APLIKACJE PRAWNICZE Aneta Heliosz Aplikacja od ogó u do szczegó u AKTY NORMATYWNE W PIGU CE 4. wydanie C H BECK
APLIKACJE PRAWNICZE Aplikacja od ogó³u do szczegó³u Akty normatywne w pigu³ce
Aneta Heliosz Aplikacja od ogó³u do szczegó³u Akty normatywne w pigu³ce 4. wydanie
Redakcja: Joanna Ablewicz Projekt ok³adki: Kajetan Pasztu³a Wydawnictwo C.H. Beck 2013 Informacje Wydawcy Opracowanie stanowi jedynie pomoc dla kandydatów przy przygotowaniach do egzaminów konkursowych na aplikacje prawnicze. Redakcja nie ponosi odpowiedzialnoœci za zmiany wynikaj¹ce z nowelizacji powo³ywanych w ksi¹ ce przepisów. Bêdziemy wdziêczni za wszelkie uwagi i sugestie skierowane na adres: redakcja@beck.pl Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Sk³ad i ³amanie: IGAWA Druk i oprawa: Bia³ostockie Zak³ady Graficzne S.A. ISBN 978-83-255-4641-0 ISBN e-book 978-83-255-4642-7
SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE... WYKAZ NAJWAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW... IX XI I. PRAWO KONSTYTUCYJNE... 1 1. Konstytucja... 3 2. Krajowa Rada Sądownictwa... 22 3. Krajowy Rejestr Sądowy... 24 4. Najwyższa Izba Kontroli... 28 5. Narodowy Bank Polski... 32 6. Sądownictwo powszechne... 36 7. Prokuratura... 48 8. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa... 61 9. Adwokatura... 63 10. Kodeks Etyki Adwokackiej... 70 11. Radca prawny... 74 12. Kodeks Etyki Radcy Prawnego... 81 13. Rzecznik Praw Obywatelskich... 84 14. Sąd Najwyższy... 86 15. Trybunał Konstytucyjny... 92 16. Trybunał Stanu... 96 II. PRAWO CYWILNE... 99 1. Kodeks cywilny... 101 2. Kodeks rodzinny i opiekuńczy... 139 3. Księgi wieczyste i hipoteka... 151 4. Zastaw rejestrowy i rejestr zastawów... 156 5. Ochrona praw lokatorów, mieszkaniowy zasób gminy... 158 V
Spis treści 6. Własność lokali... 161 7. Ochrona konkurencji i konsumentów... 163 8. Ochrona praw konsumentów. Produkt niebezpieczny... 167 9. Sprzedaż konsumencka... 169 10. Zwalczanie nieuczciwej konkurencji... 170 11. Prawo spółdzielcze... 172 12. Spółdzielnie mieszkaniowe... 176 13. Prawo o aktach stanu cywilnego... 179 14. Prawo prywatne międzynarodowe... 181 15. Prawo przewozowe... 183 16. Prawo wekslowe... 188 17. Działalność ubezpieczeniowa... 190 18. Ubezpieczenia obowiązkowe... 198 III. POSTĘPOWANIE CYWILNE... 205 1. Kodeks postępowania cywilnego... 207 2. Koszty sądowe w sprawach cywilnych... 243 IV. PRAWO KARNE... 247 1. Kodeks karny... 249 2. Kodeks karny skarbowy... 267 3. Kodeks wykroczeń... 274 V. POSTĘPOWANIE KARNE... 279 1. Kodeks postępowania karnego... 281 2. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia... 314 VI. PRAWO ADMINISTRACYJNE... 321 1. Samorząd gminny... 323 2. Samorząd powiatowy... 328 3. Samorząd województwa... 334 4. Samorządowe Kolegia Odwoławcze... 338 5. Regionalne Izby Obrachunkowe... 342 6. Wojewoda i administracja rządowa w województwie... 344 7. Stowarzyszenia... 348 8. Gospodarka nieruchomościami... 350 9. Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców... 354 10. Pomoc społeczna... 357 11. Świadczenia rodzinne... 361 12. Prawo budowlane... 365 13. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne... 369 14. Ordynacja podatkowa... 373 VI
Spis treści VII. POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE... 383 1. Kodeks postępowania administracyjnego... 385 2. Postępowanie przed sądami administracyjnymi... 393 3. Ustrój sądów administracyjnych... 400 VIII. PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ... 403 1. Traktat o Unii Europejskiej... 405 2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej... 407 IX. PRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH... 413 1. Kodeks pracy... 415 2. Rozwiązywanie stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników... 431 3. System ubezpieczeń społecznych... 433 4. Świadczenia pieniężne w razie choroby i macierzyństwa... 438 5. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe... 441 X. PRAWO GOSPODARCZE I HANDLOWE... 445 1. Kodeks spółek handlowych... 447 2. Swoboda działalności gospodarczej... 465 3. Prawo upadłościowe i naprawcze... 469 4. Prawo zamówień publicznych... 482 INDEKS RZECZOWY... 495 VII
SŁOWO WSTĘPNE Drogi Czytelniku, niniejsza książka powstała w ramach moich przygotowań do egzaminu wstępnego na aplikację radcowską. Jest ona rodzajem streszczenia podstawowych, a zarazem najważniejszych wiadomości zaczerpniętych z 69 aktów normatywnych, w tym Konstytucji, kodeksów, ustaw i uchwał, czyli zawiera omówienie najistotniejszych dziedzin prawa w przystępnej i zrozumiałej formie. Adresowana jest przede wszystkim do absolwentów prawa, osób przygotowujących się do egzaminu wstępnego na aplikację zarówno adwokacką, jak i radcowską. Może być również pomocna dla prawników, którzy poszukując pracy, przystępują do konkursów, np. na asystenta sędziego. Treść książki oraz jej forma ułatwia naukę, a zarazem powtórkę materiału. Jeśli zatem jesteś zapracowany i ciągle brakuje Ci czasu, to ta pozycja jest właśnie dla Ciebie. W opracowaniu został uwzględniony stan prawny na wrzesień 2013 r. Pragnę w tym miejscu podziękować wszystkim osobom, bez których pomocy książka ta nie ukazałaby się, a w szczególności mojej rodzinie i przyjaciołom ze studiów. Aneta Heliosz IX
WYKAZ NAJWAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW 1. Akty prawa krajowego KC... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KK... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KKS... ustawa z 10.9.1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm.) Konstytucja... ustawa zasadnicza z 2.4.1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) KP... ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPA... ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) KPC... ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KPK... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KPW... ustawa z 24.8.2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 ze zm.) KSH... ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) KRO... ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 788) 2. Inne skróty ABW... AW... bhp... CBA... Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego Agencja Wywiadu bezpieczeństwo i higiena pracy Centralne Biuro Antykorupcyjne XI
Wykaz skrótów CEIDG... Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej dm 3... decymetr sześcienny EBI... Europejski Bank Inwestycyjny ENA... Europejski Nakaz Aresztowania FRD... Fundusz Rezerwy Demograficznej FUS... Fundusz Ubezpieczeń Społecznych ha... hektar IPN... Instytut Pamięci Narodowej km... kilometr KrRejSąd... Krajowy Rejestr Sądowy KRP... Krajowa Rada Prokuratury KRRiT... Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji KRRP... Krajowa Rada Radców Prawnych KRS... Krajowa Rada Sądownictwa m 2... metr kwadratowy mg... miligram m.in.... między innymi m.st.... miasto stołeczne NBP... Narodowy Bank Polski NIK... Najwyższa Izba Kontroli np.... na przykład Nr... numer NRA... Naczelna Rada Adwokacka NSA... Naczelny Sąd Administracyjny OC... odpowiedzialność cywilna OIRP... Okręgowa Izba Radców Prawnych ORA... Okręgowa Rada Adwokacka PBUK... Polskie Biuro Ubezpieczeń Komunikacyjnych PGSP... Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa PIU... Polska Izba Ubezpieczeń PKD... Polska Klasyfikacja Działalności poz.... pozycja r.... rok RPO... Rzecznik Praw Obywatelskich SKO... samorządowe kolegium odwoławcze SN... Sąd Najwyższy sprost.... sprostowanie sp. z o.o.... spółka z ograniczoną odpowiedzialnością t.j.... tekst jednolity tj.... to jest TK... Trybunał Konstytucyjny TS... Trybunał Stanu UFG... Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny XII
Wykaz skrótów UOKiK... USC... WSA... WSD... ze zm.... zł... ZUS... Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Urząd Stanu Cywilnego wojewódzki sąd administracyjny Wyższy Sąd Dyscyplinarny ze zmianami złoty Zakład Ubezpieczeń Społecznych XIII
I. PRAWO KONSTYTUCYJNE
1. Konstytucja Ustawa zasadnicza z 2.4.1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) Rzeczpospolita: demokratyczne państwo prawne; władza zwierzchnia Naród; Konstytucja najwyższe prawo Rzeczypospolitej Polskiej. Stosowana bezpośrednio, chyba że sama Konstytucja inaczej stanowi; władza ustawodawcza Sejm i Senat; władza wykonawcza Prezydent i Rada Ministrów; władza sądownicza sądy i trybunały; partie polityczne zrzeszają się na zasadzie dobrowolności i równości obywateli polskich; decentralizacja władzy publicznej; w drodze ustawy tworzy się samorządy zawodowe; ustrój gospodarczy społeczna gospodarka rynkowa; wywłaszczenie na cele publiczne, za słusznym odszkodowaniem; wolność działalności gospodarczej ograniczona tylko w ustawie i ze względu na ważny interes publiczny; podstawą ustroju rolnego jest gospodarstwo rodzinne. Wolności, prawa, obowiązki człowieka i obywatela: przyrodzona i niezbywalna godność podstawą praw i wolności; ograniczenie z korzystania z wolności i praw tylko w ustawie, ze względu na: bezpieczeństwo, porządek publiczny, ochronę środowiska, zdrowie, moralność publiczną, wolności i prawa innych osób; 3
I. Prawo konstytucyjne obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców Polaków. Nie można utracić obywatelstwa polskiego, chyba że obywatel sam się go zrzeknie. Wolności i prawa osobiste: nietykalność i wolność osobista każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku ma prawo odwołać się do sądu w celu zbadania legalności pozbawienia wolności. Każdy zatrzymany niezwłocznie powinien zostać poinformowany o przyczynach zatrzymania i w terminie 48 godzin od zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Powinien zostać zwolniony, jeżeli w terminie 24 godzin od przekazania go sądowi nie zostało doręczone mu postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z zarzutami; prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wyłączenie jawności rozprawy z powodu: moralności, bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, ochrony prywatności stron, innego ważnego interesu prywatnego; przepadek rzeczy tylko w sytuacjach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu; obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju; ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana. Wyjątki ekstradycji można dokonać na wniosek innego państwa, sądowego organu międzynarodowego, gdy wynika to z ratyfikowanej przez Polskę umowy międzynarodowej lub ustawy, która wykonuje akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Polska jest członkiem, pod warunkiem że czyn, którego ekstradycja dotyczy: 1) nie został popełniony w Polsce i 2) stanowił lub stanowiłby przestępstwo według prawa polskiego zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku; warunki nie muszą być spełnione w przypadku: zbrodni ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennej lub zbrodni agresji. Zakaz ekstradycji osoba podejrzana o popełnienie, bez użycia przemocy, przestępstwa z przyczyn politycznych lub gdy ekstradycja naruszy konstytucyjnie chronione wolności i prawa. O dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd; cudzoziemcy mogą uzyskać w Polsce prawo azylu lub status uchodźcy (ochrona przed prześladowaniem). Wolności i prawa polityczne: wolność zrzeszania się zakazane są jednak zrzeszenia, których cel bądź działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawami. Sąd orzeka o odmowie rejestracji albo zakazie działania; obywatele polscy posiadający pełnię praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach; prawo do informacji obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności zarówno organów władzy publicznej, jak i osób pełniących funkcje publiczne; prawo wyborcze obywatel polski ma prawo udziału w referendum i wyborach, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat i na podstawie prawomocnego orzeczenia sądowego nie został ubezwłasnowolniony, pozbawiony praw publicznych lub praw wyborczych; 4
1. Konstytucja prawo składania petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych i dziedziczenia ograniczenie własności tylko w ustawie i w sposób nienaruszający istoty tego prawa; wolność wyboru i wykonywania zawodu, wolność wyboru miejsca pracy obowiązek pracy może nałożyć tylko ustawa, zakaz stałego zatrudniania dzieci do lat 16; prawo do nauki nauka do 18. roku życia jest obowiązkowa, nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna, jednakże ustawa może określić odpłatność niektórych usług szkół wyższych, zapewnia się autonomię szkół wyższych; ochrona praw dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. Środki ochrony wolności i praw: prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, prawo każdej ze stron do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji; prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej przez każdego czyje konstytucyjnie chronione wolności lub prawa zostały naruszone (wnosi się ją do Trybunału Konstytucyjnego, który sprawdza zgodność z Konstytucją ustawy, innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki); prawo do wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. Obowiązki: wierność Rzeczpospolitej Polskiej i troska o dobro wspólne (dotyczy obywatela polskiego), przestrzeganie prawa; ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków; obrona Ojczyzny (dotyczy obywatela polskiego); dbałość o stan środowiska. Źródła prawa Powszechnie obowiązujące źródła prawa: Konstytucja; ustawy; ratyfikowane umowy międzynarodowe; rozporządzenia; akty prawa miejscowego ustanawiane przez organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej. 5