Poszukiwanie polskiego modelu rekompensaty szkód doznawanych przez pacjentów Dorota Karkowska Uniwersytet Łódzki Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej Odpowiedzialność za szkody doznane przez pacjenta 1. Tradycyjnie lekarz, nie za kaŝdą winę, tylko cięŝkie postacie winy, 2. Współcześnie nie ma wątpliwości, Ŝe za kaŝdą postać winy, 3. Nie tylko lekarz Zakład opieki zdrowotnej, Inni profesjonaliści medyczni, Pytanie o pozycję i rolę w Polsce NFZ??? 4. Szkoda, ale brak winowajcy, 1
Stare i nowe zagroŝenia dla pacjenta Wypadki medyczne, ryzyko terapeutyczne nieprzewidzialne i nie mieszczące się w pojęciu ryzyka, które pacjent, poddający się róŝnym badaniom i zabiegom lekarskim, zaakceptował, bądź teŝ takie, których przyczyna jest nieznana i pozostaje bez związku ze stanem zdrowia pacjenta i postępowaniem leczniczym, zakaŝenie w wyniku transfuzji krwi wirusem HIV, zakaŝenia szpitalne, niezawinione błędy itp.. Polski model Wszystko albo nic 2
Pacjent próbuje dochodzić sprawiedliwości sytuacja jest trudna i niepewna, proces cywilny, jedyną formą rekompensaty (chyba, Ŝe ugoda) długotrwały i kosztowny proces, często przegrany, udowodnienie winy, często pacjent nie jest w stanie udowodnić winy lekarzowi czy zakładowi, bądź po prostu tej winy nie ma Lekarz walczy o swoją przyszłość (zawodową, społeczną, rodzinną, finansową), przy pomocy biegłych lekarzy, czyni się wiele, by prawa pacjenta pozbawić treści 3
Sądy 1. Wszystko w rękach sądu, 2. Trudny do przewidzenia wynik procesu, zwłaszcza gdy linia orzecznictwa jest niewyraźna i chwiejna, bo nie wiadomo na jakiej doktrynie prawnej sąd oprze swoje rozstrzygniecie w sprawie, Presja społeczna Zaostrzanie odpowiedzialności lekarzy tłumaczy się często dobrem pacjenta i przedstawia się je jako ozdrowieńcze procesy, które rzekomo mają przyczynić się do podniesienia jakości świadczenia opieki zdrowotnej. 4
Skutki instytucjonalna patologia, zanika bezpowrotnie osobisty stosunek zaufania miedzy pacjentem a lekarzem, więcej nawet, jedni i drudzy staja się przeciwnikami, którzy muszą walczyć przy pomocy paragrafów i prawników Cywilnej odpowiedzialności na zasadzie winy PowaŜny kryzys czy potrzeba modyfikacji 5
Przykład amerykański poszerzanie zakresu odpowiedzialności cywilnej, a w odwecie rozwój tz. "medycyny defensywnej ; specyficzne deliktów np. naruszanie szeroko interpretowanego obowiązku opieki czy naruszenia praw pacjenta, dyrektywy oczywistości rzecz mówi sama za siebie czyli domniemanie winy i związku przyczynowego oraz odwracaniu reguły dowodowej: pozwany musi udowodnić, Ŝe nie ponosi odpowiedzialności, bardzo drogi system dochodzenia odszkodowania, stowarzyszanie się profesjonalistów medycznych, Model nordycki 1. Ogólne podobieństwo i wzajemny wpływ rozwiązań (konstrukcji) prawnych w krajach skandynawskich, przy utrzymaniu się licznych róŝnic w szczegółach, wedle narodowej tradycji, 2. Ubezpieczenia na rzecz pacjenta Szwecja dobrowolne w 1975 r., przekształcone w obowiązkowe w 1996 r. Finlandia(1987), Norwegia (1988) i Dania (1992). 6
Ubezpieczenia na rzecz pacjenta Ubezpieczenie pacjenta, a nie sprawcy szkody, WyŜszość ochrony ubezpieczeniowej pacjenta, nad odpowiedzialnością na zasadzie winy, Odmienna tradycja w porównaniu z Polską słabość przesłanki winy, nie wynika wprost z ustawy, jest raczej działem orzecznictwa, mnoŝenie przypadków odpowiedzialności bez winy WaŜne załoŝenia ochrona zdrowia jest zadaniem państwa, a zatem, Ŝe takŝe państwo powinno w ostatecznym rozrachunku ponieść cięŝar kompensacji szkód leczenia, dąŝenie do kompensaty szkód bez sądowego procesu i bez regresu zakładu ubezpieczeń do sprawcy szkody (chyba, Ŝe wina umyśla lub raŝące niedbalstwo) 7
