298 Maj 1944 r. Monte Cassino, dowództwo 3 DSK, gen. Anders wita się z mjr. dypl. Zawadzkim, gen. Duch, płk Walenty Peszek, dowódca l Brygady Strzelców Karpackich. Gen. Sosnkowski wita się z gen. bryg. prof. dr. med. Bolesławem Szareckim, Naczelnym Chirurgiem 2 Korpusu. 18 maja 1944 r. wzg. 593 z uskokiem 569.
SPIS TREŚCI Wstęp... 5 Armia Polska w ZSRR 1941-1942... 9 Wojsko Polskie na Środkowym i Bliskim Wschodzie 1942-1943 24 W alki aliantów we Włoszech.................................................. 46 Czwarta bitwa o Monte Cassino... 61 Polskie przygotowania do bitwy......... 71 Przed bitwą... 91 Strona niemiecka... 91 Polacy... 96 Dzień,,D"........................................................................... l 00 Pierwsze natarcie 5 Kresowej Dywizji Piechoty... 102 Natarcie 13 Wileńskiego Batalionu Strzelców... 104 Natarcie 15 Wileńskiego Batalionu Strzelców... 112 18 Lwowski Batalion Strzelców... 122 14 Wileński Batalion Strzelców,,Żbików"... 137 Straty... 141 Naciera Karpacka... 142 Natarcie 2 Batalionu Strzelców Karpackich... 144 Natarcie l Batalionu Strzelców Karpackich... 162 Sytuacja w dowództwach 2 Korpusu, 3 i 5 Dywizji w dniach 11-12 maja... 175 Sytuacja w dniach 13-16 maja... 187 Drugie natarcie 5 Kresowej Dywizji Piechoty... 20 l 16 Lwowski Batalion Strzelców... 201 15 Wileński Batalion Strzelców............ 210
300 17 Lwowski Batalion Strzelców... 213 13 Wileński Batalion Strzelców...... 226 14 Wileński Batalion Strzelców... 231 18 Lwowski Batalion Strzelców... 237 Sytuacja w sztabach 17 do 19 maja 1944 r.... 244 Drugie natarcie 3 Dywizji Strzelców Karpackich... 257 4 Batalion Strzelców Karpackich...... 257 6 Batalion Strzelców Karpackich... 268 Klasztor benedyktynów na Monte Cassino... 277 Alianci w czwartej bitwie.................................................. 282 Bibliografia selektywna... 287 Mapy... 291 Wykaz ilustracji...... 296
WSTĘP,,Przechodniu, powiedz Polsce... Wciąż ta sama prośba ten nakaz... Ale do kogo mówią polegli na Monte Cassino? Słowa polskie mogą być skierowane tylko do Polaków, lecz kto z Polaków może znaleźć się na szczycie góry Cassino, jako przygodny przechodzień, spieszący dalej i tylko przypadkowo mijający poetyczny cmentarz? Polak będzie na Monte Cassino pielgrzymem, turystą. wycieczkowiczem - może iść tu pełen głębokich myśli i wielkich wzruszeń, - może szukać tylko wrażeń estetycznych, - może trafić tu jakby z obowiązku, aby móc kiedyś komuś powiedzieć: byłem" - napisał w 1946 roku żołnierz 2 Korpusu Walerian Charkiewicz. Monte Cassino to jedna z największych bitew II wojny światowej na froncie zachodnim. Walki o przełamanie linii Gustawa trwały około pół roku. W czwartej bitwie, która rozpoczęła się 11 maja, wziął udział 2 Korpus Polski dowodzony przez gen. dyw. Władysława Andersa. Pod Monte Cassino w jednym szeregu spotkali się żołnierze września 1939, kampanii norweskiej i francuskiej 1940, więźniowie sowieckich łagrów, obrońcy Tobruku. Tu po raz pierwszy jednostki Polskich Sił Zbrojnych wyst.wiły w samodzielnym związku taktycznym. 2 Korpus
6 Polski otrzymał zadanie opanowania masywu Monte Cassino ze wzgórzem klasztornym, którego w dotychczasowych trzech bitwach nie udało się zająć. Naprzeciwko żołnierzy polskich stały oddziały doborowe niemieckich: l Dywizji Spadochronowej i 5 Dywizji Górskiej. To właśnie z nimi ponad tydzień walczyli żołnierze 2 Korpusu. Książka niniejsza jest hołdem dla wszystkich żołnierzy 2 Korpusu walczących w bitwie o Monte Cassino. Moim zamiarem było ukazanie bezprzykładnego męstwa i bohaterstwa w ekstremalnych warunkach górskiego pola walki. Chciałem również pokazać pracę dowódcy 2 Korpusu gen. Władysława Andersa i jego sztabu, ze szczególnym podkreśleniem roli gen. Andersa w tej bitwie 1 Ze względu na charakter serii, w pracy nie ma pełnego. źródłowego udokumentowania opisanych wydarzeń. Książka została napisana na podstawie dostępnej bazy źródłowej oraz literatury przedmiotu. Podstawowe materiały archiwalne znajdują się w archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, gdzie po zakończeniu wojny złożono większość dokumentów Polskich Sił Zbrojnych. Szczególne miejsce zajmują tutaj materiały archiwalne dotyczące 2 Korpusu Polskiego oraz bitwy o Monte Cassino. W pracy oprócz polskich wykorzystano również opracowania brytyjskie, amerykańskie, nowozelandzkie i niemieckie dotyczące bitwy o Monte Cassino. Napisanie pracy o działaniach 2 Korpusu Polskiego w czwartej bitwie o Monte Cassino nie byłoby możliwe bez pomocy i życzliwości wielu uczestników wydarzeń i ich rodzin. Słowa podziękowania składam wszystkim, którzy służyli mi radą. Wyrazy szacunku i wdzięczności za pomoc składam: gen. dyw. Klemensowi Rudnickiemu, gen. bryg. Kazimierzowi Kusiowi, płk. dr. Mieczysławowi 1 W ksi~ce nie zostały omówione działania na Passo Como, wzg. 912 oraz bitwa o Piedimonte, gdyż zasługuj' one na osobnll pracę.
