PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY FILIPÓW NA LATA 2015 2018 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019 2022 AKTUALIZACJA Listopad 2015 1
Spis Treści I. WPROWADZENIE...4 1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA...4 2. CEL, ZAKRES PROGRAMU I FUNKCJE PROGRAMU...5 3. METODA OPRACOWANIA...7 II. PODSTAWOWE DANE...8 1. LUDNOŚĆ...9 2. SEKTOR GOSPODARCZY...12 3. POTENCJAŁ TURYSTYCZNY GMINY...13 III. OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA...15 1. ZASOBY WODNE...15 1.1. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE...15 2. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE...26 3. POWIERZCHNIA ZIEMI...29 4. GOSPODARKA ODPADAMI...32 5. ZASOBY ZŁÓŻ KOPALIN...32 6. WALORY PRZYRODNICZE I KRAJOBRAZOWE...33 6.1. LASY...33 6.2. FORMY OCHRONY PRZYRODY...34...41 6.3. ZAGROŻENIA OBSZARÓW CHRONIONYCH...41 6.4. GŁÓWNE OBSZARY POTENCJALNYCH KONFLIKTÓW NA STYKU OCHRONA PRZYRODY DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA...42 6.5. NAJWAŻNIEJSZE PROBLEMY...43 7. INFRASTRUKTURA...44 7.1. GOSPODARKA WODNO - ŚCIEKOWA...44 7.2. ZAOPATRZENIE W ENERGIĘ...46 7.3. HAŁAS...48 7.4. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE...50 7.6. KOMUNIKACJA I TRANSPORT...53 7.7. ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII WNIOSKI...54 8. NADZWYCZAJNE ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA...56 9. EDUKACJA EKOLOGICZNA...60 10. ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM I INSTRUMENTY OCHRONY...60 11. PODSUMOWANIE ANALIZY STANU OBECNEGO...62 11.1. PODSUMOWANIE METODĄ ANALIZY SWOT...62 IV. CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ PAŃSTWA ORAZ DOKUMENTÓW SZCZEBLA WOJEWÓDZKIEGO I POWIATOWEGO...65 1. POLITYKA EKOLOGICZNA PAŃSTWA...65 2. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO...69 3. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU SUWALSKIEGO...71 V. USTALENIA PROGRAMU...76 1. PRIORYTERTY I DZIAŁANIA EKOLOGICZNE...77 2. PROGRAM ZADANIOWY...78 ZADANIA...79 3. UWARUNKOWANIA REALIZACYJNE PROGRAMU...82 3.1. PRAWNE...82 3.2. EKONOMICZNE...82 3.4. SPOŁECZNE...88 6. REALIZACJA I MONITORING PROGRAMU...89 2
Spis Tabel Tabela 1: Stan ludności i ruch naturalny ludności na terenie gminy Filipów stan na dz. 31.12.2014...9 Tabela 2: Cechy charakteryzujące strukturę ludności gminy Filipów w 2014 r...10 Tabela 3: Struktura osadnicza gminy Filipów...10 Tabela 4: Struktura wiekowa ludności gminy Filipów w 2014 r...10 Tabela 5: struktura podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze regon na terenie gminy Filipów w 2014 roku...12 Tabela 7: Monitoring wód podziemnych...25 Tabela 8: Stan wód przy składowiskach odpadów...26 Tabela 9: Emisja zanieczyszczeń do powietrza...29 Tabela 10: Zawartość metali ciężkich w powierzchniowej (0-20 cm) warstwie gleb użytków rolnych na terenie województwa podlaskiego...31 Tabela 11: Odpady komunalne wytwarzane na terenie gminy Filipów w 2014 r...32 Tabela 12: Lasy na terenie gminy Filipów w 2014 r...33 Tabela 13: Urządzenia sieciowe na terenie gminy Filipów 2014 r...45 Tabela 14: Zużycie wody w gospodarstwach domowych na terenie gminy Filipów 2014 r...45 Tabela 15: Zużycie wody i oczyszczalnie ścieków na terenie gminy Filipów 2014 r...45 Tabela 17. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku...49 Tabela 19: Analiza SWOT...62 Tabela 20: Zadania własne gminy związane z ochroną środowiska na terenie gminy Filipów na lata 2016 2020...79 Tabela 21: Zadania koordynowane gminy związane z ochroną środowiska na terenie gminy Filipów do 2022 r zgodne z Programem ochrony środowiska powiatu suwalskiego na lata 2012 2015...79 Spis Map Mapa 1: Gmina Filipów...8 Mapa 2. Stan i potencjał ekologiczny wód powierzchniowych na terenie gminy Filipów na tle powiatu suwalskiego...17 Mapa 3. Stan ekologiczny jezior na terenie gminy Filipów na tle powiatu suwalskiego...23 Mapa 5. Występowanie złóż kopalin na terenie gminy Filipów...33 Mapa 6. Gmina Filipów a obszary prawnie chronione...36 Mapy 7,8 i 9: Obszary sieci NATURA 2000 częściowo obejmujące obszar gminy Filipów...40 Mapa 8: Zagrożenie komunikacyjne gminy Filipów...54 Mapa 9: Zagrożenie pożarowe gminy Filipów...56 Mapa 9: Zagrożenie powodziowe województwa podlaskiego...59 Spis Wykresów Wykres 1: Poziomy hałasu odczuwane przez człowieka...48 3
I. WPROWADZENIE Ochrona środowiska naturalnego jest obowiązkiem władz publicznych i obywateli. Władze administracyjne powinny zapewnić, poprzez politykę zrównoważonego rozwoju, bezpieczeństwo ekologiczne i dostęp do zasobów nieuszczuplonych współczesnemu i przyszłemu pokoleniu. Obowiązek ten jest zapisany w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku. Uszczegółowienie zapisów Konstytucji stanowią akty prawne o samorządzie terytorialnym wskazując, że gmina wykonuje określone ustawami zadania publiczne, w tym między innymi zadania z zakresu ochrony przyrody i środowiska. Polityka ekologiczna prowadzona przez władze gminy Filipów w pełni wyraża się poprzez ideę ekorozwoju, widoczną w planowaniu i realizacji zadań strategicznych. Niniejszy dokument Program ochrony środowiska dl gminy Filipów na lata 2015-2018 z pespektywą na lata 2019-2022 stanowi podstawę realizacji strategicznych działań z zakresu ochrony środowiska, jest zarazem źródłem informacji o przyrodniczych uwarunkowaniach gminy. Powyższy program ochrony środowiska jest zgodny z aktualnymi dokumentami szczebla krajowego, wojewódzkiego i powiatowego, tj.: Polityką ekologiczną Państwa w latach 20092012 z perspektywą do roku 2016; Programem Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2011-2014 oraz Programem Ochrony Środowiska Powiatu Suwalskiego na lata 2012 201. 1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA Potrzeba opracowania Programu ochrony środowiska dla gminy Filipów na lata 2015-2018 z pespektywą na lata 2019-2022 wynika z obowiązku nałożonego na organ wykonawczy gminy zapisem Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001 Nr 62, poz. 627,, tekst jednolity opracowany na podstawie Dz. U. z 2013 r. poz. 1232, 1238, z 2014 r. poz. 40, 47, 457, 822, 1101, 1146, 1322, 1662, z 2015 r. poz. 122, 151, 277, 478, 774, 881, 933, 1045, 1223, 1434.). 4
Zgodnie z artykułem 17, ww. ustawy organ wykonawczy gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio gminny program ochrony środowiska, uwzględniając wymagania, o których mowa w art.14. Program ochrony środowiska przyjmuje się na 4 lata, z tym że przewidziane w nim działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Ostatnia wersja Programu ochrony środowiska dla gminy Filipów na lata 2011-2014 - została przyjęta Uchwałą Nr VI/32/2011 Rady Gminy Filipów z dnia 3 czerwca 2011 r. w sprawie aktualizacji programu ochrony środowiska i programu gospodarki odpadami. W związku z powyższym organ wykonawczy gminy Filipów zobowiązany jest do opracowania aktualizacji Programu ochrony środowiska dla gminy Filipów w 2015 roku. Opracowanie sporządzono zgodnie ze stanem prawnym aktualnym na miesiąc listopad 2015 r. Organ wykonawczy gminy zapewnia możliwość udziału społeczeństwa, na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 nr 199 poz. 1227 z późń. Zm., w tym zmianami z 2013 r. poz. 1235.), w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie programu ochrony środowiska. Zgodnie z artykułem 18, pkt. 2 ww. ustawy z wykonania gminnego programu ochrony środowiska organ wykonawczy gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia radzie gminy. Prawo Ochrony Środowiska stanowi, że działania z zakresu ochrony środowiska w gminie muszą być podejmowane na podstawie aktualnego programu ochrony środowiska Władze Gminy opracowują program ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, przy czym projekty dokumentów powinny być zaopiniowane przez organ wykonawczy powiatu.. 2. CEL, ZAKRES PROGRAMU I FUNKCJE PROGRAMU Głównym celem Programu Ochrony Środowiska dla gminy Filipów jest określenie polityki zrównoważonego rozwoju gminy, która ma być realizacją polityki ekologicznej państwa w skali lokalnej. 5
Program w pełni odzwierciedla tendencje europejskiej polityki ekologicznej, której główne cele to : zasada zrównoważonego rozwoju, zasada równego dostępu do środowiska postrzegana w kategoriach: - sprawiedliwości międzypokoleniowej, - sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej, - równoważenia szans między człowiekiem i przyrodą, zasada przezorności, zasada uspołecznienia i subsydiarności, zasada prewencji, zasada zanieczyszczający płaci, zasada skuteczności efektywności ekologicznej i ekonomicznej. Program ochrony środowiska uwzględnia zewnętrzne i wewnętrzne, w tym ekologiczne, przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju gminy. Program określa cele ekologiczne oraz harmonogram zadań ekologicznych. Program ochrony środowiska powinien określać wymagania odnoszące się do polityki ekologicznej państwa, a w szczególności określać: cele i priorytety ekologiczne, zadania własne, zadania koordynowane, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawne, ekonomiczne, społeczne. Główne funkcje Programu ochrony środowiska dla gminy Filipów to: realizacja polityki ekologicznej państwa na obszarze gminy Filipów, strategiczne zarządzanie gminą w zakresie ochrony środowiska, przekazanie informacji na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych komponentów środowiska, przedstawienie problemów i zagrożeń ekologicznych, proponując sposoby ich rozwiązania w określonym czasie. 6
