G ÓWNY GEODETA KRAJU WYTYCZNE TECHNICZNE GIS - 4 MAPA SOZOLOGICZNA POLSKI SKALA 1:5 W FORMIE ANALOGOWEJ I NUMERYCZNEJ G ÓWNY URZ D GEODEZJI I KARTOGRAFII Warszawa 24 1
Wytyczne techniczne K - 3.6. Mapa sozologiczna w skali 1 : 5. Wyd. 1. MGPiB Departament Geodezji, Kartografii i Gospodarki Gruntami. Warszawa, 199 Opracowa³ zespó³ w sk³adzie: zagadnienia sozologiczne Andrzej T. Jankowski Katedra Geografii Fizycznej Uniwersytetu Œl¹skiego w Sosnowcu Ryszard Klimko Instytut Geografii Fizycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Leon Kozacki Instytut Geografii Fizycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Kazimierz Trafas Instytut Geografii Uniwersytetu Jagielloñskiego w Krakowie Stefan ynda g³ówny konsultant naukowy Instytut Geografii Fizycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu konsultacje kartograficzne Aleksander Schwarz Okrêgowe Przedsiêbiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne w Poznaniu Wojciech Urbankowski Okrêgowe Przedsiêbiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne w Poznaniu Recenzenci naukowi: prof. dr hab.mieczys³aw Klimaszewski Uniwersytet Jagielloñski Kraków prof. dr hab. Jerzy Kondracki Uniwersytet Warszawski prof. dr hab. in. Stefan Koz³owski Instytut Geologiczny Warszawa dr in. Micha³ Stankiewicz Instytut Fotogrametrii i Kartografii Politechniki Warszawskiej dr Jerzy Stawin Centrum Techniki Budownictwa Komunalnego Warszawa Nadzór merytoryczno-formalny z ramienia Departamentu Geodezji, Kartografii i Gospodarki Gruntami Ministerstwa Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa sprawowali: Stanis³aw Czarnecki i Edward Jarosiñski Nowelizacja Wydania 1: System Informacji o Terenie. Mapa sozologiczna Polski, skala 1 : 5 w formie analogowej i numerycznej. Wytyczne techniczne K - 3.6." Wyd. G³ówny Urz¹d Geodezji i Kartografii. Warszawa, 1997 Opracowa³ zespó³ w sk³adzie: zagadnienia sozologiczne Andrzej T. Jankowski Ryszard Klimko Leon Kozacki Kazimierz Trafas Stefan ynda g³ówny konsultant naukowy zagadnienia kartograficzno-informatyczne Tomasz Berus, Roman Jasiñski, Przemys³aw Kokociñski Przedsiêbiorstwo GEPOL w Poznaniu konsultacje kartograficzne Jerzy Ostrowski Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie konsultacje technik numerycznych w kartografii W³adys³aw Pawlak Instytut Geograficzny Uniwersytetu Wroc³awskiego Recenzenci naukowi: prof. dr hab. W³adys³aw Pawlak Zak³ad Kartografii Uniwersytetu Wroc³awskiego Nadzór merytoryczno-formalny z ramienia G³ównego Urzêdu Geodezji i Kartografii Izabella Krauze-Tomczyk 2
Nowelizacja ww. Systemu Informacji o Terenie... Wytyczne Techniczne GIS - 4. Mapa Sozologiczna Polski, skala 1 : 5 w formie analogowej i numerycznej. G³ówny Urz¹d Geodezji i Kartografii, Warszawa 24 Opracowa³ zespó³ w sk³adzie: zagadnienia sozologiczne Leon Kozacki Kazimierz Trafas Stefan ynda g³ówny konsultant naukowy zagadnienia kartograficzno-informatyczne W³adys³aw Pawlak, Tomasz Berus, Arkadiusz Ko³odziej, Robert Olszewski, Micha³ Stankiewicz Recenzenci naukowi: prof. dr hab. Andrzej T. Jankowski Katedra Geografii Fizycznej Uniwersytetu Œl¹skiego w Sosnowcu Nadzór merytoryczno-formalny z ramienia G³ównego Urzêdu Geodezji i Kartografii Krystyna Sikorska G³ówny Geodeta Kraju ISBN Sk³ad komputerowy: Druk: 3
4
SPIS TREŒCI WSTÊP... 7 ROZDZIA I PRZEDMIOT I ZAKRES INSTRUKCJI... 9 ROZDZIA II POSTANOWIENIA OGÓLNE... 9 ROZDZIA III TREŒÆ MAPY... 1 ROZDZIA IV PRACE PRZYGOTOWAWCZE I TERENOWE... 12 Prace przygotowawcze... 12 Kartowanie terenowe... 13 ROZDZIA V PRACE REDAKCYJNE... 14 ROZDZIA VI ZASADY STOSOWANIA ZNAKÓW UMOWNYCH... 15 1. Formy ochrony œrodowiska przyrodniczego... 15 2. Degradacja komponentów œrodowiska przyrodniczego... 21 Degradacja powierzchni terenu... 21 Degradacja gleb... 25 Degradacja lasów... 26 Degradacja wód powierzchniowych... 27 Zmiany warunków wodnych... 29 Degradacja wód podziemnych... 3 Degradacja powietrza atmosferycznego... 3 Rodzaje przedsiêwziêæ mog¹cych znacz¹co oddzia³ywaæ na œrodowisko... 32 3. Przeciwdzia³anie degradacji œrodowiska przyrodniczego... 33 4. Rekultywacja œrodowiska przyrodniczego... 34 5. Nieu ytki... 35 6. Oznaczenia uzupe³niaj¹ce... 35 ROZDZIA VII ZASADY SPORZ DZANIA MAPY NUMERYCZNEJ... 36 ROZDZIA VIII ZASADY SPORZ DZANIA OBRAZU KARTOGRAFICZNEGO... 37 ROZDZIA IX PRZYGOTOWANIE DO DRUKU I DRUK MAPY... 38 ROZDZIA X ZASADY KOMPLETOWANIA I PRZEKAZYWANIA DOKUMENTACJI... 39 ZA CZNIK 1 SCHEMAT ORGANIZACJI PRAC NAD MAP... 41 5
ZA CZNIK 2 WZORY ZNAKÓW UMOWNYCH I ROZBARWIENIA MAPY... 42 ZA CZNIK 3 KROJE I WIELKOŒCI PISM... 55 PRZYK ADY KROJÓW I WIELKOŒCI PISM... 56 ZA CZNIK 4 WYBRANE PIŒMIENNICTWO Z ZAKRESU SOZOLOGII I KARTOGRAFII SOZOLOGICZNEJ... 57 ZA CZNIK 5 WZÓR RAMKI I OPISU POZARAMKOWEGO ZA CZNIK 6 WZORCOWY ARKUSZ MAPY ZA CZNIK 7 OPIS WARSTW ORAZ STRUKTUR BAZ DANYCH ZAPIS NA CD 6
