Cisza na morzu, wicher dmie Autor: Artur Kawicki, Departament Instrumentów Ochrony Środowiska ( Rzeczpospolita z 26 października 2004) Problematyka lokalizacji farm elektrowni wiatrowych w granicach polskich obszarów morskich Ostatnimi czasy kwestia rozwoju energetyki wiatrowej jest bardzo żywo dyskutowana. Poruszane tematy dotyczą z jednej strony zagadnień ekonomicznych, z drugiej szeroko rozumianej ochrony środowiska. I choć białe maszty z turbinami na stałe wpisały się w niemiecki czy duński krajobraz, dotychczas nie wiadomo, czy silnie ugruntowany sektor energetyki konwencjonalnej ustąpi w Polsce miejsca sile wiatru. Niniejszy artykuł porusza problematykę związaną jedynie z morskimi farmami wiatrowymi, które w przypadku budowy będą miały znaczny udział w produkcji energii odnawialnej. Autor, analizując problemy towarzyszące inwestorom i urzędnikom włączonym w proces inwestycyjny, skoncentrował się na ich rozpoznaniu i propozycji rozwiązań. Te ostatnie zmierzają do stworzenia jednolitej procedury inwestycyjnej przez uzupełnienie wiedzy przyrodniczej oraz ustalenie optymalnych lokalizacji morskich parków wiatrowych. Obowiązujące przepisy W obecnym porządku prawnym dla elektrowni wiatrowych planowanych na obszarze Morza Bałtyckiego (zarówno na obszarze morza terytorialnego, jak i wyłącznej strefy ekonomicznej) wydawane są trzy rodzaje decyzji: - pozwolenie ministra infrastruktury na wznoszenie i wykorzystywanie sztucznych wysp, konstrukcji i urządzeń na polskim morzu terytorialnym lub w wyłącznej strefie ekonomicznej, wydawane w trybie art. 23 ustawy z 18 kwietnia 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz.U. nr 32, poz. 131 ze zm.) po uzyskaniu opinii ministra środowiska. Pozwolenie wydane jest w przypadku braku planu zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich; - decyzja o warunkach zabudowy wydawana przez dyrektora właściwego urzędu morskiego zgodnie z art. 60 ust. 3 ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. nr 80, poz. 717); - pozwolenie na budowę wydawane przez właściwego wojewodę po uzgodnieniu ze starostą zgodnie z art. 33 ust. 2 pkt 4 oraz art. 82 ust. 3 pkt 1 ustawy z 27 marca 2003 r. o zmianie ustawy - Prawo budowlane oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 80, poz. 718). W związku ze specyfiką i wrażliwością ekosystemu Bałtyku, zgodnie z 2 ust. 1 pkt 2 lit. e rozporządzenia Rady Ministrów z 24 września 2002 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzania raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko (Dz.U. nr 179, poz. 1490), dla elektrowni planowanych na obszarze morskim sporządzenie raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko jest obligatoryjne. Zatem w myśl przywołanego rozporządzenia, zgodnie z art. 46 ust. 4 ustawy z
27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62, poz. 627 ze zm.), farmy elektrowni wiatrowych planowane na polskich obszarach morskich należą do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko (z obowiązkowym raportem OOŚ) będzie przeprowadzane zarówno na etapie uzyskania decyzji o warunkach zabudowy, jak i na etapie wydawania pozwolenia na budowę. Warto podkreślić, że pozwolenie ministra infrastruktury na wznoszenie i wykorzystywanie sztucznych wysp, konstrukcji i urządzeń na polskim morzu terytorialnym lub w wyłącznej strefie ekonomicznej, wydawane w trybie art. 23 ustawy z 18 kwietnia 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej, nie wymaga przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. W myśl art. 60 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym dyrektor właściwego urzędu morskiego przed wydaniem decyzji o warunkach zabudowy powinien uzyskać pozwolenie ministra infrastruktury na wznoszenie i wykorzystywanie sztucznych wysp, konstrukcji i urządzeń na polskim morzu terytorialnym lub w wyłącznej strefie ekonomicznej. Zatem przedmiotowe pozwolenie, wydawane przez ministra infrastruktury po uzyskaniu opinii ministra środowiska, determinuje kierunek, w jakim zmierzać będzie proces inwestycyjny morskich farm elektrowni wiatrowych. Jednocześnie należy tu zauważyć, że cytowana wcześniej ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wprowadza do ustawy o