Uwarunkowania prawne recyklingu baterii Katarzyna Grzesik Przegląd Komunalny. Recykling; ISSN 1731-9927. - 2005 nr 1 s. 22 24 Baterie należą do odpadów, którym poświęcono szczególną uwagę w przepisach prawnych. Zapisy dotyczące baterii znajdują się zarówno w ustawie o odpadach i ustawie o obowiązkach przedsiębiorców, jak i w ustawie Prawo ochrony środowiska, a także w szeregu aktów wykonawczych do tych ustaw. W ustawie Prawo ochrony środowiska sformułowano wymagania w stosunku do ogólnie pojętych produktów. Produktem szczególnym są baterie, dla których wymagania zdefiniowano w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z 17 października 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać wytwarzane i wprowadzane do obrotu baterie i akumulatory (DzU nr 182, poz. 1519). Rozporządzenie to określa maksymalną zawartość rtęci, kadmu i ołowiu w bateriach oraz sposób ich oznakowania. Zawartość poszczególnych metali w bateriach nie powinna przekraczać: 0,0005% wag. rtęci, 0,025% wag. kadmu oraz 0,4% wag. ołowiu. Baterie powinny być oznakowane symbolem selektywnej zbiórki i recyklingu (rys. 1 i 2), oraz symbolami chemicznymi zawartych w nich metali. Rys. 1. Symbole Selektywnej zbiórki Rys. 2. Symbol oznaczający recykling Artykuł 41 ustawy o odpadach nakazuje unieszkodliwianie baterii oddzielnie od innych rodzajów odpadów oraz zobowiązuje posiadaczy odpadów w postaci baterii do selektywnego ich zbierania. Posiadacze baterii, nie będący przedsiębiorcami, zobowiązani są do zwrotu baterii do punktów ich zbiórki lub do wrzucania baterii do pojemników przeznaczonych na te odpady. Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców akty wykonawcze Szczególne znaczenie dla zagadnienia recyklingu baterii ma ustawa o obowiązkach przedsiębiorców. Narzuca ona na producentów lub importerów baterii obowiązek zapewnienia ich recyklingu i dotrzymania wymaganych jego poziomów. Obowiązek ten może być spełniony samodzielnie przez przedsiębiorców lub też za pośrednictwem organizacji odzysku działającej w ich imieniu. W razie nieosiągnięcia wymaganego poziomu recyklingu producenci lub importerzy zobowiązani są do wniesienia opłaty produktowej. Dodatkowo przedsiębiorcy lub działająca w ich imieniu organizacja zobowiązani są do prowadzenia ewidencji uwzględniającej ilość baterii wprowadzonych na rynek i ilość baterii poddanych recyklingowi. Prowadzona ewidencja musi umożliwiać ustalenie uzyskanego
poziomu recyklingu oraz obliczenie należnej opłaty produktowej. Przedsiębiorcy lub organizacja powinni także składać sprawozdanie roczne do marszałka województwa o ilości baterii wprowadzonych na rynek, ilości baterii poddanych recyklingowi oraz osiągniętych poziomach recyklingu (rozwinięciem zapisów ustawy o obowiązkach przedsiębiorców są akty wykonawcze zestawione w tab. 1). Tab. 1. Akty wykonawcze do ustawy o obowiązkach przedsiębiorców dotyczące recyklingu baterii Rozporządzenia obowiązujące Rozporządzenia uchylone 1. Rozporządzenie Rady Ministrów z 29 maja 2003 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu 1. Rozporządzenie Rady Ministrów z 30 czerwca 2001 r. w odpadów opakowaniowych i poużytkowych (DzU nr 104, sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu poz. 982) odpadów opakowaniowych i poużytkowych (DzU nr 69, 2. Rozporządzenie Rady Ministrów z 3 października 2003 r. poz. 719) w sprawie stawek opłat produktowych (DzU nr 180, poz. 2. Rozporządzenie Rady Ministrów z 11 września 2001 r. w 1768) sprawie stawek opłat produktowych (DzU nr 116, poz. 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 15 grudnia 2003 r. 1235) w sprawie wzoru rocznego sprawozdania o wysokości 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 20 grudnia 2001 r. należnej opłaty produktowej (DzU nr 220, poz. 2189) w sprawie wzoru rocznego sprawozdania o wysokości 4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 23 grudnia 2003 r. należnej opłaty produktowej (DzU nr 157, poz. 1865) w sprawie wzoru sprawozdania o wielkościach 4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 7 grudnia 2001 r. w wprowadzonych na rynek krajowy opakowań i produktów, sprawie wzoru rocznego sprawozdania o wielkościach osiągniętych wielkościach odzysku i recyklingu odpadów wprowadzonych na rynek krajowy opakowań i produktów, opakowaniowych