania w ramach klastrów związane są przede wszystkim z aglomeracyjną bliskością niezależnych podmiotów dysponujących wiedzą, kwalifikacjami ukierunkowanych na realizację wspólnych działań najczęściej ukierunkowanych na określone obszary specjalizacji. Doświadczenia zagraniczne wskazują na duży potencjał rozwojowy i konkurencyjny klastrów. Podmioty działające w ramach klastra poza konkurowaniem między sobą, poprzez znajdowanie obszarów do współpracy, wchodzą również we wzajemne interakcje (formalne i nieformalne). Współpraca ta oprócz tego, że może mieć charakter trwały lub okresowy, otwarty na nowe podmioty lub zamknięty, daje możliwości wypracowania korzyści specjalizacji niezależnych podmiotów z korzyściami skali związanymi z istnieniem rozbudowanego łańcucha wartości. Korzyści z funkcjonowania podmiotów w ramach klastrów to przede wszystkim: współpraca pomiędzy podmiotami w klastrze, na styku trzech sektorów: biznesu, nauki i administracji, szeroko rozumiany networking, budowa kapitału zaufania pomiędzy podmiotami w klastrze, oszczędność czasu, obniżenie kosztów prowadzonych wspólnie przedsięwzięć, 1 Porter, ME. (1990), Competitive advantage of nations, New York: Free Press. 2 B. Plawgo, Klastry jako potencjał rozwoju województwo podlaskie, Raport Fundacji BFKK, Białystok 2010, s. 7. 2

wykształcenie wyspecjalizowanych i relatywnie tanich czynników produkcji, w tym wykwalifikowanych pracowników oraz specjalistycznych usług wspierających, szybszy dostęp do informacji, zmniejszenie ryzyka działalności, możliwość inicjowania prac badawczo-rozwojowych dedykowanych podmiotom funkcjonującym w ramach klastra, stworzenie warunków dla szybszej komercjalizacji wyników badań, większe szanse na pozyskanie zewnętrznych źródeł finansowania, głównie z funduszy europejskich, możliwość promocji podmiotów klastra poprzez podejmowane działania promocyjne, również w skali międzynarodowej, pomoc w znalezieniu partnerów biznesowych oraz lobbing na rzecz uczestników klastra, otwarcie jednostek naukowych na nowe obszary badań pozostające w bliskim powiązaniu z rzeczywistością gospodarczą, możliwość prowadzenia badań mających praktyczne zastosowanie, lepsze dopasowanie programów nauczania, kierunków kształcenia do realnych potrzeb przedsiębiorców, możliwość współfinansowania infrastruktury i zaplecza edukacyjnego dostosowanego do specjalizacji klastra. Korzyści z funkcjonowania w klastrze można również podzielić na twarde dające stosunkowo szybkie wymierne efekty oraz korzyści miękkie trudniejsze do pomiaru i ujawniające się w dłuższym okresie czasu (tabela 1). Tabela 1. Korzyści jakie daje funkcjonowanie klastra Twarde korzyści z klastra Zasób (czynnik) Lokalny łańcuch podażowy Wyspecjalizowana siła robocza Specjalistyczne usługi Możliwość wyboru dostawcy Duża liczba firm Stowarzyszenia Zaufanie Uczenie się Uczenie się Zasób (czynnik) Nieformalny rynek pracy Korzyść Zwiększenie efektywności szybszy dostęp, niższy koszt transportu Wyższa produktywność Szybszy i łatwiejszy dostęp Niższy koszt, wyższa jakość Możliwość wspólnych przedsięwzięć, pracy w sieciach Miękkie korzyści z klastra Wspólna wizja, planowanie Współpraca między firmami, sieci Transfer technologii i innowacje Tacit knowledge i know-how Efektywność, możliwości kariery Korzyść Źródło: A Governor s Guide to Cluster-Based Economic Development, National Governors Association, Washington, 2002. Doświadczenia krajów rozwiniętych pokazują, że przedsiębiorstwa współpracujące w danej lokalizacji, mogą odnosić szereg korzyści, głównie dotyczących możliwości realizacji przedsięwzięć i inwestycji, których nie mogłyby podjąć samodzielnie np. ze względu na zbyt wysokie koszty lub ryzyko. Współpraca podmiotów klastra przyczynia się zarówno do podniesienia konkurencyjności poszczególnych podmiotów, jak i regionu funkcjonowania klastra. Pozytywne efekty efekty związane z 3