3. METODA OPRACOWANIA Program ochrony środowiska dla gminy Filipów na lata 2015-2018 z pespektywą na lata 2019-2022 został opracowany według metodologii planowania strategicznego. Główne działania zmierzające w kierunku powstania niniejszego dokumentu to: 1. zbieranie i analiza danych, 2. określeniu diagnozy stanu środowiska przyrodniczego wraz z oceną stanu, 3. analiza słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń gminy metodą Analizy SWOT, 4. określenie środowiska zewnętrznego - scharakteryzowanie uwarunkowań realizacyjnych Programu w zakresie rozwiązań prawno-instytucjonalnych oraz źródeł finansowania zewnętrznego, 5. definiowanie celów ochrony środowiska, 6. konkretyzację celów poprzez sformułowania listy zadań, 7. opracowanie systemu monitorowania Programu. Oceny aktualnego stanu środowiska na terenie gminy Filipów dokonano na podstawie danych z monitoringu środowiska prowadzonego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku w latach 2013-2015, danych udostępnianych przez Główny Urząd Statystyczny oraz danych zawartych w następujących dokumentach dokumentach nadrzędnych dla Programu ochrony środowiska dla gminy Filipów na lata 2015-2018 z pespektywą na lata 2019-2022 a obowiązujących w momencie jego sporządzania: Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016; Program Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2011-2014 Program Ochrony Środowiska Powiatu Suwalskiego na lata 2012 2015 7
II. PODSTAWOWE DANE Gmina Filipów leży w zachodniej części Pojezierza Zachodniosuwalskiego, w północno-zachodniej części województwa podlaskiego, około 25 km od Suwałk, w północnowschodniej części powiatu suwalskiego. Sąsiaduje z gminami: Bakałarzewo, Przerośl, Suwałki (województwo podlaskie) oraz: Kowale Oleckie, Olecko, Gołdap, Dubeninki (województwo warmińsko-mazurskie). Siedzibą władz gminy jest wieś Filipów, o bogatej historii. W skład gminy wchodzą wsie-sołectwa: Agrafinówka, Bartnia Góra, Czarne, Czostków, Nowa Dębszczyzna, Stara Dębszczyzna, Filipów, Filipów Drugi, Filipów Trzeci, Filipów Czwarty, Garbas Pierwszy, Garbas Drugi, Huta, Jemieliste, Mieruniszki, Stare Motule, Nowe Motule, Olszanka, Piecki, Rospuda, Smolenka, Szafranki, Supienie, Tabałówka, Wólka i Zusno. Przez Filipów przebiega droga wojewódzka nr 652 Suwałki Jemieliste Filipów Mieruniszki Kowale Oleckie. Gmina Filipów zajmuje obszar 15 035 ha, z czego 1494 ha to lasy, a 1080 ha wody. Jest to gmina o charakterze rolniczym, a tereny użytkowane rolniczo zajmują 11 261 ha, nieużytki 2 280 ha. Podstawową produkcję stanowi hodowla bydła i trzody chlewnej. W skład gminy wchodzi 26 sołectw, które zamieszkuje 4 454 (stan na 31.12.2014) osoby. Mapa 1: Gmina Filipów. 8
źródło: www.filipow.e-mapa.net 1. LUDNOŚĆ Ludność gminy Filipów podlega dynamicznym zmianom w czasie. Zachodzący proces zmian stanu liczebnego ludności gminy jest odzwierciedleniem dokonujących się procesów w społeczeństwie. Bezpośrednio na stan ludności gminy wpływa przyrost naturalny, migracje wewnętrzne i zewnętrzne, długość życia mieszkańców, struktura wiekowa mieszkańców. Wyżej wymienione parametry są pochodną sytuacji gospodarczej odnotowywanej na terenie gminy, powiatu, województwa i kraju, warunków życia mieszkańców, jakości podmioty. Ogół opieki wymienionych medycznej i czynników społecznej świadczonej podstawowych jak i przez lokalne szereg innych drugorzędnych decyduje o stanie ludności gminy, jego wieku i strukturze. Według dostępnych danych statystycznych ludność gminy Filipów na koniec 2014 r. liczyła 4 454 osób. Liczba ludności gminy zmniejsza się w ostatnich latach, a przyrost naturalny jest ujemny. Dynamikę zmian oraz ruch naturalny ludności prezentuje tabela. Tabela 1: Stan ludności i ruch naturalny ludności na terenie gminy Filipów stan na dz. 31.12.2014 Wskaźnik obciążenia demograficznego ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 9 osoba 62,5
ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku osoba przedprodukcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku osoba produkcyjnym Ruch naturalny wg płci Urodzenia żywe ogółem mężczyźni kobiety Zgony ogółem ogółem mężczyźni kobiety Przyrost naturalny ogółem mężczyźni kobiety Urodzenia żywe, zgony i przyrost naturalny na 1000 ludności urodzenia żywe na 1000 ludności zgony na 1000 ludności przyrost naturalny na 1000 ludności Ludność wg miejsca zameldowania/zamieszkania i płci stan na 31 XII ogółem osoba mężczyźni osoba kobiety osoba 93,1 30,1 45 22 23 50 34 16-5 -12 7 10,0 11,16-1,1 4454 2301 2153 Źródło: GUS www.stat.gov.pl Analizując powierzchnię i ludność gminy Filipów można stwierdzić, że na 1 km2 powierzchni przypada 30 osób, wskaźnik ten utrzymuje się na stałym poziomie w ostatnich latach. Gęstość zaludnienia oraz inne cechy charakteryzujące strukturę ludności gminy zestawiono w tabeli. Tabela 2: Cechy charakteryzujące strukturę ludności gminy Filipów w 2014 r Gęstość zaludnienia oraz wskaźniki ludność na 1 km2 osoba zmiana liczby ludności na 1000 mieszkańców osoba Współczynnik feminizacji ogółem osoba Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem w wieku przedprodukcyjnym % w wieku produkcyjnym % w wieku poprodukcyjnym % Źródło: GUS www.stat.gov.pl Struktura osadnicza gminy przedstawia się następująco: Tabela 3: Struktura osadnicza gminy Filipów 10 30-11,2 94 19,9 61,5 18,5
J. m. PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY, SIEĆ OSADNICZA Powierzchnia ogółem w ha ha Sołectwa ogółem jed. 15035 26 Źródło: GUS www.stat.gov.pl Struktura wiekowa ludności gminy Filipów przedstawia się następująco: Tabela 4: Struktura wiekowa ludności gminy Filipów w 2014 r. Ludność w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym wg płci ogółem ogółem osoba mężczyźni osoba kobiety osoba w wieku przedprodukcyjnym ogółem osoba mężczyźni osoba kobiety osoba w wieku produkcyjnym ogółem osoba mężczyźni osoba kobiety osoba w wieku produkcyjnym mobilnym ogółem osoba mężczyźni osoba kobiety osoba w wieku produkcyjnym niemobilnym ogółem osoba mężczyźni osoba kobiety osoba w wieku poprodukcyjnym ogółem osoba mężczyźni osoba kobiety osoba 4454 2301 2153 887 473 414 2741 1562 1179 1739 948 791 1002 614 388 826 266 560 Źródło: GUS www.stat.gov.pl Istotna z punktu widzenia ochrony środowiska jest również struktura zabudowy na terenie gminy. Czynnik ten wpływa na tzw. emisję niską związaną ze stosowaniem paliw na cele grzewcze. Dominującym typem zabudowy na terenie gminy Filipów jest zabudowa zagrodowa. Ilość budynków mieszkalnych 1481 11
2. SEKTOR GOSPODARCZY Istotną rolę z punku widzenia ochrony środowiska odgrywa gospodarka. Sektor gospodarki składa się z pięciu zasadniczych działów: rolnictwo, leśnictwo, przemysł, usługi i turystyka. Gmina Filipów jest gminą wiejską o typowo rolniczym charakterze o dużym potencjale turystcznym. Głównym źródłem dochodów mieszkańców jest produkcja rolna. Pozarolnicze funkcje gminy rozwijają się w usługach, agroturystyce i turystyce i w niewielkim stopniu w przemyśle. Prócz rolnictwa na terenie gminy działalność prowadzą podmioty gospodarki narodowej, których strukturę przedstawia tabela poniżej. Tabela 5: struktura podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze regon na terenie gminy Filipów w 2014 roku. Jednostka 2014 miary PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WPISANE DO REJESTRU REGON Podmioty wg sektorów własnościowych podmioty gospodarki narodowej ogółem jed.gosp. 189 sektor publiczny - ogółem jed.gosp. 9 sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego jed.gosp. 6 sektor prywatny - ogółem jed.gosp. 180 sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą jed.gosp. 152 sektor prywatny - spółki handlowe jed.gosp. 3 sektor prywatny - spółdzielnie jed.gosp. 2 sektor prywatny - fundacje jed.gosp. 1 sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne jed.gosp. 11 Podmioty wg grup rodzajów działalności PKD 2007 ogółem jed.gosp. 189 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo jed.gosp. 8 przemysł i budownictwo jed.gosp. 52 pozostała działalność jed.gosp. 129 PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ - WSKAŹNIKI Podmioty - wskaźniki podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności - jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności - jednostki wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności - podmioty wpisane do rejestru na 1000 ludności - podmioty na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym - 12 424 51 42 42 69,0
osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 1000 ludności osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 1000 mieszkańców fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców podmioty nowo zarejestrowane na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym udział podmiotów wyrejestrowanych w ogólnej liczbie podmiotów wpisanych do rejestru REGON udział nowo zarejestrowanych podmiotów sektora kreatywnego w liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów ogółem % 5,5 3 27 84 10,1 % Podmioty wg klas wielkości na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym ogółem 0-9 10-49 50-249 - 3. 34 13,04 689,5 674,9 7,3 7,3 POTENCJAŁ TURYSTYCZNY GMINY Z punktu widzenia gospodarczego rozwój turystyki zaczyna odgrywać coraz większą rolę na terenie gminy Filipów. Gmina Filipów należy do najbardziej interesujących krajobrazowo i przyrodniczo gmin obszaru doliny Rospudy. O atrakcyjności obszaru decydują zarówno pasma wzniesień morenowych, jak i obecność rynien polodowcowych wypełnionych jeziorami, strumykami. Poznanie tych walorów umożliwia kilka szlaków turystycznych, które w większości swój punkt zborny mają w osadzie Filipów. Punkty widokowe, jako element urozmaicający turystykę na terenie gminy odgrywają niemałą rolę. Część punktów obserwacyjnych znajduje się przy szlakach turystycznych. Na terenie gminy Filipów istnieją punkty obserwacyjne obiektów bliskich oraz typowe punkty widokowe obserwacji krajobrazu dalszego. Punkty widokowe: - krawędź wysoczyzny we wsi Garbas Pierwszy widok w kierunku płd. na jez. Garbaś - wysoka krawędź nad wsch. brzegiem jez. Długie widok na rynnę rzeki Rospuda i na płn. część jeziora, - szczyt wału ozowego (polna droga) pomiędzy jeziorami Wysokie i Rospuda widok na oba jeziora, - grobla między jeziorami Rospuda i Kamienne widok na oba jeziora, 13
