Sprawiedliwość idzie za prawem - bezpłatne poradnictwo i edukacja prawna POSTĘPOWANIE SĄDOWE W SPRAWACH SPADKOWYCH Rzeszów 2010 1
Podkarpacki Ośrodek Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ul. Fredry 4/58 35-959 Rzeszów tel/fax (0-17) 86 20 122 porso@poczta.onet.pl www.porso.yoyo.pl Broszura opracowana przez Karola Grześkiewicza Broszura sfinansowana przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich 2
STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU Stwierdzenie nabycia spadku przez sąd spadku następuje na wniosek uprawnionego podmiotu czyli każdego mającego interes prawny w prawidłowym wykazaniu następstwa po spadkodawcy. Wniosek taki można złożyć zawsze - nie przedawnia się ani w żadnych okolicznościach nie wygasa prawo do jego złożenia. Jednak jeśli wniosek składa się przed upływem 6 miesięcy wszyscy spadkobiercy muszą złożyć oświadczenie o nabyciu lub odrzuceniu spadku. Za każde oświadczenie w toku posiedzenia, sąd pobiera opłatę sądową w wysokości 50 zł. Brak oświadczeń co do zasady oznacza przyjęcie spadku wprost! - bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. Do sporządzenia wniosku niezbędne są odpisy aktów stanu cywilnego spadkobierców - dotyczy to dziedziczenia ustawowego, oraz wniosku o zachowek. W zależności od stopnia pokrewieństwa należy wykazać inne akty. Zawsze należy załączyć akt zgonu spadkodawcy Kto załącza jaki akt : małżonek załącza tylko akt zgonu spadkodawcy jest w nim wskazany dzieci niezamężne załączają akty urodzin 3
dzieci zamężne (które przyjęły nazwisko małżonka) akt małżeństwa. rodzeństwo spadkodawcy akt urodzenia, akt małżeństwa rodziców jeśli pochodzą z różnych związków. Wniosek składa się do wydziału cywilnego Sądu Rejonowego właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Opłata sądowa od wniosku to 50 zł (do wniosku musimy załączyć dowód uiszczenia opłaty sądowej w znakach sądowych (do kupienie w kasie sądu,) lub dowód przelewu). Za odpis skrócony aktu pobiera się opłatę skarbową w wysokości 22 zł. Wnioskodawca to: osoba składająca wniosek może to być dowolny ze spadkobierców, posiadający zdolność do czynności prawnych. należy wskazać imię i nazwisko oraz adres zamieszkania. Wnioskodawcą może być każdy kto ma w tym interes prawny, a więc m.in. wierzyciele spadkobierców, oraz spadkodawcy. Uczestnicy to: pozostali spadkobiercy : musimy wskazać ich dane i adresy Powinniśmy wskazać wszystkich możliwych spadkobierców. 4
Przykładowy wniosek o stwierdzenie nabycia spadku TYTUŁ: Wniosek o stwierdzenia nabycia spadku. Treść wniosku : Wnoszę o : stwierdzenie, że spadek po, synu /córce i.., zmarłym dnia. w.. i ostatnio zamieszkałym w, na podstawie ustawy nabyli: (W tym miejscu należy wymienić wszystkich znanych spadkobierców, oraz ich stopień pokrewieństwa ze zmarłym ): Np. Anna Nowak - żona, Janusz Nowak- brat, Marian Nowak- brat, Grażyna Kowalska siostra, Barbara Bielak siostra, Uzasadnienie W uzasadnieniu należy wskazać okoliczności spadkobrania. W szczególności: powtórzyć datę i dane spadkodawcy. opisać wzajemne relacje miedzy spadkodawcą a spadkobiercami (w zakresie powiązań rodzinnych) Na dowód powiązań rodzinnych należy załączyć odpisy z aktów stanu cywilnego. 5
wskazać i ewentualnie załączyć oświadczenia spadkodawców o przyjęciu, lub odrzuceniu spadku jeśli wiemy że nie ma dalszych spadkobierców - jako dowód powołujemy zapewnienie spadkowe, które będzie złożone podczas rozprawy. Wniosek należy własnoręcznie podpisać. Podpisany oryginał wniosku, wraz z oryginałami załączników (np. odpisami z aktów stanu cywilnego) pozostawić dla sądu. Należy stworzyć tyle jego kopii wniosku i załączników (wystarczą kserokopie) ilu jest uczestników postępowania wskazanych we wniosku. Jeden egzemplarz kopii ad acta (dla siebie do akt ). Wniosek wraz z odpisami dla uczestników, można złożyć na biurze podawczym wówczas na kopii którą pozostawiamy dla siebie otrzymamy prezentatę pieczęć sądu, wraz z datą złożenia wniosku. Całość dokumentów możemy również wysłać pocztą do sądu za pomocą listu poleconego. Dowodem złożenia wniosku, będzie wówczas dowód nadania listu poleconego. Na rozprawę poprzedzającą wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wzywa wnioskodawcę, wszystkich mogących wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi (bez względu na ocenę ważności złożonego testamentu), a ponadto inne 6