funkcjonowaniem klastra nie ograniczają się wyłącznie do jego uczestników, ale przenikają do jego otoczenia gospodarki lokalnej, czy regionalnej. Jest to tzw. efekt rozlewania ang. Spillover effect. Korzyści dla regionu: stymulowanie rozwoju oraz wzrostu gospodarczego dzięki istnieniu w danym regionie silnych i konkurencyjnych podmiotów tworzących klaster, poprawa warunków dla rozwoju przedsiębiorczości poprzez ułatwienia w dostępie do wyspecjalizowanych dostawców i firm świadczących specjalistyczne usługi, rozwój specjalistycznych usług w regionie, wzrost innowacyjności nie tylko podmiotów tworzących klaster, ale również nowych firm powstających w otoczeniu klastra. 1.2. Trendy rozwojowe w otoczeniu klastra Zmiany na rynkach światowych ostatnich kilku lat w różny sposób uderzyły w sektor obróbki metali oraz produkcji wyrobów metalowych, m.in. doprowadziły do ograniczenia produkcji, zaniżania cen i kosztów w wyniku presji użytkowników końcowych na obniżanie cen sprzedaży. Mimo spadków produkcji wielu firmom udało się zachować wykwalifikowanych pracowników, o których byłoby trudno w momencie wzrostu popytu, biorąc także pod uwagę nasilający się brak odpowiednio wykształconego kapitału ludzkiego, co jest szczególnie dotkliwie odczuwane w województwie lubuskim, które pozostaje również pod wpływem aglomeracji o zasięgu krajowym, takich, jak: Szczecin, Wrocław czy Poznań. Bliskość tych aglomeracji stanowi również zagrożenie i może przyczyniać się do odpływu osób młodych i dobrze wykształconych. W sferze produkcji przemysłowej pojawiają się nowe trendy w technologiach produkcyjnych związane zarówno z budową maszyn, jak i projektami rozwoju, strategią rynkową czy nowoczesnymi materiałami konstrukcyjnymi. Dotyczą one takich aspektów, jak efektywność, ekologia, komunikacja i przepływ informacji, technologie komputerowe, elastyczność, jakość czy koncepcje nowych wyrobów. Według raportu pn. Analiza zapotrzebowania gospodarki na absolwentów kierunków kluczowych w kontekście realizacji strategii Europa 2020 opracowanego na zlecenie Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w 2012 r. w polskiej gospodarce można spodziewać się stabilizacji sektorów tradycyjnych, zorientowanych zarówno na wewnętrzny, jak i na zewnętrzny rynek dóbr i usług. W sektorach tych działalność innowacyjna i absorpcja nowych technologii będzie miała pole do rozwoju w wyniku konieczności osiągnięcia tzw. technologicznej granicy, powszechnej już w pozostałych krajach Europy i niezbędnej dla przetrwania konkurencyjności tych sektorów również na rynku wewnętrznym. Przewiduje się, że wzrost zapotrzebowania na specjalistów będzie obejmował również branże związane z przemysłem metalowym, w tym obszary obejmujące: 1. Produkcję urządzeń elektrycznych, mechanicznych dla ochrony środowiska, energetyki przemysłu 2. Naprawę, instalację i konserwację maszyn i urządzeń. Dynamiczny rozwój branży metalowej dzięki uzyskaniu uznanej pozycji europejskiej przez wiodących producentów wyrobów finalnych, oferujących wysoko zaawansowane, innowacyjne wyroby, rozwijane 4

w oparciu o regionalny potencjał B+R. Jednocześnie rozbudowa sieci firm, dostawców i niezależnych producentów na bazie ścisłej współpracy sieciowej z wiodącymi producentami wyrobów finalnych oraz dzięki wykorzystaniu regionalnego potencjału naukowo-badawczego i edukacyjnego. Zidentyfikowane uwarunkowania branżowe rozwoju województwa lubuskiego, to: 1. Przeciętne uprzemysłowienie regionu w skali kraju 5-6 pozycja w skali kraju (na podstawie wskaźników uprzemysłowienia obejmujących: 1) wartość produkcji sprzedanej, 2) wartość produkcji dodanej w przemyśle na 1 mieszkańca w wieku produkcyjnym, 3) liczba pracujących w przemyśle na 100 osób w wieku produkcyjnym). 2. Wysoki odsetek pracujących w przemyśle wśród pracujących ogółem na poziomie 26%, przy średniej krajowej na poziomie 21% (dane za rok 2011). Wyższy wskaźnik uzyskano jedynie dla woj. śląskiego 29,8%. 3. Wyższa niż w innych regionach dynamika produkcji zarówno w zakresie wartości produkcji jak i liczby pracujących w przemyśle. 4. Niższa niż przeciętnie w kraju przedsiębiorczość produkcyjna mierzona liczbą zarejestrowanych podmiotów przemysłowych na 1000 mieszkańców. 5. Słabiej rozwinięty sektor usługowy. Brak powiązań pozytywnych trendów w przemyśle z podobnymi tendencjami w innych sektorach gospodarki. Trendy zidentyfikowane w otoczeniu klastra to: Trend nr 1. Niekorzystne zmiany struktury demograficznej mieszkańców. Przyśpieszony proces starzenia się ludności Występowanie niekorzystnych tendencji prowadzących do zmniejszania się ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz produkcyjnym przy jednoczesnym wzroście liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. Wzrost obciążenia demograficznego ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym głównie w miastach województwa lubuskiego. Zmniejszające się zasoby pracy będą powodowały konieczność bardziej precyzyjnego kształcenia osób wkraczających na rynek pracy, przede wszystkim w zakresie dostosowywania programów kształcenia do rzeczywistych potrzeb tego rynku oraz niwelowania obserwowanych obecnie różnic pomiędzy popytem i podażą na lokalnym rynku pracy. Trend nr 2. Istotne zmiany w poziomie wykształcenia mieszkańców województwa Wzrost odsetka osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym (27,46% w 2011r. w porównaniu do 26,23% w roku 2002; zmniejszenie odsetka osób z wykształceniem średnim zawodowym (odpowiednio 21,30% oraz 20,32%) oraz znacznie wyższy odsetek osób z wykształceniem wyższym (17% w 2011r. w porównaniu do 8,57 w roku 2002). Stopniowa zmianą struktury wykształcenia, powoduje wzrost odsetka osób kończących licea ogólnokształcące i niepodejmujących lub niekończącej skutecznie nauki na wyższym poziomie kształcenia, tym samym nieposiadających żadnego zawodu. Jest to szczególnie istotne z punktu wodzenia klastra o specjalizacji w branży metalowej, zainteresowanego głównie pozyskiwaniem specjalistów w zawodach technicznych. 5