- krawędź wysoczyzny od zach. brzegu jez. Kamienne w Filipowie widok na rynnę jeziora, - wysoki brzeg we wsi Wólka widok na jeziora Rospuda i Kamienne, - krawędź wysoczyzny nad zach. krańcem jez. Jemieliste widok na rynnę jeziora. Punkty obserwacji krajobrazu: - wzniesienie o wys. 223,7 m n.p.m. we wsi Supienie widoki na jeziora Rospuda, Czarne i Bitkowskie, krajobraz moreny czołowej, - szczyty wzgórz w okolicy wsi Huta krajobrazy morenowe o charakterze podgórskim, jezioro Rospuda, - Borsucza Góra wzniesienie o wys. 236,3 m we wsi Nowa Dębszczyzna krajobraz morenowych wzgórz i zabagnionych dolin, - Góra Krzyżowa wzniesienie na płn.-wsch. od Filipowa rozległe widoki na dolinę Rospudy z jeziorem Rospuda i Filipowem, widok na rynnę jeziora Białe. Atutem Gminy Filipów jest zdrowe powietrze, czysta woda oraz liczne jeziora. Warunki te umożliwia rozwój różnych form rekreacji: - wypoczynku codziennego, - agroturystyki, - turystyki krajobrazowej, kwalifikowanej i specjalistycznej (turystyka piesza, rowerowa, kajakarstwo, wędkarstwo, zbieractwo). 14
III. OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA 1. 1.1. ZASOBY WODNE WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE Gmina Filipów pod względem hydrograficznym należy do dorzecza Wisły i położona jest w zlewni rzeki Rospuda. Przez teren gminy Filipów przepływa 5 rzek: Źródło: Program ochrony środowiska dla gminy Filipów na lata 2011-2014 Główny układ sieci hydrograficznej gminy tworzy rzeka Rospuda, która przepływa od jeziora Czarne przez Rospudę i Kamienne w części północnej oraz przez jezioro Długie, Gacne i Garbaś w części południowej gminy. Dominującą część gminy odwadnia Rospuda w swym górnym biegu przepływa przez wąskie jeziora leżące pomiędzy wysokimi trawiastymi wzgórzami. W dolnym biegu Rospuda meandruje przez bagniste łąki otoczone liściastymi lasami Puszczy Augustowskiej. W końcowej części, po połączeniu się z rzekami Szczeberką i Blizną, staje się szeroka i powolna, a woda jest prawie czarna. Ostatecznie 15
Rospuda znika w jeziorze o tej samej, co ona nazwie. Dalej ma kontynuację, jest bowiem uważana za górny bieg rzeki Netty. We wschodniej części znajduje się druga co do wielkości rzeka gminy Zuśnianka, odwadniając wschodni obszar gminy. Przez teren gminy Filipów przepływa 5 rzek Wody powierzchniowe płynące przez teren gminy Filipów kontrolowano w ramach programu monitoringu wód płynących Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku. W 2013 r. przeprowadzono badania rzeki Rospudy-Netty w profilu Kotowina: (Rospuda) do wypływu z jeziora Bolesty) Ocena stanu ekologicznego w 2013 r. na podstawie wskaźnika biologicznego (okrzemkowy wskaźnik fitobentosowy IO) wykazano bardzo dobry stan wód w JCW (I klasa). Zbadane stężenia wskaźników fizykochemicznych mieściły się w granicach stanu bardzo dobrego, w związku z tym stan ekologiczny w JCW zakwalifikowano do stanu bardzo dobrego (I klasa). Ocena w obszarach chronionych wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych wykazała, iż w wodach Jednolitej Części Wód nie stwierdzono przyspieszonej eutrofizacji pochodzącej ze źródeł antropogenicznych1 1 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku Delegatura w Suwałkach Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska o stanie środowiska na terenie powiatów: suwalskiego grodzkiego i suwalskiego ziemskiego w 2013 roku 16
Mapa 2. Stan i potencjał ekologiczny wód powierzchniowych na terenie gminy Filipów na tle powiatu suwalskiego 17
Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku Delegatura w Suwałkach Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska o stanie środowiska na terenie powiatów: suwalskiego grodzkiego i suwalskiego ziemskiego w 2013 roku Na terenie gminy występuje 13 zbiorników wodnych, z których cztery mają powierzchnię powyżej 100 ha. Większość zbiorników to rynnowe jeziora polodowcowe, charakteryzujące się wąskim i podłużnym kształtem, znacznym wcięciem w podłoże, stromymi brzegami i urozmaiconą rzeźbą dna. Jeziora te tworzą charakterystyczne ciągi jeziorne o przebiegu południkowym prostopadłe do ciągów moren czołowych. 18
Źródło: Program ochrony środowiska dla gminy Filipów na lata 2011-2014 Zbiorniki wodne na terenie gminy Filipów kontrolowano w ramach programu monitoringu wód powierzchniowych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku. W 2013 r. WIOŚ Delegatura w Suwałkach monitoringiem objęła następujące zbiorniki wodne: Jezioro Jemieliste monitoring diagnostyczny, Jezioro Garbaś monitoring operacyjny, Jezioro Rospuda Filipowska monitoring operacyjny, Poniżej przedstawiono ocenę stanu ekologicznego badanych jezior na terenie gminy Filipów. 19
20
21
Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku Delegatura w Suwałkach Klasyfikacja jezior województwa podlaskiego badanych w 2013 roku 22
Mapa 3. Stan ekologiczny jezior na terenie gminy Filipów na tle powiatu suwalskiego Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku Delegatura w Suwałkach Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska o stanie środowiska na terenie powiatów: suwalskiego grodzkiego i suwalskiego ziemskiego w 2013 roku 23
Na jakość wód podziemnych w bardzo znacznym stopniu wpływa stan czystości wód powierzchniowych. Za pośrednictwem wód powierzchniowych do wód podziemnych dostają się wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia. Zanieczyszczone wody gruntowe występują przede wszystkim w sąsiedztwie zakładów przemysłowych, wysypisk, szlaków komunikacyjnych, stacji paliw, cmentarzy itp. W obrębie gminy Filipów wody podziemne o znaczeniu użytkowym występują w piaszczysto żwirowych warstwach utworów czwartorzędowych. Główne źródło ujmowania wód podziemnych dla celów użytkowych stanowią utwory czwartorzędowe. Na jakość wód podziemnych istotny wpływ może wywierać rolnictwo. W wyniku niewłaściwie prowadzonej działalności gospodarczej może przyczyniać się do zanieczyszczania zarówno wód powierzchniowych i wgłębnych. Zanieczyszczenia mogą następować w wyniku przekroczenia dopuszczalnych ilości nawozów sztucznych jak i naturalnych np. gnojowica, obornik. Na terenie gminy jest 5 ujęć wód podziemnych- studnie głębinowe (w jedna Czarnem, dwie w Starych Motulach i dwie w Filipowie) w celu zaopatrzenia w wodę mieszkańców gminy. Ujęcia te posiadają pozwolenia wodno-prawne oraz ustanowione strefy ochrony pośredniej w celu wyeliminowania zagrożenia dla wód. W ostatnich latach WIOŚ w Białymstoku nie prowadził monitoringu elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych na terenie gminy Filipów. W związku z tym, iż badania wód podziemnych nie były przeprowadzane na terenie gminy Filipów odniesiono się do wyników pomiarów wykonanych na terenie powiatu suwalskiego. W 2012 r. w ramach monitoringu diagnostycznego wyznaczono10 punktów do badań z terenu powiatu suwalskiego. Jakość wód, podobnie jak w 2010 roku, odpowiadała II lub III klasie czystości, mieściła się zatem w granicach dobrego stanu wód podziemnych. Najczęściej za niewielkie obniżenie jakości wód odpowiadała zawartość żelaza i wodorowęglanów, co jest charakterystyczne dla wód podziemnych Suwalszczyzny. 24
Tabela 7: Monitoring wód podziemnych Źródło: WIOŚ Białystok Delegatura w Suwałkach Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska o stanie środowiska na terenie powiatów: suwalskiego grodzkiego i suwalskiego ziemskiego w 2013 roku 25
W latach 2011-2012 WIOŚ w Białymstoku dokonywał oceny stanu wód w piezometrach przy składowiskach odpadów. Oceny stanu wód dokonano na terenie zamkniętego składowiska odpadów w miejscowości Filipów. Stan wód sklasyfikowano jako słaby, a klasę wody oznaczono jako IV. Tabela 8: Stan wód przy składowiskach odpadów Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku: OCENA STANU CHEMICZNEGO WÓD PODZIEMNYCH W WOJ. PODLASKIM W 2012 ROKU 2. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Jakość powietrza atmosferycznego zależy przede wszystkim od emitowanych, (wprowadzanych) bezpośrednio lub pośrednio, substancji powstających wyniku działalności człowieka. Podstawowymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza są instalacje energetyczne oraz ciągi komunikacyjne (zanieczyszczenia powstające przy spalaniu paliwa samochodowego). Zanieczyszczenia wprowadzane do powietrza w największych ilościach to: dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, pył, tlenek węgla. Główne rodzaje i ilości zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery powstają w wyniku spalania różnego rodzaju paliw. Dwutlenek siarki emitowany jest przede wszystkim przez kotłownie lokalne, przy spalaniu zanieczyszczonego węgla. Tlenki azotu pochodzą ze spalania węgla, koksu, gazu i benzyn (transport samochodowy). W związku ze wzrostem liczby pojazdów coraz większe znaczenie mają zanieczyszczenia komunikacyjne, szczególnie na obszarach zurbanizowanych. Pyły - emitowane są do atmosfery wraz ze spalinami pochodzącymi ze spalania paliw stałych. Średnie stężenie zanieczyszczeń emitowanych do powietrza w okresie zimowym jest wyższe niż w okresie letnim. Źródłem emitowanych zanieczyszczeń pyłowych jest głównie energetyka. Także większość zanieczyszczeń gazowych w postaci SO2 i NOx pochodzi z energetycznego spalania paliw. 26