WSTÊP Polski uczony W. Goetel w 1966 roku po raz pierwszy okreœli³ sozologiê jako naukê o ochronie przyrody i jej zasobach. Od tego czasu zakres tej dziedziny wiedzy zosta³ bardziej sprecyzowany. W Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN z 1996 roku podana zosta³a definicja, wed³ug której sozologia to nauka zajmuj¹ca siê podstawami ochrony przyrody i jej zasobów oraz zapewnieniem trwa³oœci ich u ytkowania. Przedmiotem sozologii jest dynamika przemian zachodz¹cych w przyrodzie w wyniku antropopresji, maj¹cych zazwyczaj charakter zak³óceñ naturalnej równowagi istniej¹cej w ekosystemie lub geosystemie, a tak e opracowywanie sposobów zapobiegania dewastacji œrodowiska przyrodniczego. Rozwi¹zywanie problematyki sozologicznej ze szczególnym uwzglêdnieniem zdrowia i ycia ludzkiego opiera siê z jednej strony na podejœciu systemowym bior¹cym pod uwagê prawa i zasady ekorozwoju, a z drugiej na ci¹g³ym gromadzeniu i aktualizacji informacji o ochronie œrodowiska przyrodniczego cz³owieka. W celu realizacji tego zadania tworzy siê ró nego rodzaju systemy informacyjne, pos³uguj¹ce siê technik¹ komputerow¹. Wi¹ e siê z tym zarówno problem zdobywania informacji, jak i ich wizualizacji. W obu przypadkach podstawowe znaczenie maj¹ tu ujêcia kartograficzne, i to w mo liwie najwiêkszej skali. Podstawow¹ informacjê o œrodowisku przyrodniczym, w którym zachodz¹ zmiany zazwyczaj niekorzystne, spowodowane antropopresj¹, prezentuje obok map topograficznych zbiór map tematycznych. Dziœ niektóre z nich, np. mapy hydrograficzne, geologiczno-gospodarcze, hydrogeologiczne i glebowe, zawieraj¹ w swej warstwie informacyjnej równie pewne dane dotycz¹ce stanu i zagro eñ wybranych komponentów (lub ich w³aœciwoœci) œrodowiska przyrodniczego. W roku 199 na zlecenie Departamentu Geodezji, Kartografii i Gospodarki Gruntami Ministerstwa Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa zespó³ autorski w sk³adzie: K. Trafas Zak³ad Kartografii i Teledetekcji Instytutu Geografii UJ w Krakowie, A.T. Jankowski Katedra Geografii Fizycznej UŒ w Sosnowcu, A. Schwartz, W. Urbankowski Okrêgowe Przedsiêbiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne w Poznaniu oraz L. Kozacki, R. Klimko i S. ynda z Instytutu Geografii Fizycznej UAM w Poznaniu, opracowa³ Wytyczne techniczne K- 3.6. Mapa sozologiczna w skali 1:5. Mapa ta mia³a stanowiæ kolejne po mapie geologicznej i hydrograficznej opracowanie z generacji wielkoskalowych map tematycznych wykonywanych w tej samej skali dla ca³ego obszaru Polski. Dziœ uzupe³niaj¹ je równie mapy geologiczno-gospodarcza i hydrogeologiczna. W oparciu o te Wytyczne OPGK w Poznaniu w latach 199-92 na zlecenie w³adz województwa poznañskiego opracowa³o i wydrukowa³o 1 arkuszy mapy sozologicznej w uk³adzie 1965, obejmuj¹cych swym zasiêgiem prawie ca³y obszar województwa. W latach 1993-97 na zlecenie G³ównego Geodety Kraju Przedsiêbiorstwo GEPOL w Poznaniu opracowa³o 118 arkuszy map w uk³adzie 42 z obszaru woj. bielskiego, bydgoskiego, czêstochowskiego, katowickiego, kieleckiego, krakowskiego, ³ódzkiego, nowos¹deckiego, opolskiego i wa³brzyskiego. Od 1994 roku równolegle z analogow¹ opracowywana jest numeryczna mapa sozologiczna. W roku 1996 treœæ mapy sozologicznej poddano ankietyzacji. Mia³a ona na celu uzyskanie rzeczowej opinii o jej przydatnoœci oraz uzyskanie wniosków i propozycji jej udoskonalenia. W ankietyzacji wziê³y udzia³ zainteresowane instytucje i organizacje. Pytania, skierowane do u ytkowników mapy, wi¹za³y siê z ocen¹ jej przydatnoœci, czytelnoœci¹ jej treœci, trafnoœci¹ doboru barw i znaków, a ponadto z treœci¹ komentarza, w którym zamieszczono informacje, nie mieszcz¹ce siê na mapie. Zg³oszono szereg cennych uwag i wniosków, maj¹cych g³ównie na celu wyeksponowanie niektórych obiektów lub zjawisk, a tym samym sporz¹dzenie jak najlepszej wersji zarówno Wytycznych, jak i samej mapy. Z uzyskanych odpowiedzi wynika jednoznacznie, e mapa sozologiczna jest wykorzystywana tak dla celów praktycznych, jak i naukowych, zatem istnieje koniecznoœæ kontynuowania prac nad realizacj¹ dalszych jej arkuszy w skali 1:5. Doœwiadczenia zebrane w trakcie opracowywania map sozologicznych z obszarów o ró nym nasileniu antropopresji, a wiêc o ró nym ska eniu lub zagro eniu œrodowiska przyrodniczego, uwagi i wnioski zg³oszone 7
