Podsumowanie Kongresu. Artykuły Prelegentów

Podsumowanie Kongresu Artykuły Prelegentów

2 Ogólnopolski Kongres Ekspozycji Zawodowej Podsumowanie, Artykuły Rady Ekspertów Kongresu Wstęp Obecnie w Polsce nie ma jednorodnego modelu procedur, jak należy postępować po ekspozycji. Aby zmienić ten stan i przygotować środowisko na fakt implementacji Dyrektywy Rady UE, określającej wyznaczniki właściwych procedur poekspozycyjnych, podjęto decyzję o konieczności określenia kierunku wspólnych działań rozwiązujących problem zakłuć. W tym celu Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie wyszło z inicjatywą zorganizowania kongresu dotyczącego ekspozycji zawodowej w branży medycznej. Celem wydarzenia było wieloaspektowe przedstawienie i omówienie problemu ekspozycji zawodowej w środowisku medycznym z uwzględnieniem jego wymiaru zdrowotnego, ekonomicznego, społecznego i psychologicznego oraz ukierunkowanie dalszych działań. W dłuższej perspektywie to pierwszy krok do zapewnienia bezpiecznego środowiska pracy w szpitalach i opiece zdrowotnej poprzez zapobieganie zranieniom pracowników wskutek stosowania ostrych narzędzi medycznych. Należy pamiętać, że bezpieczeństwo pacjentów obejmuje również bezpieczne warunki pracy dla pielęgniarek, położnych i innych pracowników służby medycznej oraz ich wiedzę o czynnikach ryzyka. Niezwykle istotną kwestią jest również korzystanie z bezpiecznych materiałów i sprzętu oraz wdrażanie działań zapobiegawczych - w myśl zasady, iż zawsze lepsza jest profilaktyka, niż najlepsze procedury poekspozycyjne.

3 Rada Ekspertów i Prelegenci Kongresu prof. dr hab. Andrzej Gładysz, były Konsultant Krajowy ds. Chorób Zakaźnych, Przewodniczący Rady Naukowej Kongresu Ekspozycji Zawodowej mgr Dorota Kilańska, Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego dr hab. n. med. Maria Gańczak, Zakład Zdrowia Publicznego, Pomorski Uniwersytet Medyczny lek. med. Adam Szczeniowski, Wyższa Szkoła Medyczna w Legnicy mgr Anna Ziółko, Zakład Profilaktyki Zakażeń i Zakażeń Szpitalnych, Narodowy Instytut Leków dr n. med. Paweł Grzesiowski, Stowarzyszenie Higieny Lecznictwa dr n. med. Paweł Ratajczyk, I Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii w Łodzi lek. med. Marcin Rybacki, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi im. prof. J. Nofera dr Tomasz Sobierajski, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych, Uniwersytet Warszawski mec. Wojciech Szefke, Ogólnopolska Izba Gospodarcza Wyrobów Medycznych POLMED mgr Maria Ciuruś, Zakład Nauczania Pielęgniarstwa z Pracowniami Praktycznymi Dorota Fal, Polska Izba Ubezpieczeniowa Marek Posobkiewicz, zastępca Głównego Inspektora Sanitarnego dr Tomasz Sobierajski dr hab. n. med. Maria Gańczak mgr Dorota Kilańska prof. dr hab. Andrzej Gładysz

4 Ogólnopolski Kongres Ekspozycji Zawodowej Podsumowanie, Artykuły Rady Ekspertów Kongresu Podsumowanie Kongresu Ogólnopolski Kongres Ekspozycji Zawodowej Dbając o zdrowie narażają zdrowie 19 kwietnia 2012 odbył się pierwszy Ogólnopolski Kongres Ekspozycji Zawodowej Dbając o Zdrowie narażają zdrowie, którego organizatorem było Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie. Spotkanie ekspertów z lekarzami, pielęgniarkami i przedstawicielami instytucji związanymi ze służbą zdrowia miało na celu określenie kierunku działań implementacji Dyrektywy 2010/32/UE z dnia 10 maja 2010 dotyczącej zapobiegania zranieniom ostrymi narzędziami w sektorze opieki medycznej. Podczas Kongresu rozmawiano na temat ważnych aspektów ekspozycji zawodowej związanych ze skutkami zdrowotnymi, socjologicznymi, ekonomicznymi i prawnymi. Skala problemu ekspozycji zawodowej Corocznie w Europie dochodzi do ponad 1 miliona zakłuć igłami i innymi ostrymi narzędziami wśród pracowników opieki zdrowotnej. Aż 75 proc 1. zranień powstaje podczas czynności związanych z opieką nad pacjentem, zaś około 80 proc 2. przypadkowo zakłutych osób nikomu tego nie zgłasza. Pomimo znacznych różnic pomiędzy danymi statystycznymi poszczególnych państw, szacuje się, że corocznie na 100 łóżek szpitalnych przypada od 12 do 30 zakłuć. 3 Podczas Kongresu dr hab. n. med. Maria Gańczak z Zakładu Zdrowia Publicznego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego podkreślała, że skala zjawiska jest bardzo duża. - W Polsce szacunkowo dochodzi rocznie do 37 tys. zakłuć ostrym sprzętem medycznym, czyli do ok. 100 zakłuć dziennie. Trzeba powiedzieć jasno, że w polskich szpitalach nie ma mechanizmów pozwalających na precyzyjne monitorowanie takich zdarzeń, wobec czego rzeczywista ich liczba może być całkiem inna - wyjaśniała. Z badań przeprowadzonych w naszym kraju wynika, że tylko 20-25 proc. przypadków ekspozycji zawodowej na materiał zakaźny jest zgłaszanych przez pielęgniarki, czy ekipy sprzątające, zaś przez lekarzy - jedynie 2 proc. Eksperci tłumaczyli, że duży odsetek zakłuć, a jednocześnie niska zgłaszalność takich zdarzeń wynika z braku wystarczającej świadomości na temat zagrożeń jakie może wywołać ekspozycja zawodowa oraz brak jednolitego systemu zgłaszania i monitorowania tego rodzaju wypadków. - Badania przeprowadzone przez nas w województwie zachodniopomorskim pokazują, że ok. 50 proc. aktywnych zawodowo lekarzy i 25 proc. pielęgniarek nigdy nie brało udziału w szkoleniach dotyczących profilaktyki ekspozycji zawodowej powiedziała doc. Gańczak. Takie szkolenia powinny być przeprowadzane cyklicznie przez specjalistów z zakresu zakażeń krwiopochodnych, nie rzadziej niż raz na 24 miesiące. - Każda procedura medyczna niesie za sobą wysokie ryzyko zakażenia ponad 30 potencjalnie niebezpiecznymi patogenami m.in. WZW B i C oraz HIV. Osoba eksponowana powinna jak najszybciej nie później niż 48 godzin po zdarzeniu zgłosić się do lekarza i podjąć stosowne w takiej sytuacji kroki dodał dr Paweł Grzesiowski ze Stowarzyszenia Higieny Lecznictwa. Koszty ekonomiczne i społeczne ekspozycji zawodowej Kwestia kosztów ponoszonych zarówno przez szpital, personel medyczny, jak i całe społeczeństwo, bardzo często powracała w wystąpieniach prelegentów i dyskusji. Leczenie poekspozycyjne wynosi ok. 6 tys. złotych. Dodatkowo trzeba brać pod uwagę koszty leczenia szpitalnego osoby, u której dojdzie do zakażenia np. wirusem zapalenia wątroby typu B lub C. Tymczasem według Hiszpańskiej Rady Pielęgniarek wprowadzenie bezpiecznego sprzętu to oszczędność nawet 75 proc. kosztów wynikających z postępowania poekspozycyjnego, ponoszonych przez pracodawców.