Głównymi źródłami zanieczyszczeń atmosfery na terenie gminy Filipów są rozproszone źródła emisji z sektora komunalno bytowego, związane ze spalaniem paliw na cele grzewcze tzw. emisja niska, a także zanieczyszczenia komunikacyjne związane z ruchem pojazdów, głównie na drodze wojewódzkiej nr 652 Kowale Oleckie- Suwałki, przebiegającej przez gminę Filipów. Niewielka gęstość zaludnienia i rozproszenie zabudowy oraz niemal brak istotnych punktowych źródeł emisji sprawia, że zagrożenie zanieczyszczeniem powietrza na terenie gminy Filipów jest stosunkowo niewielkie. Podstawowym źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza na terenie gminy są procesy spalania paliw stałych (węgla, koksu i drewna) w indywidualnych paleniskach w budynkach jednorodzinnych. Specyfika gminy wiejskiej sprawia, że zabudowa wielorodzinna ma tutaj znaczenie minimalne. Podobnie niewielkie znaczenie w bilansie emisji stanowią obiekty użyteczności publiczne. Na terenie gminy nie występują specyficzne ani większe zakłady produkcyjne i usługowe o istotnym znaczeniu dla zagadnień zanieczyszczenia powietrza. Substancjami zanieczyszczającymi, mającymi największy udział w emisji zanieczyszczeń, pochodzącymi głównie z procesów spalania energetycznego są: tlenki azotu (NO-NO2), dwutlenek siarki (SO2), tlenek węgla (CO) i pyły. Od środków transportu największy udział w emisji zanieczyszczeń mają: tlenek węgla (CO), tlenki azotu (NONO 2) i benzen (C6H6). Najbardziej aktualne dane na temat zanieczyszczenia powietrza na analizowanym obszarze pochodzą z badań przeprowadzanych na terenie powiatu suwalskiego przez WIOŚ w Białymstoku w 2013 roku. Niestety brak jest informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza tylko i wyłącznie w gminie Filipów. Dostępne dane są danymi zbiorczymi dla całego powiatu suwalskiego lub województwa podlaskiego monitoring zanieczyszczenia atmosfery prowadzony jest dla większych obszarów a nie poziomu gminy. Oceny jakości powietrza wykonywane są w odniesieniu do obszaru strefy którą stanowią: aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys., miasto (nie będące aglomeracją) o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., pozostały obszar województwa (nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. Mieszkańców). W województwie podlaskim, zostały ustanowione dwie strefy: Aglomeracja Białostocka (którą tworzy powiat miasto Białystok) oraz Strefa Podlaska (obejmująca pozostały obszar województwa podlaskiego w podziale na poszczególne powiaty, w tym 27
powiat suwalski obejmujący obszar gminy Filipów). W strefach, wszystkie badane zanieczyszczenia podlegają ocenie (dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NO2, NOx), tlenki węgla (CO), benzen (C6H6), ozon (O3) pył PM10, zawartość: ołowiu (Pb), arsenu (As), kadmu (Cd), niklu (Ni) i benzo(a)pirenu (B(a)P) w pyle PM10 oraz pył PM2,5). Wykonywana corocznie Ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref województwa podlaskiego wykazała w 2013 r. przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w aglomeracji białostockiej oraz pyłu zawieszonego PM 2,5 w strefie podlaskiej z uwagi na kryterium ochrony zdrowia. Obszarami przekroczeń w strefach jest Białystok (benzo(a)piren) oraz Łomża (pył PM 2,5). W ocenie poziomów dopuszczalnych strefa podlaska została zaliczona do klasy C ze względu na stężenie pyłu zawieszonego PM2,5. Wymaganym działaniem dla tej strefy jest opracowanie dla niej programu ochrony powietrza (POP). Strefa aglomeracji białostockiej została zaliczona do klasy A w ocenie poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM2,5. Poziomy stężeń pozostałych badanych wskaźników (SO2, NO2, PM10, Pb, Ni, As, Cd,O3, CO, benzen) na terenie strefy podlaskiej nie przekraczały poziomów dopuszczalnych dla poszczególnych zanieczyszczeń pod względem wymaganych celów (ochrona zdrowia, ochrona roślin). Ocena zachowania poziomu docelowego pyłu zawieszonego PM2,5 wykazała przekroczenie w strefie podlaskiej pod względem ochrony zdrowia. Ocena zachowania poziomu docelowego benzo(a)piranu wykazała przekroczenie w strefie aglomeracji białostockiej dla kryterium ochrony zdrowia. W przypadku pozostałych zanieczyszczeń nie zanotowano przekroczeń poziomów docelowych. Ocena zachowania poziomu celu długoterminowego ozonu wykazała przekroczenia pod względem kryteriów ochrony zdrowia i ochrony roślin w obu strefach. Osiągnięcie poziomu celu długoterminowego jest jednym z zadań wojewódzkich planów ochrony środowiska. 28
Tabela 9: Emisja zanieczyszczeń do powietrza Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku Na terenie powiatu suwalskiego największa emisja zanieczyszczeń do powietrza następuje w wyniku energetycznego spalania paliw (węgla, oleju opałowego oraz drewna). Jednym z większych źródeł emisji z procesów energetycznego spalania paliw jest funkcjonująca na terenie gminy Spółdzielnia Mleczarska ROSPUDA w Filipowie kotłownia opalana węglem i olejem, o wydajności cieplnej 2,67 MW 3. POWIERZCHNIA ZIEMI Na terenie gminy Filipów obszar stanowiący około 40% powierzchni gminy, w części wschodniej i zachodniej, występują głównie gleby brunatne i bielicowe, wytworzone z glin zwałowych i piasków gliniastych, zaliczane do kompleksu żytniego bardzo dobrego. Należą one do IVa klasy bonitacji. W obrębie sandru Rospudy, na obszarze stanowiącym około 20% powierzchni gminy występują gleby rdzawe i częściowo bielicowe, wytworzone z piasków luźnych i piasków ze żwirem, zaliczane do kompleksu żytniego bardzo dobrego, V i VI klasy bonitacji. W części południowej, na obszarze stanowiącym około 15% powierzchni gminy występują gleby bielicowe wytworzone z piasków gliniastych lekkich, zaliczane do kompleksu żytniego dobrego, należące do IVa i IVb klasy bonitacji. W części wschodniej, zajmującej około 15% powierzchni gminy występują gleby o lekkim składzie mechanicznym 29
wytworzone z piasków słabogliniastych, o bonitacji IVb i V. W części północnej gminy, na obszarze obejmującym 10% powierzchni gminy, występują gleby brunatne wytworzone z glin, o bonitacji IVa i IVb. Gleby I i II klasy bonitacyjnych w ogóle nie występują na terenie gminy. Zanieczyszczenia powierzchni ziemi są wypadkową dwóch procesów. Naturalnego, zgodnego z zachodzącymi procesami w przyrodzie takimi jak erozje wodne, wietrzne gleb itp. Drugi typ zniszczeń powierzchni ziemi powstaje w wyniku działalności człowieka, takiej jak: rozwój miast i przemysłu, gospodarka odpadami, komunikacja i transport, uprawy roślinne i leśne, rolnictwo i hodowla zwierząt. Gleba zwietrzała warstwa skorupy ziemskiej (do 2 m) wraz z żyjącymi w niej organizmami przemieszanymi z produktami ich rozkładu. Powstaje w procesie glebotwórczym w wyniku działania klimatu i organizmów, a zwłaszcza roślinności, na skałę macierzystą. Gleba odgrywa bardzo ważną rolę w zachowaniu środowiska przyrodniczego i w polityce ekologicznej. Zgodnie z definicją warunkuje produkcję i rozkład biomasy oraz przepływ w ekosystemie. W budowie gleby można wyróżnić następujące warstwy tworzące profil glebowy: główny poziom próchniczy, poziom mineralno - próchniczy i poziom mineralny. Przy analizie degradacji gleby należy brać pod uwagę charakter degradacji gleby. Degradacja względna gleby polega na tym, że dotychczasowy układ gleby przeobraża się stopniowo w nowy, którego aktywność biologiczna nie jest mniejsza niż aktywność układu poprzedniego. Drugim stanem przeciwnym jest degradacja rzeczywista (bezwzględna) polegająca na: trwałym zniszczeniu lub zmniejszeniu aktywności biologicznej środowiska, pogorszeniu produkcyjnych i ekologicznych warunków rozwoju szaty roślinnej, zmniejszeniu lub zdyskwalifikowaniu pokarmowej i technologicznej wartości plonów oraz trwałym pogorszeniu stanu środowiska biologicznego. Odnotowywane degradacje gleb cechują się różnymi formami i zróżnicowaną genezą. Każdy czynnik pogarszający zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe, wodę i tlen, zmniejszający ich dostępność dla systemu korzeniowego, a także pogarszający strukturę i fitosanitarne właściwości gleby działa degenerująco na środowisko. Zanieczyszczenie gleb jest oceniane na podstawie zawartości metali ciężkich (ołowiu, kadmu, cynku, miedzi, niklu, rtęci i arsenu) w powierzchniowej, dwudziestocentymetrowej warstwie gruntu. Miarą zanieczyszczenia gleby jest zawartość 30
metali ciężkich w porównaniu do średniej geochemicznej zawartości w regionie. Pośrednio, zanieczyszczenie gleby mierzy się również zawartością metali ciężkich, azotanów i pestycydów w jadalnych częściach roślin (świeże owoce, korzenie itp.). Miarą wielkości zanieczyszczenia gleby jest przekroczenie dopuszczalnych zawartości metali, azotanów i pestycydów w jadalnych częściach roślin. Poziom zanieczyszczania gleb w dostępnych danych przedstawiane są na poziomie województwa. Tabela 10: Zawartość metali ciężkich w powierzchniowej (0-20 cm) warstwie gleb użytków rolnych na terenie województwa podlaskiego Procentowy udział gleb w stopniach zanieczyszczenia Metal Obszar Ołów Polska podlaskie Cynk Polska podlaskie Miedź Polska podlaskie Nikiel Polska podlaskie Polska podlaskie Kadm Zawartość min.-max. (mg/kg) 0 I II Zawartość podwyższ naturalna. III IV V Razem zanieczyszczenie 0-I słabe średnie silne b.silne 0,1-5000,0 2,8-30,0 96,89 100,00 2,44-0,40-0,25-0.02 - - 0,5-5754,0 4,7-82,3 87,84 99,87 10,63-1,23 0,13 0,23-0,03 - - 0,2-725 1,3-40,2 96,66 99,67 3,04 0,33 0,25-0,07-0,08 - - 0,1-328,30 0,4-44,0 95,36 99,74 4,23 0,23 0,34 0,03 0,06-0,01 - - 0,01-49,73 0,07-0,96 88,87 97,20 9,53 2,80 1,06-0,29-0,17-0,08 - II-V 99,33 100,0 0 98,47 100,0 0 99,60 100,0 0 99,59 99,97 98,40 100,0 0 Źródło: Program Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego Główne zagrożenia dla gleb na terenie gminy Filipów to: erozja gleb, pogłębiające się niedobory wody, zwłaszcza w okresie letnim, zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, zanieczyszczenie atmosfery, chemizacja rolnictwa (nawozy i środki ochrony roślin), degradacja fizyczna, chemiczna i biologiczna gleb, wprowadzanie do gleby nieczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych, dzikie wysypiska odpadów komunalnych i przemysłowych, urbanizacja i osadnictwo. 31 0,67 1,53 0,40 0,41 0,03 1,60 -
4. GOSPODARKA ODPADAMI Wszyscy mieszkańcy gminy Filipów są objęci zbiórką segregowanych i zmieszanych odpadów komunalnych. Gmina ma za zadanie zapewnić odbieranie i właściwe, ekologicznie bezpieczne zagospodarowanie wszystkich odpadów komunalnych z możliwością selektywnego zbierania. Odpady są odbierane od mieszkańców przez firmę, która wygrała przetarg na odbiór i wywóz odpadów komunalnych z terenu gminy Filipów. Odpady są przekazywane do Przedsiębiorstwa Gospodarowania Odpadami Suwałki. Tabela 11: Odpady komunalne wytwarzane na terenie gminy Filipów w 2014 r. ODPADY KOMUNALNE Zmieszane odpady zebrane w ciągu roku ogółem t ogółem na 1 mieszkańca kg z gospodarstw domowych t odpady z gospodarstw domowych przypadające na 1 kg mieszkańca jednostki odbierające odpady w badanym roku wg obszaru szt. działalności 5. 357,60 79,8 292,26 65,2 2 ZASOBY ZŁÓŻ KOPALIN Surowce mineralne występujące na terenie gminy związane są z utworami czwartorzędowymi. Występują one w przypowierzchniowej warstwie tych utworów i są eksploatowane metodą odkrywkową. Złoża kruszywa naturalnego stanowią grube żwiry i drobne piaski. Występowanie złóż na terenie gminy przedstawiono na mapie. 32