osoby zainteresowane, zgłaszające swe uczestnictwo w sprawie, których udział sąd uzna za konieczny. DZIAŁ SPADKU Dział spadku polega na określeniu wartości całego majątku i jego podziale pomiędzy poszczególnych spadkobierców. Dział spadku może nastąpić w drodze umowy, w tym także zawartej w formie ugody w postępowaniu działowym, albo na mocy orzeczenia sądu. Wniosek o wszczęcie postępowania działowego mogą złożyć: spadkobierca, spadkobierca zmarłego spadkobiercy, nabywcę spadku, a na zasadach ogólnych także prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich. Od wniosku o dział spadku pobiera się opłatę stałą w wysokości 500 zł, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku w wysokości 300 zł Dział spadku obejmuje podział aktywów majątku spadkowego, nie obejmuje zaś długów spadkowych. przedmiotem działu jest majątek, który stanowił w chwili otwarcia spadku własność spadkodawcy. Darowizny otrzymane od spadkodawcy dolicza się do masy spadkowej. 7
SĄDOWY DZIAŁ SPADKU Zasadą sądowego działu spadku jest objęcie nim całego spadku. Z ważnych powodów sądowy dział spadku może zostać ograniczony do części spadku. 1. Z wnioskiem o sądowy dział spadku może wystąpić:każdy ze współspadkobierców, osoba, która nabyła (dostała lub odkupiła) udział w spadku (zgodnie z art. 1053 Kodeksu cywilnego nabywca spadku wstępuje w prawa i obowiązki spadkobiercy), spadkobiercy wyżej wymienionych osób. 2. Wniosek o wszczęcie postępowania działowego powinien zawierać: - spis inwentarza (jeśli został sporządzony) lub wykaz majątku, który ma ulec podziałowi (jeśli nie zrobiono spisu inwentarza), - postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku (jeśli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło, sąd dokona go w trakcie postępowania działowego), -informację o testamencie i miejscu, w którym się znajduje, -w przypadku nieruchomości dowód stwierdzający, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy (np. odpis z księgi wieczystej, orzeczenie sądowe lub administracyjne, odpis umowy notarialnej przenoszącej własność). 8
We wniosku należy wskazać: wszystkich uczestników postępowania, którymi są spadkobiercy bądź ich następcy (osoby uprawnione do dziedziczenia), zapisobierców, czyli osoby którym zapisano pewne rzeczy lub prawa należące do spadku, nabywców udziału w konkretnym składniku majątku spadkowego (np. nabywcę telewizora wchodzącego w skład masy spadkowej). 3. Sąd ustala przede wszystkim skład i wartość majątku spadkowego. Od tego zależy ustalenie wielkości otrzymanych przez spadkobierców części spadku oraz ewentualnych spłat i dopłat. Dla ustalenia składu majątku decydujące znaczenie ma chwila śmierci spadkodawcy (otwarcia spadku), zaś przy ocenie wartości poszczególnych przedmiotów decyduje chwila dokonania działu. Sąd rozstrzyga także o roszczeniach związanych z istnieniem zapisów i rozliczeniem pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków, poczynionych nakładów i spłaconych długów (na przykład sąd orzeka o rozliczeniu czynszu pobranego przez jednego ze spadkobierców od najemcy mieszkania, które weszło do spadku). Po zapadnięciu postanowienia działowego roszczeń tych nie można już dochodzić. 9