5 Jak podkreślał niejednokrotnie prof. dr hab. Andrzej Gładysz, były Krajowy Konsultant ds. Chorób Zakaźnych i przewodniczący Rady Naukowej Kongresu zakłucia wiążą się z wysokimi kosztami materialnymi, ale również wywołują skutki społeczne i emocjonalne. Pracownicy opieki zdrowotnej i ich rodziny mogą cierpieć przez wiele miesięcy w oczekiwaniu na informację, czy ulegli potencjalnie śmiertelnemu zakażeniu. - Obecnie personel medyczny, gdy dochodzi do ekspozycji pozostaje bez pomocy psychologicznej. Po zarażeniu się groźną dla życia chorobą np. wirusem HIV, takie osoby są niekiedy wykluczane z życia społecznego. Badania wskazują, że w naszym społeczeństwie wciąż nie ma akceptacji dla osób zarażonych HIV powiedział dr Tomasz Sobierajski z Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Czy nowe przepisy zmienią sytuację? Polska jest zobowiązana do 11 maja 2013 wprowadzić Dyrektywę 2010/32/UE z dnia 10 maja 2010. Dokument uznaje, że codzienna praca personelu opieki zdrowotnej naraża go na ryzyko ciężkich zakażeń. Najważniejszym celem Dyrektywy jest ochrona pracowników narażonych na ekspozycję, poprzez zapewnienie możliwie najbez-pieczniejszego środowiska pracy oraz zapobieganie zranieniom pracowników wskutek stosowania ostrych narzędzi medycznych. Zgodnie z jej wytycznymi, konieczne jest też przyjęcie zintegrowanego podejścia w formułowaniu polityki w odniesieniu do oceny ryzyka, określenie metod zapobiegania, jak również do monitorowania epizodów ekspozycyjnych. Prof. Gładysz zaznaczył, że implementacja Dyrektywy pomoże wyznaczyć minimalny stadard dla wyrobów zawierających mechanizmy chroniące przed zranieniem oraz szczegółowo określić procedury poekspozycyjne. Jednocześnie przyczyni się ona do eliminacji stosowania zagrażającego zranieniem ostrego sprzętu medycznego i zastąpienia go bezpiecznymi wyrobami medycznymi. Powinny zostać również ustanowione skuteczne kary finansowe dla pracodawców za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa pracy. Dorota Kilańska z Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego XV kadencji przedstawiła podczas Kongresu stanowisko Towarzystwa w sprawie implementacji Dyrektywy. Podkreśliła również, że Polska wciąż ponosi wysokie koszty związane z wykonywaniem badań diagnostycznych, zwolnieniami chorobowymi, kosztami leczenia pracowników, wypłacaniem odszko- dowań, rent czy kosztami sądowymi. W wielu polskich szpitalach problem zakłuć i zachlapania krwią jest bagatelizowany. Ujednolicone normy prawne, profilaktyka, czyli wdrażanie działań zapobiegawczych, a także system pomocy wobec już zakażonych na pewno zmniejszyłby skalę problemu. Konieczne jest powołanie przez Ministerstwo Zdrowia zespołu ekspertów, który wypracuje jednolitą procedurę postępowania poekspozycyjnego. Rada Ekspertów Ogólnopolskiego Kongresu Ekspozycji Zawodowej podpisała Deklarację poparcia Dyrektywy 2010/32/UE oraz zobowiązała się dołożyć wszelkich starań, aby w miarę możliwości przyspieszyć i usprawnić proces implementacji nowych przepisów. - Wierzymy, że Ogólnopolski Kongres Ekspozycji Zawodowej przyczyni się do budowy możliwie najbezpieczniejszego środowiska pracy dla personelu medycznego. Istotne jest przyjęcie zintegrowanego podejścia w formułowaniu polityki w odniesieniu do zapobiegania i oceny ryzyka, szkoleń, zwiększania świadomości oraz do monitorowania przypadków ekspozycji - podsumowała Dorota Kilańska. Kongres został objęty patronatem przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Główny Inspektorat Sanitarny, Polskie Towarzystwo Zakażeń Szpitalnych, Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Krajową Izbę Diagnostów Laboratoryjnych, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH, Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy, Ogólnopolską Izbę Gospodarczą Wyrobów Medycznych POLMED. Patronami medialnymi wydarzenia zostali Rynek Zdrowia, Medinfo, Magazyn Pielęgniarki i Położnej, Praca i Zdrowie, medicalnet.pl, nursing.com.pl. 1 EPINET, International Healthcare Worker Safety Center; report 2001: 2001 Precautions Injury Rates, Perry et al., Advances in Exsposure Prevention Vol. 6, No. 3, 2003 2 Badania prowadzone przez P. Smoliński, S. Serafińska, A Gładysz, Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych, Chorób Wątroby i Nabytych Niedoborów Odporności, Akademia Medyczna we Wrocławiu, 2005 3 European Healthcare Workers at Risk; 11.04.2004 (www.eucomed.be)

6 Ogólnopolski Kongres Ekspozycji Zawodowej Podsumowanie, Artykuły Rady Ekspertów Kongresu Artykuły Eksperckie Dorota Kilańska Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie Organizacje pielęgniarskie liderem zmian droga do Dyrektywy 32/2010/UE. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego. Problem zranień był podnoszony przez pracowników ochrony zdrowia, EFN dokonały oceny ram prawnych istniejących w EU przed 2004 r. Problem był opisany w pewnym zakresie w 2 dokumentach: Dyrektywa Ramowa 89/391/EEC, Dyrektywa 2000/54/EC w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników biologicznych w miejscu pracy, Badania naukowe zgromadzone w 27 stronicowym Raporcie organizacji międzynarodowych tj.: Standing Committee of Nurses of the EU (PCN obecnie EFN), European Federation of Public Service Employees (EUROFEDOP), EuropeanDialysis and Transplant Nurses Association/EuropeanEDTNA/ERCA Renal Care Association (EDTNA/ERCA), The International Alliance of Patients Organisations (IAPO), European medical technology association, EuropeanInstitute of Medicine (EOM), European Medical Association (EMA) pt.: European Healthcare Workersat Risk! pokazywały najważniejsze dane dotyczące ryzyka zagrożenia zranieniami w ochronie zdrowia i koszty dla ochrony zdrowia związane z wykorzystywaniem na co dzień niebezpiecznego sprzętu. Spisano w nim także historie osób, które uległy zranieniom ich cierpienia i emocje związane z życiem w strachu przed zakażeniem. Z raportu Komisji Europejskiej wynika natomiast, że rocznie w krajach UE występuje 1 mln przypadkowych zakłuć, a w samej Wielkiej Brytanii 100 tys. Z kolei, 50 tys. przypadków to sytuacje, w których dochodzi do zakażeń. Aż 4,1 mln pacjentów w UE cierpi z powodu infekcji związanych z kontaktem z ochroną zdrowia. Mając na uwadze, że około 10 proc. pracowników Unii Europejskiej jest zatrudnionych w sektorze ochrony zdrowia i opieki społecznej, oznacza to, że opieka zdrowotna jest jednym z największych sektorów zatrudnienia w Europie, a w sektorze tym odnotowano o 30 proc. więcej wypadków przy pracy niż w pozostałych sektorach zatrudnienia w UE. Dlatego problem ten jest znaczący. Wysokie miejsce na liście zagrożeń zajmuje narażenie na działanie czynników biologicznych, w szczególności wirusa HIV oraz wirusów zapalenia wątroby typu B i typu C. Przewiduje się, że w latach 2010 2015 spodziewany jest wzrost zachorowań o 200 proc. Jeżeli chodzi o koszty leczenia, to w przypadku infekcji wywołanej zakażeniem krwi w wyniku zranienia to 1 mln $, w sytuacji, gdy dojdzie do zakłucia a nie ma infekcji - 3 tys. $, natomiast koszty profilaktyki to 0,28 $. 1 grudnia 2004 r. ogłoszone zostało także wspólne stanowisko ICN i EFN Safe Needles Save Lives Nurses Call for EU Action Aimedat Safer Needle Devices skierowane do polityków UE. Kolejne stanowisko w sprawie z 2009 r. EFN Position Statement On The Council Recommendations On Patient Safety And Healthcare Associa-ted Infections Investing in Nurses Investing in Safety (kwiecień 2009). Oszacowano także koszty na podstawie dostępnych danych (ryc. nr 1). W sprawie wypowiedziało się także Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie, które wystosowało swoje stanowisko i raport do posłów Parlamentu Europejskiego. Trudno jest w Polsce określić koszty postępowania poekspozycyjnego, możemy się natomiast opierać na badaniach międzynarodowych. Ma to szczególne znaczenie, aby przekonać zarządzających ochroną zdrowia.