obszarach morskich RP i administracji morskiej nowy istotny dla procesu planowania i budowy farm wiatrowych element - plan zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej. Projekt tego planu zgodnie z nowymi przepisami sporządza dyrektor właściwego urzędu morskiego, a może przyjąć w drodze rozporządzenia - minister właściwy ds. budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej w porozumieniu z ministrem właściwym ds. wewnętrznych oraz ministrem obrony narodowej. W przypadku przyjęcia planu ww. pozwolenia nie wydaje się. Zgodnie z nową ustawą plan rozstrzyga o: 1) przeznaczeniu obszarów morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej, 2) zakazach lub ograniczeniach korzystania z obszarów, o których mowa w pkt 1, z uwzględnieniem ochrony przyrody, 3) rozmieszczeniu inwestycji celu publicznego, 4) kierunkach rozwoju transportu i infrastruktury technicznej, 5) obszarach i warunkach ochrony środowiska i dziedzictwa kulturowego. Do projektu ww. planu sporządza się prognozę oddziaływania na środowisko. Projekt planu zagospodarowania przestrzennego należy poddać postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków jego realizacji (art. 40 ust. 1 pkt 1 ustawy - Prawo ochrony środowiska). Problemy związane z budową
Obecnie do resortu środowiska wpłynęło siedem wniosków o wydanie opinii ministra środowiska w zakresie oceny oddziaływań przedmiotowych przedsięwzięć na środowisko (art. 23 ustawy o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej). Parametry charakteryzujące farmy elektrowni wiatrowych planowane na polskich obszarach morskich są dość zmienne. Moc farm wiatrowych waha się od 120 MW do 2240 MW (sumaryczna moc osiągana przez wszystkie farmy wynosi powyżej 3000 MW), przy czym minimalna liczba turbin to 50, maksymalna 350. Podobne zróżnicowanie towarzyszy wartościom opisującym lokalizację wiatraków. W zachodniej części Bałtyku odległość od lądu osiąga dwadzieścia kilometrów, w środkowej dochodzi do trzydziestu. Najbliżej linii brzegowej mogą znaleźć się farmy wiatrowe zaplanowane w rejonie Białogóry (około 5 km). Natomiast średnice wirników oraz wysokość masztów przyjmują podobne wartości; w zależności od technologii jedne i drugie mieszczą się w przedziale 60-100 metrów. Przy analizie ww. wniosków brakuje jednoznacznych przesłanek i kryteriów oceny lokalizacji przedmiotowych przedsięwzięć zarówno pod kątem uwarunkowań ekonomicznych (rybołówstwo, żegluga morska), jak i środowiskowych. W celu rozpoznania przestrzennego rozmieszczenia istniejących oraz planowanych przedsięwzięć w granicach obszarów morskich RP, na potrzeby Krajowej Komisji ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko sporządzono mapę ilustrującą lokalizacje planowanych elektrowni wiatrowych względem siebie oraz względem obszarów cennych przyrodniczo. Do tych ostatnich zaliczono Ławicę Odrzańską i Ławicę Słupską, zgłoszone do Bałtyckiego Systemu Obszarów Chronionych - HELCOM BSPA, oraz obszar na południe od Ławicy Orlej, pas przybrzeżny ciągnący się od zachodniej granicy RP do Władysławowa, Zatokę Pucką oraz polską część Zalewu Wiślanego, przewidziane do ochrony w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 została wyznaczona na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej w celu ochrony poszczególnych cennych i zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu. Podstawą prawną do utworzenia sieci są dwa akty prawne - dyrektywa Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków (dyrektywa ptasia) oraz dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (dyrektywa siedliskowa). W związku z procesem integracji europejskiej Polska przyjęła zobowiązanie opracowania krajowej, ramowej strategii ochrony obszarów w ramach sieci Natura 2000. Jednocześnie obowiązujące się stały zasady realizacji przedsięwzięć na obszarach objętych siecią Natura 2000, zawarte w projekcie ustawy o ochronie przyrody. Lokalizacja wszystkich planowanych dotychczas farm wiatrowych, co do których złożono wnioski o wydanie opinii ministra środowiska w trybie art. 23 cytowanej ustawy, koliduje z ww. obszarami chronionymi o randze międzynarodowej. Toteż ze względu na szczególną wartość ekologiczną południowego wybrzeża