Skrypty Becka Alicja Grześkowiak (red.) Krzysztof Wiak (red.) Prawo karne 5. wydanie
SKRYPTY BECKA Prawo karne
W sprzedaży: M. Królikowski, R. Zawłocki PRAWO KARNE Studia Prawnicze L. Gardocki PRAWO KARNE, wyd. 19 Podręczniki Prawnicze A. Grześkowiak, K. Wiak (red.) KODEKS KARNY. KOMENTARZ, wyd. 3 Komentarze Kompaktowe M. Gałązka, R. G. Hałas, S. Hypś, D. Szeleszczuk, K. Wiak KODEKS KARNY CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA, wyd. 4 Repetytoria Becka KK, KPK, KKW, KSKU, wyd. 27 Edycja Sądowa www.ksiegarnia.beck.pl
Prawo karne Redaktorzy prof. dr hab. Alicja Grześkowiak prof. KPSW, wieloletni Kierownik Katedry Prawa Karnego KUL dr hab. Krzysztof Wiak, prof. KUL Autorzy dr hab. Alicja Grześkowiak, prof. KPSW dr hab. Krzysztof Wiak, prof. KUL dr Filip Ciepły dr Małgorzata Gałązka dr Radosław G. Hałas dr Sławomir Hypś dr Damian Szeleszczuk 5. wydanie poprawione i uzupełnione WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2015
Poszczególne części opracowali: Dr hab. Alicja Grześkowiak: Cz. I Rozdz. I, Cz. II Rozdz. I; Cz. III Rozdz. I. Dr hab. Krzysztof Wiak: Dr Filip Ciepły: Dr Małgorzata Gałązka: Cz. I Rozdz. II, Cz. II Rozdz. VI, Cz. IV Rozdz. III, Rozdz. XI. Cz. II Rozdz. IV, Cz. III Rozdz. V Cz. II Rozdz. III 28 29, 33 34, Rozdz. VII, Rozdz. VIII, Cz. III Rozdz. VII, Cz. IV Rozdz. XIII, Rozdz. XIV. Dr Radosław Hałas: Cz. II Rozdz. II 18 21, 23 24; Rozdz. III 25 27, 30 32, 35 37; Cz. III Rozdz. VI, Cz. IV Rozdz. IV, Rozdz. VIII, Rozdz. IX, Rozdz. XII Dr Sławomir Hypś: Cz. II Rozdz. II 22, Cz. III Rozdz. IV, Rozdz. VIII, Cz. IV Rozdz. V, Rozdz. VI, Rozdz. VII. Dr Damian Szeleszczuk: Cz. II Rozdz. V, Cz. III Rozdz. II, Rozdz. III, Cz. IV Rozdz. I, Rozdz. II, Rozdz. X, Rozdz. XV. Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H.Beck 2015 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-7557-1 ISBN e-book 978-83-255-7558-8
SPIS TREŚCI Przedmowa... XV Wykaz skrótów... XVII Wykaz literatury... XXI Część I. Wprowadzenie do nauki prawa karnego Rozdział I. Zagadnienia ogólne... 3 1. Pojęcie prawa karnego... 4 I. Definicja prawa karnego... 4 II. Cechy prawa karnego... 5 2. Rodzaje prawa karnego... 9 3. Funkcje prawa karnego... 12 I. Funkcja ochronna prawa karnego... 12 II. Funkcja kompensacyjna prawa karnego... 18 III. Funkcja gwarancyjna prawa karnego... 19 4. Zasady prawa karnego... 19 I. Zasady ogólnoprawne... 19 II. Kodeksowe zasady prawa karnego... 26 5. Prawo karne a moralność... 26 6. Prawo karne i polityka. Problem przestępstw politycznych... 34 7. Nauki pokrewne i pomocnicze dla prawa karnego... 38 8. Nauka prawa karnego... 39 9. Nauka polskiego prawa karnego... 48 Rozdział II. Ustawa karna i jej obowiązywanie... 57 10. Źródła prawa karnego... 58 11. Przepisy prawa karnego... 61 12. Wykładnia przepisów prawa karnego... 64 13. Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu... 66 14. Obowiązywanie ustawy karnej w przestrzeni... 69 15. Znaczenie wyroków obcych... 73 16. Ekstradycja i azyl... 74 17. Immunitety i abolicja... 76