Trend nr 3. Słabszy niż w innych regionach potencjał akademicki Systematyczny spadek począwszy od roku 2005, liczby studentów przypadających na 10 tys. mieszkańców. Mimo stosunkowo dużej liczby uczelni wyższych funkcjonujących na terenie województwa lubuskiego, o rozwoju potencjału akademickiego możemy mówić w zasadzie w odniesieniu do Uniwersytetu Zielonogórskiego oraz częściowo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Gorzowie Wlkp. Pozostałe uczelnie funkcjonujące na terenie województwa borykają się ze znacznymi problemami związanymi z malejąca liczbą studentów. Konieczne jest wzmacnianie potencjału zarówno uczelni prowadzących działalność na terenie województwa jak i jednostek badawczo-rozwojowych, instytucji otoczenia biznesu oraz klastrów. Silne zaplecze tego typu jednostek będzie również wzmacniało potencjał akademicki regionu. Trend nr 4. Niski poziom aktywności instytucji otoczenia biznesu Województwo lubuskie charakteryzuje się niższym niż w innych regionach poziomem aktywności instytucji otoczenia biznesu. Na terenie województwa funkcjonuje obecnie kilkanaście klastrów, przy czym wiele z tych organizacji pozostaje w fazie inicjatywy, a ich aktywność, poza wyróżniającym się Lubuskim Klastrem Metalowym, jest raczej niewielka. Tabela 1. Zestawienie klastrów w województwie lubuskim Nazwa Siedziba instytucji zarządzającej Rok powstania Lubuski Klaster Metalowy Gorzów Wielkopolski 2008 Klaster Archiwizacji Cyfrowej Nowa Sól 2011 Lubuski Klaster Energetyki Odnawialnej i Efektywności Energetycznej Sulechów 2011 Klaster Edukacji Zawodowej Lubuskie - Brandenburgia Gorzów Wielkopolski 2012 Lubuski Klaster Elektrotechniki, Informatyki i Telekomunikacji Nowy Kisielin 2012 Klaster Transportu, Spedycji i Logistyki Świebodzin 2013 Centrum Lubuskich Innowacji Agrotechnicznych Żary 2013 Klaster Energii Odnawialnej Transgraniczny 2012 Klaster Turystyczno Medyczny Gorzów Wielkopolski 2013 Lubuski szlak wina i miodu/ stowarzyszenie Zielona Góra 2008 Lubuska Regionalna Organizacja Turystyczna LOTUR Zielona Góra 2004 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Woźny A. Klastry i inicjatywy klastrowe województwo lubuskie, Zielona Góra, czerwiec 2013 Na terenie województwa funkcjonują również następujące ośrodki innowacji: Park Technologii i Logistyki Przemysłu INTERIOR w Nowej Soli, Centrum Energetyki Odnawialnej PWSZ, Centrum Transferu Technologii Uniwersytetu Zielonogórskiego, Lubuski Ośrodek Innowacji i Wdrożeń Agroturystycznych PWSZ, Park Naukowo - Technologiczny Uniwersytetu Zielonogórskiego, Gorzowski Ośrodek Technologiczny Park Naukowo-Technologiczny Sp. z o.o. (GOT PNP Sp. z o. o.), LFC Sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe Zielona Góra ZUO Sp. z o.o. - Centrum Badawczo-Wdrożeniowe Eko-innowacje Gorzów Wlkp. 6

oraz ośrodki wsparcia przedsiębiorczości 3 : Agencja Rozwoju Regionalnego S.A., Organizacja Pracodawców Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, Stowarzyszenie Wspierania Małej Przedsiębiorczości w Dobiegniewie, Stowarzyszenie Zakład Doskonalenia Zawodowego w Zielonej Górze, Fundacja Przedsiębiorczość w Żarach, Trend nr 5. Wysoki poziom przedsiębiorczości Wyższy niż średnio w kraju wskaźnik przedsiębiorczości opisujący liczbę podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON przypadającą na 10 tys. mieszkańców kształtujący się na poziomie 1 052 podmiotów. Województwo lubuskie zajmuje w tym zakresie wysoką 6. pozycję. Dodatkowo wyraźne jest wewnątrz regionalne zróżnicowanie w tym zakresie, znacznie wyższy poziom wskaźnika dotyczy miast: Gorzowa Wlkp. (1441 podmiotów na 10 000 mieszkańców) i Zielonej Góry (1446 podmiotów na 10 000 mieszkańców), w pozostałych powiatach jego wartość jest znacznie niższa i kształtuje się na poziomie od 785 podmiotów w powiecie nowosolskim do 1025 podmiotów w powiecie gorzowskim. Trend nr 6. Niższa niż przeciętnie w kraju aktywność w zakresie pozyskiwania patentów Zdecydowanie niższy niż w przypadku innych województw poziom wskaźników dotyczących uzyskiwania patentów. Z danych statystycznych wynika, że np. w 2010 r. w regionie zgłoszono 28 wynalazków, a 7 z nich doczekało się udzielenia patentu.natomiast liczba zgłoszeń w województwach ościennych w tym samym roku kształtowała się na znacznie wyższym poziomie. W województwie dolnośląskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim zgłoszono odpowiednio 287, 282 i 109 wynalazków, na które udzielono 170, 105 i 43 patenty. Te wartości obrazują ogromny dystans dzielący lubuskie i sąsiednie regiony. 3 Strategia Rozwoju województwa lubuskiego na lata 2010-2020 7