w ankietach, zmiany w regulacjach prawnych oraz dostêp do technik informatycznych sk³oni³y G³ówny Urz¹d Geodezji i Kartografii do wydania w 1997 r. Wytycznych Technicznych K-3.6 Mapa sozologiczna w skali 1:5 z uwzglêdnieniem nowej, numerycznej formy mapy. Od tej chwili mapa sozologiczna realizuje podstawowe funkcje GIS: wprowadza dane, przechowuje je, umo liwiaj¹c ich uzupe³nianie i aktualizacjê, oraz pozwala na wykonywanie analiz. Do 24 roku wydano 36 arkuszy map, g³ównie w wersji analogowej i cyfrowej, obejmuj¹cych swoim zasiêgiem województwa podkarpackie, ma³opolskie, œl¹skie, opolskie, dolnoœl¹skie, wielkopolskie, lubuskie i zachodniopomorskie. Dalsze doœwiadczenia, zarówno u ytkowników jak i wykonawców map, tym razem w wersji analogowej i numerycznej, koniecznoœæ dostosowania prawa w zakresie kszta³towania i ochrony œrodowiska przyrodniczego do norm Unii Europejskiej, sk³oni³y G³ówny Urz¹d Geodezji i Kartografii do powtórnej nowelizacji Wytycznych Technicznych K-3.6. i wydania ich w postaci Wytycznych Technicznych GIS - 4 Mapa Sozologiczna Polski w skali 1:5. Autorzy nowelizacji maj¹ nadziejê, i Wytyczne pozwol¹ na szybkie dokoñczenie kartowania sozologicznego terenu Polski, a nastêpnie w oparciu o tê kartograficzn¹ informacjê, monitoruj¹c œrodowisko przyrodnicze mo na bêdzie stale uzupe³niaæ bazê danych odnosz¹c j¹ do dokumentu jakim jest mapa sozologiczna wykonana w okreœlonym momencie czasu. 8
ROZDZIA I PRZEDMIOT I ZAKRES INSTRUKCJI 1 Wytyczne podaj¹ zasady opracowania mapy sozologicznej Polski w skali 1:5, zwanej dalej map¹. Przepisy niniejszych Wytycznych ustalaj¹: pojêcie mapy sozologicznej i jej przeznaczenie, odwzorowanie kartograficzne, podzia³ na arkusze i system ich oznaczeñ, treœæ mapy, znaki umowne, prace przygotowawcze i terenowe, opracowanie pierworysu redakcyjnego mapy, zasady stosowania znaków umownych zasady sporz¹dzania mapy numerycznej, przygotowanie materia³ów do druku, druk mapy, zasady kompletowania i przekazywania dokumentacji. 2 ROZDZIA II POSTANOWIENIA OGÓLNE 3 Mapa sozologiczna jest map¹ tematyczn¹, przedstawiaj¹c¹ stan œrodowiska przyrodniczego oraz przyczyny i skutki tak negatywnych, jak i pozytywnych przemian zachodz¹cych w œrodowisku pod wp³ywem ró nego rodzaju procesów, w tym przede wszystkim dzia³alnoœci cz³owieka, a tak e sposoby ochrony naturalnych wartoœci tego œrodowiska. Mapa adresowana jest g³ównie do instytucji i urzêdów ochrony œrodowiska oraz decydentów i planistów na szczeblach regionalnym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Mapa w planowaniu przestrzennym jest szczególnie przydatna w zakresie lokalizacji nowych obiektów gospodarczych (w tym przemys³owych) i komunalnych (w tym mieszkaniowych), a tak e oœrodków rekreacyjnych itp. Mapa stanowi Ÿród³owe opracowanie kartograficzne do sporz¹dzania map sozologicznych w skalach mniejszych oraz innych pokrewnych map tematycznych. Mapa stanowi Ÿród³o informacji o stanie zanieczyszczenia, zagro eñ œrodowiska przyrodniczego, narzêdzie do badania i diagnozowania jego stanu w aspekcie iloœciowym, systematyzuj¹cym i prognostycznym. Mo e byæ wykorzystana do opracowania syntetycznego wskaÿnika stanu œrodowiska przyrodniczego ró nych jednostek przestrzennych, a jej wersja numeryczna daje mo liwoœci pozyskiwania, gromadzenia i wizualizacji danych geograficznych, przy permanentnej aktualizacji bazy danych K. Fagiewicz, 22. 4 Mapa jest wykonywana jako mapa wieloarkuszowa, analogowa i numeryczna dla obszaru ca³ego kraju, zgodnie z Wytycznymi Technicznymi GIS-4 Mapa Sozologiczna Polski w skali 1:5. Podzia³ na arkusze oraz system oznaczania god³ami arkuszy tej mapy jest taki, jak mapy topograficznej w tej skali, zgodnie z Instrukcj¹ techniczn¹ Zasady redakcji mapy topograficznej w skali 1:5 Katalog znaków (GUGiK, Warszawa 1998). Przyjmuje siê jednolity format arkusza mapy wraz z opisem pozaramkowym, po obciêciu 525 48 mm. 9
5 Dla mapy przyjmuje siê uk³ad wspó³rzêdnych 1992. Informacje o uk³adzie i rodzaju odwzorowania umieszcza siê w opisie pozaramkowym mapy. Przejœcie z uk³adu na uk³ad przy ³¹czeniu styków arkuszy powinno byæ oparte na przeliczonych wspó³rzêdnych (naro niki mapy, osnowa geodezyjna z GUGiK). 6 Treœæ podk³adow¹ stanowi¹ sytuacja i nazewnictwo (w kolorze szarym) oraz rysunek rzeÿby terenu (w kolorze br¹zowym) mapy topograficznej w skali 1:5. Podstaw¹ nazewnictwa obiektów hydrograficznych jest: Podzia³ hydrograficzny Polski (IMGW, Warszawa, 198) w skali 1 : 2 i Katalog Jezior Polski cz. I III, 1991, 1992, Wyd. Naukowe UAM, a przebieg granic administracyjnych musi byæ zgodny z aktualnym Pañstwowym Rejestrem Granic. 