VI Spis treści Część II. Nauka o przestępstwie Rozdział I. Definicja przestępstwa... 81 18. Definicja przestępstwa... 82 19. Elementy przestępstwa... 86 I. Określoność jako element przestępstwa... 86 II. Bezprawność czynu jako element przestępstwa (nullum crimen sine iniuria)... 88 III. Karalność jako element przestępstwa... 90 IV. Wina jako element przestępstwa (nullum crimen sine culpa)... 90 1. Zasada winy... 90 2. Koncepcje winy... 92 3. Wina na tle polskiej doktryny prawa karnego... 96 V. Społeczna szkodliwość czynu jako element przestępstwa. Karygodność czynu (nullum crimen sine damno sociali magis quam minimo)... 97 Rozdział II. Struktura przestępstwa... 101 20. Dobro chronione (przedmiot przestępstwa)... 101 21. Podmiot przestępstwa... 102 22. Strona przedmiotowa przestępstwa... 104 I. Czyn... 105 II. Skutek i związek przyczynowy... 106 III. Okoliczności modalne i przedmiot wykonawczy... 108 23. Strona podmiotowa... 109 I. Wina umyślna (umyślność)... 109 II. Wina nieumyślna (nieumyślność)... 111 III. Wina mieszana... 112 24. Klasyfikacja (podział) przestępstw... 113 I. Zbrodnie i występki... 113 II. Przestępstwa z działania i z zaniechania... 114 III. Przestępstwa materialne (skutkowe) i formalne (bezskutkowe)... 115 IV. Przestępstwa powszechne i indywidualne... 116 V. Przestępstwa umyślne i nieumyślne... 117 VI. Przestępstwa z naruszenia i narażenia na niebezpieczeństwo dobra chronionego... 117 VII. Przestępstwa trwałe i jednochwilowe... 118 VIII. Przestępstwa przechodnie i nieprzechodnie... 118 IX. Przestępstwa w typie podstawowym, kwalifikowanym i uprzywilejowanym... 119 X. Przestępstwa publicznoskargowe i prywatnoskargowe... 119 Rozdział III. Okoliczności wyłączające bezprawność (kontratypy)... 121 25. Pojęcie kontratypu i rodzaje kontratypów... 121 26. Obrona konieczna... 122 27. Stan wyższej konieczności... 125 28. Ryzyko nowatorstwa... 127 29. Eksperyment medyczny... 128
Spis treści VII 30. Dozwolona krytyka (wyłączenie bezprawności pomówienia)... 129 31. Ostateczna potrzeba... 130 32. Działanie w granicach uprawnień i obowiązków służbowych... 131 33. Zgoda dysponenta dobra prawnego (zgoda pokrzywdzonego)... 132 34. Zabiegi lecznicze i kosmetyczne... 133 35. Karcenie małoletniego... 134 36. Ryzyko w sporcie... 135 37. Zwyczaj jako kontratyp... 135 Rozdział IV. Okoliczności wyłączające winę... 137 38. Uwagi wprowadzające... 138 39. Nieletniość... 138 40. Niepoczytalność... 139 I. Niepoczytalność w Kodeksie karnym... 139 II. Poczytalność ograniczona... 141 III. Wprawienie się w stan nietrzeźwości lub odurzenia... 141 41. Błąd... 142 I. Pojęcie błędu... 142 II. Błąd co do faktu... 143 III. Błąd co do kontratypu i okoliczności wyłączającej winę... 145 IV. Błąd co do prawa... 145 42. Stan wyższej konieczności i kolizja obowiązków jako okoliczności wyłączające winę... 146 43. Rozkaz... 147 Rozdział V. Formy stadialne przestępstwa... 151 44. Formy stadialne... 151 45. Przygotowanie... 152 46. Usiłowanie... 153 47. Usiłowanie nieudolne... 155 48. Czynny żal... 157 49. Dokonanie... 158 Rozdział VI. Formy współdziałania przestępnego... 159 50. Formy zjawiskowe... 160 51. Sprawstwo i jego postacie... 161 52. Podżeganie... 164 53. Pomocnictwo... 165 54. Zasady odpowiedzialności za współdziałanie przestępne... 165 Rozdział VII. Zbieg przestępstw... 169 55. Pojęcie i rodzaje zbiegu przestępstw... 169 56. Pozorny zbieg przestępstw... 170 57. Realny zbieg przestępstw... 174 58. Czyn ciągły a ciąg przestępstw porównanie... 175 Rozdział VIII. Zbieg przepisów... 177 59. Pojęcie zbiegu przepisów... 177