7 Organizacje pielęgniarskie liderem zmian w UE Społeczno-gospodarcze skutki wprowadzenia w życie urządzeń bezpieczeństwa biologicznego dla ochrony zdrowia Narodowy system ochrony zdrowia Liczba łóżek(publiczny sektor) Koszty zranień Koszty urządzeń Różnica kosztów Oszczędność Razem w Hiszpanii 108,687 41,969,515.16 11,215,857.49 30,753,657,67 73% Redukcja kosztów wynikających z wypadków po wprowadzeniu bezpiecznego sprzętu = 2/3 Ryc. 1 - Porównanie kosztów wprowadzenia bezpiecznego sprzętu, M. Gonzalez, Madryt 1.6.2010 r. Udokumentowano więc, że zranienia spowodowane przez zakłucie igłą i innymi narzędziami ostrymi, są jednym z najczęstszych i najpoważniejszych zagrożeń pracowników w Europie i powodują wysokie koszty dla systemów opieki zdrowotnej i społeczeństwa jako całości. Również w badaniu przeprowadzonym przez Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie w 2008 r. pielęgniarki oceniły ryzyko zakażania na tym samym poziomie co pielęgniarki Organizacje pielęgniarskie liderem zmian w UE Ocena ryzyka zakażenia patogenami krwiopochodnymi 6% 10% 69% 25% 70% 20% wysoki średni niski wysoki średni niski Ryc. 2 - Ocena ryzyka zakażenia patogenami krwiopochodnymi, badanie PTP 2008, Breaking Point RCN 2005

8 Ogólnopolski Kongres Ekspozycji Zawodowej Podsumowanie, Artykuły Rady Ekspertów Kongresu Organizacje pielęgniarskie liderem zmian w UE Procent pielęgniarek, u których wdrożone jest postępowanie poekspozycyjne w Polsce 20 27 15 75 70 63 63 60 59 58 10 6 2 1 Przedział wiekowy <30 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 >55 Ryc. 3 - Procent pielęgniarek, które są poddawane testom po zranieniu igłą, dane według wieku, PTP 2008 Wielkiej Brytanii (ryc. 2), niestety inaczej wygląda sprawa postępowania poekspozycyjnego. Chociaż zarówno pielęgniarki w Wielkiej Brytanii, jak również pielęgniarki w Polsce jednakowo wysoko oceniają ryzyko zakażenia to postępowanie poekspozycyjne jest zdecydowanie rzadziej wdrażane w Polsce (ryc. 3). W 2004 r. w dniu Światowego Dnia Walki z AIDS, członkowie EFN oraz 30. pielęgniarek z 9. państw UE, które uległy zranieniu ostrymi narzędziami, spotkali się z członkami Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej. W 2004 r. ogłoszono także sprawozdanie o konkurencyjności europejskiej (SEC (2004) 1397), które sygnalizuje zwiększający się niedobór pracowników opieki zdrowotnej, jako powód do niepokoju dla UE i konieczność przeznaczenia środków na ochronę bezpieczeń- stwa pracowników ochrony zdrowia, by uczynić pracę w sektorze bardziej atrakcyjną. Podkreśla ono także gwarantowany zwrot środków zainwestowanych w ten sektor. 6 lipca 2006 r. ogłoszona została Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie ochrony pracowników opieki zdrowotnej przed zakażeniami krwiopochodnymi wynikającymi ze zranień. Natomiast 17 października 2007 r. odbyło się w Brukseli spotkanie w Parlamencie Europejskim w sprawie ochrony zdrowia pielęgniarek i położnych przed skutkami działania czynników biologicznych, w którym uczestniczyła delegacja polska (PTP, MZ). W listopadzie 2008 r. HOSPEEM (Europejski Związek Pracodawców Szpitali i Ochrony Zdrowia Healthcare) i EPSU (Europejska Federacja Związków Zawodowych Służb Publicznych) poinformowały Komisję o zamiarze prowadzenia negocjacji w sprawie porozumienia

9 ramowego dotyczącego zapobiegania ostrym urazom w szpitalu i w opiece zdrowotnej. 17 lipca 2009 r. EPSU i HOSPEEM podpisały Umowę ramową w sprawie zapobiegania ostrym urazom w szpitalu i w sektorze opieki zdrowotnej. Następnie Komisja Europejska przeprowadziła konsultacje z partnerami społecznymi w UE nt: możliwego kierunku działania Wspólnoty, treści wniosku, zamiarze rozpoczęcia negocjacji w celu wprowadzenia umowy na poziomie UE, zorganizowania Seminarium technicznego. Umowa ramowa ma na celu: osiągnięcie możliwie najbezpieczniejszego środowiska pracy, zapobieganie urazom pracowników spowodowanym ostrymi narzędziami medycznymi (w tym ukłuciem igły), ochrona pracowników przed ryzykiem zakażeń, ustanowienie zintegrowanego podejścia poprzez kształtowanie polityki oceny i zapobiegania ryzyka, szkolenia, informacji, budowania świadomości i monitorowania, ustanowienie procedur odpowiedzi i obserwacji. EPSU i HOSPEEM wezwała następnie Komisję Europejską do przedłożenia decyzji dotyczącej Umowy do Rady, zgodnie z Artykułem 139 (2) Traktatu WE, w celu nadania mocy prawnej umowie ramowej. Ryzyko biologiczne podczas zranień narzędziami ostrymi: nowa Dyrektywa EU przyjęta przez Radę 10 maja 2011 r. i opublikowana w oficjalnym publikatorze UE 1 czerwca 2010 r.: Dyrektywa Rady 2010/32/UE - tło nowej dyrektywy; rezolucja Parlamentu Europejskiego 2006 r.; konsultacje z partnerami społecznymi 2006 2007; HOSPEEM i EPSU negocjacji 2008-2009; podpisanie umowy 17 lipca 2009 r.; wniosek Komisji dotyczący dyrektywy Rady 26 października 2009 r. Dyrektywa Rady wprowadzająca Umowę Ramową podpisaną przez HOSPEEM i EPSU: Wprowadza prawnie wiążące porozumienie w całej Unii Europejskiej oraz ustanawia zasady dotyczące sankcji mających zastosowanie do naruszeń Dyrektywy. Dyrektywa zostanie wprowadzona w życie: trzy lata po przyjęciu. Następny krok: ułatwienie skutecznego wdrożenia nowej dyrektywy, z udziałem wszystkich zainteresowanych stron. Doświadczenia we wprowadzeniu rozwiązań prawnych dotyczących zranień w ochronie zdrowia na poziomie lokalnym zostały także przedstawione podczas szczytu dotyczącego zranień w ochronie zdrowia, które miało miejsce w dniach 1 i 2 czerwca 2010 r. w Madrycie. Spotkanie miało miejsce w Dublinie (2011 r.). Prezentowano podczas niego doświadczenia krajów, które drogę do zapewnienia bezpiecznego sprzętu mają już za sobą. Fakty dotyczące infekcji spowodowanych NSI (zranienia narzędziami ostrymi) z Niemiec to: około 90 proc. zakażeń HIV związanych z pracą w opiece zdrowotnej w Niemczech i Europie następuje w wyniku zranień igłą, prawie 1 proc. pracowników szpitala zarażało się każdego roku WZW mimo, że wprowadzono szczepienia przeciwko WZW typu B, obecnie zapalenie wątroby typu C jest najczęściej związanym z pracą zakażeniem występującym w Niemczech. Szczepienia nie są jeszcze dostępne. Zadaniem wszystkich aktorów uczestniczących w ochronie zdrowia jest budowanie świadomości pielęgniarek, między innymi poprzez szkolenia oraz wydawanie stanowisk w sprawie nagłaśniania zdarzeń dotyczących zranień wśród personelu pielęgniarskiego. Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie wydało w 2009 r. stanowisko XV Krajowego Zjazdu Delegatów Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego w sprawie zapobiegania ekspozycji na czynniki biologiczne wśród personelu pielęgniarskiego oraz w 2011 r. stanowisko w sprawie implementacji Dyrektywy 32/2010/UE. Doskonale wiemy, że za bezpieczeństwo personelu odpowiada personel zarządzający jednostek ochrony zdrowia, który powinien dążyć do eliminacji czynników ryzyka ze środowiska pracy i pomagać personelowi osiągać cele organizacji, w której pracują, stwarzając im bezpieczne środowisko pracy.