7 Dla ka dego arkusza mapy sozologicznej jest zak³adana i prowadzona metryka mapy, wype³niana sukcesywnie w toku kolejnych etapów opracowywania danego arkusza, a w sprawozdaniu z wykonanych prac powinno byæ okreœlone pochodzenie materia³ów Ÿród³owych, na podstawie których zosta³a opracowana treœæ tematyczna mapy. Za³o eniem mapy sozologicznej 1 : 5 w formie analogowej i numerycznej by³a ci¹g³a aktualizacja bazy danych na szczeblu miejscowym (w³adze samorz¹dowe gmina, powiat, województwo) pod kontrol¹ G³ównego Urzêdu Geodezji i Kartografii. Gdyby by³o to administracyjnie niemo liwe nale y j¹ przeprowadziæ z inicjatywy GUGiK, co 3 lata dla obszarów aglomeracji miejsko-przemys³owych, a co 5 dla pozosta³ych. ROZDZIA III TREŒÆ MAPY 8 Na treœæ tematyczn¹ mapy sk³adaj¹ siê nastêpuj¹ce grupy elementów, uszeregowane w kilku poziomach informacyjnych: 1. Formy ochrony œrodowiska przyrodniczego: grunty orne chronione i pozosta³e oraz ³¹ki i pastwiska chronione i pozosta³e, lasy ochronne i gospodarcze, zieleñ urz¹dzona oraz udokumentowane z³o a surowców mineralnych, parki narodowe i parki krajobrazowe oraz ich otuliny, rezerwaty i pomniki przyrody oraz obszary chronionego krajobrazu, stanowiska dokumentacyjne, u ytki ekologiczne i zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe, ujêcia i strefy ochronne ujêæ wód. 2. Degradacja komponentów œrodowiska przyrodniczego: degradacja powierzchni terenu, w tym: grunty podatne na denudacjê naturogeniczn¹ i uprawow¹, grunty nara one na zalewy powodziowe lub sztormowe, grunty antropogeniczne obszarów zabudowanych, antropogeniczne formy terenowe (wyrobiska i zwa³owiska), deformacje poeksploatacyjne, cmentarze, kana³y, wa³y przeciwpowodziowe, groble, sk³adowiska surowców i paliw, wylewiska i sk³adowiska odpadów, typy gleb zdegradowanych, czynniki i klasy uszkodzeñ lasów, degradacja wód powierzchniowych, w tym: zrzuty œcieków, wielkoœci zrzutów œcieków w m 3 dobê, przekroczenia wskaÿników zanieczyszczeñ, jakoœæ wód w punktach pomiarowych, zanieczyszczone morskie wody przybrze ne, podpiêtrzone wody powierzchniowe, sztuczne zbiorniki wodne, stawy hodowlane, zbiorniki wód przemys³owych, utrata wiêzi hydraulicznej, 1
antropogeniczne zaburzenia re imu hydrologicznego cieków i technicznie przekszta³cone koryta cieków, degradacja wód podziemnych, w tym: grunty podatne na infiltracjê zanieczyszczeñ do wód podziemnych, zanieczyszczone lub przypuszczalnie zanieczyszczone wody podziemne, istniej¹ce i prawdopodobne zrzuty œcieków (szamba, rozs¹czkowanie œcieków), kierunki przenoszenia zanieczyszczeñ w wodach podziemnych, sztucznie obni one lub podniesione zwierciad³o wód podziemnych, leje depresyjne, degradacja powietrza atmosferycznego, w tym: emitory przemys³owe i ich skupiska, emisja ca³kowita w trok, skupiska Ÿróde³ niskiej emisji gazów i py³ów, punktowe i powierzchniowe emitory ha³asu i wibracji oraz emitory uci¹ liwych zapachów (odorów), przekroczenia dopuszczalnych stê eñ SO 2 i przekroczenia dopuszczalnej zawartoœci py³u zawieszonego, rodzaje przedsiêwziêæ mog¹cych znacz¹co oddzia³ywaæ na œrodowisko, wymagaj¹cych sporz¹dzenia raportu o oddzia³ywaniu na œrodowisko (Prawo ochrony œrodowiska, Dz. U. 21.62.627 z dnia 2 czerwca 21 r., Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 24.9.22 r., Dz. U. 2.179.149 z dnia 29.1.22 r.). 3. Przeciwdzia³anie degradacji œrodowiska przyrodniczego: urz¹dzenia odpylaj¹ce i odsiarczaj¹ce, oczyszczalnie œcieków, pasy wiatrochronne, ekrany akustyczne, punkty utylizacji odpadów, miejscowoœci posiadaj¹ce kanalizacjê, punkty monitoringu œrodowiska. 4. Rekultywacja œrodowiska przyrodniczego: formy rekultywacji. 5. Nieu ytki: typy nieu ytków. 6. Oznaczenia uzupe³niaj¹ce: granice pañstw, województw, powiatów i gmin, miasta wojewódzkie, powiatowe i siedziby gmin. Poszczególne elementy treœci tematycznej mapy sozologicznej przedstawione s¹ na mapie za pomoc¹ odpowiednich znaków umownych (Za³¹cznik 2). 9 Objaœnienia znaków umownych oraz informacje o kartograficznych materia³ach Ÿród³owych s¹ czêœci¹ opisu pozaramkowego mapy. 1 Do ka dego arkusza mapy sporz¹dza siê komentarz, umieszczony na odwrocie mapy, zawieraj¹cy istotne informacje w postaci tabel, wykresów, mapek i opisów u³atwiaj¹cych odbiór treœci mapy i bêd¹cy jej uzupe³nieniem. Komentarz sporz¹dza konsultant naukowy arkusza lub zespó³ autorów pod kierunkiem konsultantów naukowych mapy. Komentarz zawiera: charakterystykê podstawowych komponentów œrodowiska przyrodniczego i niektórych ich w³aœciwoœci wed³ug nastêpuj¹cych podrozdzia³ów: po³o enie fizycznogeograficzne, budowa geologiczna, ukszta³towanie powierzchni terenu i geomorfologia, wody powierzchniowe, wody podziemne, gleby, szata roœlinna i œwiat zwierzêcy, klimat, rozszerzaj¹ce dane do poszczególnych poziomów informacyjnych mapy zgodnie z podanymi w treœci mapy poziomami informacji (tekst, tabele, kartony), ogóln¹ ocenê stanu œrodowiska i stopnia jego degradacji, wskazania dotycz¹ce kszta³towania i ochrony œrodowiska, inne istotne informacje i oceny (np. zamieszczenie ró y wiatrów, informacji o wystêpowaniu surowców mineralnych, danych dotycz¹cych przedmiotu kontroli w punktach monitoringu oraz informacji adresowych o tych punktach). 11