Bałtyku, zagrożenie dla populacji ptaków oraz brak szczegółowych informacji i badań w zakresie oddziaływania elektrowni wiatrowych na środowisko morskie wszystkie proponowane lokalizacje zostały zakwestionowane w toku opracowywania opinii ministra środowiska. Kolejny problem dotyczy braku precyzyjnej podstawy do wydawania przez ministra środowiska opinii w zakresie wznoszenia na obszarach wyłącznej strefy ekonomicznej i morza terytorialnego sztucznych wysp, konstrukcji i urządzeń. Wprawdzie przepisy ustawy zobowiązują już wnioskodawcę do przedłożenia odpowiednich dokumentów, jakie stanowią podstawę do wydania opinii, to nadal dotkliwie odczuwalny jest brak precyzyjnej podstawy określającej jej zakres. W świetle obecnych przepisów minister środowiska nie może nałożyć na inwestora dodatkowych obowiązków (prowadzenie monitoringu czy inwentaryzacji przyrodniczej), warunkujących wydanie pozytywnej opinii. Na szczęście cytowana powyżej
ustawa przewiduje obowiązek przedkładania dokumentacji wraz z wnioskiem o wydanie przedmiotowej opinii, zgodnie z art. 27a ww. ustawy minister środowiska przed wydaniem przedmiotowej opinii oczekuje od inwestora przedstawienia następujących informacji: - Charakterystyka przedsięwzięcia. - Dokładna lokalizacja przedsięwzięcia wraz ze szkicem lokalizacyjnym opatrzonym objaśnieniami, z przedstawionymi granicami istniejących lub projektowanych obszarów chronionych oraz obszarów, na których występują złoża surowców mineralnych. - Opis środowiska przyrodniczego występującego na terenie planowanej lokalizacji przedsięwzięcia oraz na obszarze, na którym przedsięwzięcie może oddziaływać na środowisko. Opis ten - nazywany również inwentaryzacją - powinien obejmować przede wszystkim występowanie takich elementów przyrody, jak gatunki (w tym skalę wielkości występowania poszczególnych populacji) fauny, flory, ich siedliska (w tym m.in. tarliska ryb), siedliska przyrodnicze, walory krajobrazowe oraz wartości przyrodnicze istniejących lub projektowanych obszarów chronionych; powinien on uwzględniać zarówno środowisko wodne, w tym bentos, jak i powietrze oraz ląd, jeżeli budowa inwestycji jest tam również planowana. Szczególną uwagę należy poświęcić tym elementom przyrodniczym, które zostały objęte ochroną. - Charakterystyka geologiczna obszaru objętego ewentualnym oddziaływaniem planowanego przedsięwzięcia. W wypadku, gdy przedsięwzięcie jest realizowane na obszarze wyłącznej strefy ekonomicznej, opis powinien być jak najbardziej zbliżony do dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, wymaganej zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy z 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. nr 27, poz. 96, z późniejszymi zmianami) w celu ustalenia geotechnicznych warunków posadowienia obiektów budowlanych. - Opis spodziewanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na elementy środowiska przyrodniczego, cechy geologiczne oraz inne elementy środowiska. Opis powinien obejmować fazę budowy, bieżącej eksploatacji (w tym awarii) oraz likwidacji inwestycji. - Opis przewidywanych działań, mających na celu zapobieganie negatywnym oddziaływaniom na środowisko, ich ograniczanie lub kompensację przyrodniczą. - Przedstawienie propozycji monitoringu przyrodniczego. Ponadto, w związku ze specyfiką środowiska morskiego oraz skalą oddziaływań, jakie zwykle towarzyszą elektrowniom wiatrowym, wnioskodawca powinien rozważyć, czy planowane przedsięwzięcie podlega procedurom konwencji o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, sporządzonej w Espoo 25 lutego 1991 r. (Dz.U. z 1999 r. nr 96, poz. 1110). Warto przypomnieć, że w świetle obecnie obowiązujących przepisów dla planowanych na obszarach morskich farm elektrowni wiatrowych wymagane jest sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko (przed wydaniem decyzji o warunkach zabudowy oraz pozwolenia na budowę). Informacje podane powyżej są zasadniczo zbieżne z zakresem raportu o oddziaływaniu na środowisko, podanym w art. 52 Prawa ochrony środowiska, zatem za dokumentację niezbędną ministrowi środowiska do wydania opinii w trybie art. 23 ustawy o obszarach morskich RP i administracji morskiej może posłużyć przedmiotowy raport.