VIII Spis treści 60. Pozorny zbieg przepisów... 178 61. Rzeczywisty zbieg przepisów... 180 Część III. Środki penalne Rozdział I. Pojęcie i teorie kary... 185 62. Definicja kary... 185 63. Cechy kary... 187 64. Cele kary... 191 65. Zasady gwarancyjne dotyczące kary... 192 66. Racjonalizacja kary i teorie kary... 193 I. Racjonalizacja kary... 193 II. Teorie kary... 193 Rozdział II. Kary... 199 67. Katalog kar... 199 68. Kara grzywny... 200 69. Kara ograniczenia wolności... 203 70. Kara pozbawienia wolności... 206 71. Tzw. kara kombinowana (mieszana)... 208 72. Kara 25 lat pozbawienia wolności... 209 73. Kara dożywotniego pozbawienia wolności... 209 74. Problem kary śmierci... 210 Rozdział III. Środki karne, przepadek i środki kompensacyjne... 213 75. Środki karne, przepadek i środki kompensacyjne... 213 76. Pozbawienie praw publicznych... 216 77. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności... 217 78. Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi... 218 79. Zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu... 218 80. Nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym... 219 81. Zakaz wstępu na imprezę masową... 220 82. Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych... 221 83. Zakaz prowadzenia pojazdów... 222 84. Świadczenie pieniężne... 225 85. Podanie wyroku do publicznej wiadomości... 225 86. Przepadek... 226 87. Obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę... 229 88. Nawiązka... 229 Rozdział IV. Środki probacyjne... 233 89. Istota środków probacyjnych... 233 90. Warunkowe umorzenie postępowania... 234
Spis treści IX I. Pojęcie... 234 II. Przesłanki stosowania... 235 III. Obowiązki próby... 237 IV. Skutki przebiegu próby... 240 91. Warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności... 242 I. Pojęcie... 242 II. Przesłanki stosowania... 242 III. Grzywna przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności... 243 IV. Obowiązki próby... 243 V. Skutki przebiegu okresu próby... 245 VI. Rezygnacja z zarządzenia wykonania zawieszonej kary pozbawienia wolności... 247 92. Warunkowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności... 249 I. Pojęcie... 249 II. Przesłanki... 250 III. Obowiązki okresu próby... 252 IV. Skutki przebiegu okresu próby... 252 V. Zwolnienie od reszty kary ograniczenia wolności oraz środków karnych... 254 Rozdział V. Środki zabezpieczające... 255 93. Uwagi wprowadzające... 256 94. Katalog środków zabezpieczających... 258 I. Elektroniczna kontrola miejsca pobytu... 258 II. Terapia... 259 III. Terapia uzależnień... 260 IV. Pobyt w zakładzie psychiatrycznym... 260 95. Kategorie sprawców, wobec których można orzec środki zabezpieczające... 260 I. Sprawcy niepoczytalni... 261 II. Sprawcy o poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej... 261 III. Sprawcy z zaburzeniem preferencji seksualnych... 262 IV. Sprawcy z zaburzeniem osobowości... 262 V. Sprawcy uzależnieni od alkoholu, środka odurzającego lub innego podobnie działającego środka... 263 96. Zasady stosowania środków zabezpieczających... 264 I. Przesłanki orzekania środków zabezpieczających... 264 II. Czas orzekania środków zabezpieczających... 266 III. Czas stosowania środków zabezpieczających... 266 Rozdział VI. Zasady wymiaru kary i środków karnych... 269 97. Ustawowy wymiar kary i środków karnych... 269 98. Sądowy wymiar kary... 274 I. Zasady sądowego wymiaru kary... 274 II. Dyrektywy wymiaru kary... 275 1. Dyrektywy ogólne... 276 1.1. Dyrektywa sprawiedliwościowa... 276