1.3. Potencjał endogeniczny województwa a jego Inteligentne Specjalizacje Termin inteligentna specjalizacja obejmuje dziedziny/ obszary o największym potencjale, które mogą zapewnić przewagę konkurencyjną regionu (subregionu) na poziomie międzynarodowym, poprzez skoncentrowanie na nich wsparcia, w tym szczególnie w zakresie badań i rozwoju innowacji. Są to obszary niekoniecznie skoncentrowane na jednej branży, możliwe jest również podejście międzysektorowe, obejmujące nie tylko innowacyjne produkty, ale również innowacje organizacyjne, marketingowe, usługowe, społeczne; skupiające się nie tylko na technologiach ogólnych, ale dotyczące również zastosowań tych technologii w jednej lub kilku ważnych dla regionu dziedzinach. Obszary kluczowe dla rozwoju województwa lubuskiego oraz wpisujące się w dalszy rozwój Lubuskiego Klastra Metalowego to przede wszystkim sektor: Wytwarzania maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych. Przemysł metalowy Branża metalowa w obszarze wytwarzania maszyn, urządzeń, zespołów i części metalowych oraz konstrukcji i wyrobów spawanych bazuje na długoletniej tradycji regionu lubuskiego w dziedzinie budowy maszyn i urządzeń, budowy wagonów, przemysłu ciągnikowego oraz konstrukcji stalowych. Jest również jedną z wiodących branż Brandenburgii. Po przemianach lat osiemdziesiątych w Polsce zaczęło funkcjonować wiele firm z kapitałem krajowym, które zdobyły doświadczenie na rynku międzynarodowym. Zakres kooperacji w branży metalowej obrazuje poniższy rysunek. Jednostki naukowe - kształcenie kadr na potrzeby branży Klastry Energia odnawialna Przemysł maszynowy Technologie środowiskowe Przemysł metalowy Przetwórstwo przemysłowe Przemysł motoryzacyjny Ośrodki innowacji i transferu technologii Ośrodki wsparcia przedsiębiorczości Źródło: Cheba K., Hołub-Iwan J., Wala A., Potencjały rozwojowe województwa lubuskiego, UMWL, grudzień 2013. 8

Przemysł metalowy był zawsze istotną częścią potencjału gospodarczego w województwie lubuskim. Czynnikiem wzmacniającym rozwój branży jest bliskość rynków zachodnich, z których czerpie się doświadczenie i kapitał. Poprzez bliskość z Europą zachodnią, możliwa jest współpraca oraz wymiana doświadczeń z największymi światowymi korporacjami. Rezultatem jest sprzedaż wytworzonych wyrobów na rynku krajowym oraz międzynarodowym. Firmy zajmujące się obróbką metali są bardzo często jednym z ogniw łańcucha dostaw w ramach innych branż. Podobna sytuacja dotyczy również województwa lubuskiego, w którym przedsiębiorstwa branży metalowej współpracują z firmami innych ważnych dla regionu branż jak np. branża papiernicza, czy w ramach technologii środowiskowych. 9

ROZDZIAŁ 2 Specjalizacja Lubuskiego Klastra Metalowego 2.1. Charakterystyka klastra Lubuski Klaster Metalowy powstał w sierpniu 2007 roku z inicjatywy grupy przedsiębiorstw prowadzących działalność w branży metalowej na terenie Gorzowa Wielkopolskiego oraz północnej części województwa lubuskiego, zrzeszonych w ramach Lubuskiej Organizacji Pracodawców. Stowarzyszenie "Lubuski Klaster Metalowy" zostało zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym 30 maja 2008. Impulsem powstania LKM było uczestnictwo Lubuskiej Organizacji Pracodawców - skupiającej ponad 200 przedsiębiorstw województwa lubuskiego w ogólnoeuropejskim projekcie "ClusterNet". Projekt ten obejmował ideę innowacyjnej formy promocji przedsiębiorstw jaką stanowią klastry. W sierpniu 2007 pod patronatem LOP grupa przedsiębiorstw metalowych zawiązała stowarzyszenie pod nazwą Lubuski Klaster Metalowy z siedzibą w Gorzowie Wlkp. Założycielami Lubuskiego Klastra Metalowego było 14 przedsiębiorstw przemysłu metalowego, 3 przedsiębiorstwa branż wspierających oraz Lubuska Organizacja Pracodawców jako promotor przedsięwzięcia. Koordynatorem działań Klastra zostało Stowarzyszenie Lubuski Klaster Metalowy. Obecnie w Zarządzie Stowarzyszenia LKM znajdują się: na stanowisku Prezesa Zarządu Andrzej Graczykowski, prezes Zarządu FMD Gomad Sp. z o.o., na stanowisku Wiceprezesów Roman Mizerny, prezes Zarządu HOLDING ZREMB Gorzów S.A. i Zbigniew Rudowicz, prezes Zarządu ZM Mestil sp. z o.o. Lubuski Klaster Metalowy zrzesza członków prowadzących działalność na terenie województwa lubuskiego i województw przyległych. Członkowie klastra mają siedziby w województwie lubuskim i zachodniopomorskim. Klaster powstał oddolnie, z inicjatywy przedsiębiorstw prywatnych. Członkami założycielami, oprócz Lubuskiej Organizacji Pracodawców były takie firmy jak: High Tech Mechatronics Poland HTMP, PUP Gotech sp. z o. o., Stiltrans sp. z o. o., PKS Gorzów, Fabryka Maszyn do Drewna Gomad sp. z o. o., Meprozet Drezdenko, Inter Sicherheits Service sp. z o. o., Metpol Barlinek, Spartherm sp. z o. o., Przedsiębiorstwo Produkcji Katalizatorów Lindo-Gobex sp. z o. o., AE Group Polska sp. z o. o., Gorzowska Fabryka Maszyn Goma sp. z o. o., PPUH POM sp. z o. o., HOLDING- ZREMB Gorzów S.A., Staltech sp. z o. o., ZM Mestil sp. z o. o., Prosystem Systemy Komputerowe. Obecnie (stan na kwiecień 2013 r.) w ramach Lubuskiego Klastra Metalowego działają 23 podmioty, w tym: 18 przedsiębiorstw, 4 instytucje wsparcia, 1 jednostka badawczo-rozwojowa oraz 3 inne podmioty. Klaster składa się z sieci firm prowadzących działalność w tym samym lub podobnym sektorze produkcji. Lubuski Klaster Metalowy skupia przede wszystkim małe i średnie przedsiębiorstwa, które stanowią w sumie 83,33% wszystkich przedsiębiorstw znajdujących się w klastrze. Natomiast duże przedsiębiorstwa zatrudniające 250 i więcej pracowników stanowią blisko 7% wszystkich 10

