Polimerowe ochronniki słuchu w strzelectwie sportowym

Polimerowe ochronniki słuchu w strzelectwie sportowym Felicja Lwow 1, Leszek Szmigiero 2 1 Katedra Medycyny Sportowej, Zakład Promocji Zdrowia Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu 2 Katedra Chemii Biomedycznej, Zakład Farmakologii Molekularnej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Streszczenie Stosowanie ochronników słuchu w warunkach ekspozycji na hałas jest podstawą profilaktyki ubytków słuchu. Optymalnie dobrane ochronniki słuchu powinny uwzględniać nie tylko parametry charakteryzujące środowisko akustyczne, rzutujące na traumatyzujące działanie hałasu, ale takŝe preferencje uŝytkowników w doborze rodzaju ochronnika. Wszystkie współcześnie produkowane ochronniki słuchu, zarówno nauszniki jak i wkładki douszne, wytwarzane są z syntetycznych polimerów takich jak: ABS, polichlorek winylu, polipropylen, polietylen, poliamidy, poliuretany, gumy silikonowe. UŜyty materiał ma wpływ na twardość, ściśliwość i plastyczność ochronnika, a co za tym idzie, moŝe wpływać na odczuwanie dyskomfortu. Szczególną grupą eksponowaną na hałas są zawodnicy strzelectwa sportowego, w przypadku których dochodzi do wielokrotnego ponadnormatywnego naraŝenia na działanie hałasu impulsowego. Celem pracy była ocena preferencji w doborze indywidualnych ochronników słuchu, z uwzględnieniem właściwości tworzyw zastosowanych do ich produkcji. W badaniach ankietowych udział wzięły 104 zawodniczki i 93 zawodników, reprezentujących klasę mistrzowską. Analiza odpowiedzi na pytania ankietowe wskazuje, Ŝe rezygnacja z uŝywania ochronników słuchu wiąŝe się często z występującymi podraŝnieniami, alergiami, wraŝeniem uczucia przegrzania w przewodzie słuchowym, co zawodnicy kojarzą z działaniem materiałów uŝytych do produkcji ochronników. Wśród kobiet częściej stosowane są wkładki douszne, z kolei męŝczyźni preferują nauszniki przeciwhałasowe. W przypadku wkładek dousznych kobiety preferowały produkty z miękkiego, łatwo dopasowującego się do przewodu słuchowego materiału, z kolei 1

męŝczyźni preferujący wkładki douszne wybierali materiały o małej plastyczności, co ich zdaniem zapewniało szczelność ochronnika. Dobór optymalnych ochronników słuchu musi być dokonywany zatem nie tylko z punktu widzenia parametrów sygnałów akustycznych, ale takŝe minimalizować uciąŝliwości wynikające z właściwości materiałów, z których zostały wykonane. Słowa kluczowe: hałas impulsowy, ochrona słuchu, nauszniki przeciwhałasowe, wkładki douszne, materiały polimerowe, strzelectwo sportowe Polymeric hearing protectors in sport shooting Summary Using hearing protectors during exposition to noise is fundamental to hearing loss prevention. The optimal choice of hearing protectors should take into consideration not only the physical characteristics of the acoustic environment which imply the traumatic action of noise, but also some individual preferences of the user. All contemporary produced hearing protectors both earmuffs as well as earplugs are made of synthetic polymers e.g. ABS, polyvinylchloride, polyethylene, polyurethane, silicone rubbers. The type of the material used determines hardness, incompressibility and plasticity of the hear protector and may cause some discomfort. A special group of individuals exposed to noise are sport shooters in which (whose) case the exposition to impact noise is several times higher above standards. The aim of this work was an appraisal of the individual preferences in the choice of hearing protectors. The properties of polymers used for the production of hearing protectors were also taken into consideration. 104 females and 93 males representing master class were interviewed in this study. The analysis of the answers indicated that abandoning of hearing protectors by some shooters is due to the frequent skin irritations, overheating in the ear canal and allergy. Shooters linked these problems with the materials used for the production of hearing protectors. 2

Earplugs were preferred by females, whereas males indicated earmuffs as their preferred choice. Females preferred earplugs made of soft materials which can be easily fitted to ear canal. Those males who used earplugs preferred protectors made of hard plastics as they thought this make better insulation. It can be concluded that the choice of the hearing protectors should not be done on the basis acoustic signal characteristics only, but also should reduce some discomforts resulting from properties of the materials used for their production. Key words: impulse noise, hearing protection, earmuffs, earplugs, polymeric materials, sport shooting WSTĘP Podstawową funkcją ochronnika słuchu jest tłumienie sygnału akustycznego, docierającego do narządu słuchu w czasie ekspozycji na hałas. Materiałem do produkcji ochronników słuchu są tworzywa sztuczne o róŝnym stopniu twardości, plastyczności, ściśliwości, uformowane w postaci nauszników przeciwhałasowych (tłumiących częściowo takŝe dźwięk przewodzony przez kości czaszki) bądź wkładek przeciwhałasowych, uszczelniających jedynie zewnętrzny przewód słuchowy. W praktyce produkowane są wkładki jednorazowego i wielokrotnego uŝytku [1-5]. Wkładki wielokrotnego uŝytku mogą mieć formę zunifikowaną, bądź produkowane na zamówienie indywidualne z uwzględnieniem budowy anatomicznej ucha odbiorcy. Stosowane są takŝe wkładki z mas plastycznych formowane przez samego uŝytkownika. Ochronniki słuchu zalecane są zarówno dla ludzi eksponowanych na hałas o charakterze ciągłym, jak i impulsowym. Szczególnym przypadkiem ekspozycji na hałas o charakterze impulsowym są osoby związane ze sportem strzeleckim. W wielu badaniach potwierdzono szczególną ototraumatyczność hałasu impulsowego [6-11]. Ocena stanu słuchu eksponowanych na hałas impulsowy, oparta o audiometrię tonalną w paśmie 125 Hz do 8 khz, wskazuje na typowe trwałe ubytki słuchu na częstotliwościach 4 khz oraz 6 khz, takŝe wśród zawodników strzelectwa [12-16]. Stosowanie indywidualnych ochronników słuchu, prawidłowo dobranych z punktu widzenia analizy hałasu impulsowego, uwzględniającej szczytowy poziom dźwięku w dbc, 3

maksymalny poziom dźwięku w dba, a takŝe widmową gęstość mocy impulsowych sygnałów akustycznych, jest podstawą profilaktyki w zakresie ubytków słuchu [3, 4, 17-20]. W tym kontekście, istotna jest takŝe ocena potencjalnych przyczyn rezygnacji strzelców ze stosowania ochron słuchu i analiza wskazywanych sytuacji dyskomfortowych lub stanów chorobowych w zakresie narządu słuchu, zaleŝnych w opinii strzelców takŝe od tworzywa, z którego produkowane są ochronniki. Celem pracy była ocena preferencji w doborze indywidualnych ochronników słuchu, z uwzględnieniem zastosowanych do ich produkcji tworzyw sztucznych, w grupie zawodników strzelectwa sportowego. POLIMERY STOSOWANE DO PRODUKCJI OSOBISTYCH OCHRONNIKÓW SŁUCHU Czasze tłumiące nauszników przeciwhałasowych i spręŝyn dociskowych, wykonane są z metalu lub częściej z polimerowych materiałów takich jak ABS (akrylonitryl-butadienstyren), polipropylenu lub poliamidu, charakteryzujących się wysoką odpornością na udary i twardością [21]. Natomiast miękkie poduszki uszczelniające nauszniki i kontaktujące się z uchem ludzkim, wytwarzane są ze spienionych tworzyw sztucznych np. z pianki PCV (polichlorek winylu) lub z pianki poliuretanowej. Poduszki te są pokrywane miękką folią polietylenową lub folią PCV. Badana grupa zawodników najczęściej wskazywała stosowanie nauszników Peltor H-7 i H-9 (czasze zbudowane z ABS, poduszki z pianki PCV pokrytej folią PCV), Bilsom 727 (czasze wykonane z ABS, poduszki z pianki poliuretanowej pokrytej folią polietylenową), oraz Silencio KPA84 (czasze z polipropylenu, poduszki z pianki poliuretanowej) (ryc. 1). Wkładki douszne formowane przez producenta, wykonane są z materiałów elastycznych np. z gum silikonowych lub innych syntetycznych elastomerów. Silikony ze względu na ich łatwe do kontrolowania właściwości fizyczne oraz obojętność biologiczną, bardzo dobrze nadają się na materiał do produkcji wkładek dousznych i są wykorzystywane np. we wkładkach Insta-Hold. Głównym składnikiem gum silikonowych jest łańcuch polisiloksanowy (Ryc. 2), do którego przyłączone są reszty alkilowe lub arylowe [22]. Reszty alkilowe (zwykle metylowe) w bardzo niewielkim stopniu utrudniają rotację wokół wiązań Si-O, dzięki czemu łańcuch jest giętki, a polimer charakteryzuje się niską temperaturą zeszklenia. Wprowadzenie do łańcucha reszt arylowych lub duŝych podstawników alkilowych, podwyŝsza temperaturę zeszklenia i powoduje wzrost twardości silikonu [22]. 4

Obiecującym materiałem polimerowym do produkcji wkładek dousznych jest TPE-E - termoplastyczny elastomer poli(etero-estrowy), który charakteryzuje się znaczną zdolnością do tłumienia hałasu, a jednocześnie jest tworzywem elastycznym, charakteryzującym się obojętnością biologiczną i nadającym się do wielokrotnego uŝycia [21]. Z kolei wkładki formowane przez uŝytkownika wymagają zastosowania materiałów ściśliwych, wypełniających szczelnie zewnętrzny przewód słuchowy, zazwyczaj składających się z wosków i waty bawełniano-wiskozowej lub mineralnej. Wkładki uwzględniające wielkość przewodu słuchowego uŝytkownika, jednak produkowane fabrycznie, wykonuje się ze sztucznych elastomerów o odpowiednim stopniu twardości. Wśród typów stosowanych przez zawodników wkładek dousznych pojawiają się najczęściej stopery typu Insta-Hold (wykonane z gumy silikonowej), AMPW Silence, Peltor Ear-Classic (pianka PCV), a takŝe wśród rzadko stosowanych wkładki Bilsom (wata pokryta folią polietylenową). MęŜczyźni zakwalifikowani do grupy seniorów preferujący wkładki douszne, wymieniali jako zamiennik posługiwanie się takŝe łuskami nabojów. Strukturę polimerów najczęściej stosowanych do produkcji wkładek dousznych przedstawiono na rycinie 2. MATERIAŁ I METODY Materiał badawczy stanowiła grupa 104 zawodniczek i 93 zawodników strzelectwa sportowego z 18 klubów sportowych na terenie kraju. Zawodnicy ci reprezentowali klasę mistrzowską międzynarodową, mistrzowską oraz I, II, III. W tabeli 1 uwzględniono podział zgodnie z wiekiem zawodników, predysponujący do udziału w określonych imprezach strzeleckich, który zgodnie z zasadami przyjętymi w strzelectwie sportowym wyróŝnia młodzików tj. osoby poniŝej 15 roku Ŝycia, juniorów - a więc zawodników między15-20 rokiem Ŝycia i wreszcie seniorów, czyli osoby powyŝej 20 roku Ŝycia (tab. 1). Z kolei w tabeli 2 uwzględniono przynaleŝność do określonej klasy sportowej. Wysoki poziom sportowy badanej grupy, a co za tym idzie znacząca ekspozycja na hałas impulsowy, wskazuje na potencjalną znajomość sposobów niwelowania niekorzystnego wpływu hałasu i łatwą dostępność w zakresie osobistych ochron słuchu. W pracy zastosowano metodę sondaŝu diagnostycznego, opartego na oryginalnej ankiecie. Zawodnicy odpowiadali na pytania kwestionariusza przed zawodami, organizowanymi przez Polski Związek Strzelectwa Sportowego w latach 1997-2002. Realizacja celu pracy wymagała analizy odpowiedzi na następujące pytania: 5

- czy zgodnie z zaleceniami UIT ( Międzynarodowej Unii Strzeleckiej tj. Union International de TIR) stosują indywidualne ochronniki słuchu na zawodach; - czy przestrzegają zaleceń odnośnie uŝywania indywidualnych ochronników słuchu takŝe na treningach, które w sposób oczywisty powodują większe obciąŝenie narządu słuchu hałasem impulsowym; - jaki rodzaj indywidualnych ochronników słuchu preferują i dlaczego; - czy ochronniki słuchu dobierane są na bazie oceny naraŝenia narządu słuchu w aspekcie poziomu dźwięku, czy ze względu na tworzywo sztuczne, z którego są wykonane, czy w sposób przypadkowy; - z jakich powodów zawodnicy rezygnują ze stosowania indywidualnych ochron słuchu (sportowych, zdrowotnych, ekonomicznych); - czy obserwują czasową bądź trwałą niewydolność narządu słuchu; - czy potrafią wskazać niekorzystny efekt stosowania ochronników słuchu? Z kolei podział grupy według klasy sportowej (tab. 2), wskazuje na wysoki udział w badaniach osób o wysokiej klasie sportowej, mistrzowskiej i pierwszej (w tym 36% kobiet oraz 47% męŝczyzn). Fakt ten implikuje częstsze i dłuŝsze eksponowanie na środowisko akustyczne o charakterze impulsowym. WYNIKI Brak działań w zakresie profilaktyki urazu słuchu w postaci stosowania ochron słuchu, moŝe powodować czasowe bądź trwałe upośledzenie funkcjonowania narządu słuchu, a takŝe wywoływać pozasłuchowe efekty ekspozycji na hałas. Odpowiedzi zawodników w tym zakresie przedstawiono w tabeli 3. Przedmiotem badań było stwierdzenie, czy zawodnicy stosują systematycznie ochronniki słuchu, zarówno podczas treningów jak i zawodów. Regularne stosowanie indywidualnych ochron słuchu (tabela 3) w trakcie zawodów deklarowało 48% kobiet, oraz 61% męŝczyzn, z kolei podczas treningów 68% kobiet oraz 52 %męŝczyzn. Przyczyny rezygnacji bądź określone preferencje w wyborze indywidualnych ochron moŝna podzielić na 4 grupy: 1. Aspekt sportowy; dekoncentracja, a co za tym idzie niekorzystny wpływ na wynik sportowy, brak moŝliwości oceny sytuacji na strzelnicy; 6

2. Aspekt higieniczny; w przypadku wkładek z materiałów o duŝej plastyczności ograniczone są moŝliwości stosowania środków odkaŝających, a co za tym idzie wzrost ryzyka infekcji drobnoustrojami chorobotwórczymi i podraŝnień. 3. Czasowe niekorzystne skutki zdrowotne; ucisk w okolicach skroni (w przypadku słuchawek), wraŝenie ciała obcego w przewodzie słuchowym, efekt przegrzania w obrębie ucha (w przypadku wkładek przylegających o wysokiej twardości). 4. Trwale niekorzystne skutki zdrowotne: podraŝnienia, alergie, nawracające stany zapalne ucha środkowego. Część zawodników deklarująca korzystanie z ochronników wyłącznie w trakcie zawodów, powoływała się na przepisy UIT, rezygnację natomiast ze stosowania ochronników w trakcie treningów uzasadniano dyskomfortem, wynikającym z ucisku nauszników przeciwhałasowych w części skroniowej, a w przypadku wkładek dousznych z uczuciem ciała obcego w przewodzie słuchowym, często wywołującym podraŝnienia, alergie, wraŝenie przegrzewania, wreszcie upośledzenie odbioru przekazu werbalnego pochodzącego od trenera i współtrenujących. Jednocześnie wskazywano ochronniki jako element dekoncentrujący w trakcie treningu, obok hałasu z innych stanowisk oraz osób oczekujących na kolejny trening. W przypadku wkładek dousznych, kobiety preferowały wkładki z miękkiego sztucznego tworzywa dopasowujące się łatwo do przewodu słuchowego (89%), w grupie męŝczyzn wskazywano raczej na szczelne przyleganie wkładki dousznej, co zdaniem respondentów zapewnia materiał o małej plastyczności (92%) (stąd sięganie po łuski nabojów). Względy higieniczne, moŝliwość usuwania zabrudzeń dzięki odporności polimeru na wilgoć, temperaturę i detergenty, bądź wkładki jednorazowego uŝytku doceniają częściej zawodniczki niŝ zawodnicy. Specyficzne skutki ekspozycji na hałas obserwowane u zawodników w postaci szumu w uszach, stanów zapalnych ucha środkowego, chwilowego podwyŝszenia progu słyszenia a takŝe trwałego upośledzenie słyszenia, wskazuje 32% zawodników oraz 23% zawodniczek. Wśród pozasłuchowych skutków ekspozycji na hałas impulsowy zawodnicy wskazywali bóle głowy, senność, zwiększoną draŝliwość bądź apatię w sytuacjach poza sportowych, obniŝenie tolerancji na stres oraz pojawienie się nawyku głośnego mówienia. Problem ten dotyczył 77% kobiet oraz 56% męŝczyzn, przy czym objawy te zwiększały się wraz z osiąganiem wyŝszej klasy sportowej w grupie kobiet, oraz wraz z wydłuŝaniem staŝu i wieku w grupie zawodników. Preferencje w zakresie wyboru ochronników słuchu przedstawiono w tabeli 4. Część zawodników deklarowała zamienne stosowanie róŝnych rodzajów ochronników. W 7

preferencjach dominują nauszniki przeciwhałasowe oraz wkładki douszne, przy czym u męŝczyzn częściej stosowane są słuchawki ( 51%), zaś w grupie zawodniczek wkładki douszne (60%). DYSKUSJA Podstawowym sposobem zapobiegania ubytkom słuchu wynikającym z ekspozycji na hałas, jest tłumienie energii akustycznej docierającej do narządu słuchu, między innymi przez prawidłowo dobrane ochronniki słuchu. Ocena właściwości tłumiących ochronników słuchu, dokonywana jest przy uŝyciu sygnałów akustycznych o charakterze ustalonym, tymczasem wielu autorów zwraca uwagę na duŝą bezwładność i nieliniową odpowiedź układu tłumiącego, w przypadku akustycznych sygnałów impulsowych. Ogranicza to zatem zdolność do tłumienia energii w przypadku hałasu impulsowego [14, 15, 23-25]. Hałas impulsowy w strzelectwie charakteryzują wysokie poziomy ciśnienia akustycznego, przekraczające znacznie wartości dopuszczalne w warunkach pracy, a takŝe krótkie czasy narastania i ewolucji gęstości widmowej mocy [14, 17, 26, 27]. Nie potwierdzono jak dotąd adekwatnego do hałasu stałego, działania tłumiącego dostępnych indywidualnych ochron słuchu [24, 28, 29], w odniesieniu do hałasu impulsowego. WiąŜe się to z brakiem jednolitych kryteriów i wymagań w zakresie metod i warunków badań akustycznych, pozwalających ocenić właściwości ochronników słuchu w tłumieniu hałasu impulsowego. Nie ma takŝe regulacji prawnych oraz norm w tym zakresie. Jednak w badaniach porównawczych audiometrii tonalnej, uzupełnionej pomiarami otoemisji u osób eksponowanych na hałas impulsowy, stosujących i nie stosujących ochronniki słuchu, udowodniono korzystne działanie ochronników. W podgrupie stosującej ochronniki nie obserwowano znaczącego statystycznie czasowego przesunięcia progu słyszenia, ani czasowego obniŝenia poziomu otoemisji, w przeciwieństwie do drugiej podgrupy [30, 31]. Istotne przy doborze ochronników słuchu, preferencje indywidualne wymagają skorelowania z analizą środowiska akustycznego oraz wartościami parametrów akustycznych wybranych ochronników, w tym średniego tłumienia dźwięku oraz wartości poziomów krytycznych: H - dla częstotliwości wysokich, M - średnich, L - niskich [1, 3]. Korzystniejsze w przypadku niektórych sygnałów impulsowych mogą być nauszniki przeciwhałasowe z regulowanym tłumieniem, ze względu na moŝliwość zwiększenia tłumienia dźwięku w zakresie niskich częstotliwości, a takŝe regulacji tłumienia w zakresie 8

dźwięków mowy [1, 18, 32, 33], z jednocześnie rzadziej występującymi wśród stosujących te ochrony zawodników alergii oraz podraŝnień w przewodzie słuchowym. Wielu autorów wskazuje na konieczność poddania uŝytkowników wkładek dousznych programowi, umoŝliwiającemu trenowanie prawidłowego uŝytkowania wkładek, co podnosi ich walory w zakresie tłumienia dźwięku, ale wydaje się być równieŝ sposobem na ograniczenie ryzyka powikłań, związanych z niewłaściwym doborem tworzyw, z których wykonano wkładki douszne [3, 34, 35]. W przypadku zawodników ze skłonnością do alergii w obrębie przewodu słuchowego, wynikających z uŝytych materiałów do tłumienia hałasu, korzystniejsze wydaje się stosowanie nauszników przeciwhałasowych, które jednocześnie są częściej zalecane przy tłumieniu hałasu pochodzącego z broni krótkiej [4, 5, 15, 19, 25]. Jednocześnie dla znaczącego tłumienia niskich częstotliwości, zalecane jest wykorzystanie jednoczesne nauszników i wkładek dousznych [34, 36, 37, 38]. WNIOSKI 1. Prawidłowy dobór ochronników słuchu powinien wykluczać uciąŝliwości spowodowane niekorzystnym oddziaływaniem polimerów, wykorzystanych do ich produkcji. 2. Dobór indywidualnych ochronników słuchu, powinien być dokonywany w aspekcie oceny naraŝenia na hałas impulsowy w określonej konkurencji strzeleckiej oraz preferencji zawodnika. LITERATURA [1] KOTARBIŃSKA E., PUTO D.: Nauszniki przeciwhałasowe z regulowanym tłumieniem. Bezpieczeństwo Pracy (2001), 10, 24-26. [2] KOTARBIŃSKA E., KOZŁOWSKI E.: Metoda badań skuteczności akustycznej nauszników przeciwhałasowych w warunkach rzeczywistych. Bezpieczeństwo Pracy (2003), 7-8, 31-33. [3] TOIVONEN M., PAAKKONEN R., SAVOLAINEN S., LEHTOMAKI K.: Noise attenuation and insertion of earplugs into ear canals. Ann. Occup. Hyg. (2002), 46, 527-530. [4] PAAKKONEN R., LEHTOMAKI K., SAVOLAINEN S. MYLLENIEMI J.: Ear plug fit and ttenuation an experimental study. Acustica Acta Acustica (2000), 86, 481-844. [5] PAAKKONEN R., SAVOLAINEN S, LEHTOMAKI K., MYLLENIEMI J, HAMALAINEN E.: Noise ttenuation of hearing protectorsin human ear-a method description. Acustica Acta Acustica 9

(2000), 86, 477-480. [6] MC BRIDE D.J., S.WILIAM S.: Audiometric notch as a sign of noise induced hearing loss. Occup. Environ. Med. (2001), 58, 45-51. [7] COUNTER S.A., BORG E., OLOFSSON A.: Oto-traumatic effects of computer simulated magnetic coil impulse noise: Analysis of mechanisms, Acta Otolaryngol. Stokh. (1993), 113, 699-705. [8] HAMERNIK R. P., AHROON W. A., HSUEH K. D.: The energy spectrum of an impulse: Its relation to hearing loss. J. Acoust. Soc. Am. (1991), 90, 197-204. [9] Henselman L.W., Henderson D., Subramaniam M., Sallustio V.: The effect of conditioning exposures on hearing loss from impulse noise. Hear. Res. (1994), 78, 1-10. [10] PRINCE M. M., GILBERT S. J., SMITH R. J., STAYNER L.T.: Evaluation of the risk of noiseinduced hearing loss among unscreened male industrial workers. J. Acoust. Soc. Am. (2003), 113, 871-880. [11] TAMBS K., HOFFMAN H. J., BORCHGREVINK H.M., HOLMEN J., SAMUELSEN S. O.: Hearing loss induced by noise, ear infections, and head injuries: result from the Nord- Trondelag Hearing loss Study. Int. J. Audiol. (2003), 42, 89-105. [12] LEWANDOWSKI Z., LWOW F. AND ŚWIĄTKOWSKA M.: Uszkodzenia słuchu u trenerów strzelectwa sportowego. Sport Wyczynowy (1983), 6, 27-31. [13] LEWANDOWSKI Z., LWOW F., AND ŚWIĄTKOWSKA M.: Ocena naraŝenia słuchu strzelców z broni długiej. Medycyna Sportowa (1987), 3-4, 1987. [14] PEKKARINEN J., IKI M., STARCK J.P., PYYKKO I.: Hearing loss risk from exposure to shooting impulse in workers exposed to occupational noise. Brit. J. Audiol. (1993), 27, 175-182. [15] STARCK J., TOPPILA E., PYYYKKO I.: Impulse noise and risk criteria. Noise Health (2003), 5, 63-73. [16] TAMBS K., HOFFMAN H. J., BORCHGREVINK H. M., HOLMEN J., ENGDAHL B.: Hearing loss induced by occupational and impulse noise: results on treshold shifts by frequencies, age and gender from the Nord-Trondelag Hearing Loss Study. Int. J. Audiol. (2006), 45, 309-317. [17] Lwow F., ZARZYCKI J.: Komputerowo wspomagana ocena traumatyzującego wpływu impulsowych sygnałów akustycznych w sporcie strzeleckim w aspekcie fizjologii narządu 10

słuchu. Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, VII Krajowa Konferencja Komputerowe Wspomaganie Badań Naukowych (2000) Wrocław, 319-324. [18] ZERA J., BRAMMER J.: 1997, Comparison between subjective and objective measures of active hearing protector and communication headset attenuation, J. Acoust. Soc. Am. (1997), 101, 3486-3487. [19] ZERA J.: The measurement of impulse noise protection by earmuffs. J. Acoust. Soc. Am. (2000) 108, 2621. [20] HENDERSON D., SUBRAMANIAM M., GRATTON M. A. AND SAUNDERS S. S: Impact noise: The importance of level, duration, and repetition rate. J. Acoust. Soc. Am. (1991), 89, 1350-1357. [21] FAKIROV S, Handbook of Thermoplastic Polyesters, John Wiley & Sons, Weinheim, 2002. [22] ROŚCISZEWSKI P., ZIELECKA P.: Silikony właściwości i zastosowanie. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa, 2002. [23] PRICE G.R., KALB J.T.: Insights into hazard from intense impulses from a mathematical model of the ear. J.Acoust.Soc.Am. (1991), 90, 219-227. [24] G.R.PRICE G.R.: Hazard from impulse noise: Problem and prospects. J. Acoust. Soc. Am. (1994), 95, 2861-2862. [25] YLIKOSKI M., PEKKARINEN J.O., J. P STARCK J. P., PAAKKONEN R. J., YLIKOSKI J.S.: Physical characteristics of gunfire impulse noise and its attenuation by hearing protectors. Scand. Audiol. (1995), 24, 3-11. [26] KRYTER K.D.: Effects of nosocusis and industrial and gun noise on hearing of U.S. adults. J. Acoust. Soc. Am. (1991), 90, 3196-3201. [27] PAAKKONEN R., K.LEHTOMAKI K.L.: Protection efficiency of hearing protectors against military noise from hanheld weapons and vehicles. Noise Health (2005), 7, 11-20. [28] DANCER A., BUCK K., PARMENTIER G., HAMERY P.: The specific problems of noise in military life. Scand. Audiol. Suppl. (1998), 48, 23-30. [29] DANCERA., BUCK K., HAMERY P., PARMENTIER G.: Hearing protection in the military environment. Noise Health (1999), 2, 1-16. [30] PAWLACZYK-ŁUSZCZYŃSKA M., DUDAREWICZ A., BĄK M., FISZER M., KOTYŁO P., ŚLIWIŃSKA-KOWALSKA M.: Temporary Changes of Hearing Exposure to Impulse Noise. Int. J. Occup. Environ. Med. (2001), 7, 734-741. [31] PAWLACZYK-ŁUSZCZYŃSKA M., DUDAREWICZ A., BĄK M., FISZER M., KOTYŁO P., ŚLIWIŃSKA-KOWALSKA M.: Temporary Changes in Hearing after Exposure to Shooting Noise. Int. J. Occup. Med. Environ. Health (2004), 17, 285-293. [32] KOTARBIŃSKA E., MNICH J.: Wpływ warunków uŝytkowania nauszników przeciwhałasowych na ich właściwości ochronne. Bezpieczeństwo Pracy (2001), 2, 18-20. [33] GIGUERE C, ABEL S.M.: Binaural technologies for application to active noise reduction communication headsets: design considerations, Can. Acoustics (2000), 28, 3-4. 11

[34] DANIELL W. E., SWAN S. S., MC DANIEL M. M., CAMP J. E., COHEN M. A., STEBBINS J. G.: Noise exposure and hearing loss prevention programmes after 20 years of regulations in the United States. Occup. Environ. Med. (2006), 63, 343-351. [35] FAUSTI S.A., WILMINGTON D.J., HELT P.V., HELT W.J., MARTIN D.K.: Hearing health and care: The need for improved hearing loss prevention and hearing conservation practices. J. Reh. Res. Develop. (2005) 42, 45-62. [36] ABEL S.M., ODELL P.: Sound attenuation from earmuffs and earplugs in combination: maximum benefits vs. missed information. Aviat. Space Environ. Med. (2006), 77, 899-904. [37] LUSK S.L.: Noise exposures. Effects on hearing and prevention of noise induced hearing loss. Am. Asoc. Occup. Health Nurs J. (1997), 45, 397-408. [38] PRINCE M.M., GILBERT S.J., SMITH R.J., STAYNER L.T.: Evaluation of the risk of noiseinduced hearing loss among unscreened male industrial workers. J. Acoust. Soc. Am. (2003), 113, 871-880. Adres autorów 1 Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu Zakład Promocji Zdrowia al. Paderewskiego 35, 51-612 Wrocław e-mail: promocja@wf.wroc.pl 2 Uniwersytet Medyczny w Łodzi Zakład Farmakologii Molekularnej ul. Mazowiecka 6/8, 92-215 Łódź e-mail: chemgen@csk.umed.lodz.pl 12

Ryc. 1. Struktura polimerów twardych stosowanych do produkcji ochronników słuchu. 1 ABS (akrylonitryl-butadien-styren), poprzez zmianę wartości x, y, z uzyskuje się termoplastyczny kopolimer o róŝnym stopniu twardości. 2 aramid (przykład twardego poliamidu). 3 polipropylen Fig. 1. Structure of hard polymers used for the production of hearing protectors. 1 ABS (acrylonitrile-butadiene-styrene), by changing of x, y, z values a thermoplastic copolymer can be obtained of different hardness grade. 2 aramide (an example of very hard polyamide. 3 polypropylen 13

Ryc. 2. Struktura polimerów miękkich najczęściej stosowanych do produkcji ochronników słuchu. 1 poliuretan, uŝywany w formie pianki do produkcji poduszek uszczelniających czasze ochronników. 2 PTE-E, termoplastyczny elastomer poli(etero-estrowy), zaleŝnie od proporcji składników posiada właściwości gumy o róŝnym stopniu twardości. 3 PCV, polichlorek winylu, stosowany w formie pianki lub folii, zarówno do produkcji nauszników przeciwhałasowych jak i wkładek dousznych. 4 dimetylopolisiloksan, podstawowy składnik gum silikonowych uŝywanych do produkcji wkładek dousznych (stoperów) Fig. 2. Structure of soft polymers the most frequently used for the production of hearing protectors. 1 polyurethane, used in the form of foam for the production of soft pads insulating the muffins. 2 PTE-E, thermoplastic polyester elastomer, dependently on the proportion of its components it may have properties of rubber of different hardness grade. 3 PCV, polyvinyl chloride, used as a foam or a film for the production of earmuffs as well as earplugs. 4 polydimethylsiloxane, the main component of silicone rubbers used for the production of earplugs (stoppers). 14

Tabela 1. Podział badanej grupy według wieku zawodników Table 1. Classification of sport shooters according to their age Młodzicy <15 lat Juniorzy Seniorzy >20 lat Kobiety n=104 10 % 71% 19 % MęŜczyźni n=93 12% 51% 37% Tabela 2. Podział według klasy sportowej Table 2. Classification of shooters according to sport class Mistrzowska I klasa II klasa III klasa Kobiety 11 % 25 % 34 % 30 % MęŜczyźni 17 % 30 % 31 % 22 % Tabela 3. Realizacja profilaktyki urazu słuchu Table 3. The realization of hearing loss protection Stosowanie osobistych ochron słuchu podczas treningów Stosowanie osobistych ochron słuchu podczas zawodów Dysfunkcja narządu słuchu w samoocenie zawodników Pozasłuchowe skutki ekspozycji na hałas impulsowy Kobiety 68% 48% 23% 77% MęŜczyźni 52% 61% 32% 56% 15

Tabela 4. Rodzaje osobistych ochron słuchu stosowanych przez badaną grupę strzelców Table 4. Types of hearing protectors used by tested sport shooters Płeć Kobiety n=70 MęŜczyźni n=73 Rodaj stosowanych ochronników słuchu Nauszniki Wkładki Wata Inne przeciwhałasowe douszne 38% 60% - 2% 51% 44% 3% 2% 16