10 Ogólnopolski Kongres Ekspozycji Zawodowej Podsumowanie, Artykuły Rady Ekspertów Kongresu Dr hab. n. med. Maria Gańczak Zakład Zdrowia Publicznego Pomorski Uniwersytet Medyczny Ekspozycja zawodowa ocena skali problemu i metod prewencji Ekspozycja to zakłucie lub zranienie zdrowej skóry ostrym, skażonym narzędziem (igłą, skalpelem, lancetem, wiertłem itp.) lub kontakt błon śluzowych albo uszkodzonej skóry (pęknięcia, otarcia, zmiany zapalne, sączące zmiany alergiczne, rany, oparzenia) z potencjalnie zakaźną krwią, tkankami lub płynami ustrojowymi pacjenta. W rzadkich przypadkach uszkodzenie skóry personelu medycznego może spowodować również ostry odłam kostny lub szkło laboratoryjne. Najistotniejszym materiałem biologicznym z punktu widzenia ryzyka transmisji czynnika zakaźnego w warunkach pracy służby zdrowia jest krew, zaś najczęstszym mechanizmem transmisji zakażeń przenoszonych drogą krwi jest niezamierzone skaleczenie ostrym sprzętem medycznym skażonym krwią pacjenta źródła zakażenia. 1. Problem ekspozycji zawodowych - problemem ogólnoświatowym Z raportu Światowej Organizacji Zdrowia z 2003 r. wynika, że 37,6 proc. wzw B, 39 proc. wzw typu C oraz 4,4 proc. zakażeń HIV rozpoznawanych wśród personelu medycznego na świecie jest spowodowanych zakłuciami igłą. Przekłada się to na około 65 tys. zakażeń HBV, 16,4 tys. zakażeń HCV i 1 tys. zakażeń HIV rocznie. Średnia liczba zakłuć/pracownika/rok wynosi w Ameryce Północnej 0,18, w Europie - 0,64. W szpitalach amerykańskich co roku dochodzi do około 384 tys. tego typu incydentów, co przekłada się na ponad 1 tys. skaleczeń dziennie, w szpitalach brytyjskich - do 100 tys., w niemieckich - do 500 tys. Szacunkowych danych pochodzących z polskich szpitali brakuje. W przeciętnym europejskim szpitalu dochodzi do 12 30 zakłuć na 100 łóżek, przy czym 60 80 proc. tych incydentów nie jest zgłaszanych. Dane uzyskane w USA, Japonii i we Włoszech wykazały, że do zakłuć dochodzi najczęściej na salach chorych (34 39 proc.) i na blokach operacyjnych (16 24 proc.) podczas szycia, wykonywania iniekcji i pobierania krwi. Najczęściej kaleczącym narzędziem jest igła ze światłem, następnie igła chirurgiczna. Do największej liczby zakłuć dochodzi podczas używania narzędzi medycznych, rzadziej po ich użyciu, ale przed utylizacją. 2. Problem ekspozycji zawodowych w Polsce W naszym kraju niewiele jest naukowych opracowań z zakresu epidemiologii zakłuć ostrym sprzętem medycznym, a istniejące opierają się na danych dotyczących jednej grupy zawodowej czy pochodzących z jednej placówki lub jednego regionu. Ponadto, znaczna część opracowań opiera się jedynie na analizie zgłoszonych przypadków ekspozycji zawodowych, które stanowią znikomy procent rzeczywistej liczby tego rodzaju ekspozycji. Nawet jednak te niekompletne dane dowodzą, że problem zakłuć wśród pracowników służby zdrowia w Polsce istnieje. W badaniu Bilskiego z 2005 r. wykazano, że do zakłuć dochodzi najczęściej w wyniku zdejmowania igły ze strzykawki lub wkładania zużytej igły do przepełnionego pojemnika. Kowalska i wsp. badając w 2006 r. pracowników zgłaszających ekspozycje zawodowe wykazali, że w 89 proc. były to zakłucia igłą. W podobnych badaniach przeprowadzonych przez Leszczyszyn-Pynkę i wsp. (2004), Smolińskiego i wsp. (2006) oraz Braczkowską i wsp. (2008) odsetki zakłuć igłą wynosiły 73-79 proc. Wykazano, że ekspozycje dotyczyły najczęściej pielęgniarek (60 proc.). Do incydentów dochodziło głównie na salach chorych (36 proc.) lub w gabinetach zabiegowych (29 proc.) W 2009 r. w badaniach własnych porównano rodzaj i częstość urazów ostrym sprzętem medycznym wśród lekarzy i pielęgniarek oddziałów zabiegowych. W okresie roku poprzedzającego badanie 82 proc. lekarzy i 44 proc. pielęgniarek doznało przynajmniej jednego skaleczenia ostrym sprzętem medycznym; 12 proc. lekarzy i 2 proc. pielęgniarek doznało powyżej dziesięciu skaleczeń.

11 Skaleczenia igłą ze światłem doznało 67 proc. pielęgniarek i 9 proc. lekarzy; ponad 80 proc. skaleczeń nie zostało zgłoszonych. Do powtórnego nakładania osłonki na zużytą igłę przyznało się 42 proc. lekarzy i 44 proc. pielęgniarek, 8-9 proc. badanych nieregularnie stosowało rękawice ochronne. Analiza z użyciem wieloczynnikowej regresji logistycznej wykazała, że bycie lekarzem było związane z większą szansą (OR 4.2) nabycia skaleczenia. 3. Prewencja ekspozycji zawodowych Do głównych czynników ryzyka ekspozycji zawodowych należą: brak szkoleń, brak bezpiecznych zachowań zawodowych (np. powtórne nakładanie osłonki na igłę), niesystematyczne stosowanie barierowych środków ochronnych, brak zgłaszania, brak bezpiecznego sprzętu. Za cztery z pięciu wymienionych wyżej grzechów głównych odpowiada czynnik ludzki. Założeniem nowoczesnej strategii zapobiegania skaleczeniom ostrym sprzętem medycznym jest zmiana obowiązujących do niedawna priorytetów działań prewencyjnych. Skupia- nie się na błędzie ludzkim per se jako przyczynie większości urazów skutkuje bowiem przywiązaniem nadmiernej uwagi do zmian zachowań, zamiast dostrzegania innych, efektywniejszych sposobów zapobiegania urazom. Nacisk powinien być zatem położony nie tylko na sposoby mające zmienić ludzkie zachowania, ale przede wszystkim na strategie działające bez udziału czynnika ludzkiego. Należą do nich eliminacja igieł i innych ostrych narzędzi jako stwarzających zagrożenie zakłucia oraz wprowadzanie bezpiecznego sprzętu medycznego. W placówkach, które zdecydowały się wprowadzić nowoczesny, działający w sposób pasywny (bez potrzeby dodatkowego uruchamiania przez użytkownika) sprzęt, udaje się zapobiec - w zależności od typu narzędzia i rodzaju procedury - ok. 60-90 proc. skaleczeń notowanych wśród personelu medycznego. Dyrektywa Rady Europy 2010/32/UE stwarza nadzieję, że możliwe stanie się powszechne, zagwaratowane ustawą wprowadzenie bezpiecznego sprzętu medycznego z zabezpieczeniami przed zranieniem. Lek. med. Adam Szczeniowski Wyższa Szkoła Medyczna w Legnicy Bezpieczny sprzęt w profilaktyce zakłuć Profilaktyka zakłuć zyskała na uwadze z chwilą wybuchu epidemii AIDS w latach 80-tych ubiegłego stulecia. Wprowadzony w odpowiedzi zbiór zasad postępowania pod nazwą Powszechnych Środków Ostrożności, mających uchronić pracowników opieki zdrowotnej (POZ) przed zakażeniem, szybko okazał się mało skuteczny w stosunku do zakażenia na drodze zakłucia/zranienia skażonym, ostrym sprzętem medycznym. W celu rozwiązania problemu sięgnięto po metody BHP skutecznie sprawdzające się w przemyśle, uszeregowane w tzw. hierarchicznym modelu środków zapobiegawczych. Model ten zaleca wprowadzanie środków zaradczych w kolejności od najbardziej do mniej skutecznych, co można przedstawić w formie piramidy. Podstawę stanowi zasada eliminacji ostrych narzędzi z użycia i zastąpienie ich, jeśli jest to możliwe sprzętem bezigłowym czy nie zawierającym ostrzy. Niestety inwazyjność medycyny jak na razie nie pozwala na całkowitą ich eliminację. Model w tym przypadku nakazuje przejście do następnego piętra, którego zasadą jest izolacja pracownika od zagrożenia, jakim jest ostrze. Zasadę tę można zrealizować stosując sprzęt medyczny zaprojektowany tak, aby posiadał mechanizm osłaniający ostrą część po użyciu. Idea wprowadzenia takiego rozwiązania została zainicjowana przez dr Janinne Jagger z Uniwersytetu w Wirginii, która rzuciła przemysłowi medycznemu wyzwanie, aby analogicznie do systemu poduszek powietrznych w samochodach, wyposażyć w takie poduszki ostry sprzęt medyczny. Jak się okazało, po latach idea ta zaowocowała ponad tysiącem patentów sprawiających, że praca stała się bezpieczniejszą. Gdy ze względów na technologię pracy lub ograniczenia konstrukcyjne nie można wprowadzić sprzętu bezpiecznego, kolejnym poziomem piramidy są przedsięwzięcia administracyjne np. plan kontroli narażenia pracownika czy szkolenia oraz właściwe zarządzanie miejscem pracy (np. przestrzeganie zasad bezpieczeństwa). W hierarchii tej, w odniesieniu do skuteczności profilaktyki zakłuć, sprzęt ochrony osobistej (tzw. środki barierowe) znajduje się na końcu, co nie oznacza, że można go pomijać.

12 Ogólnopolski Kongres Ekspozycji Zawodowej Podsumowanie, Artykuły Rady Ekspertów Kongresu Dyrektywa Rady 2010/32/UE, której implementacja do ustawodawstwa krajowego była przedmiotem Ogólnopolskiego Konkresu Ekspozycji Zawodowej, w zapisach kolejnych klauzul odnosi się do stosowania ostrego sprzętu posiadającego zabezpieczenia przed zakłuciem. Bezpieczny sprzęt/ostrze z mechanizmem zabezpieczającym przed zranieniem - zdefiniowane zostały przez federalną agencję BHP (OSHA), jako ostrze lub igła używana do pobierania płynów ustrojowych, uzyskania dostępu do żyły lub tętnicy lub podawania leków oraz innych płynów z wbudowanym mechanizmem zabezpieczającym, który skutecznie zmniejsza ryzyko ekspozycji. W kontekście zapobieganiu zranieniom ostrymi przedmiotami urządzenie zabezpieczające oznacza zabezpieczenia np. pojemniki na ostry zużyty sprzęt, bezpieczniejszy sprzęt medyczny jak ostrza z mechanizmem zabezpieczającym przed zranieniem oraz systemy bezigłowe, które izolują lub usuwają zagrożenie patogenami krwiopochodnymi z miejsca pracy. Jeśli aktywacja zabezpieczenia uniemożliwiającego zakłucie dokonuje się samoczynnie, bez konieczności podejmowania jakiejkolwiek czynności przez osobę posługującą się tym sprzętem, określamy go jako bezpieczny sprzęt pasywny. Gdy zaś sprzęt staje się bezpieczny dopiero po aktywacji mechanizmu zabezpieczającego przez operatora, mówimy o bezpiecznym sprzęcie aktywnym. W zaleceniach dla konstruktorów i producentów sprzętu bezpiecznego zaleca się, by użytkownik mógł łatwo rozpoznać, czy mechanizm zabezpieczający przed zakłuciem został uruchomiony, a po jego aktywacji nie powinien dać się zdemontować. Zabezpieczenie musi być trwałe także w trakcie usuwania odpadów. W przypadku sprzętu aktywnego uruchomienie powinno odbywać się techniką jednej ręki i pozwalać na zachowanie ręki operatora z tyłu od ostrza. Już z tego opisu wynika, że można spierać się co do definicji sprzętu - czy jest to sprzęt bezpieczny, czy tylko bezpieczniejszy. Jeśli użytkownik sprzętu aktywnego zaniecha aktywacji mechanizmu zabezpieczającego lub zrobi to niedbale (niecałkowicie), sprzęt taki nadal stanowić będzie zagrożenie dla wszystkich osób mogących mieć z nim kontakt. Dlatego niewątpliwą przewagę mają konstrukcje pasywne. Znajduje to odz- CECHY BEZPIECZNEGO SPRZĘTU (pożądane) [NIOSH] 1. Sprzęt jest bezigłowy. 2. Mechanizm bezpieczeństwa jest integralną częścią sprzętu. 3. Sprzęt jest pasywny (tzn. nie wymaga aktywacji przez użytkownika). Jeśli aktywacja jest konieczna, można ją wykonać techniką jednej ręki bez eksponowania jakiejkolwiek jej części na ukłucie. 4. Użytkownik może łatwo rozpoznać, że mechanizm zabezpieczający zadziałał. 5. Mechanizmu zabezpieczającego nie można dezaktywować i zdemontować. 6. Sprzęt jest pewny w użyciu. 7. Praca sprzętem jest łatwa i praktyczna. 8. Sprzęt jest skuteczny i bezpieczny dla pacjentów. NIOSH. (Tabela)

13 wierciedlenie w określeniu pożądanych cech sprzętu bezpiecznego określonych przez Narodowy Instytut Ochrony Zdrowia i Bezpieczeństwa Pracy. Zastosowanie sprzętu bezpiecznego znajduje szczególnie uzasadnienie w obszarach, gdzie ryzyko ekspozycji na patogeny krwiopochodne jest wysokie. Są nimi pobieranie krwi, zakładanie dostępu donaczyniowego i terapia infuzyjna, iniekcje oraz zabiegi chirurgiczne. Mechanizmy zabezpieczające oparte są o różne rozwiązania. Najbardziej popularne są: igły/strzykawki z igłami (z przesuwaną osłoną), igły chowające się, bezigłowe systemy dostępu do linii infuzyjnej stępione igły/kaniule, porty bezigłowe i łączniki, kaniule I.V. osłanianymi/cofającymi się igłami, igły zewnątrzoponowe/podpajęczynówkowe z nasuwanymi osłonami, bezpieczne systemy pobierania krwi, skalpele z przesuwaną na ostrze osłoną, tępe igły do szycia mięśni i powięzi. Wprowadzenie nowego sprzętu do lecznictwa powinno być poparte dowodami płynącymi z dobrej jakości badań naukowych. Już w jednym z pierwszych badań sponsorowanych przez CDC wykazano znaczące (od 27 proc. do 76 proc.) zmniejszenie częstości zakłuć dzięki wprowadzeniu bezpiecznego sprzętu do pobierania krwi (Morbidity and MortalityWeekly Report 17 Jan. 1997). Wraz z wprowadzeniem bezpiecznego sprzętu do użycia, w statystykach pojawiła się nowa kategoria zakłucia sprzętem bezpiecznym. Dotyczy to przypadków nieprawidłowego posługiwania się nim, m.in. zaniechania aktywacji mechanizmu zabezpieczającego lub naruszania zasad dobrej praktyki. W opublikowanej w 2006 r. pracy Możliwości zapobiegania zakłuciom (zgłoszonym) wśród pracowników ochrony zdrowia przez stosowanie bezpiecznego sprzętu oraz poprawę przestrzegania wytycznych: panel ekspertów [J HospInfect 2006; 63: 445-51] w prospektywnym przeglądzie w ciągu 6 miesięcy w jednostkach opieki zdrowotnej w Szkocji oceniono zgłaszalność zakłuć oraz skuteczność prewencji przez zastosowanie bezpiecznego sprzętu lub poprawę stosowania się do wytycznych oraz skuteczność obu metod łącznie. Oceniono zgłaszanie zakłuć na 64 proc. Stosując tylko bezpieczny sprzęt można było zapobiec 56 proc. wszystkich zakłuć i aż 80 proc. zakłuć przy pobieraniu krwi lub zakładaniu dostępu dożylnego. Postępowanie zgodne z zaleceniami dobrej praktyki mogło zapobiec 52 proc. wszystkich zakłuć i 56 proc. przy punkcji żyły/zakładania dostępu naczyniowego. Zastosowanie obu metod łącznie byłoby skuteczne w 72 proc. w prewencji wszystkich zakłuć i w 88 proc. zakłuć przy pobieraniu krwi/ zakładaniu dostępu donaczyniowego. W wieloczynnikowej analizie stwierdzono, że w zapobieganiu zakłuciom przy punkcji/zakładaniu dostępu naczyniowego, większe znaczenie ma zastosowanie bezpiecznego sprzętu [OR 5, 09 vs. OR 2, 70], a mniejsze znaczenie stosowanie się do wytycznych [OR 0, 26 vs. 0,31]. Podobne znaczenie stosowania bezpiecznego sprzętu w redukcji częstości przypadków ekspozycji wykazano w badaniu dotyczącym szpitala uniwersyteckiego w Niemczech. [IntArchOccupEnvironHealth. 2008 Jan;81(3):347-54.]. Wieloośrodkowe badanie we Francji określiło zużycie bezpiecznego sprzętu w ciągu 2 lat na 22 mln. sztuk, w trakcie jego stosowania doszło do 453 zakłuć, wskaźnik zakłuć na 100 tys. sprzedanych sztuk wyniósł 2,05. Sprzęt pasywny określono, jako najbardziej skuteczny w redukcji zakłuć [Infection Control and HospEpidem 2010; 31(April):402-7]. De Carli w 2009 podaje dane z 16 szpitali włoskich (2003-2006), w których wprowadzono sprzęt bezpieczny wskazując, że częstość zakłuć tym sprzętem była o 80 proc. niższa niż konwencjonalnym. W tym samym okresie w szpitalach, w których nie używano sprzętu bezpiecznego stwierdzono 12 przypadków zawodowych zakażeń hepatitis C i 1 HIV. 12 z tych 13 zakłuć, które skutkowały zakażeniem można by zapobiec gdyby dostępny był w nich sprzęt bezpieczny! [Journal of Hospital Infection 2009;71(2):183-4]. Szerokie wprowadzenie bezpiecznego sprzętu w USA zredukowało w istotny sposób częstość zranień w obszarach niezabiegowych (o 31,6 proc.). Jednocześnie w salach operacyjnych nastąpił wzrost zakłuć o 6,5 proc. Głównymi winowajcami są igły do szycia, skalpele i strzykawki. [AORNJ.2011 Mar; 93(3): 322-30.] By zapewnić bezpieczniejszą pracę na salach operacyjnych zaleca się wprowadzenie następujących środków zaradczych: podwójne rękawiczki, przekazywanie ostrych narzędzi przez strefę neutralną, bezpieczne ( tępe ) igły do szycia powięzi i mięśni oraz bezpieczne skalpele. Klauzula 4 porozumienia postuluje prowadzenie konsultacji pomiędzy pracownikami (użytkownikami sprzętu) a pracodawcą w kwestii doboru i stosowania bezpiecznego sprzętu. Takie postępowanie będzie miało szczególne znaczenie na etapie wprowadzania bezpiecznego sprzętu do polskich szpitali. Konieczne będzie wypracowanie metodologii oceny sprzętu przez użytkownika i dostosowanie przepisów o zamówieniach publicznych, tak by umożliwiały taką wstępną ocenę.

14 Ogólnopolski Kongres Ekspozycji Zawodowej Podsumowanie, Artykuły Rady Ekspertów Kongresu Podsumowanie Ostry sprzęt posiadający mechanizm zabezpieczenia, szczególnie pasywny jest wysoce skuteczny w prewencji zakłuć, Konieczne jest ustawiczne szkolenie POZ w jego właściwym stosowaniu, Wybór rodzaju sprzętu powinien być dokonany przy uwzględnieniu opinii użytkowników pierwotnych, Blok operacyjny pozostaje obszarem, w którym brak jest istotnego postępu w redukcji zakłuć, W projektowaniu ustawodawstwa krajowego należy wziąć pod uwagę doświadczenia bardziej zaawansowanych krajów. Dr n. med. Paweł Ratajczyk Katedra Anestezjologii i Intensywnej Terapii Uniwersytet Medyczny w Łodzi Główne postanowienia Dyrektywy Rady Europy 2010/31/UE z dnia 10 maja 2010 roku Bezpieczeństwo pracy to jeden z ważniejszych problemów dotykających pracowników sektora opieki zdrowotnej. Jest on w większości przypadków niedoceniany i bagatelizowany, a może nieść szereg negatywnych konsekwencji dla osób pracujących z ostrymi narzędziami. Zakażenia WZW typu B i C oraz wirusem HIV to najczęstsze ale nie jedyne zdarzenia niepożądane, które mogą wystąpić w wyniku zakłucia lub zranienia ostrą igłą, kaniulą czy skalpelem. Częstość występowania tego zjawiska szacuje się w krajach Europy, w tym również i Polski od 12 do 30 zakłuć na 100 łóżek szpitalnych. Problem okazał się tak istotny, iż Unia Europejska postanowiła wprowadzić regulacje prawne, które miały chronić narażonych pracowników. 10 maja 2010 r. została uchwalona DYREKTYWA RADY 2010/32/UE w sprawie wykonania umowy ramowej dotyczącej zapobiegania zranieniom ostrymi narzędziami w sektorze szpitali i opieki zdrowotnej zawartej między HOSPEM a EPSU. Celem tej dyrektywy jest zapewnienie możliwie najbezpieczniejszego środowiska pracy poprzez: zapobieganie zranieniom pracowników wskutek stosowania wszelkich ostrych narzędzi medycznych (w tym zranieniom igłą), ochrona pracowników narażanych, przyjęcie zintegrowanego podejścia w formułowaniu polityki w odniesieniu do oceny ryzyka, zapobiegania ryzyku, szkoleń, informacji, zwiększanie świadomości oraz monitorowania, wprowadzenie procedur w zakresie reagowania i działań następczych. Dyrektywa przedstawiła też gotowe rozwiązania, które maja przyczynić się do realizacji tych celów. Należą do nich: wyeliminowanie przypadków zbędnego stosowania ostrych narzędzi przez wdrożenie zmian w praktyce oraz na podstawie wyników oceny ryzyka, zapewnienie wyrobów medycznych zawierających mechanizmy chroniące przed zranieniem. Termin dostosowania ustawodawstw państw członkowskich do regulacji zawartych w tej dyrektywie został określony na 11 maja 2013 r. Z wejściem w życie tych przepisów należy wiązać wiele nadziei, gdyż doświadczenia USA przedstawione w raporcie OSHA (Państwowa Administracja Zdrowia i Bezpieczeństwa Zawodowego) po wprowadzonych wcześniej podobnych uregulowań wykazują, że poprzez zastosowanie odpowiedniej technologii i edukacji personelu możliwe jest uniknięcie w przybliżeniu od 62 proc. do 88 proc. szacunkowych zakłuć.

15 Marcin Rybacki Instytut Medycyny Pracy w Łodzi im. prof. J. Nofera Skutki ekspozycji zawodowej koszty dla jednostki i społeczeństwa W 2010 r. rozpoznano w Polsce w sumie 2933 choroby zawodowe, w tym choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa stanowiły 24,9 proc. Najczęściej rozpoznawaną w Polsce chorobą zawodową o podłożu zakaźnym jest borelioza. Drugą w kolejności jest natomiast wirusowe zapalenie wątroby, które jako choroba zawodowa występuje najczęściej u pracowników zatrudnionych w ochronie zdrowia i opiece społecznej. Właśnie te grupy zawodowe są najbardziej narażone na czynniki biologiczne znajdujące się w materiale pochodzącym od zakażonych pacjentów (wirusy, bakterie). W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że rocznie dochodzi do 700 tys. przypadków przerwania ciągłości tkanek, a 58 proc. powyższych zdarzeń dotyczy pielęgniarek. Oszacowano, że całkowity koszt w skali kraju związany z przypadkową ekspozycją zawodową to około 65 mln. dolarów. W innych krajach, takich jak Wielka Brytania, Niemcy, Francja, Hiszpania czy Włochy liczbę zakłuć/skaleczeń szacuje się w przedziale od 18 tys. (Francja) do 700 tys. (Niemcy), zaś wskaźnik zakłuć/ skaleczeń na jednego pracownika służby zdrowia od 0,01 do 1,8. Opisywane incydenty wiążą się z konkretnymi kosztami. Szacuje się, że kwoty związane z następstwami przypadkowego przerwania ciągłości tkanek u personelu medycznego sięgają 300 mln funtów dla Wielkiej Brytanii, 4,6 mln euro dla Niemiec, 6,1 mln dolarów dla Francji (dane dotyczące tylko pielęgniarek), 7,0 mln euro dla Włoch i 6-7 mln euro dla Hiszpanii. W Polsce trudno jest oszacować koszty związane z przypadkową ekspozycją zawodową na materiał potencjalnie zakaźny, gdyż ze względu na brak ogólnopolskiego rejestru takich zdarzeń, nie jest znana ich dokładna liczba. Należy jednak pamiętać, że przypadkowe zdarzenia przerwania ciągłości tkanek pociągają za sobą wymierne koszty, na które wpływ ma wiele czynników. Są to między innymi koszty związane z postępowaniem poekspozycyjnym, którego integralną część stanowią: badania serologiczne krwi osoby eksponowanej, jak i będącej źródłem materiału biologicznego, leki antyretrowirusowe, immunoglobulina anty-hbs, szczepionka przeciw WZW B, konsultacje lekarza chorób zakaźnych prowadzącego postępowanie poekspozycyjne, nieobecność w pracy związana z prowadzeniem postępowania poekspozycyjnego (zarówno bezpośrednio po zdarzeniu, jak i podczas wizyt kontrolnych) i związana z tym konieczność zapewnienia zastępstwa. Drugą pulę kosztów mogą stanowić kwoty wydatkowane na prowadzenie postępowania orzeczniczego w kierunku choroby zawodowej, obejmujące: badania i konsultacje specjalistyczne w jednostkach właściwych do rozpoznawania chorób zawodowych (wojewódzkie ośrodki medycyny pracy i jednostki badawczo-rozwojowe w dziedzinie medycyny pracy), wydawanie decyzji o stwierdzaniu choroby zawodowej przez państwowych inspektorów sanitarnych, przeprowadzanie wizytacji stanowisk pracy pod kątem oceny narażenia zawodowego. Trzecią grupę stanowią koszty świadczeń finansowych związanych z rozpoznaniem choroby zawodowej, które składają się z następujących czynników: czasowej niezdolności do pracy (zwolnienie lekarskie związane z objawami chorobowymi bądź leczeniem), trwałego lub czasowego przeniesienia na inne stanowisko pracy (w przypadku zaawansowania choroby uniemożliwiającej wykonywanie dotychczasowej pracy), stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu (wypłacane jednorazowe świadczenie, którego wysokość zależy od ustalonego, procentowego uszczerbku na zdrowiu), profilaktycznego badania okresowego pracowników prowadzonego w celu oceny skutków zdrowotnych przebytej ekspozycji zawodowej,

16 Ogólnopolski Kongres Ekspozycji Zawodowej Podsumowanie, Artykuły Rady Ekspertów Kongresu leczenia chorób zawodowych i ich powikłań - ambulatoryjnego, szpitalnego i sanatoryjnego, renty chorobowej (częściowej lub całkowitej niezdolność do pracy przyznawanej w zależności od stopnia zaawansowania choroby i kwalifikacji zawodowych; najczęściej jest to świadczenie trwałe, wypłacane do końca życia). Nie należy też zapominać o kosztach i skutkach omawianych zdarzeń, które dla pracownika mogą mieć często charakter niemożliwy do oszacowania. Do tej grupy zaliczyć można: utratę zdrowia w przypadku transmisji zakażenia, koszty opieki zdrowotnej (włączając koszty związane z leczeniem skutków ubocznych terapii antyretrowirusowej), stres związany z obawą bycia zakażonym, koszty związane z obniżoną bądź utraconą jakością życia, koszty związane z obniżeniem bądź utratą zarobków, koszty niemierzalne (obciążenie członków rodziny opieką nad chorym czy w związku z przejęciem niektórych obowiązków domowych), niechęć do kontynuacji pracy obawa przed ponowną ekspozycją. Dla pracodawcy straty natomiast wiążą się z: kosztami związanymi z potencjalną utratą pracownika i niemożliwością kontynuacji świadczenia usług medycznych, wypłatą wynagrodzenia za czas nieprzepracowany, kosztami związanymi z finansowaniem postępowania poekspozycyjnego, kosztami związanymi z rekrutacją nowych pracowników (zastępstwo), kosztami godzin nadliczbowych dla innych pracowników (zastępujących osobę eksponowaną), kosztami odszkodowań wypłacanych pracownikom (w formie zwiększonej składki na ubezpieczenie wypadkowe i odszkodowań wyrównawczych). Na koniec należy zwrócić uwagę na fakt, że wypadki przy pracy i następstwa chorób zawodowych stanowią finansowe obciążenie nie tylko dla poszczególnych pracowników, jak i pracodawców, ale także dla społeczeństwa jako całości. Będzie to związane z kosztami ponoszonymi na wypłatę odszkodowań, rent, zasiłków oraz z utrudnionym dostępem do wykwalifikowanej kadry medycznej. Dr Tomasz Sobierajski Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytet Warszawski Ekpozycja zawodowa przyczyną alienacji społecznej Życie członków współczesnych, nowoczesnych społeczeństw jest oplecione gęstą siecią systemów, zwanych abstrakcyjnymi, które mając wpływ na codzienne funkcjonowanie jednostek, porządkują ich życie, jednak są tak rozrośnięte, tak skomplikowane i jest ich tak dużo, że nie jesteśmy w stanie ich poznać i zrozumieć. Przykładem na to jest chociażby system Internetu, telefonii komórkowej czy wiedzy medycznej w każdym jej aspekcie i specjalizacji. Przy dużych chęciach bylibyśmy w stanie poznać każdy z tych systemów od podszewki, stać się ekspertami w dziedzinie, jednak potrzebowalibyśmy do tego najcenniejszego i najrzadszego społecznego surowca, jakim jest czas. Dlatego też, obok systemów abstrakcyjnych wykształciła się liczna rzesza ekspertów, którzy pomagają nam