Propozycja dalszych działań Mając świadomość omówionych powyżej problemów, zwołano posiedzenie Krajowej Komisji ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko. Na podstawie wystąpień przedstawicieli Ministerstwa Środowiska i Ministerstwa Infrastruktury, organizacji ekologicznych, a także zainteresowanych stron komisja przygotowała stanowisko dotyczące dalszych działań w zakresie budowy morskich farm wiatrowych. W przedmiotowym stanowisku zawarto następujące postulaty: 1. W celu umożliwienia realizacji przedsięwzięć, w tym elektrowni wiatrowych, w granicach obszarów morskich przewidzianych do ochrony w ramach konwencji helsińskiej (BSPA) oraz Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 powinny zostać wskazane obszary, które zostałyby wyłączone z jakiejkolwiek działalności inwestycyjnej z uwagi na swe wyjątkowe walory przyrodnicze; 2. Wyznaczenie granic obszarów cennych przyrodniczo, w obrębie których działalność inwestycyjna byłaby zabroniona, powinno nastąpić po dokonaniu szczegółowej waloryzacji przyrodniczej strefy przybrzeżnej Morza Bałtyckiego, przeprowadzanej m.in. na etapie weryfikacji granic obszarów przewidzianych do ochrony w ramach sieci Natura 2000. Do czasu zakończenia prac związanych z waloryzacją przyrodniczą Bałtyku wnosi się, aby nie wydawać opinii pozytywnych. Bez szczegółowej inwentaryzacji przyrodniczej budowa morskich farm wiatrowych zgodnie z obecnymi założeniami lokalizacyjnymi mogłaby doprowadzić do nieodwracalnych szkód w środowisku Morza Bałtyckiego. 3. Ponadto ewentualna, wydana w przyszłości pozytywna opinia ministra środowiska o morskich farmach elektrowni wiatrowych na projektowanych obszarach sieci Natura 2000 powinna być poprzedzona wykazaniem konieczności realizacji przedsięwzięcia, braku alternatywnych lokalizacji, wykazaniem znikomego negatywnego wpływu inwestycji na przyrodę lub wskazaniem działań rekompensujących straty przyrodnicze. W wypadku wszystkich planowanych przedsięwzięć przesunięcie lokalizacji poza granice obszarów chronionych byłoby teoretycznie możliwe (brak takiej możliwości nie został wykazany w żadnym z wniosków). Z podanych powyżej powodów podjęcie działań inwestycyjnych na projektowanych obszarach sieci Natura 2000 do chwili wejścia w życie projektu ustawy o ochronie przyrody wydaje się niewskazane. Wtedy to mocy prawnej nabiorą mechanizmy dotyczące realizacji planowanych przedsięwzięć mogących oddziaływać na obszary Natura 2000, takie jak obowiązek przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, przeprowadzanie kompensacji przyrodniczej, konieczność wykazania braku alternatywnych lokalizacji, powiadamianie Komisji Europejskiej. 4. W wypadku wniosków dotyczących morskich farm wiatrowych planowanych na obszarach cennych przyrodniczo, w których skład wchodziłoby kilkadziesiąt turbin, należy rozważyć możliwość udzielania zezwoleń na realizację tzw. fazy pilotażowej. Faza pilotażowa miałaby objąć część z planowanych elektrowni wiatrowych. Budowa pozostałej części farmy byłaby dopuszczona dopiero po wykazaniu realnego oddziaływania na środowisko, potwierdzonego wynikami z co najmniej dwuletniego monitoringu przyrodniczego. 5. Krajowa Komisja ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko wyraziła ponadto pogląd, że przed rozpoczęciem budowy morskich farm wiatrowych konieczne jest wykazanie ekonomicznej potrzeby ich eksploatacji. Jednocześnie zauważono, że rozpoczęcie budowy tego typu przedsięwzięć byłoby niewskazane w świetle zbyt ogólnego zapisu art. 23 ustawy o
obszarach morskich RP i administracji morskiej, stanowiącego podstawę do wydawania opinii ministra środowiska. 6. Dodatkowo Krajowa Komisja ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko zauważyła, że warunkiem ewentualnej budowy morskich elektrowni wiatrowych powinna być weryfikacja wydolności finansowej wnioskodawcy oraz gwarancja bankowa rozbiórki obiektu w przypadku bankructwa inwestora.