Młotkowi, płk. Tadeuszowi Wirthowi, płk. Władysławowi Chudemu, płk. dypl. Zenonowi Starkiewiczowi, kpt. Stanisławowi Żurakowskiemu, rtm. Ryszardowi Dembińskiemu, pani Annie Dzierżek, płk. Konstantemu Dzierżkowi, mjr. Zbigniewowi Godonowi, płk. Tadeuszowi Czerkawskiemu, mjr. Waldemarowi Cegłowskiemu, pani Irenie Horbaczewskiej, prof. Tomaszowi Piesakowskiemu, płk. dypl. Florianowi Porębskiemu, płk. Franciszkowi Pietrzakowi, mjr. Józefowi Wojteckiemu, mjr. Mieczysławowi Białkiewiczowi, płk. Stanisławowi Berkiecie, płk. Leonowi Gnatowskiemu, mjr. Janowi Tułodzieckiemu, kpt. Jakubowi Hryniewieckiemu, płk. Wiesławowi Wolwowiczowi, por Zdzisławowi Ryciakowi, kpt. Aleksandrowi Szkucie. Szczególne podziękowania kieruję do Funduszu Pornocy Wdowom Sierotom i Inwalidom 5 Kresowej Dywizji Piechoty w osobie prezesa płk. Wiesława Wolwowicza za umożliwienie wykorzystania w niniejszej pracy fragmentów mojego opracowania o działaniach 5 KDP w okresie 1941-45. Za pomoc dziękuję również żonie Beacie i moim przyjaciołom: Markowi Ney-Krwawiczowi, Magdalenie Hułas, Wojciechowi Gąssowskiemu. Pragnę podziękować moim przyjaciołom w Wielkiej Brytanii Andrzejowi Suchcitzowi oraz Krzysztofowi Barbarskiemu za okazaną pomoc i cenne rady. Szczególne wyrazy wdzięczności składam pracownikom i współpracownikom Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, bez których pomocy nie byłoby możliwe napisanie tej pracy. Pięknie kłaniam się rtm. Ryszardowi Dembińskiemu, inż. Krzysztofowi Barbarskiemu, obecnemu prezesowi Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego, rtm. Wacławowi Milewskiemu, dr. Andrzejowi Suchcitzowi, mgr Elżbiecie Barbarskiej, kpt. Stanisławowi Żurakowskiemu, Krzysztofowi de Berg, 7
8 mgr. Aleksandrowi Szkucie i dr. Janowi Tarczyńskiemu. Dziękuję im za życzliwe przyjęcie w czasie moich pobytów w Londynie. Dziękuję również Teresie i Janowi Suchcitzom za rady i uwagi w czasie prowadzenia badań archiwalnych w Londynie oraz za serdeczność i gościnę. Jestem również wdzięczny za okazaną pomoc oraz rady Włodzimierzowi Rekłajtisowi, dzięki któremu mogłem przejrzeć materiały filmowe dotyczące Armii Polskiej w ZSRR i 2 Korpusu Polskiego oraz prof. Bogusławowi Polakowi za interesujące rozważania o działaniach 2 Korpusu Polskiego w kampanii włoskiej 1943-45. Dziękuję również Elżbiecie Ostrowskiej za pomoc w pisaniu pracy, Tomkowi Miszczakowi za wykonanie map.
ARMIA POLSKA W ZSRR 1941-1942 23 sierpnia 1939 r. w Moskwie został podpisany niemiecko -sowiecki układ, który w tajnej klauzuli zatwierdzał IV rozbiór Polski. l września Niemcy napadły na Polskę, a 17 września Armia Czerwona dokonała zdradzieckiej napaści na nasz Kraj wzdłuż całej wschodniej granicy. Przypieczętowało to los II Rzeczypospolitej, która została podzielona pomiędzy dwóch zaborców. Do niewoli niemieckiej dostało się 587 500, a do niewoli sowieckiej 452 500 żołnierzy polskich. Na Węgrzech, w Rumunii, na Litwie, Łotwie i Szwecji internowano 82 500 żołnierzy polskich, którzy staną się kadrą powstającej we Francji Armii Polskiej. Od samego początku okupacji Kresów Wschodnich II RP władze sowieckie rozpoczęły eksterminację ludności polskiej. W trwających do czerwca 1941 r. wywózkach w głąb ZSRR wywieziono ponad 1,5 miliona obywateli polskich. W marcu 1940 r. sowieckie władze partyjne i państwowe ze Stalinem na czele podjęły decyzję wymordowania przebywających w niewoli w obozach w Ostaszkowie, Kozielsku i Starobielsku oficerów polskich. Ponad 14 000 z nich zostało zamordowanych wiosną 1940 r. Z pogromu ocalała grupa około 400 oficerów, których Sowieci przewieźli do Gńazowca. Po napaści ZSRR na kraje bałtyckie dołączyli do nich internowani na Litwie żołnierze polscy.