Mapa 5. Występowanie złóż kopalin na terenie gminy Filipów źródło: www.filipow.e-mapa.net 6. 6.1. WALORY PRZYRODNICZE I KRAJOBRAZOWE LASY Dane dotyczące lasów na terenie gminy Filipów zestawiono w poniższej tabeli. Tabela 12: Lasy na terenie gminy Filipów w 2014 r. Jednostka miary LEŚNICTWO WSZYSTKICH FORM WŁASNOŚCI Powierzchnia gruntów leśnych ogółem lesistość w % grunty leśne publiczne ogółem grunty leśne publiczne Skarbu Państwa grunty leśne publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych grunty leśne prywatne 33 ha % ha ha ha ha 2014 1384,70 9,2 236,72 232,81 211,58 1147,98
Powierzchnia lasów lasy ogółem lasy publiczne ogółem lasy publiczne Skarbu Państwa lasy publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych lasy publiczne Skarbu Państwa w zasobie Własności Rolnej SP lasy publiczne gminne lasy prywatne ogółem LASY PRYWATNE I GMINNE Powierzchnia gruntów leśnych ogółem lasy ogółem grunty leśne prywatne ogółem grunty leśne prywatne osób fizycznych grunty leśne prywatne wspólnot gruntowych grunty leśne gminne ogółem grunty leśne gminne lasy ogółem Pozyskanie drewna (grubizny) ogółem lasy prywatne ha ha ha 1382,48 234,50 230,59 ha 209,36 ha ha ha 19,76 3,91 1147,98 ha ha ha ha ha ha ha 1151,89 1151,89 1147,98 1147,20 0,21 3,91 3,91 m3 m3 316 316 Źródło: GUS www.stat.gov.pl Zachowaniu walorów przyrodniczych lasów i terenów zielonych sprzyjają zmiany w ich gospodarczym użytkowaniu, mające na celu naturalizację ekosystemów oraz zachowanie w ich strukturze siedlisk i mikrosiedlisk ważnych dla wielu grup flory i fauny. 6.2. FORMY OCHRONY PRZYRODY Na obszarze gminy Filipów występują obiekty i obszary prawnie chronione: - Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Rospudy - Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Błędzianki i Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierze Północnej Suwalszczyzny Obszar - pomniki przyrody - użytki ekologiczne - obszary sieci NATURA 2000 Chronionego Krajobrazu Dolina Rospudy został utworzony Rozporządzeniem Wojewody Suwalskiego Nr 6/91 z dnia 2 maja 1991 r., Rosporządzeniem NR 82/98 Wojewody Suwalskiego z dnia 15.06.1998 r., Rozporządzeniem Nr 18/04 Wojewody Podlaskiego z 16.09.2004 r., Rozporządzeniem Nr 17/05 Wojewody Podlaskiego z dnia 25.02.2005 r., Rozporządzeniem Nr 60/05 34
Wojewody Podlaskiego z 21.07.2005 r. Znajduje się ona w północnej częśći Gminy Filipów. Ogólna powierzchnia objęta formą ochrony wynosi 7 250 ha, co stanowi w granicach 60% obszaru gminy. Do pomników przyrody na terenie gminy Filipów należą : Źródło: Program ochrony środowiska dla gminy Filipów na lata 20112-2014 W gminie występują też użytki ekologiczne - 6 wydzielonych obszarów stanowiących ekosystemy jezior i wysp na jeziorach. Użytki ekologiczne są to pozostałości ekosystemów, które mają znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk. Rozporządzeniem Wojewody Suwalskiego z 1996 roku objęto ochroną jako użytki ekologiczne jeziora: Rospuda, Białe i Garbaś oraz wyspy na jeziorach: Rospuda, Białe i Mieruńskie Wielkie. Łączna powierzchnia użytków ekologicznych wynosi 604,3 ha. 35
Mapa 6. Gmina Filipów a obszary prawnie chronione Źródło: www.geoserwis.gdos.gov.pl Na terenie gminy Filipów położone są częściowo obszary chronione w ramach sieci NATURA 2000. Należą do nich: Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO), wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. Dyrektywy Siedliskowej, zwanej Habitatową (zgłoszone do Komisji Europejskiej): - PLH200022 Dolina Górnej Rospudy PLH200022 Dolina Górnej Rospudy - Dolina Rospudy położona jest na Poj. Zachodniosuwalskim, w części Poj. Litewskiego graniczącej z Poj. Mazurskim. Pod 36
względem aministracyjnym Dolina Górnej Rospudy leży na obszarze trzech gmin: Filipów, Bakałarzewo i Raczki powiatu suwalskiego w woj. podlaskim. Obszar obejmuje górny odcinek doliny rzeki Rospuda, o bardzo dużych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, rozciągający się od granicy z woj. warmińsko-mazurskim (źródło) po miejscowość Raczki. Dolina rzeki na całym odcinku ma charakter naturalny. W górnym biegu Rospuda płynie wąskim, krętym korytem z licznymi meandrami, a jej nurt w wielu miejscach przegradzają przewrócone drzewa. Rospuda swoim charakterem przypomina tu rzekę górską o wartkim, szybkim nurcie, kamienistym dnie oraz o wysokich i stromych zboczach doliny. Rzeka przepływa przez szereg (13) jezior typu rynnowego. Brzegi tych jezior, tak jak i zbocza doliny rzeki, pokryte są głównie borami mieszanymi, łęgami i grądami, a także zbiorowiskami nieleśnymi: murawami, łąkami i pastwiskami. Rzeka Rospuda płynie glacjofluwialną, rynnową doliną wcinającą się głęboko w utwory sandrowe, tworzone przez drobno- i średnoziarniste piaski. Powierzchnię sandru pokrywa miejscami cienka warstwa glin zwałowych lub grubego materiału żwirowego, której obecność interpretowana jest jako ślad oscylacji brzeżnych - krótkotrwałych nasunięć lodowca skandynawskiego na usypany wcześniej sandr (Kondracki 1972). Strome zbocza doliny są w wielu miejscach bardzo silnie porozcinane erozyjnie w wyniku działalności spływających wód deszczowych i roztopowych. Współcześnie mikrorzeźba zboczy kształtowana jest gdzie nie gdzie w warunkach wypasu i wydeptywania przez bydło, co przyczynia się do powstania charakterystycznego, schodkowatego ukształtowania powierzchni stoku. Młodoglacjalny charakter rzeźby terenu i duża różnorodność siedliskowa, obecność licznych jezior rynnowych i innych typów zbiorników wodnych, a także różnego typu torfowisk wpływają na wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe całego obszaru. Rzeka Rospuda niemal na całej swej długości w granicach obszaru reprezentuje siedlisko przyrodnicze 3260, "nizinne i górskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników". Charakterystyczną cechą tego siedliska w północnowschodniej Polsce, dobrze wyrażoną na terenie ostoi, jest dominacja rdestnicy nawodnej Potamogeton nodosus przy mniejszym udziale włosieniczników, chociaż główny gatunek charakteryzujący siedlisko, włosienicznik rzeczny Batrachium fluitans, również w Rospudzie występuje. Bardzo liczną populację w wodach ostoi tworzą grzybienie północne Nymphaea candida, gatunek uznany za zagrożony wyginięciem w Polsce. Wody doliny Rospudy to także siedliska dziesięciu gatunków płazów, w tym kumaka nizinnego Bombina bombina i traszki grzebieniastej Triturus cristatus. Występują tu także dwa gatunki ryb wymienione w Załączniku do tzw. Dyrektywy Siedliskowej - piskorz Misgurnus fossilis i różanka Rhodeus sericeus. W dolinie Rospudy dużą populację tworzy bóbr Castor fiber, dość częsta jest także 37
wydra Lutra lutra. W granicach obszaru znajduje się trzynaście jezior: Rospuda, Wysokie, Kamienne, Rospuda-Filipowskie, Długie, Garbaś, Głębokie, Gatne, Siekierewo, Sumowo, Karasiewek, Okrągłe, Bolesty. Duże powierzchnie w obrębie ostoi zajmują mezo- i eutroficzne jeziora, reprezentujące typowo wykształcone siedlisko 3150-1. Ich brzegi i wody tylko w niektórych miejscach poddawane są niekorzystnym oddziaływaniom związanym z rozwojem zabudowy rekreacyjnej oraz ze spływem zanieczyszczeń związanych z gospodarką rolną lub pochodzących z terenów zabudowanych. Potencjalnie niektóre z jezior obszaru mogą stanowić siedlisko łąk ramieniowych (3140), ale ich występowanie, zróżnicowanie i stan w granicach ostoi wymaga dalszych badań. Kilka dystroficznych zbiorników wodnych (3160) zajmuje niewielką powierzchnię i występuje w rozproszeniu w granicach ostoi. Zagłębienia bezodpływowe wypełniają torfowiska przejściowe (7140-1), a także torfowiska wysokie, nieleśne (7110-1, 7120) lub z sosnowymi borami bagiennymi (91D0-2). W szerszych partiach doliny wykształcają się alkaliczne torfowiska przepływowe z mechowiskami i zbiorowiskami mszysto-turzycowymi, reprezentujące podtyp 7230-3. Najważniejsze z nich to Bagno Parchacz w okolicach wsi Kamionka Stara i jeziora Okrągłe. Występują tu dwa gatunki roślin, wymienione w II Załączniku Dyrektywy Siedliskowej sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus i lipiennik Loesella Liparis loeselii. Na Bagnie Parchacz, a także w innych częściach ostoi niewielkie stosunkowo powierzchnie zajmują różne postaci sosnowo-brzozowego lasu bagiennego (91D0-6). Nieznaczny udział powierzchniowy w Dolinie Górnej Rospudy mają również borealne świerczyny torfowcowe (91D0-5), których płaty reprezentują siedliska leśne bodaj w najmniejszym stopniu przekształcone przez człowieka na tym obszarze. Większość lasów w granicach ostoi zajmuje umiarkowanie żyzne siedliska borów mieszanych i lasów mieszanych i cechuje się stosunkowo młodymi drzewostanami zdominowanym przez sosnę i świerka. Występują tu także grądy reprezentujące siedlisko 9170. Wysokimi walorami przyrodniczymi wyróżniają się płaty grądów zboczowych (9170-3), spotykane na stokach doliny oraz łęgi źródliskowe (91E0-4), wykształcające się u ich podnóży. Przy źródliskach tym ostatnim towarzyszą niekiedy ziołorośla (6430-3) z lepiężnikiem Petasites hybridus. Na okrajkach lasów występuje kolejny gatunek z Załącznika II - rzepik szczeciniasty Agrimonia pilosa. Murawy kserotermiczne (6210-3), jak wszędzie w Polsce północno-wschodniej, występują tu w zubożałej postaci ze względu na suboptymalne warunki klimatyczne. To siedliska o antropogenicznym charakterze, wykształcone na zboczach doliny o ekspozycji południowozachodniej w warunkach ekstensywnego wypasu, który, co zasługuje na podkreślenie, do dziś jest utrzymywany. Dzięki wypasowi zbiorowiska murawowe mają, w odróżnieniu od wielu 38