17 w codziennych wyborach. Umiejętne korzystanie z systemów abstrakcyjnych i pomocy ekspertów jest możliwe, tylko w sytuacji, kiedy zaufamy, zarówno systemom, jak i ekspertom. Poziom zaufania jednostek w rozwiniętych społeczeństwach musi być bardzo wysoki. W innym wypadku społeczeństwo nie mogłoby funkcjonować. Ufamy temu, że po czerwonym świetle zapali się zielone światło, że dodzwonimy się pod ten numer, który wybraliśmy, że nasz pociąg dojedzie we wskazane miejsce, że w danej fiolce będzie właściwy lek, a warunki, w których pracujemy spełniają określone standardy, pozwalające na ochronę naszego zdrowia i życia. Siłą rzeczy tak duża dawka zaufania została przeniesiona z systemów abstrakcyjnych i eksperckich na nasze codzienne kontakty interpersonalne. Ufamy ludziom, temu co mówią, wierzymy w to, o czym nas zapewniają. Robimy tak najczęściej, żeby było łatwiej, żeby było szybciej, żeby zaoszczędzić czas. Jednak często bezrefleksyjne i bezgraniczne zaufanie niesie za sobą ogromne ryzyko, z którego powinniśmy zdawać sobie sprawę. A żeby przetrwać i móc normalnie funkcjonować w społeczeństwie, niezbędne jest obudowanie ryzyka, ujarzmienie go i zapewnienie sobie takiego pakietu bezpieczeństwa, które pozwoli nam na poradzenie sobie w sytuacjach kryzysowych. Jeden z najwybitniejszych niemieckich socjologów Ulrich Beck uważa, że jeśli ryzyko jest wpisane w nasze życie, to musimy się nauczyć je wcześnie identyfikować, odpowiednio nim pokierować, nieustannie kontrolować i być przygotowanymi na ewentualne straty. 1 Skala ryzyka niemal w całości zależy od decyzji jaką podejmiemy, dlatego coraz więcej obszarów naszego życia jest poddawanych kalkulacji ryzyka, począwszy od wyboru zawodu, poprzez decyzję o założeniu rodziny, ilości posiadanych dzieci czy wyboru jedzenia dla nich. 2 Należy o tym pamiętać szczególnie wtedy, kiedy zawód który wykonujemy narażony jest na szczególne ryzyko, i w którym doza zaufania wobec ludzi, systemów i instytucji, powinna być szczególnie obudowana standardami postępowania. 1 Darryl S. L. Jarvis, Risk, Globalization and the Nation State: A Critical Apprisal of Ulrich Beck and the World Risk Society Thesis, Global Society, Jan. 2007, s. 23-46 2 ibidem, s. 31 Dorota M. Fal Polska Izba Ubezpieczeniowa Ekspozycja zawodowa a obowiązkowe ubezpieczenia szpitali Od 1 stycznia 2012 r. obowiązują dwa obowiązkowe ubezpieczenia, do zawierania których zobowiązane są podmioty prowadzące działalność leczniczą: z tytułu odpowiedzialności cywilnej oraz z tytułu zdarzeń medycznych (tylko szpitale). System ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej funkcjonuje od lat. Zgodnie z przepisami ubezpieczenie OC obejmuje odpowiedzialność za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem ubezpieczonego. Od 1 stycznia 2012 r. zmieniły się minimalne sumy gwarancyjne obowiązujące świadczeniodawców. Obecnie minimalną wysokość sumy gwarancyjnej obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej szczegółowo reguluje Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotu wykonującego działalność leczniczą. Wysokość sum jest różna w zależności od prowadzonej działalności i wynosi obecnie: 100 tys. EUR na jedno zdarzenie lub 500 tys. EUR na wszystkie zdarzenia w przypadku szpitalnej

18 Ogólnopolski Kongres Ekspozycji Zawodowej Podsumowanie, Artykuły Rady Ekspertów Kongresu działalności leczniczej polegającej na udzielaniu stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych, 75 tys. EUR na jedno zdarzenie lub 350 tys. EUR na wszystkie zdarzenia w przypadku świadczeń innych niż szpitalne oraz ambulatoryjne, indywidualnej praktyki lekarskiej w formie samo zatrudnienia lub grupowej praktyki lekarskiej w formie spółki jawnej, cywilnej, partnerskiej, 30 tys. EUR na jedno zdarzenie lub 150 tys. EUR na wszystkie zdarzenia w przypadku pielęgniarek i położnych wykonujących pracę w formie samo zatrudnienia lub grupowej praktyki pielęgniarskiej lub położniczej w formie spółki jawnej, cywilnej, partnerskiej. Warto tez dodać że zgodnie z przytoczonym rozporządzeniem, ubezpieczenie OC nie obejmuje szkód: wyrządzonych przez podmiot wykonujący działalność leczniczą po pozbawieniu lub w okresie zawieszenia prawa do prowadzenia działalności leczniczej, polegających na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie rzeczy, polegających na zapłacie kar umownych, powstałych wskutek działań wojennych, stanu wojennego, rozruchów i zamieszek, a także aktów terroru. Kolejne wyłączenia ubezpieczyciel może umieszczać w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia. Typowym wyłączeniem w takim przypadku jest np. szkoda wyrządzona pracownikom ubezpieczonego. Zupełnie nowe możliwości dochodzenia roszczeń przez pacjentów tworzy od 1 stycznia 2012 r. ustawa o Prawach Pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, która wprowadziła specjalne komisje wojewódzkie orzekające o zdarzeniach medycznych. Najważniejszą różnicą w stosunku do ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest fakt, że komisje nie stwierdzają zaistnienia błędu medycznego, a tym samym nie muszą określać winnego. Ważne jest jedynie stwierdzenie zaistnienia zakażenia pacjenta biologicznym czynnikiem chorobotwórczym, uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia pacjenta albo śmierć pacjenta będące następstwem niezgodnej z aktualną wiedzą medyczną. Otwiera to drogę do wypłaty odszkodowania w wysokości zaproponowanej przez ubezpieczyciela. Jeśli poszkodowany zgadza się na proponowaną kwotę, jednocześnie zrzeka się dalszych roszczeń z tego tytułu. W przypadku braku zgody, możliwe jest odwołanie się do Komisji, a w dalszej kolejności już tradycyjna droga sądowa. Celem ustaw było przyspieszenie i uproszczenie dochodzenia roszczeń za szkody doznane przez pacjentów podczas procesu leczenia. Ustawa wprowadziła limit wysokości odszkodowania do kwoty 100 tys. zł w przypadku zakażenia, uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia pacjenta oraz 300 tys. zł w przypadku śmierci. Sposób wyliczenia wysokości określa rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie szczegółowego zakresu oraz warunków ustalania wysokości świadczenia w przypadku zdarzenia medycznego. Orzeczenia 16-osobowych komisji (8 osób z wykształceniem prawnym i 8 z wykształceniem medycznym) orzekających w składach 4 osobowych muszą zapadać najpóźniej po 4 miesiącach od daty złożenia stosownego wniosku. W obu opisanych wyżej przypadkach ochronie nie podlegają jednak pracownicy szpitala. W przypadku ekspozycji zawodowej pracownicy mogą być objęci dodatkową ochroną dzięki dobrowolnym ubezpieczeniom od następstw nieszczęśliwych wypadków. Ubezpieczyciele oferują produkty grupowe lub indywidualne skierowane do pracowników i pracodawców, których zakres i sumy można dopasować do określonych potrzeb. Oprócz wypłaty świadczeń, zakresem takiego ubezpieczenia mogą być objęte również usługi assistance, np. pomoc rehabilitacyjna i pielęgnacyjna, pomoc psychologa, pomoc domowa, opieka nad dziećmi, czy przekwalifikowanie.

19