ROZDZIA IV PRACE PRZYGOTOWAWCZE I TERENOWE 11 Mapa sozologiczna opracowywana jest przez zespo³y geografów i kartografów, specjalistów z dziedziny kszta³towania i ochrony œrodowiska oraz informatyków, zatrudnionych lub wspó³pracuj¹cych z firm¹, która wygra³a przetarg na wykonanie tych map. Merytoryczny nadzór sprawuj¹ konsultanci naukowi znawcy problematyki sozologicznej i kartograficznej. Poszczególne elementy treœci tematycznej mapy opracowuje siê na podstawie zebranych materia³ów Ÿród³owych oraz wyników kartowania terenowego. Podczas kartowania gromadzi siê materia³y najbardziej aktualne i dostêpne w danej chwili. 12 Prace przygotowawcze poprzedzaj¹ce kartowanie terenowe obejmuj¹: zbieranie materia³ów Ÿród³owych, kameralne, wstêpne opracowanie elementów treœci mapy sozologicznej na mapach dokumentacyjnych. Prace terenowe obejmuj¹: kartowanie terenowe, opracowanie wyników kartowania. 13 Prace przygotowawcze 14 ród³em danych do utworzenia zbioru informacji s¹: mapy topograficzne, publikowane i nie publikowane mapy tematyczne, takie jak: geologiczna, geologiczno-gospodarcza, hydrogeologiczna, geomorfologiczna, hydrograficzna, glebowo-rolnicza, geobotaniczna, leœna i inne, materia³y teledetekcyjne, studia uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, ekofizjografie planistyczne, plany zagospodarowania przestrzennego, publikowane i nie publikowane opracowania dotycz¹ce ochrony œrodowiska i gospodarki przestrzennej, rejestry i bazy danych, w szczególnoœci wyniki Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska. Dane i informacje zbiera siê w instytucjach, przedsiêbiorstwach i placówkach naukowo-badawczych (resortowych instytutach naukowo-badawczych np. IMGW, PIG, IUNG, IRŒ Olsztyn i filie), placówkach PAN i na wy szych uczelniach zajmuj¹cych siê kszta³towaniem i ochron¹ œrodowiska przyrodniczego, gospodark¹ wodn¹ i geologi¹, w urzêdach wojewódzkich, powiatowych, gminnych i miejskich, oœrodkach badañ i kontroli œrodowiska, stacjach sanitarno-epidemiologicznych, komórkach BHP zak³adów produkcyjnych, (Wydzia³ Ochrony Œrodowiska, Wojewódzki Konserwator Przyrody, G³ówny Geolog Wojewódzki, dzia³y ochrony wód i atmosfery, Wojewódzki Bank Danych o Emisji, PIOŒ, WIOŒ, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Okrêgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza, Regionalna Dyrekcja Lasów Pañstwowych, Nadleœnictwo, Biuro Urz¹dzania Lasu i Geodezji Leœnej, Wojewódzki Oœrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, Regionalny Zarz¹d Gospodarki Wodnej, Biuro Geodezji i Urz¹dzania Terenów Rolnych, Dyrekcja Parku Narodowego i Zarz¹dy Parków Krajobrazowych itd.) oraz ró nych organizacjach pozarz¹dowych i pozasamorz¹dowych, zajmuj¹cych siê ochron¹ œrodowiska przyrodniczego. 12
15 Przed wykorzystaniem materia³ów Ÿród³owych nale y dokonaæ ich oceny z punktu widzenia przydatnoœci tych materia³ów do opracowania mapy i komentarza. 16 W toku kameralnych prac przygotowawczych zebrane informacje i dane przedstawia siê wed³ug poszczególnych poziomów informacyjnych mapy sozologicznej (patrz 8), rozrysowuj¹c je na mapach dokumentacyjnych. Mapy dokumentacyjne to podk³adowe mapy topograficzne w skali 1:5 lub wiêkszych, z naniesionymi elementami treœci tematycznej. Poszczególne elementy treœci tematycznej mapy wrysowuje siê na mapy dokumentacyjne przy zastosowaniu odpowiednich znaków umownych (patrz Rozdzia³ VI i Za³¹cznik 2). Prace przygotowawcze stanowi¹ pierwsz¹ fazê sporz¹dzania map dokumentacyjnych mapy sozologicznej. Drug¹ faz¹ jest kartowanie terenowe (patrz 18). Autorzy musz¹ pamiêtaæ, i nie mo na bezkrytycznie opracowywaæ treœci tematycznej na podstawie nieaktualnych podk³adów topograficznych. Do ich obowi¹zków nale y aktualizacja mapy topograficznej w zakresie kartowania sozologicznego (elementy treœci mapy sozologicznej). 17 Przygotowanie do prac terenowych obejmuje: przygotowanie map podk³adowych w skali 1:5 lub wiêkszej do pracy w terenie przez przeniesienie z materia³ów Ÿród³owych i map dokumentacyjnych tych elementów treœci mapy, które wymagaj¹ weryfikacji w terenie, skompletowanie materia³ów i przyrz¹dów potrzebnych do pracy w terenie (m.in. map podk³adowych, zdjêæ lotniczych, dzienników informacji). Kartowanie terenowe 18 Kartowanie terenowe obejmuje identyfikacjê i weryfikacjê terenow¹ elementów treœci tematycznej mapy, zawartych na mapach dokumentacyjnych (patrz 16), oraz lokalizacjê i klasyfikacjê nie zarejestrowanych (tzw. dzikich) Ÿróde³ ska eñ i zanieczyszczeñ œrodowiska przyrodniczego np. kontrolowanych (maj¹cych uregulowan¹ stronê formalno-prawn¹) lub niekontrolowanych dzikich (nie maj¹cych uregulowanej strony