innych regionów Polski, stabilny charakter, a ich perspektywy ochrony są doskonałe. Szczególnie bogate florystycznie płaty muraw znajdują się w okolicach Filipowa, Raczek, Szafranek i Kamionki Starej pod Bakałarzewem. W ich składzie gatunkowym występują m.in. gęsiówka szorstkowłosista Arabis hirsuta, ostrołódka kosmata Oxytropis pilosa, tymotka Boehmera Phleum phleoides, zawilec wilekokwiatowy Anemone sylvestris oraz pięciornik siedmiolistkowy Potentilla heptaphylla, osiągający tu północno-wschodni kres swojego zasięgu w Europie. Na skrajach zadrzewień sosnowych towarzyszących murawom rośnie leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum. W okolicy Bakałarzewa znajdują się bunkry z okresu II wojny światowej, będące miejscem bytowania nietoperzy, jednak skład gatunkowy chiropterofauny nie był przedmiotem badań. Brak również danych o zróżnicowaniu i bogactwie gatunkowym fauny ptaków na tym obszarze. Dolina Górnej Rospudy cechuje się bardzo dużą różnorodnością siedlisk (14 typów siedlisk Natura 2000, reprezentowanych w niektórych przypadkach przez kilka podtypów), tak wodnych i mokradłowych, jak i leśnych, a także zajmowanych przez zbiorowiska trawiaste. Najwyższy walor przyrodniczy mają siedliska wodne, torfowiska nieleśne, w tym soligeniczne, lasy i bory bagienne oraz murawy kserotermiczne. Występują tu stabilne populacje czterech gatunków roślin oraz po dwóch gatunków ryb, płazów i ssaków wymienionych w II Załączniku do Dyrektywy Siedliskowej. Dolina Górnej Rospudy jest także ostoją 14 gatunków uwzględnionych na Czerwonej Liście Roślin i Grzybów Polski (Mirek i in. 2006) i/lub w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin (Kaśmieraczakowa, Zarzycki 2001), a także 33 gatunków objętych ochroną ścisłą w Polsce lub zagrożonych wyginięciem w regionie północno-wschodnim. Dla lipiennika i sierpowca, obszar jest jedynym terenem występowania w zachodniej części Suwalszczyzny. Stabilne stosunki wodne, a także warunki funkcjonowania siedlisk oraz populacji roślin i zwierząt, związane m.in. z ekstensywnym użytkowaniem siedlisk antropogenicznych, zapewniają doskonałe perspektywy ich ochrony, Obszar pełni też funkcje korytarza ekologicznego i refugium gatunków związanych z lasami liściastymi i z torfowiskami w rolniczym krajobrazie Pojezierza Zachodniosuwalskiego. Obszary sieci NATURA 2000 częściowo obejmujące obszar gminy Filipów przedstawiono na mapach poniżej. 39
Mapy 7,8 i 9: Obszary sieci NATURA 2000 częściowo obejmujące obszar gminy Filipów 40
Źródło: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska 6.3. ZAGROŻENIA OBSZARÓW CHRONIONYCH Wszystkie zagrożenia środowiska przyrodniczego, dotyczą również obszarów chronionych. Część tych zagrożeń może być jednak szczególnie groźna właśnie dla takich obszarów. Do najważniejszych zaliczyć należy: zagrożenia pożarowe obszarów leśnych i torfowisk, fragmentyzacja obszarów poprzez realizację dużych inwestycji liniowych, urbanizacja obszarów cennych przyrodniczo, zagrożenia związane z gospodarką komunalną, intensywny transport kołowy, nadmierna eksploatacja przez turystykę i rekreację obszarów o wyjątkowej atrakcyjności, intensyfikacja rolnictwa. 41
Wymienione wyżej zagrożenia wydają się być najistotniejsze na obecnym stadium rozwoju regionu. W przyszłości mogą pojawić się inne lub nabrać znaczenia te, które obecnie są marginalne. Do takich zagrożeń zaliczyć można: ekspansję gatunków obcego pochodzenia, wypierających gatunki rodzime, zagrożenia ze strony gatunków modyfikowanych genetycznie. 6.4. GŁÓWNE OBSZARY POTENCJALNYCH KONFLIKTÓW NA STYKU OCHRONA PRZYRODY - DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA Potencjalne konflikty, mogą dotyczyć głównie inwestycji liniowych, takich jak drogi, obwodnice miast itp. Powodem takiego stanu rzeczy jest niewielka możliwość wyznaczenia innego ich przebiegu. Odrębnym zagadnieniem są inwestycje o charakterze punktowym. Dotyczy to szczególnie tych, które z założenia mogą powodować zagrożenia dla środowiska poprzez wytwarzanie dużych ilości potencjalnie niebezpiecznych odpadów. Zaliczyć tu można duże gospodarstwa hodowlane, zakłady przetwórstwa spożywczego, kompostownie, biogazownie składowiska, zakłady utylizacyjne itp. Ich lokalizacja na obszarach chronionych może być mocno utrudniona chociaż rozwiązanie problemów wydaje się być nieco prostsze niż przy inwestycjach liniowych. Powody, dla których tak się dzieje są następujące: inwestycje o charakterze punktowym łatwiej jest dostosować do obowiązujących przepisów, znacznie prostsza jest zmiana lokalizacji, ze względu na stosunkowo niewielki obszar oraz zasięg oddziaływania łatwiejsze jest podjęcie działań kompensacyjnych. Należy jednak przyjąć za pewnik, że problemy z inwestycjami na obszarach chronionych będą się pojawiały i ich rozwiązanie będzie wymagało dużego wysiłku, a często i kosztów. W świetle obowiązujących dziś uregulowań prawnych, sposoby na rozwiązanie takich sytuacji są jedynie trzy: podjęcie działań kompensacyjnych, zmiana lokalizacji inwestycji, omijająca tereny chronione, rezygnacja z inwestycji. Wszystkie te rozwiązania są trudne w realizacji i mogą być czasem bardzo kosztowne. Najgorsza sytuacja powstaje wówczas, kiedy dochodzi do przyjęcia rozwiązania trzeciego. 42
Rezygnacja, powoduje brak rozwiązania ważnych problemów lokalnych społeczności, a w efekcie doprowadza do wykształcenia postaw niechętnych ochronie przyrody. W praktyce na wiele lat zamyka to definitywnie drogę do realizacji jakichkolwiek działań ochronnych. 6.5. NAJWAŻNIEJSZE PROBLEMY Stan poszczególnych elementów środowiska gminy Filipów jest zróżnicowany, jednak na ogół charakteryzuje się on znacznie mniejszym, w porównaniu do średnich wojewódzkich, a przede wszystkim do krajowych, stopniem degradacji i zanieczyszczenia. Odnosi się to w szczególności do: niskiego stopnia zanieczyszczenia gleb i dobrej jakości powietrza, występowania wielu ekosystemów naturalnych Obszary Chronionego Krajobrazu, obszary sieci NATURA 2000. Zachowaniu tych walorów sprzyja: mała ilość zakładów przemysłowych o dużej uciążliwości dla środowiska, niski poziom chemizacji środowiska, niski stopień urbanizacji, stała poprawa infrastruktury służącej ochronie środowiska, objęcie znacznych obszarów różnymi formami ochrony przyrody i krajobrazu. Najważniejsze problemy związane z ochroną środowiska: narastające zanieczyszczenia komunikacyjne związane ze wzrostem liczby pojazdów, nasilenie transportu odpadów niebezpiecznych, zawartość substancji pochodzenia antropogenicznego w wodach powierzchniowych (fosfor org., azotyny) występowanie obszarów zagrożenia hałasem komunikacyjnym oraz emisjami zanieczyszczeń komunikacyjnych drogi tranzytowe brak kontroli nad materiałami wykorzystywanymi przez mieszkańców jako paliwa do zasilania źródeł energii cieplnej rozproszone, niekontrolowane źródła emisji niskiej niedostateczny stopień świadomości ekologicznej społeczeństwa niski poziom socjalny części społeczeństwa niedostateczne rozpowszechnianie wiedzy o obowiązujących przepisach z dziedziny ochrony przyrody i ochrony środowiska 43
nakładanie obowiązków na administrację samorządową bez zapewnienia środków finansowych wzrastająca chemizacja rolnictwa i wykorzystywanie materiałów siewnych modyfikowanych genetycznie ograniczenie bioróżnorodności upraw postępująca monokulturyzacja upraw w gospodarstwach wielkopowierzchniowych. 7. 7.1. INFRASTRUKTURA GOSPODARKA WODNO - ŚCIEKOWA W zakresie gospodarki wodno-ściekowej należy stwierdzić, że Gmina Filipów jest z wodociągowana i zkanalizowana prawie w 100 %. Z sieci wodociągowej korzysta 74,3 % mieszkańców gminy Filipów, reszta mieszkańców korzysta z własnych ujęć wody. Na terenie gminy są 3 stacje uzdatniania wody, będące własnością gminy ( w Czarnem, Starych Motulach i w Filipowie przy ul. Jordyka) oraz 5 ujęć wód podziemnych- studnie głębinowe (w jedna Czarnem, dwie w Starych Motulach i dwie w Filipowie) w celu zaopatrzenia w wodę mieszkańców gminy. Ujęcia te posiadają pozwolenia wodno-prawne oraz ustanowione strefy ochrony pośredniej w celu wyeliminowania zagrożenia dla wód. W 2013 roku została wydana decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia polegającego na budowie i rozbudowie stacji uzdatniania wody w miejscowości Filipów. Jest wydane pozwolenie na budowę. Inwestycja ta będzie realizowana z chwilą uruchomienia naborów programów unijnych. W poprzednich latach został zrealizowany I i II etap inwestycji sieci kanalizacji sanitarnej w miejscowości Filipów Ogółem długość sieci kanalizacji sanitarnej wynosi 11,90 km. Do tego dochodzi 0,5 km kanalizacji deszczowej. Do kanalizacji gminnej zostało podłączonych 1079 mieszkańców. W ciągu dwóch ostatnich lat na terenie gminy w ramach projektów realizowanych przez Gminę Filipów zostało wybudowanych 336 szt. przydomowych oczyszczalni ścieków. Natomiast indywidualnie przez rolników zostało zrealizowanych 21 szt tych oczyszczalni. Ogólna ich liczba wyniosła 357 szt. Wybudowana została i oddana do użytku nowa oczyszczalnią ścieków w Filipowie przy ul. Fabrycznej w związku z tym w znacznym stopniu został podwyższy standard życia mieszkańców. 44
Tabela 13: Urządzenia sieciowe na terenie gminy Filipów 2014 r. URZĄDZENIA SIECIOWE Wodociągi długość czynnej sieci rozdzielczej przyłącza prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania woda dostarczona gospodarstwom domowym ludność korzystająca z sieci wodociągowej zużycie wody w gospodarstwach domowych ogółem na 1 mieszkańca zużycie wody w gospodarstwach domowych na wsi na 1 mieszkańca Kanalizacja długość czynnej sieci kanalizacyjnej przyłącza prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania ścieki odprowadzone ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej Przydomowe oczyszczalnie ścieków km 144,4 szt. 871 166,8 3311 dam3 osoba m3 37,2 m3 37,2 km 14,9 szt. 148 31,0 1686 336 dam3 osoba szt Źródło: GUS www.stat.gov.pl Tabela 14: Zużycie wody w gospodarstwach domowych na terenie gminy Filipów 2014 r Zużycie wody w gospodarstwach domowych ogółem woda z wodociągów na 1 mieszkańca na 1 korzystającego m3 m3 37,2 50,4 Źródło: GUS www.stat.gov.pl Tabela 15: Zużycie wody i oczyszczalnie ścieków na terenie gminy Filipów 2014 r ZUŻYCIE WODY I OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w ciągu roku ogółem ogółem w hm3 przemysł eksploatacja sieci wodociągowej dam3 hm3 dam3 dam3 eksploatacja sieci wodociągowej - gospodarstwa domowe dam3 udział przemysłu w zużyciu wody ogółem zużycie wody na 1 mieszkańca Przemysłowe i komunalne oczyszczalnie ścieków oczyszczalnie ogółem przepustowość ogółem 45 216,8 0,2 50 166,8 % m3 166,8 23,1 48,7 szt. 3 m3/dobę 723
ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków miejskich i wiejskich ogółem osoba 1350 Wielkość oczyszczalni komunalnych w RLM ogółem osoba 2015 Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczania odprowadzone do wód lub do ziemi w ciągu roku ogółem dam3 68,0 ogółem na 1 mieszkańca m3 15,3 ogółem na 1 km2 powierzchni dam3 0,5 oczyszczane razem dam3 68 oczyszczane biologicznie dam3 68 oczyszczane biologicznie, chemicznie i z podwyższonym usuwaniem biogenów w % ścieków wymagających oczyszczania % 100,0 Źródło: GUS www.stat.gov.pl 7.2. ZAOPATRZENIE W ENERGIĘ Energia elektryczna do gminy Filipów jest doprowadzona linią napowietrzną wysokiego napięcia (WN) 110kV i linią napowietrzną średniego napięcia (Sn) 20kV. Linie średniego napięcia na terenie gminy zasilane są z następujących punktów: - stacja w Filipowie (GPZ) 110/20kV, - stacja Hańcza w Suwałkach (GPZ) 110/20kV. Istniejące linie średnich napięć doprowadzone są do stacji transformatorowych (Sn/nn) 20/0,4kV, z których liniami napowietrznymi niskiego napięcia zasilani są odbiorcy. W istniejącym rozwiązaniu sieci warunki atmosferyczne mają istotny wpływ na pewność zasilania. Warunki bezpieczeństwa w dostawie energii elektrycznej, w porównaniu z siecią kablową są gorsze. Gmina Filipów dotychczas nie jest wyposażona w sieć gazową. Wobec braku sieci gazu przewodowego mieszkańcy gminy korzystają z gazu propan-butan, dystrybuowanego w butlach. Gospodarka cieplna w gminie Filipów opiera się na kotłowniach lokalnych oraz głównie o indywidualne źródła ciepła. publicznych i rozproszenie Niewielkie zabudowy nie gospodarki cieplnej. 46 zapotrzebowanie sprzyjają tworzeniu ciepła obiektów scentralizowanej
Na terenie gminy nie ma niekonwencjonalnych źródeł energii cieplnej. Na terenach zabudowy zagrodowej i mieszkaniowej, w sezonie grzewczym, następuje wzrost emisji gazowo pyłowej. Zanieczyszczania te stanowią główną przyczynę zmian klimatycznych, kwaśnych deszczy i dziury ozonowej. Zmiany klimatu, kwaśne deszcze, dziura ozonowa, degradacja chemiczna gleb jest wynikiem oddzialywania człowieka na środowisko. Emisja do atmosfery gazów: dwutlenku węgla, dwutlenku siarki, tlenków azotu jest głównym problemem ekologicznym. Źródłem tych gazów jest spalanie paliw, głównie dla celów energetycznych. Należy podejmować działania zmierzające do zmiany struktury zużywanych paliw, a także do wzrostu produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Na terenie Gminy uruchomione są cztery elektrownie wiatrowe w miejscowościach: Piecki w ilości 4 szt. wiatraków, 2 szt. w Filipowie Drugim i po 1 szt. w miejscowości Mieruniszki i Garbasie Drugim. W trakcie postępowania jest elektownia wiatrowa w miejscowości Mieruniszki w ilości 2 szt. wiatraków. Wydana została decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach i jest na etapie wydawania decyzji o warunkach zabudowy, natomiast elektownia wiatrowa w ilości 8 szt. wiatraków również w miejscowości Mieruniszki jest w oczekiwaniu na decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach. Energia słoneczna cieszy się coraz większym zainteresowaniem. W 2013 roku została wydana decyzja środowiskowa na budowę systemu foltowoitaicznego o mocy 800 KW z infrastrukturą towarzyszącą w miejscowości Mieruniszki, natomiast w Filipowie Trzecim zostały wydane dwie decyzje na realizację przedsięwzięć. Pierwsza polegająca na budowie elektrowni foltowoitaicznej do produkcji energii o mocy do 2,00 MW i druga na budowie farmy foltowoitaicznej składającej się z zespołu kolektorów słonecznych wraz z infrastrukturą techniczną o mocy do 3,5 MW. W 2014 r. została wydana decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach na realizację przedsięwzięcia polegającego na budowie farmy fotowoltaicznej składającej się z zespołu kolektorów słonecznych wraz z infrastrukturą techniczną o mocy do 2 MW i druga decyzja umarzająca postępowanie z powodu zbyt małej powierzchni zabudowy, natomiast realizacja tego przedsięwzięcia nastąpi pod nazwą: budowa farmy foltowoltaicznej składającej się z zespołu kolektorów słonecznych wraz z infrastrukturą techniczną w miejscowości Filipów Czwarty. Energia ta coraz częściej również jest wykorzystywana w obrębie posesji na budynkach mieszkalnych w postaci kolektorów słonecznych. 47
7.3. HAŁAS Hałas poprzez swoje natężenie i czas oddziaływania może stanowić bardzo duże zagrożenie dla ludzi i środowiska przyrodniczego. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 1993 roku, wskazane jest dla zabudowy mieszkaniowej dążenie do ograniczenia równo - ważnego poziomu dźwięku A na zewnątrz budynku do wartości 55 db w dzień i 45 db w nocy, co umożliwia utrzymanie właściwych warunków akustycznych w pomieszczeniach przy uchylonych lub okresowo otwieranych oknach. Zgodnie z zaleceniami WHO, dotyczącymi dokuczliwości, zakłóceń snu i zakłóceń rozmów, należy uznać, że przekroczenie granicy poziomów hałasu na zewnątrz budynku równej 70 db w porze dziennej i 60 db w porze nocnej, stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. Ucho ludzkie charakteryzuje się różną wrażliwością na hałasy o różnym widmie akustycznym. Podane normy dotyczą hałasu o wzorcowym widmie akustycznym. Wykres 1: Poziomy hałasu odczuwane przez człowieka Opis: Poziomy hałasu: A) granica słyszalności, B) szept, C) szelest liści, D) szum fal morskich, E) głośna rozmowa, F) odkurzacz, G) muzyka rockowa, H) silnik odrzutowy, I) granica bólu. Źródło: Program Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego Hałas można podzielić na: przemysłowy komunalny ( w miejscach publicznych, w pomieszczeniach mieszkalnych) komunikacyjny. 48
Wartości dopuszczalne poziomu dźwięku określa szczegółowo Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Zgodnie z Tabelą 1 Załącznika do powyższego rozporządzenia dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez linie elektryczne oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych wynoszą: Tabela 17. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku Lp. 1 2 3 4 Rodzaj terenu a) Strefa ochronna "A" uzdrowiska b) Tereny szpitali poza miastem a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży c) Tereny domów opieki społecznej d) Tereny szpitali w miastach a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) Tereny zabudowy zagrodowej c) Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe d) Tereny mieszkaniowo-usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców3) Dopuszczalny poziom hałasu w [db] Drogi lub linie kolejowe1) Pozostałe obiekty i działalność będąca źródłem hałasu LAeq D LAeq N LAeq D LAeq N przedział czasu przedział czasu przedział czasu przedział czasu odniesienia równy odniesienia równy odniesienia równy odniesienia równy 16 godzinom 8 godzinom 8 najmniej 1 najmniej korzystnym korzystnej godzinie godzinom dnia nocy kolejno po sobie następującym 50 45 45 40 55 50 50 40 60 50 55 45 65 55 55 45 Do podstawowych czynników mających wpływ na klimat akustyczny gminy należy zaliczyć komunikację drogową oraz w znacznie mniejszym stopniu hałas przemysłowy, którego uciążliwość ma charakter lokalny o stosunkowo niewielkim zasięgu. Hałas komunikacyjny jest najważniejszym czynnikiem mającym wpływ na klimat akustyczny gminy. Jest to główne źródło uciążliwości hałasu dla ludzi i środowiska przyrodniczego. Środki transportu są ruchomymi źródłami hałasu decydującymi o parametrach klimatu akustycznego, przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. Większość pojazdów emituje hałas o poziomie dźwięku od 85 do 94 db. Najbardziej 49
uciążliwe są pojazdy ciężkie, z których 80% emituje hałas o poziomie dźwięku większym niż 80 db, z czego 40% o poziomie większym niż 85 db. Oceniając klimat akustyczny należy brać pod uwagę również higieniczny aspekt wpływu hałasu na człowieka, kiedy przekroczenie poziomów progowych, powodować może ryzyko utraty zdrowia. Państwowy Zakład Higieny opracował na podstawie badań ankietowych, skalę subiektywnej uciążliwości hałasu komunikacyjnego, przyjmując wartości: mała uciążliwość LAeq < 52 db średnia uciążliwość 52 < LAeq < 62 db duża uciążliwość 63 < LAeq < 70 db bardzo duża uciążliwość LAeq > 70 db Klimat akustyczny gminy Filipów kształtuje głównie komunikacja drogowa oraz w niewielkim stopniu, hałas przemysłowy, którego uciążliwość ma charakter lokalny o stosunkowo niedużym zasięgu. W zależności od pochodzenia hałasu środowiskowego (źródła) dokonuje się jego podziału na następujące, podstawowe kategorie hałasu: komunikacyjny (drogowy, lotniczy, kolejowy) oraz przemysłowy. Na terenie gminy Filipów jest kilka zakładów przemysłowych uciążliwych pod względem emisji hałasu do środowiska. Są to zakłady stolarskie, tartaki, mleczarnia i żwirownia. Najpoważniejszymi źródłami emisji hałasu są ciągi komunikacyjne, które są uciążliwe dla ludności zamieszkałej w miejscowościach zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie drogi wojewódzkiej Suwałki Kowale Oleckie. Drogi powiatowe, drogi gminne i drogi lokalne nie są tak uciążliwe z uwagi na niewielki ruch pojazdów samochodowych. 7.4. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE Pole elektromagnetyczne (PEM) jest zjawiskiem fizycznym złożonym z układu pola elektrycznego oraz pola magnetycznego. Zmiany pola elektrycznego i magnetycznego rozchodzą się w przestrzeni w postaci fal elektromagnetycznych, które w próżni osiągają prędkość ok. 300 000 km/s. W środowisku występują dwa rodzaje źródeł PEM: naturalne (pole magnetyczne Ziemi, pola wytwarzane przez wyładowania atmosferyczne, promieniowanie kosmiczne i promieniowanie Słońca) oraz sztuczne: najpowszechniej występujące elektroenergetyczne linie wysokiego napięcia i instalacje radiokomunikacyjne. 50