i poużytkowych oraz wpływach z opłat osiągniętych wielkościach odzysku i recyklingu odpadów produktowych (DzU nr 232, poz. 2342) opakowaniowych i poużytkowych oraz wpływach z opłat 5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 8 lipca 2002 r. w produktowych (DzU nr 2, poz. 26) sprawie szczegółowych zasad i kryteriów gospodarowania środkami z opłat produktowych (DzU nr 122, poz. 1052) Zasady naliczania opłaty produktowej Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców nakłada obowiązek uzyskania odpowiedniego poziomu recyklingu baterii do końca 2007 r. Natomiast wysokość poziomów recyklingu w poszczególnych latach precyzuje rozporządzenie w sprawie rocznych poziomów odzysku odpadów opakowaniowych i poużytkowych (tab. 2). Tab. 2. Roczne poziomy recyklingu zużytych baterii Rodzaj produktu, z którego powstał odpad Poziom recyklingu [%] 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. Akumulatory niklowo-kadmowe małogabarytowe (wraz z pakietami) 25 35 45 50 Ogniwa i baterie galwaniczne, bez ich części: guzikowe, baterie pierwotne, pozostałe baterie wtórne 10 15 30 50 Poziom recyklingu oblicza się jako iloraz ilości baterii poddanych recyklingowi oraz ilości baterii wprowadzonych na rynek i wyraża się w procentach, według następującego wzoru: (gdzie: P r poziom recyklingu, I r ilość baterii poddana recyklingowi, I w ilość baterii wprowadzonych na rynek) W przypadku, gdy przedsiębiorca (organizacja) nie osiągnął wymaganego poziomu recyklingu, zobowiązany jest do wniesienia opłaty produktowej, naliczanej jako iloczyn stawki opłaty produktowej i różnicy pomiędzy wymaganym a osiągniętym poziomem recyklingu, według wzoru: Opłata produktowa = Stawka opłaty x (wymagany poziom recyklingu osiągnięty poziom recyklingu)
Stawki opłaty produktowej są zróżnicowane w zależności od rodzaju baterii i regulowane rozporządzeniem w sprawie opłat produktowych (obowiązujące dla baterii stawki opłat produktowych zestawiono w tab. 3). Należy podkreślić, że podstawą obliczenia poziomu recyklingu, a w konsekwencji naliczania należnej opłaty produktowej jest liczba baterii, a nie ich masa, co w przypadku baterii guzikowych jest wysoce kłopotliwe. Tab. 3. Stawki opłat produktowych dla baterii Jednostkowe stawki opłat Rodzaj baterii produktowych [zł/szt.] Akumulatory niklowo-kadmowe małogabarytowe: - o masie do 50 g 0,51 - o masie 51-150 g 1,53 - o masie 151-750 g 6,14 - o masie 751-2000 g 20,46 Baterie i ogniwa galwaniczne - guzikowe 0,10 - baterie pierwotne i pozostałe baterie wtórne - o masie do 50 g cynkowo-węglowe, alkaliczne, cynkowo-powietrzne, niklowowodorkowe 0,31 - o masie do 50 g litowe, litowo-jonowe 0,61 - o masie 51-150 g cynkowo-węglowe, alkaliczne, cynkowo-powietrzne, 1,33 - o masie 51-150 g litowe, litowo-jonowe 2,66 - o masie 51-150 niklowo-wodorkowe 1,02 - o masie 151-250 g cynkowo-węglowe, alkaliczne, cynkowo-powietrzne, 2,56 - o masie 151-250 g litowe, litowo-jonowe 5,11 - o masie 151-250 g niklowo-wodorkowe 2,05 - o masie powyżej 250 g 5,11 Przepływ informacji Obok naliczania i wnoszenia opłaty produktowej producenci, importerzy baterii lub organizacja odzysku są obowiązani do prowadzenia ewidencji i składania rocznych sprawozdań do marszałka województwa, w których należy podać ilość wprowadzonych na rynek baterii, ilość baterii poddanych recyklingowi, osiągnięty poziom recyklingu oraz wysokość należnej opłaty produktowej. Wzór sprawozdania, które powinni składać przedsiębiorcy lub organizacja, określa rozporządzenie w sprawie wzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej. Marszałkowie województw, na podstawie otrzymanych od przedsiębiorców sprawozdań, sporządzają sprawozdanie o ilości wprowadzonych na rynek baterii, osiągniętych poziomach recyklingu oraz wpływach z opłat produktowych, które przekazują do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz ministra środowiska. Wzór sprawozdania, które winni sporządzać marszałkowie województw, określony jest rozporządzeniem w sprawie wzoru sprawozdania o wielkościach wprowadzonych na rynek krajowy opakowań i produktów, osiągniętych wielkościach odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych oraz wpływach z opłat produktowych (schemat przepływu informacji na temat wyników recyklingu baterii pokazano na rys. 3).