formalno-prawnej) sk³adowisk odpadów, sk³adowisk surowców i paliw, wylewisk odpadów, wyrobisk, zwa³owisk, deformacji poeksploatacyjnych terenu, gruntów podatnych na denudacjê naturogeniczn¹ i uprawow¹, nara onych na zalewy powodziowe i sztormowe, zarejestrowanych i nie zarejestrowanych zrzutów œcieków do wód powierzchniowych i podziemnych, wód powierzchniowych zanieczyszczonych nie badanych, emitorów gazów, py³ów i uci¹ liwych odorów, ha³asu i wibracji oraz obiektów szczególnie szkodliwych lub mog¹cych szkodziæ œrodowisku i ludziom, oczyszczalni œcieków, pasów wiatrochronnych, ekranów akustycznych czy utylizacji odpadów. Wyniki obserwacji terenowych wprowadza siê na mapy podk³adowe za pomoc¹ odpowiednich znaków umownych, a obiekty i zjawiska wymagaj¹ce dodatkowych objaœnieñ wpisuje siê w dzienniku informacji. 19 Mapy dokumentacyjne, wstêpnie opracowane kameralnie ( 16), a nastêpnie zweryfikowane i uzupe³nione w toku kartowania terenowego ( 18), stanowi¹ podstawê opracowania pierworysu redakcyjnego mapy. Uzyskane informacje z urzêdów i innych oficjalnych Ÿróde³ winny byæ przedstawione w formie pisemnej i urzêdowo potwierdzone. 13
ROZDZIA V PRACE REDAKCYJNE 2 Pierworys mapy wykonuje siê w skali 1:5. Prace redakcyjne i redakcyjno-techniczne obejmuj¹: 1) redakcyjne i redakcyjno-techniczne opracowanie na podstawie map dokumentacyjnych nastêpuj¹cych pierworysów redakcyjnych (podzia³ wg grup tematycznych treœci): form ochrony œrodowiska przyrodniczego (grunty orne chronione itp.), obszarów i obiektów chronionych (pomniki przyrody itp.), degradacji powierzchni terenu (grunty podatne na denudacjê itp.), degradacji wód podziemnych, sk³adowisk, wylewisk, degradacji gleb, lasów i wód powierzchniowych, wyrobisk, zwa³owisk, deformacji poeksploatacyjnych terenu, sieci hydrograficznej, ujêæ wód, zmian warunków wodnych, kana³ów, wa³ów przeciwpowodziowych, grobli, przedsiêwziêcia mog¹ce znacz¹co oddzia³ywaæ na œrodowisko, przeciwdzia³ania degradacji œrodowiska przyrodniczego, podzia³u administracyjnego, 2) uzgodnienie styków, 3) opracowanie nazewnictwa i makiety nazewniczej, 4) sporz¹dzenie opisu pozaramkowego, 5) korektê redakcyjn¹ i techniczn¹ wykonanych pierworysów, 6) redakcjê tekstu komentarza do mapy wraz z mapkami uzupe³niaj¹cymi, wykresami, tabelami itp. 21 Opracowanie redakcyjne i redakcyjno-techniczne pierworysów redakcyjnych wykonuje siê przy zachowaniu zgodnoœci z mapami dokumentacyjnymi. 22 Opracowanie nazewnictwa obejmuje: zebranie, ustalenie oraz sporz¹dzenie wykazu nazw parków narodowych i krajobrazowych, rezerwatów przyrody, cieków i zbiorników wodnych oraz miejscowoœci (siedzib urzêdów wojewódzkich, powiatowych i urzêdów miast i gmin) z uwzglêdnieniem urzêdowych wykazów nazw miejscowoœci i obiektów fizjograficznych, opracowanie makiety nazewniczej, korektê redakcyjn¹ i techniczn¹. Wykaz nazw powinien zawieraæ: nazwy i skróty objaœniaj¹ce przewidziane do umieszczenia w treœci mapy oraz nazwy, skróty i opisy liczbowe wystêpuj¹ce w opisie pozaramkowym mapy, kroje i wielkoœci pism dla poszczególnych kategorii obiektów, korektê redakcyjn¹ i techniczn¹. Makieta nazewnicza powinna zawieraæ: god³o arkusza mapy i punkty przeciêcia ramek podzia³u arkuszowego, nazwy, skróty i opisy liczbowe wystêpuj¹ce na danym arkuszu mapy, z okreœleniem krojów i wielkoœci pism dla poszczególnych elementów treœci. 23 Podstawowymi elementami opisu pozaramkowego mapy (wg wzoru opisu pozaramkowego do³¹czonego do Wytycznych Za³¹cznik 5) s¹: god³o i nazwa arkusza oraz tytu³ mapy, informacje dotycz¹ce odwzorowania kartograficznego, uk³adu wspó³rzêdnych, poziomu odniesienia i skali mapy, 14
objaœnienia znaków umownych (legenda mapy), nazwa instytucji opracowuj¹cej, drukuj¹cej i wydaj¹cej arkusz mapy, imiê i nazwisko redaktora (redaktorów) arkusza mapy, imiê i nazwisko oraz tytu³ naukowy g³ównego konsultanta naukowego, imiona i nazwiska oraz tytu³y naukowe konsultantów naukowych arkusza mapy, informacje o podstawowych materia³ach kartograficznych podk³adowych i tematycznych, z datami ich aktualnoœci, informacja o podziale administracyjnym obszaru objêtego danym arkuszem mapy, data ukoñczenia opracowania arkusza mapy, rok druku arkusza mapy. 24 Pierworysy redakcyjne podlegaj¹ szczegó³owemu sprawdzeniu w zakresie: zgodnoœci treœci, nazewnictwa i formy graficznej z materia³ami Ÿród³owymi i przepisami niniejszych Wytycznych, prawid³owoœci opracowania graficznego, zgodnoœci styków, prawid³owoœci opisu pozaramkowego. Zauwa one b³êdy, opuszczenia i nieœcis³oœci zaznacza siê na na³o onej na pierworysy redakcyjne mapy kalce kontrolnej, opatrzonej god³em arkusza mapy, z naniesionymi punktami przeciêæ ramek podzia³u arkuszowego. 25 Pierworysy redakcyjne mapy podlegaj¹ szczegó³owemu sprawdzeniu pod wzglêdem merytorycznym przez konsultanta arkusza a po jego korekcie przez g³ównego konsultanta naukowego oraz ponownej kontroli redakcyjnej i redakcyjno-technicznej po wprowadzeniu korekty, a nastêpnie zostaj¹ podpisane przez osoby odpowiedzialne za ich wykonanie i sprawdzenie. Procedura ta powinna byæ skontrolowana przy odbiorze map przez zleceniodawcê. ROZDZIA VI ZASADY STOSOWANIA ZNAKÓW UMOWNYCH 26 1. Zasady zawieraj¹ nazwy i definicje obiektów przedstawianych za pomoc¹ znaków umownych. Okreœlaj¹ one treœæ tematyczn¹ mapy oraz zasady stosowania znaków na pierworysach. 2. Znaki umowne zestawiono wed³ug poziomów informacyjnych mapy sozologicznej, ujêtych w Rozdziale III 8. 3. Wszystkie znaki umowne przedstawiono w Za³¹czniku 2 w takich barwach, w jakich wystêpuj¹ na mapie. 4. Wymiary znaków umownych oraz gruboœci linii podane w mm we Wzorach znaków umownych (Za³¹cznik 2) odnosz¹ siê do znaków w skali wydawniczej 1:5. W przypadku, gdy nie podano gruboœci linii, nale y je rysowaæ gruboœci¹,15 mm. 5. Kolejne liczby odpowiadaj¹ numerom znaków umownych mapy, przedstawionych we Wzorach znaków umownych (Za³¹cznik 2). 1. Formy ochrony œrodowiska przyrodniczego W celu zapewnienia odpowiedniego funkcjonowania œrodowiska przyrodniczego nale y poszczególne jego elementy poddaæ ochronie. Forma tej ochrony zale y od wartoœci okreœlonego zasobu i jego znaczenia dla funkcjonowania systemu œrodowiska przyrodniczego. 15
Podstawowymi aktami prawnymi dotycz¹cymi ochrony œrodowiska i jego zasobów s¹: Ustawa z dnia 27 kwietnia 21 Prawo ochrony œrodowiska Dz. U. nr 62 poz. 627, o odpadach poz. 628, Dz. U. nr 1 z dnia 18 wrzeœnia 21 poz. 185 o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony œrodowiska, o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw oraz ustawa z dnia 16 paÿdziernika 1991 r. o Ochronie przyrody ze zmianami Dz. U. nr 99 poz. 179. (1) Grunty orne znakiem (1) oznacza siê: (a) Grunty orne chronione znakiem (a) oznacza siê grunty rolne o glebach mineralnych klas I i II oraz glebach mineralnych i organicznych klas IIIa i b, IVa i b (czyli kompleksy rolniczej przydatnoœci gleb od 1 do 5 oraz 8). (b) Grunty orne pozosta³e znakiem (b) oznacza siê grunty zarówno o glebach mineralnych, jak i organicznych klas V, VI i VI Rz (czyli kompleksy rolniczej przydatnoœci gleb 6, 7 i 9). Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leœnych (Dz.U. Nr 16, poz. 78). (2) ¹ki i pastwiska znakiem (2) oznacza siê: (a) ¹ki i pastwiska chronione znakiem (a) oznacza siê u ytki zielone na glebach mineralnych klasy I i organicznych klas I i II (czyli kompleksy u ytków zielonych zaliczane do 1z). (b) ¹ki i pastwiska pozosta³e znakiem (b) oznacza siê u ytki zielone na glebach mineralnych i organicznych klas od III do VI (czyli kompleksy u ytków zielonych zaliczane do 2z i 3z). Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leœnych (Dz.U. Nr 16, poz. 78). Uwaga: granice ³¹k i pastwisk nale y wyznaczyæ w oparciu o mapê topograficzn¹, a informacjê dotycz¹c¹ kompleksów u ytków zielonych z mapy glebowo-rolniczej. Lasy znakami (3) i (4) oznacza siê w rozumieniu ustawy grunt: 1. o zwartej powierzchni pokryty roœlinnoœci¹ leœn¹ (uprawami leœnymi) drzewami i krzewami oraz runem leœnym lub przejœciowo jej pozbawiony: przeznaczony do produkcji leœnej lub stanowi¹cy rezerwat przyrody, lub wchodz¹cy w sk³ad parku narodowego albo wpisany do rejestru zabytków, 2. zwi¹zany z gospodark¹ leœn¹, zajêty pod wykorzystanie na potrzeby gospodarki leœnej: obejmuj¹cy budynki i budowle, urz¹dzenia melioracji wodnych, linie podzia³u przestrzennego lasu, drogi leœne, tereny pod liniami energetycznymi, szkó³ki leœne, miejsca sk³adowania drewna, parkingi leœne i urz¹dzenia turystyczne. Na mapie sozologicznej przedstawia siê lasy o powierzchni wiêkszej od 1 ha. Ustawa z dnia 28 wrzeœnia 1991 r. o lasach (Dz.U. Nr 11, poz. 444 z póÿn. zm.) Wyró nia siê lasy ochronne i gospodarcze. (3) Lasy ochronne znakiem (3) oznacza siê lasy, które: chroni¹ glebê (lasy glebochronne), w tym lasy: na wydmach nadmorskich i klifach, na wydmach œródl¹dowych, na stromych urwistych zboczach górskich, na terenach podatnych na osuwiska, na stromych zboczach jarów, w¹wozów i wzgórz, chroni¹ zasoby wód (lasy wodochronne): u Ÿróde³ rzek i potoków, wzd³u rzek, potoków, kana³ów, jezior i innych zbiorników wodnych, na obszarach ochronnych ujêæ i Ÿróde³ wody, wyznaczonych zgodnie z przepisami prawa wodnego, na siedliskach wilgotnych i bagiennych, wykazuj¹ uszkodzenia drzewostanów na skutek emisji gazów i py³ów z zak³adów przemys³owych, objawiaj¹ce siê ponad 25% ubytkiem liœci oraz zniekszta³ceniem koron, lub lasy, w których drzewostany przewidziane s¹ do przebudowy, stanowi¹ cenne fragmenty rodzimej przyrody, znajduj¹ siê na sta³ych powierzchniach badawczych i doœwiadczalnych, wydzielonych w planie urz¹dzenia lasu, stanowi¹ drzewostany nasienne wy³¹czone z u ytkowania rêbnego, chroni¹ œrodowisko przyrodnicze, w tym lasy: stanowi¹ce ostoje zwierz¹t podlegaj¹cych ochronie gatunkowej, 16