przedsiębiorstw. Firmy w klastrze wykorzystują dostęp do lokalnej wiedzy i rynku pracy oraz transgraniczne położenie regionu, w którym firmy z klastra prowadzą działalność w celu rozwoju wyspecjalizowanej sprzedaży produktów oraz usług. Wiodącą rolę w klastrze pełni koordynator klastra, którego rolą jest nie tylko identyfikacja członków klastra i motywowanie ich do wspólnych działań, ale także podejmowanie nowych inicjatyw ukierunkowanych na budową i rozbudowę partnerstwa w klastrze oraz projektowanie i wdrażanie strategii klastra. Klaster stwarza swoim członkom korzystne warunki rozwoju, m.in. poprzez współdziałanie Klastra z organami administracji samorządowej i państwowej, instytucjami naukowymi i organizacjami pozarządowymi. Oferuje swoją pomoc w rozwiązywaniu problemów organizacyjnych, technicznych, handlowych, rozwojowych oraz szkoleniowych. Ze względu na strukturę przedsiębiorstw skupionych w klastrze oraz charakter powiązań i współpracy wewnątrz klastra można sklasyfikować Lubuski Klaster Metalowy jako klaster typu dystrykt przemysłowy. Potwierdzeniem aktywności klastra jest dwukrotny udział w projekcie PARP Benchmarking klastrów w Polsce, do którego kwalifikowane były organizacje spełniające określone kryteria związane z aktywnością, doświadczeniem i zakresem działalności. Lubuski Klaster Metalowy został zakwalifikowany do tego badania w latach 2010 oraz 2012 spośród około 500 organizacji tego typu w Polsce. Klaster został ponownie zaklasyfikowany do badania w 2014r. Lubuski Klaster Metalowy aktywnie uczestniczy w działaniach dotyczących utworzenia Gorzowskiego Ośrodka Technologicznego. Klaster jest jednym z inicjatorów tego przedsięwzięcia. Jest to sytuacja o tyle szczególna, że to z reguły parki technologiczne są inicjatorami tworzenia klastrów. W przypadku Lubuskiego Klastra Metalowego sytuacja jest odwrotna. Klaster wspólnie z Państwową Wyższą Szkołą Zawodową, Zakładem Utylizacji Odpadów oraz Urzędem Miasta Gorzowa Wlkp. jest inicjatorem utworzenia Gorzowskiego Ośrodka Technologicznego w obszarze technologii środowiskowych i ekoinnowacji. Aktywność Klastra w tym zakresie jest naturalną konsekwencją jego dotychczasowej działalności. Klaster jest jednym z inicjatorów utworzenia technicznych kierunków kształcenia zawodowego zarówno na poziomie średnim jak i wyższym. W wyniku starań Klastra w gorzowskich szkołach średnich oraz w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wlkp. utworzono kierunki techniczne dostosowane do potrzeb firm tworzących klaster. Część zajęć w ramach utworzonych kierunków prowadzona jest na terenie firm tworzących Klaster. Zajęcia praktyczne prowadzone są przez pracowników firm klastrowych. Efektem podejmowanych działań w tym zakresie jest wzrost aktywności klastra w obszarze współpracy z otoczeniem, tworzenie warunków do rozwoju kształcenia na poziomie średnim i wyższym w ramach kierunków istotnych z punktu widzenia klastra. 11