Głównymi źródłami promieniowania niejonizującego - elektromagnetycznego w środowisku są: elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia, stacje radiowe i telewizyjne, łączność radiowa, w tym CB radio, radiotelefony i telefonia komórkowa, stacje radiolokacji i radionawigacji. Oddziaływanie pola elektromagnetycznego na środowisko uzależnione jest od jego częstotliwości. Za całkowicie bezpieczne długotrwałe przebywanie w obszarze promieniowania elektromagnetycznego uznaje się zgodnie z przepisami krajowymi promieniowanie o gęstości mocy nie przekraczającej 0,1 W/m2. Oddziaływanie tego promieniowania w ostatnich latach rośnie. Powodowane jest to rozwojem radiokomunikacji nadawczych radiowych i Dodatkowymi źródłami oraz powstawaniem telewizyjnych coraz większej liczby stacji oraz stacji bazowych telefonii komórkowej. promieniowania niejonizującego są stacje bazowe telefonii komórkowej, systemów przywoławczych, alarmowych,, komputerowych itp., pokrywających coraz gęstszą siecią obszary zurbanizowane, jak również coraz powszechniej stosowane radiotelefony przenośne. Na terenie gminy nie ma urządzeń wytwarzających: pole elektryczne lub magnetyczne stałe. Występuje pole elektryczne i magnetyczne o częstotliwości 50 Hz wytwarzane przez stacje i linie elektroenergetyczne oraz promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące w zakresie 0,001-300 elektroenergetyczne 000 MHz. wysokiego Źródła pól elektromagnetycznych stanowią napięcia 110 kv z oraz związane nimi linie stacje elektroenergetyczne. Do punktowych źródeł promieniowania niejonizującego należą także, m.in.: pojedyncze nadajniki radiowe, stacje bazowe telefonii komórkowej. W przypadku stacji bazowych telefonii komórkowej pola elektromagnetyczne są wypromieniowywane na bardzo dużych wysokościach, w miejscach niedostępnych dla ludzi. W ostatnim roku nie prowadzono badań oddziaływania pola elektromagnetycznego na środowisko bezpośrednio w gminie Filipów. Takie pomiary prowadzono w 2012 r. - nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. 51
WIOŚ przeprowadzał badania na terenie województwa podlaskiego w terenach wiejskich i miejskich. Przeprowadzone przez Inspektorat pomiary promieniowania elektromagnetycznego w 2014 r. nie wykazały, w żadnym z badanych stanowisk na terenie województwa podlaskiego, przekroczeń wartości dopuszczalnej składowej elektrycznej (7 V/m). Średnia arytmetyczna zmierzonych wartości skutecznych natężeń pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego w żadnym przypadku nie przekroczyła wartości 1 V/m. Porównując wyniki wcześniejszych pomiarów wykonanych w 2011 roku w tych samych punktach pomiarowych, można stwierdzić, że nie odbiegały one od wyników uzyskanych w roku 2014. Pozwala to na sformułowanie wniosku, że pomimo wzrostu liczby uruchamianych nadajników na obszarze województwa, nie obserwuje się wzrostu zmierzonych wartości pól elektromagnetycznych. Źródło: WIOŚ w Białymstoku WYNIKI BADAŃ PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH WYKONANYCH NA TERENIE WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W 2014 ROKU 52
7.6. KOMUNIKACJA I TRANSPORT Poważnym źródłem zanieczyszczenia środowiska jest transport pod każdą postacią - drogowy, kolejowy, jak i wodny oraz rurociągi paliwowe i linie energetyczne. W ostatnich latach w Polsce nastąpił gwałtowny rozwój transportu drogowego, a wraz z nim pojawiły się nowe zagrożenia środowiska. Prawie dwukrotnie wzrosła liczba prywatnych samochodów. Towarzyszy temu niedostateczny rozwój sieci dróg, autostrad, co powoduje zatory, korki i większą emisję substancji i hałasu do środowiska. Spaliny i hałas komunikacyjny stwarzają duże zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi. Wzrastająca liczba samochodów, często starych, wyeksploatowanych to także źródło dużej ilości odpadów. W przypadku transportu samochodowego szczególnie zagrożone są miejsca przebiegu dróg i ulic przez rzeki. W przypadku wystąpienia awarii na tym odcinku istnieje niebezpieczeństwo dostania się substancji niebezpiecznych do wody i skażenia jej wzdłuż biegu rzeki. Dodatkowym utrudnieniem w przypadku wystąpienia skażenia jest z reguły bardzo trudny dostęp do miejsca zdarzenia co w znacznym stopniu utrudni prowadzenia akcji ratowniczej. Przez teren gminy przebiega droga wojewódzka nr 652 Kowale Oleckie- Suwałki, pozostałe drogi to drogi powiatowe i gminne o znaczeniu lokalnym. Długość sieci dróg publicznych na obszarze gminy wynosi 364,974 km, z tego o utwardzonej nawierzchni 60,575 km. drogi wojewódzkie - 19,744 km, drogi powiatowe - 75,23 km, drogi gminne - 270 km Z przeprowadzonej analizy wynika, że istniejący stan techniczny większości dróg jest niezadowalający w stosunku do występujących potrzeb. Zwłaszcza dotyczy to stanu nawierzchni i wielkości podstawowych elementów technicznych, takich jak szerokość jezdni, korony drogi i pasa drogowego. Przez teren gminy nie przebiega linia kolejowa. Zagrożenia środowiska mogą stopniowo znacznie pogarszać jakość życia mieszkańców. Transport drogowy jest zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego, atmosferycznego i akustycznego Zagrożenie dla ludności gminy stwarzają również stacje i dystrybutory paliw płynnych. 53
Mapa 8: Zagrożenie komunikacyjne gminy Filipów Źródło: Program ochrony środowiska dla gminy Filipów na lata 20112-2014, www.suwalki.straz.bialystok.pl 7.7. ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII WNIOSKI Na terenie gminy Filipów powinno się dążyć do: 1. Racjonalnego gospodarowania wodą Działania zmierzające do racjonalnego gospodarowania wodą to: Wspierane działania zmierzające do ograniczenia zużycia materiałów, wody i energii na jednostkę produktu podejmowane przez podmioty gospodarcze 54
zwłaszcza przez wprowadzenie normatywów zużycia wody w wybranych, szczególnie wodochłonnych procesach produkcyjnych w oparciu o dane o najlepszych dostępnych technikach (BAT). Opracowanie i wprowadzenie systemu kontroli wodochłonności produkcji w formie obowiązku rejestracji zużycia wody do celów przemysłowych i rolniczych w przeliczeniu na jednostkę produktu. Ograniczenie zużycia wody z ujęć podziemnych. Właściwe utrzymanie wód i urządzeń wodnych Intensyfikacja stosowania zamkniętych obiegów wody oraz wtórnego wykorzystywania mniej zanieczyszczonych ścieków. 2. Racjonalnego wykorzystania energii Racjonalne wykorzystanie energii odbywać się będzie przez: Zmniejszenie energochłonności gospodarki poprzez stosowanie energooszczędnych technologii (również z wykorzystaniem kryteriów BAT), racjonalizację przewozów oraz wydłużenie cyklu życia produktów. Zmniejszenie zużycia energii poprzez wprowadzanie indywidualnych liczników energii elektrycznej, wody i ciepła. 3. Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Racjonalnego wykorzystania materiałów poprzez Zapobieganie i ograniczanie powstawania odpadów u źródła, a także zmniejszenie ich negatywnego oddziaływania na środowisko. Zmniejszenie materiałochłonności gospodarki poprzez wprowadzanie technologii niskoodpadowych oraz recykling. Zmniejszenie oddziaływania rolnictwa na środowisko poprzez rozpropagowanie i stosowanie Kodeksu Dobrych Praktyk, kontynuacja budowy płyt obornikowych i zbiorników na gnojówkę. Racjonalne gospodarowanie kopalinami poprzez opracowanie planów eksploatacji kopalin i rekultywacji terenów poeksploatacyjnych. 55
8. NADZWYCZAJNE ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA Nadzwyczajnymi zagrożeniami dla środowiska są: pożary, susze, gradobicia, silne wiatry, awarie urządzeń infrastruktury technicznej, katastrofy komunikacyjne drogowe i kolejowe, w tym katastrofy związane z transportem materiałów niebezpiecznych, awarie przemysłowe. Na terenie gminy Filipów znajduje się zakład o dużym ryzyku powstania awarii przemysłowej Spółdzielnia Mleczarska ROSPUDA w Filipowie, stosująca w technologii chłodniczej amoniak (0,7 t) i kwas azotowy (0,6 t). Zagrożenie pożarowe lasów ustala się na podstawie warunków przyrodniczo leśnych (udział siedlisk i klas wieku drzewostanu), średniej ilości występowania pożarów lasu, warunków klimatycznych oraz wskaźnika zanieczyszczenia powietrza emisjami przemysłowymi. Zakwalifikowanie obszarów leśnych do danej kategorii zagrożenia pożarowego dokonuje się w planach urządzenia lasów (dla lasów państwowych) i planach ochrony parków narodowych (dla parków). Obszary z terenu gminy zakwalifikowano do III kategorii zagrożenia pożarowego, które mówi o małym zagrożeniu pożarowym lasu. Mapa 9: Zagrożenie pożarowe gminy Filipów 56
źródło: Program ochrony środowiska dla gminy Filipów na lata 20112-2014, www.suwalki.straz.bialystok.pl Wypadki drogowe i awarie zbiorników (instalacji) z substancjami toksycznymi, mogą spowodować zniszczenie życia biologicznego w zbiornikach wodnych, przenikanie tych substancji do wód gruntowych lub gleby i ich degradację. Zagrożenia tego typu występują wokół każdego, nawet średniej wielkości zakładu pracy, gospodarstwa hodowlanego i oczyszczalni ścieków. Na mapie poniżej przedstawiono charakterystykę zagrożeń najbliższego otoczenia gminy Filipów na tle potencjalnych zagrożeń środowiska województwa podlaskiego. Ewentualne awarie w innych regionach województwa mogą pośrednio wpływać na stan środowiska w gminie Filipów. 57
Mapa 7: Zakłady zagrożone awarią przemysłową rejon podlaski Źródło: Państwowa Wojewódzka Straż Pożarna w Białymstoku, www.straz.bialystok.pl Występowanie rzek na terenie gminy Filipów wiąże się z potencjalnym zagrożeniem powodzią. Jednak biorąc pod uwagę warunki hydrogeograficzne gminy Filipów, na jej terenie występują jedynie obszary zagrożone lokalnymi podtopieniami, związanymi głównie z wczesnowiosennymi roztopami. Zagrożenie powodziowe w układzie wojewódzkim przedstawiono na mapie poniżej. 58