Szwecja PACJENT Szkoda Ustalone kategorie Tryb pozasądowy Tryb sądowy Prawo do zgody Prawo do informacji Brak wyboru Tryb sądowy Sześć kategorii szkód 1.leczenia pod warunkiem, Ŝe szkody moŝna było uniknąć przez inny sposób realizacji procedury albo wybór innej procedury, 2. wady uŝywanego instrumentu lub materiału, 3. nieprawidłowa diagnoza, 4. infekcji powstałej w wyniku badania, zabiegów lekarskich lub kaŝdego innego postępowania, 5. wypadku w trakcie badania, zabiegu, kaŝdego postępowania medycznego, poŝaru, transportu i innych, 6. nieprawidłowego przepisania lub zastosowania leku. Za inne szkody (czyli pozostałe) wyrządzone przez leki odpowiedzialność ponosi zakład ubezpieczeń na podstawie obligatoryjnego ubezpieczenia, które musi zawrzeć producent lub importer. 8
Szwecja Tryb pozasądowy Świadczeniodawcy ubezpieczeni Świadczeniodawcy nieubezpieczeni Zakład ubezpieczeń Komisja ekspertów Sąd regres Stowarzyszenie Zakładów Ubezpieczeń Prawo do regresu Francja Ustawa z 2002 r. o prawach pacjenta i jakości systemu opieki zdrowotnej 1. Przewiduje odpowiedzialność na zasadzie winy, jak i bez winy, w obu przypadkach powiązany z obowiązkowym ubezpieczeniem OC 2. Odpowiedzialność gwarancyjna Państwa za szkody nie objęte odpowiedzialnością cywilną 9
Tradycyjna podstawa odpowiedzialność cywilnej na zasadzie winy 1. profesjonaliści i zakłady lecznicze 2. kaŝda wina, nawet najlŝejszej, za kaŝde niedołoŝenie naleŝytej staranności, winę w diagnozie, w dokonaniu zabiegu, w nadzorze nad pacjentem, w braku wiedzy i wymaganej zręczności, w uzyskaniu poinformowaniu zgody pacjenta, jak równieŝ winy technicznej itp. Odpowiedzialność bez winy dotyczy produktów medycznych : leków, krwi lub produktów krwiopochodnych, materiałów medycznych (wytwórców i dostawców), zakaŝenia szpitalne obowiązek bezpieczeństwa wobec pacjenta o charakterze rezultatu Konsekwencja dostosowania do dyrektywy europejskiej nr85/374/ewg z 25 VII 1985 r. 10
Francja wina lub ryzyko KaŜda wina Produkty medyczne ZakaŜenia szpitalne Zasada pełnego odszkodowania Zakład ubezpieczeń Obowiązkowe Ubezpieczenie OC Wysokość składki narzucona Państwowe Biuro Odszkodowań (podległy MZ, finansowanie z budŝetu państwa) dopłaty do odszkodowań Francja Tryb pozasądowy Pacjent Następca prawny Szkoda Tryb sądowy Regionalna Komisja Pojednawcza (p. pacjentów i lekarze) 6 mies. - opinia na podstawie ekspertyzy Zakład ubezpieczeń 4 mies. oferta odszkodowawcza Państwowe Biuro Odszkodowań Pacjent przyjęcie oferty skutki zawartej ugody Wypłata odszkodowania 1 mies. od przyjęcia oferty dopłaty 11
Wypadki medyczne ryzyko terapeutyczne W miejsce zasady słuszności, Odpowiedzialność państwa, Tylko wtedy gdy szkoda ma charakter powaŝny w odniesieniu do Ŝycia prywatnego i wykonywania zawodu, Stopień inwalidztwa poszkodowanego co najmniej 20% Tryb postępowania jak w przypadku innych szkód, w miejsce ubezpieczyciela wstępuje Państwowe Biuro Odszkodowań Gwarancyjna odpowiedzialność państwa za niezawinione szkody Wyraz solidarności społeczeństwa z poszkodowanym 12
Gwarancja Państwa róŝne szkody róŝne rozwiązania, bez winy 1. Nowa Zelandia od 1974 r. system świadczeń społecznych z tytułu wypadków, 2. Szkody doznane na skutek szczepień ochronnych: RFN od 1971r., Japonia od 1976 r.,francja od 1965 r., Wielka Brytania od 1979 r.; 3. Wielka Brytania fundusz dla naprawienia szkód wyrządzonych niemowlętom 4. W Polsce jedynie odpowiedzialność osoby wykonującej władze publiczną, bez winy, na zasadzie słuszności, Podsumowanie 1. Poszukiwanie własnego modelu rekompensaty szkód, szczególnie niezawinionych, 2. Publiczna dyskusja, 3. Konieczna interwencja ustawodawcy, 4. Pamiętać naleŝy o odmienności tradycji prawnej, stosunków społeczno-gospodarczych, moŝliwościach finansowych i zaplecza profesjonalistów 13