Wiodące specjalizacje firm członków Lubuskiego Klastra Metalowego: konstrukcje spawane dla: przemysłu, energetyki, budownictwa, ochrony środowiska i rolnictwa, konstruowanie i montaż, produkcja seryjna i jednostkowa części mechanicznych i podzespołów, zautomatyzowana, precyzyjna obróbka części aluminiowych odlewanych ciśnieniowo, konstrukcje nośne suwnic typu RTG, STS, RMG, urządzenia dźwignicowe, chwytaki, palety podpory oraz przyczepy transportowe, kontenery, konstrukcje offshore, elementy konstrukcji turbin wiatrowych, budowa maszyn i urządzeń oraz zautomatyzowanych linii produkcyjnych dla różnych branż przemysłowych (m.in.: motoryzacyjnej, spożywczej, energetycznej), produkcja i obróbka odlewów z żeliwa szarego wykorzystywanych w przemyśle motoryzacyjnym, budowy łodzi i statków, budowy maszyn i narzędzi i odlewy dla maszyn rolniczych, usługi w zakresie budowy, modernizacji, remontów urządzeń i instalacji energetycznych, chemicznych, ochrony środowiska oraz przemysłowych, budowa, naprawa i modernizacje kotłów energetycznych i urządzeń pomocniczych, remonty, naprawy i modernizacje części mechanicznej turbozespołów wraz z urządzeniami pomocniczymi, budowa maszyn i linii produkcyjnych do obróbki drewna, konwencjonalnych i sterowanych numerycznie oraz kompletnych linii technologicznych do łączenia drewna, 12

konstrukcje stalowe hal, wyposażenie ferm hodowlanych, konstrukcje stalowe lekkie (podesty, pomosty, schody, drabiny), kominki i paleniska, piece wolnostojące, wkłady kominkowe oraz zaawansowane urządzenia grzewcze, realizacja kompletnych obiektów przemysłowych, kompleksowe przenoszenie fabryk i linii produkcyjnych, badania mechaniczne i metalograficzne wyrobów hutniczych i połączeń spawanych, w tym z tworzyw sztucznych, badania niszczące i nieniszczące (VT, PT, MT, UT, RT) złączy spawanych oraz badania metalograficzne makro i mikroskopowe, unieszkodliwianie odpadów komunalnych, przemysłowych i niebezpiecznych, doradztwo w gospodarce odpadami oraz edukacja ekologiczna, usługi akredytowanego laboratorium fizyko-chemicznego specjalizującego się wykonywaniu analiz na potrzeby branż związanych z gospodarką odpadami. Główne technologie stosowane w przedsiębiorstwach zrzeszonych w LKM: obróbka wiórowa na obrabiarkach konwencjonalnych i sterowanych numerycznie (toczenie i frezowanie wieloosiowe) automatyczne cięcie tlenowe, plazmowe i laserowe stali technologie spawalnicze, kwalifikowanie technologii spawalniczych wg norm PN-EN ISO i przepisów ASME CODE cynkowanie ogniowe, malowanie obróbka plastyczna montaż maszyn, urządzeń i instalacji technologia wytwarzania odlewów z żeliwa szarego metodą formowania ręcznego i metodą pełnej formy technika pomiarowa 3D pomiar drgań, osiowanie wałów i sprzęgieł, wyważanie elementów wirujących obróbka kół zębatych. Klaster posiada ugruntowaną pozycję partnera we współpracy transgranicznej na pograniczu polsko - niemieckim. Aktywne uczestniczy w realizowanych projektach w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie) - Brandenburgia 2007-2013, w charakterze partnera lub beneficjenta. Klaster w ostatnich latach uczestniczył w realizacji następujących projektów: projekt TINA (Transgraniczna wymiana wiedzy i doświadczeń na temat innowacyjnej polityki pracy w branży metalowej pomiędzy Brandenburgią i Polską), projekt "Green Jobs w przemyśle metalowym - Transnarodowa wymiana wiedzy i doświadczeń w zakresie przemian rynku pracy dla nowych wymagań jakościowych i jakości pracy celem uzyskania trwałego rozwoju, w partnerstwie z IMU Institut Berlin GmbH, projekt INT-LERNEN (Wspieranie międzyregionalnej kompetencji kształcenia w branży metalowej i elektrycznej na przykładzie regionu przygranicznego Wschodnia Brandenburgia- Zachodnia Polska), projekt Migracja czy kooperacja - badanie branży metalowej w obszarze Lubuskie - Brandenburgia. Klaster prowadzi stałą współpracę z: profil.metall - GRW-Netzwerk Stahl- und Metallverarbeitung in Brandenburg und Berlin, 13

ZukunftsAgentur Brandenburg GmbH Frankfurt (Oder), IMU Institut GmbH i Business and Innovation Centre Frankfurt (Oder). 14

2.2. Główny obszar działalności klastra specjalizacja Lubuskiego Klastra Metalowego Przemysł metalowy to bardzo duży sektor skoncentrowany w wielu miastach i regionach europejskich, zdominowany przez małe i średnie przedsiębiorstwa funkcjonujące w charakterze poddostawców dla różnych dziedzin przemysłu takich jak: przemysł motoryzacyjny, lotniczy, maszynowy, transportowy, budowlany czy energetyka. Znaczny wpływ na rozwój tego sektora w Polsce mają inwestycje koncernów międzynarodowych funkcjonujących w ramach podsektora maszynowego, obejmujące takie firmy, jak: BSH (Bosch), Samsung, LG, Electrolux, Timken, Alstom. Rysunek 1. Wybrane inwestycje zagraniczne w sektorze maszynowym w Polsce Źródło: http://www.paiz.gov.pl/sektory/maszynowy_i_metalowy# Sektor ten obejmuje m.in.: produkcję konstrukcji metalowych i ich części produkcję kotłów centralnego ogrzewania produkcję zbiorników, cystern i pojemników metalowych produkcję wytwornic pary obróbkę metali i nakładanie powłok na metale; obróbka mechaniczna elementów metalowych produkcję kół zębatych, przekładni zębatych i elementów napędowych produkcję urządzeń dźwigowych i chwytaków produkcję maszyn i narzędzi mechanicznych odlewnictwo żeliwa. Do branży metalowej zaliczane są firmy z sekcji C Dział 24 produkcja metali, 25 produkcja metalowych wyrobów gotowych (z wyłączeniem maszyn i urządzeń) i 28 produkcja maszyn i urządzeń gdzie indziej niesklasyfikowanych. 15

ŚLĄSKIE MAZOWIECKIE POMORSKIE WIELKOPOLSKIE MAŁOPOLSKIE DOLNOŚLĄSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE ŁÓDZKIE PODKARPACKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE LUBELSKIE OPOLSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE LUBUSKIE PODLASKIE Według danych GUS w 2013r. w Polsce zarejestrowanych było około 69 000 przedsiębiorstw zaklasyfikowanych do wymienionych działów, z czego na terenie województwa lubuskiego działalność prowadziło ponad 1700 przedsiębiorstw, przy czym w ostatnich 4 latach w każdym ze wskazanych działów nastąpił wzrost liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Rysunek 2. Przedsiębiorstwa branży metalowej w Polsce w 2013r. 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Przemysł metalowy w województwie lubuskim to również stosunkowo duży sektor (drugi po branży motoryzacyjnej pod względem wielkości zatrudnienia), obejmujący małe i średnie przedsiębiorstwa współpracujące z innymi branżami w charakterze poddostawców. Należy jednak zwrócić uwagę, że na tle innych województw w Polsce potencjał ilościowy tego sektora jest jednak znacznie mniejszy. Jednocześnie firmy zajmujące się obróbką metali są bardzo często jednym z ogniw łańcucha dostaw w ramach innych branż. Podobna sytuacja dotyczy również województwa lubuskiego, w którym przedsiębiorstwa branży metalowej współpracują z firmami innych ważnych dla regionu branż jak np. przemysł motoryzacyjny, branża papiernicza, drzewna czy przedsiębiorstwa funkcjonujące w ramach technologii ochrony środowiska itp. Praktycznie większość branż ważnych dla regionu potrzebuje wsparcia ze strony firm sektora metalowego czy też kooperuje z firmami tej branży. Przemysł metalowy w regionie lubuskim był zawsze istotną częścią potencjału gospodarczego. Przemiany gospodarcze ostatnich 20 lat wykreowały nowe prywatne podmioty gospodarcze, stanowiące często kontynuację całego okresu powojennego. Powstały również nowe, często z kapitałem zagranicznym, zakłady metalowe. Analiza przemysłu metalowego w regionie lubuskim pokazała ogromny potencjał w zakresie technologii zgromadzonych nie tylko w średnich i małych firmach, ale także w sektorze usług. Suma tego potencjału wyrażona w wartości sprzedaży i zatrudnienia, stawia przemysł metalowy regionu lubuskiego w czołówce gospodarki regionu. LKM jest Stowarzyszeniem otwartym dla przedsiębiorstw metalowych całego województwa lubuskiego i Województw przyległych, dla jednostek naukowo badawczych i uczelni a także innych podmiotów otoczenia gospodarczego. 2.3. Analiza SWOT Mocne strony Słabe strony 16

dobre relacje pomiędzy partnerami w klastrze, stosunkowo stabilna sytuacja finansowa klastra w zakresie budżetu przypadającego na członków partycypujących w jego finansowaniu, stabilność zatrudnienia podmiotów funkcjonujących w klastrze, aktywność w zakresie internacjonalizacji działań klastra, Bardzo wysoka aktywność klastra w ramach współpracy lokalnej. Współuczestniczenie w utworzeniu Gorzowskiego Ośrodka Technologicznego Parku Naukowo- Przemysłowego Sp. z o.o. stosunkowo duża liczba zagranicznych rynków, na których obecne są przedsiębiorstwa z klastra, silne zaangażowanie koordynatora w działalność klastra, duża aktywność w obszarze promowania kształcenia zawodowego na poziomie średnim i wyższym w regionie. stosunkowo niewielka na tle innych wiodących klastrów w Polsce, liczba podmiotów tworzących klaster, niewystarczająca aktywność rynkowa klastra (brak wspólnych zamówień pomimo podobnego profilu produkcji firm klastra, mała aktywność w ramach wspólnych kanałów dystrybucji oraz wspólnych ofert przygotowywanych dla odbiorców), mała aktywność w ramach wspólnych prac nad innowacyjnymi produktami i technologiami oraz innowacjami o charakterze organizacyjnym i marketingowym, mała aktywność w zakresie współpracy firm klastra z jednostkami badawczorozwojowymi. szanse wzrastające zainteresowanie przedsiębiorców konkurencyjną współpracą ze względu na trudną sytuację rynkową, zainteresowanie kontrahentów zagranicznych przedsiębiorstw klastra rozwinięciem dotychczasowej współpracy, rosnące zainteresowania podmiotów zagranicznych udziałem w projektach międzynarodowych, sprzyjający klimat dla klasteringu w regionie, aktywizacja działań mających na celu wspieranie rozwoju Gorzowskiego Ośrodka Technologicznego Parku Naukowo- Technologicznego SP. z o.o. zgodność specjalizacji klastra z inteligentnymi specjalizacjami województwa lubuskiego. Źródło: Opracowanie własne zagrożenia znacznie ograniczona dostępność i mobilność pracowników wysoko wykwalifikowanych, migracja wysoko wykwalifikowanej kadry pracowniczej, brak tradycji akademickich w obszarze szkolnictwa technicznego w regionie, ograniczony dostęp do finansowania projektów klastrowych, niewystarczające wsparcie działalności klastra ze strony władz publicznych, niska jakość zaplecza badawczorozwojowego w regionie. Warto pamiętać, iż mocne strony klastra, które zostaną należycie wykorzystane, będą sprzyjać jego rozwojowi, w tym pozytywnie go wyróżniać w otoczeniu. Mogą stanowić także źródło przewagi klastra w stosunku do konkurencji. Z kolei słabe strony klastra, które odpowiednio szybko nie zostaną wyeliminowane, bądź nie zniweluje się siły ich oddziaływania, będą hamować dalszy rozwój klastra. Zidentyfikowane słabe strony klastra dotyczą obszarów niezwykle ważnych dla dalszego funkcjonowania klastra. Są to obszary związane z innowacyjnymi działaniami podmiotów w klastrze obejmujące zarówno innowacje technologiczne jak i organizacyjne oraz marketingowe. Aktywność 17

klastra w tym obszarze jest niewystarczająca. Dodatkowo możliwości rozwoju podmiotów klastra w tym obszarze ogranicza brak silnego technicznego ośrodka akademickiego w tej części województwa oraz bardzo małe zainteresowanie i wspieranie działalności klastra ze strony władz publicznych. Zidentyfikowane szanse rozwoju klastra wskazują na znaczne ograniczenia regionalne w obszarze funkcjonowania klastra. Istotnym zagrożeniem dla bardziej dynamicznego rozwoju klastra może być ograniczone zainteresowanie władz publicznych wspieraniem finansowego rozwoju klastra oraz ograniczony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania działalności klastra szczególnie tych źródeł, które mogłyby być wykorzystane na prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej. 18

ROZDZIAŁ 3 Projektowanie celów strategicznych klastra 3.1. Wizja Lubuskiego Klastra Metalowego w Gorzowie Wlkp. Chcemy być skuteczną, innowacyjną i rozpoznawalną organizacją o globalnym potencjale oddziaływania, zrzeszającą sektor prywatny i publiczny, w kształtowaniu branży metalowej w kraju i za granicą. Chcemy osiągnąć pozycję kluczowego klastra w regionie poprzez promowanie kooperacji i partnerstwa przedsiębiorstw branży metalowej dzięki wspólnym innowacyjnym, zaawansowanym technologicznie przedsięwzięciom wspieranym wiedzą naszych członków i partnerów. 3.2. Misja Lubuskiego Klastra Metalowego w Gorzowie Wlkp. Tworzymy optymalne warunki rozwoju przedsiębiorstw branży metalowej poprzez: aktywne wspieranie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami, dostarczanie wiedzy i promowanie innowacyjności, zwiększanie międzynarodowej konkurencyjności branży metalowej, wypracowywanie wartości dodanej dla przedsiębiorstw współpracujących w ramach klastra. Wspieramy tworzenie kultury innowacyjności i przedsiębiorczości w regionie poprzez aktywną współpracę pomiędzy członkami klastra, sektorem badawczo-rozwojowym, instytucjami otoczenia biznesu oraz poprzez współpracę ze sferą edukacji i sektorem publicznym. Naszym celem jest wyższa specjalizacja regionu i zwiększanie atrakcyjności województwa lubuskiego. 19

3.3. Cele strategiczne 1. Poprawa międzynarodowej konkurencyjności branży metalowej jako istotnej części gospodarki Regionu. 2. Umocnienie pozycji LKM jako klastra wiodącego w regionie silnego ośrodka komercjalizacji innowacji, inspiratora Parku naukowo przemysłowego jako kluczowego czynnika rozwoju potencjału gospodarczego Gorzowa i Aglomeracji. 3. Tworzenie możliwości nowych przedsięwzięć biznesowych w obszarach ochrony środowiska i energii odnawialnej, dla poszerzenia rynku firm klastra w zakresie innowacyjnych technologii, wytwarzania maszyn i urządzeń oraz usług. 4. Zdefiniowanie i rozwój wspólnych pakietów usług LKM dla firm skupionych w klastrze. 5. Rozwój zasobów ludzkich poprzez inicjatywy edukacji technicznej na poziomie zawodowym, średnim i wyższym, promocję zawodów technicznych i wzmocnienie pozycji inteligencji technicznej. 6. Osiągnięcie pozycji regionalnego lidera w zakresie innowacyjności i konkurencyjności oraz realizacji krajowej polityki klastrowej. 7. Rozwój kluczowych kompetencji w Instytucji Zarządzającej klastra i w podmiotach klastra. 8. Wspieranie rozwoju i promowanie branży metalowej jako istotnej gałęzi gospodarki w regionie. 9. Integracja przedsiębiorstw metalowych i przedsiębiorstw działających w ich otoczeniu oraz realizacja wspólnych inicjatyw gospodarczych. 20