4. Podział majątku może nastąpić w ten sposób, że przedmioty zostaną podzielone fizycznie i przyznane poszczególnym spadkobiercom w stosunku do wielkości ich udziałów. Jeżeli wartość przyznanej części nie odpowiada wielkości udziału uprawnionego powinno nastąpić ustalenie dopłat. Ponadto jeżeli sąd przyzna pewne przedmioty w całości niektórym spadkobiercom obciąża ich obowiązkiem dokonania spłaty lub dopłaty na rzecz pozostałych. 5. W wypadku gdy nie jest możliwe dokonanie podziału fizycznego (na przykład w skład spadku wchodzi przedmiot z natury swej niepodzielny i żaden ze spadkobierców nie jest w stanie ponieść spłat), sąd może zarządzić dokonanie podziału cywilnego. Polega on na sprzedaniu przedmiotów wchodzących w skład spadku a uzyskana w ten sposób suma jest, po potrąceniu kosztów sprzedaży, dzielona między spadkobierców. Wyboru sposobu podziału dokonuje sąd. W miarę możliwości dokonuje podziału fizycznego. Jeżeli spadkobiercy wskażą sposób dokonania podziału, sąd jest nim związany, o ile sposób ten nie jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i nie narusza interesu osób uprawnionych. 10
UMOWNY DZIAŁ SPADKU 1. Umowny dział spadku możliwy jest tylko wtedy, gdy wszyscy współspadkobiercy zgadzają się co do konieczności dokonania podziału, a także formy i sposobu jego dokonania. Musi zachodzić zgoda co do tego, jakie przedmioty przypadną poszczególnym uprawnionym, czy dokonać działu fizycznego czy cywilnego - poprzez sprzedaż określonego przedmiotu i podział uzyskanej sumy. Porozumienie musi także obejmować wysokość oraz sposób zapłaty ewentualnych spłat (tzn. kwot, jakie mają otrzymać ci spadkobiercy, którzy ze spadku nie uzyskali żadnych przedmiotów) i dopłat (tzn. kwot jakie winni otrzymać ci spadkobiercy, którzy uzyskali ze spadku przedmioty o wartości mniejszej niż ich udział w spadku). Jeżeli choć jeden ze współuprawnionych nie zgadza się na proponowany sposób podziału majątku, możliwość dokonania działu umownego zostaje wyłączona. 2. Stronami muszą być wszyscy spadkobiercy. W przypadku wcześniejszego zbycia udziału w spadku przez jednego z nich, zamiast zbywcy stroną jest nabywca tego udziału. 3. Forma umowy uzależniona jest od przedmiotów wchodzących w skład spadku. Jeżeli wartość spadku przekracza 2.000 zł umowa powinna być zawarta w formie pisemnej dla celów dowodowych (tzn. w razie 11
późniejszego sporu nie będzie dopuszczalny w sądzie dowód z przesłuchania stron lub świadków na okoliczność treści zawartej umowy). Jeżeli w skład spadku wchodzi własność nieruchomości, prawo użytkowania wieczystego lub własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu, wymagana jest forma aktu notarialnego. Sposób i warunki dokonania podziału strony określają same. Nie mogą jednak określić wielkości swych udziałów spadkowych inaczej niż to wynika z ustawy lub z treści testamentu. W ramach umowy jednak jeden ze spadkobierców może zbyć udział w spadku lub poszczególnych przedmiotach spadkowych na rzecz drugiego spadkobiercy. Spadkobiercy mogą także podzielić tylko część spadku (dział częściowy). Gdy dział spadku przeprowadzają zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki) i małżonek, w umowie należy dokonać zaliczenia darowizn zgodnie z art. 1039-1043 kc. Następuje to poprzez dodanie wartości uczynionych za życia spadkodawcy darowizn do wartości spadku oraz udziału otrzymanego przez obdarowanego spadkobiercę. Nieuregulowanie tej kwestii może prowadzić do domniemania, że strony zrzekły się przysługujących im roszczeń. Jeżeli spadkobiercy są zgodni co do sposobu podziału spadku, to podział przeprowadzony sądownie wiąże się z niższymi kosztami niż umowa zawarta w formie aktu notarialnego. 12
Uczestnikami postępowania o dział spadku są spadkobiercy zmarłego spadkodawcy lub ich następcy prawni oraz zapisobiorcy, którym w testamencie przyznano rzeczy lub prawa wchodzące w skład spadku. Uczestnikami postępowania są również spadkobiercy, którzy zbyli swój udział w spadku. Mogą być zainteresowani przebiegiem postępowania z uwagi na solidarną z nabywcą udziału w spadku odpowiedzialnością za długi spadkowe. Nabywca spadku ponosi odpowiedzialności za długi spadkowe w tym samym zakresie co zbywca. Ich odpowiedzialność względem wierzycieli jest solidarna. Wniosek o wszczęcie postępowania działowego powinien zawierać: spis inwentarza (jeśli został sporządzony) lub wykaz majątku, który ma ulec podziałowi (jeśli nie zrobiono spisu inwentarza), postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku (jeśli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło, sąd dokona go w trakcie postępowania działowego), informację o testamencie i miejscu, w którym się znajduje, w przypadku nieruchomości dowód stwierdzający, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy (np. odpis z księgi wieczystej, orzeczenie sądowe lub administracyjne, odpis umowy notarialnej przenoszącej własność). 13