Rys. 3. Schemat przepływu informacji o recyklingu baterii Gospodarowanie środkami pochodzącymi z opłat produktowych Producenci lub importerzy baterii bądź działająca w ich imieniu organizacja wpłacają opłatę produktową na odrębny rachunek urzędu marszałkowskiego. Część tych środków (w wysokości 0,5%) jest przeznaczana na obsługę administracyjną systemu opłat produktowych. Pozostałe wpływy są przekazywane na osobny rachunek bankowy NFOŚiGW, który przeznacza zgromadzone środki na finansowanie recyklingu baterii i edukacji ekologicznej dotyczącej selektywnej zbiorki baterii (schemat przepływu środków pieniężnych pochodzących z opłat produktowych przedstawiono na rys. 4). Szczegółowe zasady i kryteria gospodarowania środkami pochodzącymi z opłat produktowych definiuje rozporządzenie ministra środowiska w sprawie szczegółowych zasad i kryteriów gospodarowania środkami z opłat produktowych. NFOŚiGW udziela preferencyjnie oprocentowanych pożyczek lub dotacji. Pożyczki udzielane są na działania inwestycyjne w zakresie recyklingu baterii, przy czym stosowane są następujące kryteria: koszt jednostkowy recyklingu baterii, zasięg terytorialny przedsięwzięcia, wielkość efektu ekologicznego oraz zastosowane technologie.
Rys. 4. Schemat przepływu środków pieniężnych pochodzących z opłat produktowych Pożyczka może być udzielona na okres do 10 lat i nie może przekroczyć 80% kosztów inwestycyjnych przedsięwzięcia. Może być ona częściowo umorzona w przypadku, gdy przedsięwzięcie zostało terminowo zrealizowane, został osiągnięty efekt ekologiczny oraz spłacono co najmniej 70% pożyczki. NFOŚiGW może udzielić dotacji na przedsięwzięcia pilotażowe dotyczące wdrożenia nowych technologii recyklingu, monitoring systemu recyklingu, zbiórkę i recykling baterii dla przedsiębiorców lub organizacji przekraczających wymagane poziomy recyklingu, a także edukację ekologiczną dotyczącą selektywnej zbiórki i recyklingu baterii. Dotacja może być udzielona w wysokości do 100% przedsięwzięcia. Skomplikowane przepisy prawne W polskich przepisach istnieją ramy prawne narzucające obowiązek poddania recyklingowi produkowanych i importowanych baterii. Wymagane poziomy recyklingu baterii w kolejnych latach są coraz wyższe, co wymusza starania przedsiębiorców w kierunku zapewnienia coraz doskonalszych systemów zbiórki baterii, a także stosowania i rozwoju technologii recyklingu. Jednakże z przedstawionych powyżej rozważań wynika, że przepisy prawne dotyczące recyklingu baterii są nader skomplikowane i rozbudowane. Sprawne poruszanie się w gąszczu przepisów związanych z recyklingiem baterii wymaga znajomości trzech ustaw oraz szeregu aktów wykonawczych, które są nieustannie nowelizowane. dr inż. Katarzyna Grzesik Zakład Kształtowania i Ochrony Środowiska Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków