Uwarunkowania finansowania środkami UE projektów ważnych z punktu widzenia przygotowań do EURO 2012 Raport dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Warszawa, 2 sierpnia 2007 r.
Spis treści 1. Format organizacyjny Mistrzostw Europy w piłce nożnej 2012...4 1.1. Uwarunkowania instytucjonalne przygotowań do Mistrzostw Europy...4 1.2. Spółka organizacyjna UEFA...6 1.3. Koordynacja przygotowań w zakresie odpowiedzialności instytucji publicznych...8 1.4. Rekomendacje...11 2. Stadiony i inne obiekty sportowe związane z organizacją mistrzostw...13 2.1. Wymogi UEFA w zakresie infrastruktury stadionowej oraz zobowiązania Polski 13 2.2. Uwarunkowania związane z finansowaniem budowy stadionów...14 2.2.1. Finansowanie z środków własnych miast...14 2.2.2. Współfinansowanie inwestycji z środków strukturalnych...16 2.2.3. Finansowanie prywatne...19 2.2.4. Współfinansowanie projektów z środków budżetu centralnego...23 2.3. Rekomendacje...24 3. Infrastruktura transportowa...25 3.1. Wymogi UEFA w zakresie transportu oraz zobowiązania Polski...25 3.2. Funkcja transportowa w ramach imprez sportowych wielkiego formatu...26 3.3. Uwarunkowania związane z finansowaniem zadań w zakresie transportu.29 3.4. Rekomendacje...34 4. Bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe...35 4.1. Wymogi UEFA w zakresie bezpieczeństwa i zobowiązania Polski...35 4.2. Doświadczenia organizatorów imprez sportowych wielkiego formatu w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa...37 4.3. Uwarunkowania finansowania zadań z zakresu bezpieczeństwa...40 4.4. Rekomendacje...44 5. Zapewnienie zakwaterowania dla uczestników Mistrzostw Europy...46 5.1. Wymogi UEFA w zakresie bazy hotelowej i zobowiązania Polski...46 5.2. Uwarunkowania związane z finansowaniem inwestycji w branży hotelarskiej...48 5.3. Rekomendacje...50 6. Promocja kraju i informacja turystyczna...52 6.1. Rola promocji kraju i informacji turystycznej w ramach imprez sportowych wielkiego formatu...52 6.2. Uwarunkowania związane z finansowaniem działań na rzecz promocji kraju i informacji turystycznej...56 6.3. Rekomendacje...58 7. Projekty specjalne Euro 2012...59 7.1. Wymogi UEFA...59 7.2. Doświadczenia organizatorów wielkich imprez sportowych w zakresie projektów towarzyszących...59 7.3. Rekomendacje...60 8. Podsumowanie...62 1
Niniejszy raport powstał na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Celem raportu jest prezentacja wymogów i standardów związanych z organizacją imprez sportowych wielkiego formatu, do których zaliczane są także rozgrywki w ramach Mistrzostw Europy w piłce nożnej. Raport powstał w oparciu o wymogi UEFA opisane na etapie przetargowym w dokumentach: UEFA European Football Championship Final Tournament 2012. Phase I Bid Requirements oraz UEFA European Football Championship Final Tournament 2012. Phase II Bid Requirements, polsko-ukraińską ofertę organizacji Mistrzostw Europy oraz dokumenty i materiały opisujące doświadczenia państw związane z organizacją imprez sportowych wielkiego formatu. Raport opisuje najważniejsze zdaniem Deloitte obszary przygotowań do finałowego turnieju Mistrzostw Europy w 2012 roku, za które odpowiedzialność ponoszą instytucje publiczne, przy czym pominięto zobowiązania dotyczące sfery legislacyjnej i podatkowej mające zabezpieczyć interesy spółki UEFA oraz uczestników turnieju. Jest to bardzo ważny element, który należy uwzględnić w ramach przygotowań do Mistrzostw Europy, ale ze względu na brak związku powyższych zagadnień z funduszami UE znajduje się on poza zakresem niniejszego raportu. Zakres raportu został natomiast poszerzony o opis formatu organizacyjnego Mistrzostw oraz doświadczenia dotyczące struktury i organizacji przygotowań instytucji publicznych (rozdział 1.). Zdaniem Deloitte jest to jedno z najważniejszych zagadnień warunkujących zarówno zakres jak i kryteria wsparcia przedsięwzięć służących sprawnej organizacji Euro 2012 z funduszy UE. Poszczególne rozdziały rozpoczyna opis wymogów UEFA sformułowanych na etapie przetargowym, omówienie zobowiązań zawartych w polsko-ukraińskiej ofercie organizacji Mistrzostw oraz opis doświadczeń organizatorów imprez o podobnym charakterze. Opisywane w raporcie doświadczenia organizatorów imprez wielkiego formatu stanowią zdaniem Deloitte cenne wskazówki pomocne w ramach przygotowań do Euro 2012. Jednakże ze względu na fakt, że opisywane przypadki dotyczą państw o odmiennej strukturze organizacyjnej i prawnej, a także różnej od Polski sytuacji w zakresie infrastruktury transportu i obiektów sportowych rozwiązania zastosowane przez innych organizatorów wymagają odpowiedniej adaptacji, która pozwoli dostosować je do polskich warunków. Poszczególne rozdziały zawierają ponadto opis uwarunkowań finansowania przygotowań w ramach każdego z obszarów odpowiedzialności publicznej oraz listę rekomendacji/kryteriów związanych z organizacją przygotowań, w tym finansowaniem zadań z funduszy UE. Raport stanowi wypełnienie zobowiązań Deloitte w ramach części 2. zadania opisanego w załączeniu nr 3 do umowy pomiędzy Ministerstwem Rozwoju Regionalnego a Deloitte z dnia 17 lipca 2007 r. W ramach 1. części konsultanci Deloitte uczestniczyli z głosem eksperckim w posiedzeniach następujących grup roboczych, kierowanych przez przedstawicieli MRR: 2
- grupa ds. infrastruktury stadionowej i infrastruktury towarzyszącej w dniu 25 czerwca 2007 r.; - grupa ds. horyzontalnych w dniu 25 czerwca 2007 r.; - grupa ds. projektów miękkich w dniu 25 czerwca 2007 r. ; - połączone grupy ds. projektów infrastruktury transportowej w dniu 12 lipca 2007 r. W ramach części 1. zadania konsultanci Deloitte odbyli ponadto spotkania: - z Panią Anną Siejdą, dyrektor Departamentu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego w dniu 22 czerwca 2007 r.; - oraz Panem Jarosławem Orlińskiem, zastępcą dyrektora Departamentu Koordynacji Programów Infrastrukturalnych w dniu 26 czerwca 2007 r. W ramach części 3. zadania konsultanci przekazali w dniu 20 lipca 2007 r. Ministerstwu Rozwoju Regionalnego dokument dotyczący zagadnień wymagających uzupełnienia w ramach Planu wykorzystania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w celu sprawnej realizacji Euro 2012, przekazanego do Deloitte pocztą elektroniczną w dniu 12 lipca 2007 r. 3
1. Format organizacyjny Mistrzostw Europy w piłce nożnej 2012 1.1. Uwarunkowania instytucjonalne przygotowań do Mistrzostw Europy Jednym z najważniejszych uwarunkowań wpływających na zakres zadań koniecznych do sfinansowania z środków UE jest podział zadań pomiędzy podmioty współorganizujące Mistrzostwa Europy. Organizacja EURO 2012 będzie oparta na zasadzie, zgodnie z którą państwa gospodarze Mistrzostw odpowiedzialne są za przygotowanie obiektów i infrastruktury turnieju, natomiast UEFA odpowiada za kwestie organizacyjne związane z kwalifikacjami do mistrzostw oraz rozgrywkami finałowymi. Zgodnie z tymi zasadami do najważniejszych zadań PZPN i ukraińskiej federacji piłkarskiej oraz instytucji państwowych w Polsce i na Ukrainie będzie należeć m.in.: - zapewnienie, aby wszystkie stadiony do czerwca 2010 r spełniły wszystkie wymogi techniczne związane z rozgrywkami turnieju.; - przygotowanie i wdrożenie ogólnego planu bezpieczeństwa Mistrzostw oraz planu bezpieczeństwa dla każdego ze stadionów oraz innych obiektów; - zapewnienie pełnego poparcia i współpracy wszystkich instytucji rządowych państw goszczących rozgrywki; - zapewnienie wsparcia dla UEFA we wszystkich kwestiach operacyjnych związanych z organizacją EURO 2012, w tym w zakresie sprzedaży biletów, akredytacji, promocji, transportu i zakwaterowania. Do najważniejszych zadań UEFA będzie należało: - podejmowanie strategicznych decyzji dotyczących wszystkich aspektów organizacyjnych EURO 2012 (z wyjątkiem infrastruktury Mistrzostw oraz zapewnienia bezpieczeństwa); - organizacja rozgrywek kwalifikacyjnych do Mistrzostw; - współpraca z federacjami piłkarskimi państw członkowskich UEFA; - zarządzanie prawami komercyjnymi związanymi z EURO 2012, w tym prawami marketingowymi oraz medialnymi; - koordynacja współpracy z partnerami komercyjnymi Mistrzostw; - udział w tworzeniu i wdrażaniu wszystkich planów operacyjnych. Poza zadaniami związanymi bezpośrednio z przygotowaniami do turnieju finałowego Mistrzostw Europy strona publiczna powinna zaplanować także realizację przedsięwzięć, które choć nie służą bezpośrednio spełnieniu wymogów UEFA 4
dotyczących przygotowań do EURO będą służyć maksymalizacji długoterminowych korzyści z organizacji turnieju w Polsce. Do pierwszej grupy zadań, bezpośrednio związanych z Mistrzostwami Europy w roku 2012 należą: - budowa stadionów piłkarskich, infrastruktury towarzyszącej; - opracowanie planu zapewnienia transportu, w tym budowa infrastruktury transportowej; - przedsięwzięcia służące zapewnieniu bezpieczeństwa Mistrzostw. Do drugiej grupy zadań należeć będą m.in.: - przedsięwzięcia marketingowe promujące Polskę jako kraj atrakcyjny pod względem turystycznym; - dodatkowe przedsięwzięcia popularyzujące sport masowy i budujące zainteresowanie opinii publicznej Mistrzostwami Europy. Zadania bezpośrednio związane z przygotowaniem EURO 2012 Zadania spółki UEFA EURO 2012 Zadania rządu/pzpn Wymogi przetargowe UEFA i polsko ukraińska oferta organizacji Euro 2012 Zadania wspomagające przygotowania EURO 2012 i zwiększające długoterminowe korzyści z organizacji turnieju Schemat 1: Zakres zadań związanych z przygotowaniami do Euro 2012 za które odpowiedzialność ponoszą instytucje publiczne Źródło: opracowanie własne Zobowiązania UEFA i związków piłkarskich państw, które będą gościć finały Mistrzostw Europy 2012 opisuje umowa (Staging Agreement) stanowiąca część 5
dokumentacji przetargowej i kontrasygnowana przez UEFA po ogłoszeniu decyzji o wyborze organizatorów Mistrzostw Europy. Podobne umowy zawierają zobowiązania miast, zarządców stadionów oraz zarządców lotnisk obsługujących miasta gospodarzy Mistrzostw. 1.2. Spółka organizacyjna UEFA Model organizacyjny Mistrzostw Europy w piłce nożnej zakłada, że swoje zobowiązania określone w umowie, UEFA będzie realizować poprzez podmiot zależny UEFA- spółkę organizacyjną Mistrzostw. Zgodnie z dotychczasową praktyką siedziba spółki organizacyjnej jest zlokalizowana w Nyon w Szwajcarii, w mieście gdzie znajduje się także siedziba główna UEFA, jednak znacząca część zadań związanych z przygotowaniem Mistrzostw Europy będzie realizowana w Polsce i na Ukrainie. W radzie nadzorczej spółki organizacyjnej są reprezentowani przedstawiciele związków piłkarskich z państw organizatorów turnieju. Również niektóre funkcje kierownicze w spółce są wypełniane przez przedstawicieli związków piłkarskich. W związku z organizacją finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Portugalii w 2004 roku powołano dwie spółki specjalnego przeznaczenia: Euro 2004 S.A. której udziałowcami były UEFA (54,8%), Portugalski Związek Piłki Nożnej (40,2%) oraz rząd portugalski (5%). Drugą spółką celową powołaną w związku z organizacją Mistrzostw była Portugal 2004 S.A. odpowiedzialna za budowę lub przebudowę stadionów i dróg dojazdowych, której udziałowcami były rząd centralny (95%) oraz Portugalski Związek Piłki Nożnej (5%). Obie spółki zostały rozwiązane 31 grudnia 2004 r. 1 Podstawowym źródłem finansowania działalności spółki będą przychody ze sprzedaży praw do transmisji telewizyjnych oraz praw marketingowych związanych z Euro 2012. Oprócz bieżącej działalności spółka będzie finansować część zadań operacyjnych związanych z przygotowaniami do Mistrzostw Europy takich jak np. rekrutacja i szkolenie wolontariuszy, czy współudział w finansowaniu stref dla kibiców (ang. fan-zones). Spółka UEFA EURO 2008 S.A. jest odpowiedzialna za rekrutację i szkolenie wolontariuszy w ramach Mistrzostw Europy 2008. W związku z Mistrzostwami zaangażowanych zostanie 5 000 wolontariuszy, których zakres odpowiedzialności został uzgodniony z organizatorami austriackimi i szwajcarskimi. Wolontariusze będą wykonywać zadania w ramach 14 obszarów do których należą: 1 Salomé Marivoet UEFA EURO 2004 TM Portugal: The social construction of a sports mega-event and spectacle w Sports Mega-Events. Power, Spectacle and the City. The Sociological Review, Volume 54, issue s2, pp. 125-143, December 2006 6
- zakwaterowanie- koordynacja zakwaterowania i zapewnienie pomieszczeń biurowych dla wszystkich osób kluczowych wyznaczonych przez UEFA (pracowników spółki i działaczy UEFA, przedstawicieli mediów, sponsorów, gości, zawodników, sędziów); - akredytacja wolontariusze będą odpowiedzialni za planowanie i nadzór nad funkcjonowaniem systemu akredytacji w zakresie dostępu do stadionów mistrzostw i centrum prasowego; - obsługa kibiców- wolontariusze będą odpowiedzialni za udzielania informacji i pomoc dla kibiców zarówno na stadionach jak i w ich okolicach; - obsługa gości specjalnych- specjalny zespół wolontariuszy będzie odpowiedzialny za obsługę około 120 000 gości specjalnych (VIP i sponsorzy). Zespół ten będzie zajmował się także cateringiem dla pracowników UEFA, przedstawicieli mediów oraz wolontariuszy. - IT i media- obsługa i konserwacja systemu IT, nadzór techniczny nad łączami telewizyjnymi itp. - logistyka- wolontariusze będą odpowiedzialni za transport, dostawę, magazynowanie i dystrybucję materiałów i produktów związanych z organizacją Euro; - marketing- specjalny zespół wolontariuszy będzie odpowiedzialny za monitorowanie przestrzegania praw sponsorów (m.in. monitorowanie stref wolnych od reklam wokół stadionów); - media- obsługa przedstawicieli mediów na stadionach i w centrum prasowym, m.in. dystrybucja informacji, pomoc dla dziennikarzy w sprawach organizacyjnych, koordynacja konferencji prasowych oraz przygotowania pomieszczeń telewizyjnych; - sprawy operacyjne- bezpośrednio związane z przygotowaniem i prawidłowym przebiegiem spotkań turniejowych włączając m.in. nadzór nad przygotowaniem murawy, koordynacja pomocy medycznej dla zespołów i działaczy, ale także zarządzanie miejscami parkingowymi wokół stadionów; - protokół- wsparcie UEFA w zakresie obsługi VIP; - bilety- wolontariusze będą osobami kontaktowymi dla posiadaczy biletów, będą udzielali informacji oraz świadczyli niezbędną pomoc; - transport- specjalny zespół będzie odpowiedzialny za zapewnienie sprawnego transportu dla zespołów, działaczy, sędziów, dziennikarzy, gości i partnerów UEFA. Wolontariusze będą zatrudnieni jako kierowcy, ale także będą pracować jako koordynatorzy ds. transportu na lotniskach, w hotelach oraz na stadionach; - powitanie gości- wolontariusze będą osobami kontaktowymi dla gości UEFA (VIP, sponsorzy, media) odpowiedzialnymi za ich powitanie na lotniskach i w hotelach, oraz udzielanie wszelkich niezbędnych informacji; - funkcjonowanie wolontariatu- część wolontariuszy będzie odpowiedzialna za generalną koordynację funkcjonowania systemu wolontariatu w trakcie Mistrzostw 2 informacje UEFA 7
Europy tj. szkolenia, przydział pracy, obsługę centrum wolontariatu, catering oraz program Volunteer Culture 2 W związku z powyższym, jednym z najpilniejszych zadań związanych z wyborem projektów do współfinansowania z funduszy UE, szczególnie tzw. projektów miękkich powinno być ustalenie szczegółowego zakresu zadań, które będą stanowiły odpowiedzialność UEFA i spółki UEFA. Pozwoli to uniknąć dublowania przygotowań w niektórych obszarach, a w konsekwencji wydatkowania środków UE na projekty, które mogą być realizowane i finansowane przez spółkę UEFA. Każde z miast austriackich, w których toczyć się będą rozgrywki Euro 2008 otrzyma od Euro 2008 S.A. po 800 000 Euro na organizację specjalnych stref dla kibiców, gdzie będą mogli śledzić przebieg meczów na telebimach. Ponadto miasta dostaną także ryczałtowe wsparcie finansowe w wysokości 350 000 Euro, na pokrycie dodatkowych kosztów związanych z przygotowaniami do Euro (w przypadku Wiednia suma ta wyniesie 600 000 Euro) 3. Według władz spółki EURO S.A. w sumie udzieli ona austriackim i szwajcarskim miastom finansowego wsparcia w łącznej wysokości około 18 600 tys. Euro, włączając w to także wsparcie rzeczowe 4. 1.3. Koordynacja przygotowań w zakresie odpowiedzialności instytucji publicznych Doświadczenia organizacji imprez sportowych wielkiego formatu wskazują, że dla efektywnego zarządzania projektem przygotowań konieczne jest powołanie silnego centralnego ciała koordynującego, które będzie odpowiedzialne za wypracowanie jednolitych i spójnych koncepcji w zakresie głównych obszarów odpowiedzialności instytucji publicznych tj. zapewnienia bezpieczeństwa, transportu, promocji kraju. Inicjatywy regionalne i lokalne muszą wpisywać się w ramy wypracowane na szczeblu ogólnokrajowym. Zwiększa to szanse na uzyskanie efektu synergii wielu podprojektów realizowanych na różnych szczeblach organizacyjnych a tym samym umacnia efektywność wydatkowania środków publicznych. Na podstawie koncepcji opracowanych na szczeblu ogólnokrajowym, regiony na terenie których odbywać się będą rozgrywki Mistrzostw Europy powinny opracować regionalne plany przygotowań, które będą dostosowywały rozwiązania wypracowane na szczeblu ogólnokrajowym do uwarunkowań lokalnych. Takie podejście wymaga aktywnego włączenia przedstawicieli wszystkich partnerów (w tym przede wszystkim miast, które będą gościć rozgrywki Mistrzostw Europy) na 3 strony internetowe UEFA 4 wywiad z Martinem Kallenem, prezesem ds. operacyjnych EURO 2008 S.A, strony internetowe Niemieckiego Związku Piłki Nożnej 8
etapie planowania działań, tak aby identyfikowali się oni z wypracowanymi rozwiązaniami. Bardzo ważną kwestią jest także ustanowienie regularnych kanałów komunikacji ze stroną ukraińską, które pozwolą na koordynację działań w tak newralgicznych dziedzinach jak inwestycje w zakresie infrastruktury transportowej, budowa nowych przejść granicznych, czy zapewnienie bezpieczeństwa. Brak jednolitych koncepcji w najbardziej wrażliwych obszarach przygotowań znacznie zwiększa ryzyko opóźnień, braku spójności rozwiązań opracowanych na poziomie regionalnym, a także prowadzi do zmniejszenia efektywności wydatkowania środków publicznych. Dlatego jednym z najpilniejszych zadań do realizacji przez instytucje publiczne jest przygotowanie strategii identyfikujących wszystkie niezbędne działania konieczne do realizacji w ramach przygotowań do Euro oraz zawierających ogólne wytyczne dotyczące przygotowań w każdej ze sfer odpowiedzialności instytucji publicznych, w tym także źródeł finansowania realizacji tych zadań. Niektóre przedsięwzięcia o charakterze inwestycyjnym, ze względu na długoterminowy charakter realizacji wymagają pilnego rozpoczęcia prac wdrożeniowych (dotyczy to szczególnie infrastruktury transportu i stadionów). Jednakże pominięcie fazy koncepcyjnej może skutkować przyjęciem rozwiązań, które znacznie zwiększą ryzyko opóźnień i nieefektywnego wydatkowania środków publicznych. Strategia wykorzystania funduszy UE do sprawnego przygotowania turnieju finałowego Mistrzostw Europy w 2012 roku powinna być elementem szerokiej strategii przygotowań. Poprzez nałożenie planowanych zadań na regulacje dotyczące nowego okresu programowania powinna wskazać te zadania w każdym z obszarów przygotowań, w przypadku których możliwe i zalecane jest wykorzystanie funduszy UE. Rola administracji centralnej w koordynacji przygotowań do imprez sportowych wielkiego formatu jest bardzo duża, co obrazuje poniższy schemat ilustrujący koordynację prac instytucji publicznych w Austrii. 9
Komitet Sterujący Euro 2008 Koordynator rządowy Koordynacja współpracy ze Szwajcarią Rządowa grupa sterująca Grupa koordynacyjna Euro 2008 Grupa projektowa ds. bezpieczeństwa Grupa projektowa ds. transportu Grupa projektowa ds. promocji kraju Grupa projektowa ds. projektów specjalnych Wiedeń Insnsbruck Salzburg Klagenfurt Schemat 2: instytucjonalna organizacja przygotowań do UEFA EURO 2008 w Austrii TM źródło: Statusbericht zu den Vorbereitungen für die UEFA EURO 2008 TM W skład Komitetu Sterującego wchodzą Kanclerz, Sekretarz Stanu ds. Sportu w Urzędzie Kanclerskim, Minister Finansów, Minister Spraw Wewnętrznych, Minister Obrony Narodowej, Minister Środowiska, Minister Transportu, Przewodniczący Austriackiego Związku Piłki Nożnej pełniący jednocześnie funkcję Przewodniczącego Rady Nadzorczej Euro 2008 S.A., oraz koordynator przygotowań ze strony rządowej. Rządowy koordynator przygotowań jest ogniwem pośrednim pomiędzy poziomem politycznym a poziomem operacyjnym. Jest odpowiedzialny za ogólną koordynację i wymianę informacji pomiędzy wszystkimi grupami oraz kontakty z wszystkimi instytucjami publicznymi zaangażowanymi w przygotowania do Euro 2008. Rządowa grupa sterująca jest głównym organem koordynacji przygotowań po stronie rządowej. Jej członkami są przedstawiciele wszystkich ministerstw zaangażowanych 10
w przygotowanie do Euro 2008, a także przedstawiciele spółki UEFA oraz Austriackiego Związku Piłki Nożnej. Grupa koordynacyjna Euro 08 jest forum skupiającym obok członków grupy sterującej także przedstawicieli innych instytucji publicznych, takich jak miasta goszczące rozgrywki, wszystkie kraje związkowe, Austriacka Izba Gospodarcza, ASFINAG- austriacka spółka odpowiedzialna za budowę autostrad i dróg szybkiego ruchu, kolej austriackia i inne instytucje publicznye. Grupa jest forum wymiany informacji i koordynacji zadań. Wszystkie zadania operacyjne związane z przygotowaniami do Euro realizowane są w ramach 4 grup projektowych: - grupa projektowa ds. bezpieczeństwa- kierowana przez przedstawiciela Ministerstwa Spraw Wewnętrznych; - grupa projektowa ds. transportu - kierowana przez przedstawiciela Federalnego Ministerstwa Transportu, Innowacji i Technologii- grupa odpowiedzialna jest za opracowanie jednolitej koncepcji transportu w trakcie Euro 2008. Na podstawie koncepcji poszczególne regiony i miasta Austrii opracowują swoje plany transportowe; - grupa projektowa ds. promocji Austrii- kierowana przez przedstawiciela Ministerstwa Gospodarki i Pracy; - grupa projektowa ds. projektów specjalnych kierowana przez rządowego koordynatora przygotowań 5 ; Podobny model przygotowań obejmujący cztery grupy projektowe o zbliżonych zadaniach realizowany jest w Szwajcarii. 6 1.4. Rekomendacje Dla sprawnej organizacji turnieju finałowego Mistrzostw Europy 2012 potrzebne jest pilne dokonanie następujących działań: - powołanie struktury instytucjonalnej przygotowań na szczeblu ogólnokrajowym obejmującej zarówno szczebel polityczny jak i operacyjny; 5 Statusbericht zu den Vorbereitungen für die UEFA EURO 2008 TM, April 2007 6 Erster Standbericht. Projektorganisation Öffentliche Hand UEFA EURO 2008 TM 11
- Wyłonienie koordynatora rządowego. Ze względu na rangę imprezy jak i też możliwości działania koordynatora powinna to być osoba o randze co najmniej sekretarza stanu. - Powołanie grup roboczych odpowiedzialnych za koordynację przygotowań w poszczególnych obszarach odpowiedzialności publicznej. Międzyresortowy Zespół Komitet Organizacyjny Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2012, powołany decyzją Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 kwietnia 2007 r. ze względu na swój skład i rangę powinien odgrywać rolę komitetu sterującego, nadzorującego proces przygotowań. Jednak dla efektywnego wypełniania zadań publicznych związanych z przygotowaniami konieczne jest powołanie rządowych ciał zdolnych (zarówno pod względem prawnym jak i merytorycznym) do koordynacji najważniejszych obszarów przygotowań w zakresie operacyjnym; - Włączenie do przygotowań na szczeblu krajowym wszystkich partnerów, ważnych z punktu widzenia przygotowań do Euro 2012 włączając w to m.in.: przedstawicieli rządu, UEFA, województw, w których będą odbywać się rozgrywki oraz województw tranzytowych, miast goszczących rozgrywki, lokalnych i ogólnokrajowych operatorów transportu publicznego, zarządców stadionów, instytucji odpowiedzialnych za zapewnienie bezpieczeństwa, POT; - Przygotowanie ogólnej strategii oraz strategii operacyjnych w poszczególnych obszarach przygotowań: stadiony, transport, bezpieczeństwo, promocja kraju określających zarówno ogólną koncepcję strategiczną przygotowań jak i rozpisujących zadania konieczne do realizacji wraz z harmonogramem czasowym ich realizacji; - Identyfikacja, na podstawie strategii tych zadań szczegółowych, które mogą ubiegać się o współfinansowanie w ramach funduszy UE; - Podjęcie prac w zakresie koordynacji prac na szczeblu operacyjnym pomiędzy Polską a Ukrainą. Najważniejsze zadania wymagające koordynacji to: infrastruktura transportowa, infrastruktura przejść granicznych, zapewnienie bezpieczeństwa. 12
2. Stadiony i inne obiekty sportowe związane z organizacją mistrzostw 2.1. Wymogi UEFA w zakresie infrastruktury stadionowej oraz zobowiązania Polski Jednym z obszarów, w których wymagania UEFA dotyczyły bardzo szczegółowych aspektów technicznych jest infrastruktura stadionowa. Wymogi dotyczące minimalnej pojemności stadionów są następujące: - mecze grupowe (inne niż mecz otwarcia)- 30 000 widzów netto; - mecze ćwierćfinałowe, półfinałowe 40 00 widzów netto; - mecz otwarcia, finał 50 000 widzów netto. Przynajmniej trzy stadiony mistrzostw muszą mieć minimalną pojemność netto 40 000 widzów, a przynajmniej jeden z nich pojemność 50 000 widzów. W rozumieniu UEFA pojemność netto równa jest 90% zwykłej pojemności stadionów. Każdy widz musi mieć przydzielone miejsce siedzące. Poza ogólnymi wymogami dotyczącymi pojemności, UEFA stawia przed organizatorami szereg szczegółowych wymogów technicznych dotyczących minimalnych wymiarów płyty boiska, powierzchni pomieszczeń technicznych, ilości miejsc dla VIP i mediów, zapewnienia pomieszczeń do wykorzystania przez partnerów komercyjnych UEFA oraz powierzchni parkingowych. Wszystkie stadiony, na których przeprowadzane będą rozgrywki Mistrzostw Europy powinny być dostępne i funkcjonalne w czerwcu 2010 r. Przed Mistrzostwami Europy na każdym stadionie powinny zostać rozegrane przynajmniej dwa spotkania międzypaństwowe lub cały sezon rozgrywek najwyższej ligi krajowej tak, aby zapewnić możliwość przetestowania infrastruktury oraz rozwiązań organizacyjnych. Dodatkowo UEFA stawia przed organizatorami ścisłe wymagania dotyczące boisk treningowych. Dla każdego z zespołów uczestniczących w rozgrywkach należy zapewnić wyłączny dostęp do boiska treningowego spełniającego m.in. następujące kryteria: - przynajmniej jedna płyta boiska powinna mieć wymiary (105x68m) oraz wysokiej jakości murawę; - boisko powinno być położone w odległości nie większej niż 20 minut jazdy samochodem od miejsca zakwaterowania ekipy; - powinna istnieć możliwość organizacji treningów zarówno zamkniętych jak i otwartych dla publiczności oraz konferencji prasowych; W I fazie przetargu Polska zgłosiła 6 miast jako gospodarzy Mistrzostw Europy w piłce nożnej w roku 2012: - Stadion Śląski w Chorzowie; 13
- Baltic Arena w Gdańsku; - Stadion Wisły w Krakowie; - Stadion Miejski w Poznaniu; - Stadion Narodowy w Warszawie; - Stadion Olimpijski we Wrocławiu; Przy czym w Warszawie i Gdańsku, oprócz meczy grupowych, miały zostać rozegrane także ćwierćfinały, a w Chorzowie jeden z półfinałów. W drugiej fazie przetargu stadionom w Krakowie i Chorzowie został nadany status stadionów rezerwowych (fall back). Mecze ćwierćfinałowe mają zostać rozegrane w Warszawie i Gdańsku, natomiast jeden z półfinałów w Warszawie. W ofercie organizacji turnieju finałowego UEFA EURO 2012 opisano najważniejsze charakterystyki każdego ze stadionów, odnosząc je do technicznych wymogów UEFA. Ponadto dokumentacja zawierała prognozę przepływów pieniężnych dla stadionów, a także szczegółowy harmonogram prac inwestycyjnych. Dla każdego stadionu opisano także sposób, w jaki będzie wykorzystywany obiekt po Mistrzostwach Europy. Zobowiązania wobec UEFA miały formę gwarancji podpisywanych w imieniu instytucji odpowiadających za budowę stadionów (Prezesa Rady Ministrów w odniesieniu do stadionu narodowego w Warszawie, prezydentów miast w odniesieniu do stadionów miejskich). W gwarancjach znajdowały się zobowiązania do budowy stadionów zgodnie z planami przedstawionymi UEFA. Informacje dotyczące stadionów treningowych zostały zamieszczone w części dotyczącej zakwaterowania ekip i osób wyznaczonych przez UEFA. Oprócz 4 stadionów treningowych zlokalizowanych w każdym z miast gospodarzy Mistrzostw (Warszawa i Poznań zgłosiły po 5 obiektów noclegowych i obiektów treningowych), organizatorzy zaproponowali także obiekty treningowe znajdujące się w okolicach miast. W sumie zgłoszono 43 obiekty treningowe w Polsce. Częścią dokumentacji przetargowej były zobowiązania dotyczące ich udostępnienia dla ekip uczestniczących w turnieju finałowym Mistrzostw Europy. 2.2. Uwarunkowania związane z finansowaniem budowy stadionów 2.2.1. Finansowanie z środków własnych miast Według stanu na rok 2007 żaden stadion w Polsce nie spełnia wymogów UEFA stąd konieczna będzie gruntowna przebudowa istniejących stadionów i budowa nowych. Jako, że rozgrywki Euro 2012 nie mogą odbyć się bez stadionów spełniających 14
wymogi UEFA, bez wątpienia najważniejszym zadaniem jakie stoi obecnie przed organizatorami Mistrzostw Europy jest rozstrzygnięcie formy organizacyjnej i finansowej realizacji tych inwestycji. W Portugalii w związku z Euro 2004 wybudowano od podstaw 7 stadionów, a 3 zmodernizowano. Budowa stadionów kosztowała ostatecznie 650 milionów Euro 7. Tribunal de Contas- portugalski odpowiednik NIK stwierdził jednak, że w przypadku sześciu stadionów będących własnością władz lokalnych ostateczne koszty budowy dwukrotnie przekroczyły pierwotne szacunki. Na przykład koszty budowy Stadionu Miejskiego w Braga, szacowane na około 30 milionów Euro wyniosły ostatecznie ponad 83 miliony Euro. W opinii Tribunal de Contas tak znaczna rozbieżność pomiędzy faktycznymi kosztami budowy a założeniami wynikała z jednej strony z ogólnego wzrostu kosztów w budownictwie, ale w dużej mierze także z nieumiejętnym zarządzaniem procesem budowy oraz nieefektywnymi procedurami kontroli kosztów 8. Aby uniknąć takiej sytuacji w ramach przygotowań do Euro 2012 konieczne jest bardzo dokładne przeprowadzenie analiz przedinwestycyjnych i uwzględnienie pewnych rezerw związanych np. z wzrostem cen materiałów budowlanych i kosztów pracy. Tabela 1 Struktura finansowania stadionów i infrastruktury towarzyszącej w ramach przygotowań do Euro 2004 w Portugalii. 9 Rodzaj finansowania Wartość (Euro) Procentowo Kredyty Bankowe 291 143 766 74,87% Wsparcie z funduszy rządu 79 335 934 20,40% centralnego* Finansowanie własne 18 389 503 4,73% Ogółem 388 869 203 100% *do funduszy rządu centralnego wliczane są także środki z EFRR Tabela 2 Wsparcie z funduszy rządu centralnego na rzecz stadionów i infrastruktury towarzyszącej w ramach przygotowań do Euro 2004 w Portugalii (20,4% ogółu finansowania)* 10 Przedmiot finansowania Wartość (Euro) Udział wsparcia z funduszy rządu centralnego w całokształcie kosztów Stadiony 37 532 541 13% Parkingi 5 838 011 18,7% Drogi dojazdowe 31 721 900 56,3% Inne obiekty infrastrukturalne 4 241 482 Suma 79 335 934 20,40% *do funduszy rządu centralnego wliczane są także środki z EFRR 7 Portugal spares no cost to host Euro 2004 AFP, 27 maja 2004 8 Relatorio Global. Auditoria Euro 2004; Relatorio no. 19/04-2ª Seccao; Tribunal de Contas 9 Ibidem 10 Ibidem 15
Początkowo rząd portugalski zakładał, że wsparcie środków budżetu centralnego osiągnie poziom 25%, jednakże ze względu na znaczny wzrost kosztów budowy stadionów w stosunku do pierwotnych założeń, udział ten wyniósł jedynie 13%. Określając zasady współfinansowania projektów stadionowych rząd portugalski jednoznacznie ograniczył swoją odpowiedzialność za ryzyka projektowe, budowy, finansowania i użytkowania stadionów. Mniejszy niż zakładano udział rządu w finansowaniu budowy stadionów skutkował znacznym zwiększeniem zadłużenia podmiotów publicznych odpowiedzialnych za budowę i utrzymanie stadionów. O ile zatem rząd centralny w odpowiedni sposób ograniczył zakres swojej odpowiedzialności finansowej związanej z realizacją programu budowy stadionów, o tyle nie wprowadzono żadnych limitów zadłużenia innych jednostek publicznych (samorządów miejskich, przedsiębiorstw publicznych). W efekcie zadłużenie samorządu Bragi związane z budową stadionu sięgnęło 76% rocznego budżetu w 2003 r., zaś w Leira prawie 90%. Dodatkowe zadłużenie związane z budową stadionu w Coimbra stanowiło aż 81% ogólnego zadłużenia miasta 11. Z wyjątkiem Stadionu Narodowego w Warszawie, wszystkie stadiony, na których odbywać się będą rozgrywki są własnością samorządów miejskich. Ze względu jednak na skalę inwestycji związanych z budową obiektów stadionowych, jak i inne projekty inwestycyjne planowane do realizacji przez miasta w najbliższych latach, sfinansowanie budowy stadionów w całości przez samorządy wydaje się zadaniem mało realnym. Tytułem przykładu warto porównać planowany koszt budowy stadionu Baltic Arena w Gdańsku - 671 mln zł 12 z planowanymi dochodami miasta w 2007 r. - 1 665,3 mln zł. Koszt tej inwestycji stanowi ponad 40% dochodów miasta w 2007 roku. Przy założeniu wykorzystania finansowania dłużnego na budowę stadionu, deficyt budżetowy miasta zwiększyłby się z około 26,4 % obecnie do około 70% dochodów miasta i przekroczyłby limit określony w art. 170 ustawy o finansach publicznych 13. Szacunki te nie obejmują innych zadań związanych z Euro, które nawet przy założeniu współfinansowania z funduszy UE wymagają wyasygnowania środków własnych. 2.2.2. Współfinansowanie inwestycji z środków strukturalnych Innym potencjalnym źródłem finansowania budowy infrastruktury stadionowej są fundusze UE. Wykorzystanie środków strukturalnych UE do budowy stadionów wiąże się jednak z wieloma problemami, które mogą znacznie opóźnić realizację inwestycji, bądź wręcz je uniemożliwić. Podstawowa wątpliwość związana z 11 Ibidem 12 szacunek kosztów zgodnie z informacją przekazaną na potrzeby prac grupy ds. stadionów i infrastruktury towarzyszącej 13 Szacunki własne na podstawie budżetu Gdańska na 2007 r. 16
finansowaniem tego typu inwestycji dotyczy zakresu interwencji Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Duże inwestycje stadionowe, do których niewątpliwie należą inwestycje zaplanowane w ramach oferty organizacji Euro 2012 nie mieszczą się w ramach priorytetów wymienionych w artykule 4 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1080/2006 z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego określającym priorytety wsparcia w ramach celu konwergencja. Dodatkowo na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności duże projekty inwestycyjne, których koszt realizacji przekracza 50 mln Euro poddane są dodatkowej kontroli Komisji Europejskiej. Komisja Europejska podejmuje ostateczne decyzje o finansowaniu tego typu projektów na podstawie dokumentów dostarczonych przez państwo członkowskie obejmujących m.in. studia wykonalności, analizę kosztów i korzyści, obejmującą ocenę ryzyka i przewidywane oddziaływanie na dany sektor, plan finansowy. Biorąc pod uwagę stan zaawansowania przygotowań do realizacji inwestycji stadionowych oraz dodatkowy czas przewidziany na analizę dokumentacji przez Komisję Europejską mogłoby to znacznie opóźnić ich realizację. Dodatkowo ze względu na wątpliwości dotyczące adekwatności projektów stadionowych do zakresu priorytetów wsparcia funduszy strukturalnych istnieje duże ryzyko, że decyzja Komisji w tej sprawie mogłaby być negatywna. Współfinansowanie projektów dotyczących infrastruktury sportowej z środków UE wymagałoby ponadto wprowadzenia zmian w zapisach programów operacyjnych w sytuacji kiedy proces ich negocjacji z Komisją Europejską zbliża się do końca. Kolejnym ograniczeniem dla finansowania tego typu projektów są przepisy przewidujące obniżenie współfinansowania z funduszy UE dla projektów generujących dochód 14. W takich przypadkach współfinansowanie z funduszy UE podlega obniżeniu proporcjonalnie do bieżącej wartości dochodu netto z inwestycji. Uwarunkowania te sprawiają, że ewentualna decyzja o współfinansowaniu projektów stadionowych (głównych obiektów Mistrzostw) z funduszy UE obarczona byłaby bardzo dużym ryzykiem. Wydaje się natomiast, że w przypadku niektórych projektów dotyczących finansowania obiektów treningowych wykorzystanie funduszy strukturalnych jest możliwe. W obecnym stanie finansowanie infrastruktury sportowej przewidziane jest m.in. w: - RPO województwa dolnośląskiego- priorytet VIII rozbudowa i modernizacja infrastruktury edukacyjnej na Dolnym Śląsku (edukacja). W ramach priorytetu przewiduje się wsparcie inwestycji dot. budowy, rozbudowy, przebudowy 14 rozdział II rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999, art. 55 i następne 17
obiektów sportowych wykorzystywanych w systemie edukacyjnym i funkcjonujących przy szkołach wyższych; - RPO województwa małopolskiego- oś priorytetowa 2 gospodarka regionalnej szansy. W ramach osi możliwe jest wsparcie działań ułatwiających i umożliwiających uprawianie różnych form ruchu, służące rozwojowi funkcjonalnej infrastruktury dla sportu wyczynowego oraz amatorskiego, a także aktywnego wypoczynku i rekreacji; - RPO województwa mazowieckiego- priorytet V wzmacnianie roli miast w rozwoju regionu. W ramach priorytetu zaplanowano działania polegające na budowie, rozbudowie, modernizacji lub adaptacji obiektów oraz infrastruktury na cele turystyczne, sportowe i rekreacyjne. - RPO województwa pomorskiego - w ramach osi priorytetowej 9 lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie przewiduje możliwość finansowania projektów zapewniających poprawę dostępu do lepszej jakości oferty edukacyjnej na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym oraz do oferty kulturalnej i sportowo- rekreacyjnej. W ramach osi wspierane będą przedsięwzięcia takie jak: budowa, przebudowa, rozbudowa i wyposażenie obiektów sportowych (m.in. boisk sportowych); - RPO województwa wielkopolskiego- priorytet IV restrukturyzacja i wzmocnienie potencjałów terytorialnych. W ramach priorytetu będzie możliwa budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury sportoworekreacyjnej w przypadku gdy projekt będzie stanowił element kompleksowego projektu z zakresu rewitalizacji obszarów zdegradowanych lub odnowy miast, albo gdy będzie przyczyniać się do podniesienia walorów turystycznych danego obszaru; - RPO województwa śląskiego- priorytet IX Zdrowie i rekreacja przewiduje możliwość wsparcia przedsięwzięć prowadzących do tworzenia nowych oraz poprawy jakości istniejących obiektów o charakterze sportowym i rekreacyjnym, dostępnych dla wszystkich mieszkańców regionu; Warto rozważyć możliwość ujednolicenia zapisów ROP tak aby obiekty spełniające kryteria dotyczące funkcji edukacyjnych, rekreacyjnych i turystycznych, a znajdujące się na terenie województw, których Regionalne Programy Operacyjne przewidują większe obostrzenia w finansowaniu infrastruktury sportowej mogły być finansowane ze środków strukturalnych. W pozostałych przypadkach, gdy charakterystyka projektów uniemożliwia ich finansowanie z funduszy UE, niezbędne inwestycje powinny zostać sfinansowane w całości przez właścicieli obiektów, z ewentualnym wsparciem ze strony miast-gospodarzy Euro 2012. Koszty dostosowania obiektów treningowych do wymogów UEFA nie będą stanowić tak znaczącego obciążenia jak budowa głównych stadionów Mistrzostw Europy 2012. W zależności od decyzji politycznych można także rozważyć objęcie inwestycji w zakresie bazy treningowej 18
finansowaniem z Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej utworzonego na podstawie art. 47 d ustawy z dnia 29 lipca 1992 r. o grach i zakładach wzajemnych. Fundusze strukturalne mogą zostać wykorzystane także do współfinansowania infrastruktury towarzyszącej. Tego typu projekty mogłyby być finansowane przede wszystkim w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych. Dotyczyć to będzie np. projektów uzbrojenia terenu, czy budowy dróg dojazdowych do stadionów. Idealnym rozwiązaniem, zwiększającym szanse pozyskania funduszy UE na realizację inwestycji w infrastrukturę okołostadionową jest ich wpisanie w szerszy program kompleksowej rewitalizacji obszarów miejskich. W takich przypadkach konieczność spełnienia wymogów UEFA dotyczących budowy stadionów może stać się katalizatorem znacznie szerszego programu inwestycyjnego, który pozwoli na przywrócenie funkcji publicznych zdegradowanym obszarom miejskim. Co ważne w ramach tzw. finansowania krzyżowego zintegrowane projekty rewitalizacji będą mogły być dofinansowywane także z środków Europejskiego Funduszu Społecznego i być przeznaczone na działania nakierowane na rozwój kapitału ludzkiego. Przykładem wpisania stadionu w szerszy projekt rewitalizacji dawnych terenów poprzemysłowych jest budowa stadionu Stade de Geneve w Genewie. Stadion powstał na terenach poprzemysłowych, wyłączonych z użytkowania przez ponad 10 lat. W roku 1999 Rada Miasta zaakceptowała plan zagospodarowania terenu wpisując funkcje komercyjne oraz/lub administracyjne. Atutem lokalizacji jest bardzo dobrze rozwinięta sieć transportowa. Stadion powstał w bezpośrednim sąsiedztwie dawnej towarowej rampy kolejowej i autostrady. Zapewnia to obecnie znakomite połączenie komunikacyjne z innymi dzielnicami miasta. Stadion jest częścią większego kompleksu o funkcjach komercyjnych i użytkowych. Jelmoli Group sfinansowała i zagospodarowała budowę infrastruktury otaczającej stadion. Zbudowany na powierzchni 32 000 m 2 kompleks obejmuje pomieszczenia na organizację imprez firmowych i bankietów, seminariów, konferencji. W kompleksie mieści się także hotel, 70 sklepów, biura i siedziba Credit Suisse Bank. Budowa stadionu kosztowała około 99 milionów franków szwajcarskich, z czego około 60 % zostało sfinansowane przez Credit Suisse i Jelmoli. Pozostałe wydatki zostały pokryte z funduszy publicznych 15. Z kolei budowa kompleksu rozrywkowo- handlowego została sfinansowana w całości z funduszy prywatnych. 2.2.3. Finansowanie prywatne Potencjalnie korzystnym rozwiązaniem w zakresie finansowania infrastruktury stadionowej mogłoby być Partnerstwo Publiczno Prywatne (PPP). Jego zastosowanie w projektach budowy stadionów może mieć bardzo wiele zalet. Po pierwsze pozwala 15 Reponse du Consil administratif a la question ecrite du 15 fervier 2006 de M. Jacques Mino, intitulee: Ou en sont les finances du stade de la Prailee? 19
na ograniczenie wydatków z środków publicznych, stanowiących niezbędny element inżynierii finansowej w planowanych na najbliższe lata licznych inwestycjach współfinansowanych z UE. Po drugie inwestycje realizowane w formule PPP, na co wskazują na przykład statystyki brytyjskie, znacznie częściej niż inwestycje prowadzone metodami tradycyjnymi realizowane są na czas i w ramach wcześniej założonego budżetu. Po trzecie dodatkową wartością zastosowania PPP jest knowhow wnoszony przez partnerów prywatnych, mających często wieloletnie doświadczenie w budowie i zarządzaniu obiektami sportowymi. Dzięki temu mogą oni zagwarantować większą jakość usług i większą rentowność inwestycji. Z kolei instytucje publiczne mogą dzięki temu skoncentrować się na swoich podstawowych zadaniach. Przykłady z ostatnich lat wskazują, że możliwe jest wyróżnienie kilku rodzajów finansowania budowy stadionów z udziałem środków pozyskanych od partnerów prywatnych: - sponsoring; - rozszerzenie zakresu inwestycji stadionowych o atrakcyjne tereny będące w posiadaniu miasta; - bezpośrednie inwestycje prywatne. Przykładami wykorzystania sponsoringu do realizacji inwestycji stadionowych są Allianz Arena oraz Emirates stadium. Grupa Allianz zapłaciła za prawo prezentacji swojego logo i marki w nazwie stadionu 110 milionów Euro za 30 lat. W roku 2004 linie lotnicze Emirates podpisały wartą 100 milionów funtów umowę, zgodnie z którą oficjalna nazwa stadionu Arsenalu została zmieniona na Emirates Stadium. Inne typy kontraktów sponsoringowych wiążą się z długoterminowymi umowami na wyłączność z dostawcami napojów czy posiłków. Trzeci typ umów sponsoringowych polega na sprzedaży lóż prywatnych tzw. sky box oraz miejsc biznesowych na stadionie. Często miejsca te są sprzedawane jeszcze przed wybudowaniem stadionu. Np. stadionie Wembley w Londynie, którego pojemność wynosi 90 000 miejsc zbudowano 160 sky boxów o łącznej pojemności 1 850 miejsc oraz 15 100 miejsc biznesowych. Miejsca te są źródłem około połowy przychodów właścicieli stadionu. Drugi typ finansowania prywatnego polega na włączeniu inwestycji stadionowej w pakiet, obejmujący także inne potencjalnie dochodowe projekty takie restauracje, sklepy, fitness cluby w obrębie samego stadionu lub nawet na innych terenach będących własnością miasta, które można wykorzystać na zabudowę mieszkalną bądź komercyjną. Atrakcyjność tego typu przedsięwzięć zależy w dużej mierze od atrakcyjności terenów będących w posiadaniu władz miasta. Projekty tego typu pozwalają władzom miast skorzystać ze spodziewanego wzrostu cen działek, związanego z realizacją inwestycji stadionowej (tzw. value capturing). W zależności od sytuacji władze miast mogą sami realizować inwestycję stadionową finansując wydatki przychodami ze sprzedaży działek, bądź mogą włączyć prawo do 20
zagospodarowania atrakcyjnych terenów miejskich w zakres przetargu dotyczącego budowy stadionów. Bezpośrednie inwestycje prywatne realizowane są najczęściej z wykorzystaniem tzw. private finance, stosowanego także w finansowaniu dużych przedsięwzięć typu PPP w sektorze energetycznym, transportowym, czy przy budowie infrastruktury społecznej np. szpitali. Przy finansowaniu tego typu projektów inwestycyjnych wykorzystywane są zarówno środki własne podmiotów prywatnych jak i finansowanie dłużne. Przychody operacyjne ze zrealizowanej już inwestycji w perspektywie 15-30 lat muszą być na tyle duże, aby inwestorzy byli w stanie spłacić pożyczki wraz z odsetkami i zrealizować określony poziom zwrotu z kapitałów własnych. Stosunek finansowania własnego do dłużnego waha się od 20%:80% do 35%:65%. Kluczowe znaczenie dla prywatnych inwestorów w przedsięwzięciach tego typu ma skala koniecznych inwestycji, projekcja przepływów pieniężnych w fazie operacyjnej oraz ryzyka związane z projektem. Do typowych ryzyk można zaliczyć ryzyko związane ze wzrostem kosztów inwestycji, niedotrzymania jej harmonogramu, ale przede wszystkim z brakiem możliwości realizacji przychodów operacyjnych na określonym, zakładanym w studium wykonalności, poziomie. W celu ograniczenia ryzyk, inwestorzy często żądają gwarancji. W przypadku stadionu Wembley Angielski Związek Piłki Nożnej zgodził się wyrównać Wembley National Stadium Limited różnicę pomiędzy faktycznym, a zakładanym poziomem wartości umów sponsorskich (zakładana wartość umów to 2,5 miliona funtów rocznie). Ponadto, Związek zgodził się na wypłatę do 12,5 miliona funtów, w przypadku, gdy nie będzie możliwości realizacji przewidywanego poziomu przychodów operacyjnych. Ważnym elementem projektu były gwarancje dotyczące rozgrywania na stadionie Wembley międzynarodowych spotkań rugby oraz piłki nożnej. Angielski Związek Piłki Nożnej zobowiązał się, że przez okres najbliższych 30 lat wszystkie finały pucharu Anglii oraz międzynarodowe mecze seniorskiej reprezentacji Anglii będą rozgrywane na stadionie Wembley. Podobne zobowiązania wobec Wembley National Stadium Limited podjęły władze angielskiej ligi rugby. Zgodnie z tymi ustaleniami w ciągu najbliższych 20 lat na stadionie Wembley będzie rozgrywany finał League Challenge Cup w rugby. Najważniejszą rolę dla partnerów prywatnych ma długoterminowe stałe źródło przychodów gwarantujących odpowiednie przepływy pieniężne w fazie operacyjnej, pozwalające na spłatę zadłużenia oraz realizację zakładanego zwrotu z inwestycji. Dlatego analiza inwestycji w infrastrukturę stadionową w ostatnich latach pozwala na stwierdzenie, że partnerzy prywatni inwestują przede wszystkim w te stadiony, które mogą być wynajmowane dużym klubom piłkarskim (Bayern Monachium, Arsenal). Tego typu inwestycje są atrakcyjne z punktu widzenia inwestorów prywatnych, gdyż duże i silne kluby piłkarskie biorą udział w dużej liczbie rozgrywek zarówno krajowych jak i międzynarodowych, a ich mecze przyciągają dużą liczbę widzów. W niektórych przypadkach zwiększenie częstotliwości rozgrywek na stadionie można 21
osiągnąć poprzez wynajem stadionu dwóm drużynom (np. Allianz Arena w Monachium jest wykorzystywana zarówno przez Bayern jak i TSV 1860 Munich). Jedynym wyjątkiem jest stadion Wembley, ale w tym przypadku istnieją odpowiednie gwarancje dotyczące rozgrywek międzynarodowych. Niewątpliwie największym problemem związanym z realizacją inwestycji stadionowych w formule PPP może być konieczność spełnienia ściśle określonych wymogów UEFA dotyczących technicznych aspektów inwestycji takich jak pojemność trybun i pomieszczeń technicznych, gdyż ograniczają one możliwości właścicieli obiektów dostosowania ich do przyszłych potrzeb. Początkowym etapem analiz przedinwestycyjnych jest w przypadku budowy stadionów wszechstronne badanie trendów demograficznych, socjologicznych i gospodarczych, które pozwala określić tak kluczowe dla kosztów późniejszego utrzymania obiektu czynniki jak przewidywana frekwencja na meczach, możliwość wykorzystania obiektu na inne, pozapiłkarskie cele, czy sugerowany stosunek powierzchni komercyjnych do ogólnej powierzchni obiektu. Dopiero na tej podstawie tworzy się koncepcję architektoniczną. Kolejnym etapem jest przygotowanie szczegółowego biznes planu, który odpowiada na pytanie jakie będą ogólne koszty inwestycji i późniejszej eksploatacji, a także główne źródła i wielkość przychodów. Tak szczegółowe analizy pozwalają zoptymalizować główne założenia projektu i zwiększają szansę na to, że inwestycja będzie opłacalna. Ze względu na ścisłe wymogi UEFA dotyczące pojemności stadionów, na których toczyć się będą rozgrywki Mistrzostw Europy, właściciele stadionów zostali pozbawieni możliwości dostosowania najważniejszych parametrów inwestycji do przyszłych potrzeb. Dodatkowym obciążeniem będzie zapewne konieczność wygospodarowania dużych powierzchni na pomieszczenia techniczne, studia telewizyjne czy imprezy firmowe organizowane przez sponsorów Euro 2012. Biznesplan inwestycji musi uwzględnić ich długoterminowe komercyjne wykorzystanie po zakończeniu Mistrzostw Europy. Ważnym czynnikiem ryzyka dla partnerów prywatnych może być niska frekwencja na meczach piłkarskich. Przy niskiej frekwencji, przychody klubu mogą być niewystarczające do sfinansowania opłat za dzierżawę i w efekcie może ona stać się dla klubu nieopłacalna. Co prawda frekwencja na meczach Orange Ekstraklasy od paru sezonów systematycznie rośnie, to średnia liczba widzów nadal jest bardzo mała, np. na meczach w sezonie 2005/2006 wyniosła niewiele ponad 5 tys. osób. Podobna sytuacja miała miejsce w Portugalii, gdzie w 2004 roku średnia liczba widzów wyniosła ok. 6 tys. Jedynie mecze z udziałem takich klubów jak FC Porto, Benfica Lisbona, czy Sporting gromadziły większą liczbę widzów. W tej sytuacji kluczowym czynnikiem dla opłacalności inwestycji i późniejszego utrzymania obiektów może stać się znalezienie pozapiłkarskich źródeł przychodów, które pozwolą inwestorowi prywatnemu na zbilansowanie kosztów budowy i utrzymania stadionu oraz przychodów z eksploatacji obiektów. Wstępne deklaracje w 22