Przykładowy wniosek o dział spadku Sąd Rejonowy w Rzeszowie Wydział I Cywilny Wnioskodawca: Roman Derba, zam. w Tuliszkowie, ul. Polna 10, Uczestnicy: 1.Daniela Wickowska, zam. w Kawęczynie, 2.Wiesław Derba, zam. w Turku, ul. Łódzka 10/3. Wartość przedmiotu sprawy: 54.000,00 zł Wniosek o dział spadku Wnoszę: 1. O dokonanie działu spadku po Bernardzie i Wiesławie z domu Galicka, małżonków Derba w sposób proponowany jak niżej, żeby: 1) spadkowe gospodarstwo rolne położone w Tuliszkowie, woj. konińskie, które obejmuje nieruchomość zapisaną w księdze wieczystej Kw nr 497 o obszarze 17 ha gruntów ornych wraz z domem mieszkalnym, chlewnią i stodołą, oraz inwentarz żywy i martwy - przyznać na własność wnioskodawcy i obciążyć go spłatą na rzecz Danieli Wickowskiej, 2) przedmioty spadkowe, nie wchodzące w skład gospodarstwa rolnego, podzielić między uczestników według projektu, jaki zostanie zgłoszony na rozprawie, 3) o zasądzenie od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania według norm przepisanych. 14
Uzasadnienie Sąd Rejonowy w Turku postanowieniem z dnia 16 marca 1998 roku stwierdził nabycie spadku po zmarłym w dniu 10 marca 1997 roku Bernardzie Derbie i zmarłej w dniu 5 stycznia 1997 roku Wiesławie Derbie przez ich dzieci Romana i Wiesława Derbów i Danielę Wickowską po 1/3 części spadku, jako spadkobierców ustawowych, z tym, że gospodarstwo rolne dziedziczą po 1/2 części Roman Derba i Daniela Wickowska. Oboje spadkodawcy zamieszkiwali ostatnio w Tuliszkowie, woj. konińskie. Spadkodawcy nie pozostawili żadnych testamentów. Dowód: akta sprawy Ns 242/97 Sądu Rejonowego w Turku o stwierdzeniu nabycia spadku. Pozostały spadek po małżonkach Bernardzie i Wiesławie Derba jest opisany w spisie inwentarza, który załączam. Spadkowa nieruchomość położona w Tuliszkowie zapisana jest w księdze wieczystej Kw nr 497 na którą składa się: grunt rolny o obszarze 17 ha, oraz zabudowania: dom mieszkalny, chlewnia, stodoła, stanowiła współwłasność obojga spadkodawców. Dowód: wyciąg z księgi wieczystej Kw nr 497. Poza gospodarstwem rolnym spadkodawcy pozostawili szereg składników majątkowych, nie związanych z produkcją rolną. Są to: dom czynszowy w Tuliszkowie ze sklepem tekstylnym i warsztatem, użytkowany obecnie jako warsztat ślusarski, samochód osobowy i motocykl. 15
Co do tych składników nie zachodzi ograniczenie dziedziczenia spadku, o którym mówi przepis art. 677 2 i 3 k.p.c. W tej części spadku trzej spadkobiercy dziedziczą w częściach równych. Spadkowe gospodarstwo rolne jest użytkowane przez wnioskodawcę, natomiast Daniela Wickowska posiada własne gospodarstwo rolne, które użytkuje wraz z mężem we wsi Kawęczyno o obszarze 12 ha użytków rolnych. Spadkowe gospodarstwo rolne nie może być dzielone i pozostaje we władaniu wnioskodawcy, który zresztą użytkuje je od roku 1989 r. Dowód: zaświadczenie Urzędu Gminy Tuliszkowie. Daniela Wickowska posiada gospodarstwo w innej miejscowości i nie jest zainteresowana przejęciem jakiegokolwiek gruntu w Tuliszkowie. Pozostaje więc dla niej spłata pieniężna z tytułu dziedziczenia spadkowego gospodarstwa rolnego. Jednakże Daniela Wickowska w roku 1988 otrzymała znaczną kwotę, bowiem spadkodawcy sprzedali wówczas dom w Tuliszkowie i uzyskaną za niego sumę pieniędzy przekazali córce, jako wyposażenie. Dowód: oświadczenie uczestników Wiesława Derby i Danieli Wickowskiej. Te okoliczności powinny być bezsporne między uczestnikami niniejszej sprawy. W tym stanie sprawy wniosek jest uzasadniony. Wnioskodawca Załączniki: 2. Zaświadczenie Urzędu Gminy Tuliszkowie. 3. Wyciąg z Kw. 4. Spis inwentarza. 5. Odpisy wniosku i załączników. 16