po³o one w granicach administracyjnych miast i w odleg³oœci do 1 km od granic administracyjnych miast licz¹cych ponad 5 tys. mieszkañców, uzdrowiskowe, po³o one w strefach okreœlonych w statutach uzdrowisk, oraz lasy w strefach ochronnych wokó³ sanatoriów w promieniu nie przekraczaj¹cym 1 m od sanatorium, maj¹ szczególne znaczenie dla obronnoœci i bezpieczeñstwa pañstwa, w tym lasy po³o one w granicach poligonów, placów æwiczeñ, lotnisk i zamkniêtych kompleksów wojskowych, a tak e stanowi¹ce strefy ochronne dla tych obiektów. Rozporz¹dzenie Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa z dnia 25 sierpnia 1992 r. w sprawie szczegó³owych zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz szczegó³owych zasad prowadzenia w nich gospodarki leœnej (Dz.U. Nr 67, poz. 337). W komentarzu nale y uwzglêdniæ ewentualn¹ obecnoœæ, na omawianym obszarze Leœnych Kompleksów Promocyjnych, które zosta³y utworzone w celu trwa³ego zachowania lub odtwarzania naturalnych walorów lasu metodami racjonalnej gospodarki leœnej, prowadzonej na podstawach ekologicznych oraz integrowania celów trwa³ej gospodarki leœnej i aktywnej ochrony przyrody. Leœne Kompleksy Promocyjne utworzone zosta³y na mocy zarz¹dzeñ Dyrektora Generalnego Lasów Pañstwowych: Nr 3 z dnia 19.XII.1994 r., Nr 28 z dnia 11.VIII.1995 r. zmieniaj¹cego zarz¹dzenie Nr 3 i Nr 18 z dnia 1.VII.1996 r. Przy szerszych komentarzach lub w przypadku tworzenia banków informacji wskazane jest zamieszczenie mapy z zasiêgiem Leœnych Kompleksów Promocyjnych na danym obszarze. (4) Lasy gospodarcze znakiem (4) oznacza siê pozosta³e, nie zaliczone do ochronnych, lasy o charakterze wielofunkcyjnym, spe³niaj¹ce równoczeœnie funkcje ochronne, spo³eczne i produkcyjne, w których wa nym celem jest produkcja i u ytkowanie surowców drzewnych i p³odów runa leœnego; lasy te podlegaj¹ u ytkowaniu w stopniu uzasadnionym potrzebami hodowlanymi i regulacj¹ struktury zasobów drzewnych. (5) Zieleñ urz¹dzona znakiem (5) oznacza siê grunty poroœniête roœlinnoœci¹ o specyficznym sk³adzie gatunkowym i ró nej klasie wieku, bêd¹c¹ wynikiem specjalnych zabiegów pielêgnacyjnouprawowych. Zieleñ ta czêsto stanowi integraln¹ czêœæ specjalnie projektowanej przestrzeni, która uwzglêdniaj¹c w¹tki przyrodnicze i architektoniczne, ma na celu zaspokojenie potrzeb estetycznych i utylitarnych cz³owieka. Do zieleni urz¹dzonej zalicza siê: parki, skwery, ogrody botaniczne i zoologiczne oraz roœlinnoœæ oœrodków wypoczynkowych, sportowych, pa³acowych, ogrodów dzieciêcych, pla urz¹dzonych, cmentarzy. Znak mo e wystêpowaæ samodzielnie lub razem ze znakiem innym, np. oznaczaj¹cym cmentarz. (6) Parki narodowe znakiem (6) oznacza siê granice parków narodowych. S¹ to obszary chronione, wyró niaj¹ce siê szczególnymi wartoœciami naukowymi, przyrodniczymi, spo³ecznymi, kulturowymi i wychowawczymi o powierzchni nie mniejszej ni 1 ha, na terenie których ochronie podlega ca³oœæ przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu. Wszelkie dzia³ania na obszarze parku narodowego podporz¹dkowane s¹ ochronie przyrody i maj¹ pierwszeñstwo przed wszystkimi innymi dzia³aniami. Nadrzêdnym celem parku narodowego jest poznanie i zachowanie ca³oœci systemów przyrodniczych danego terenu, wraz z warunkami ich funkcjonowania, oraz odtwarzanie zniekszta³conych i zanik³ych ogniw rodzimej przyrody. Utworzenie parku narodowego nastêpuje w drodze rozporz¹dzenia Rady Ministrów, które okreœla nazwê parku, obszary wchodz¹ce w jego sk³ad i obszary tworz¹ce otulinê parku oraz ograniczenia i zakazy. Dla parków narodowych sporz¹dza siê plany ochrony, których ustalenia s¹ wi¹ ¹ce przy sporz¹dzaniu planów zagospodarowania przestrzennego. Ustawa z dnia 16 paÿdziernika 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 21 r. Nr 99 poz. 179 zawiera zmiany wprowadzone ustaw¹ z dnia 27 lipca 21 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony œrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, og³oszon¹ w Dz. U. z 21 r. Nr 1 poz. 185. Zmiany te wesz³y w ycie w dniu 1 paÿdziernika 21 r.). Art. 14.1. (7) Parki krajobrazowe znakiem (7) oznacza siê granice parków krajobrazowych. S¹ to obszary chronione ze wzglêdu na wartoœci przyrodnicze, historyczne i kulturowe. Celem ich utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnienie tych wartoœci w warunkach zrównowa onego rozwoju. Grunty rolne, leœne i inne nieruchomoœci znajduj¹ce siê w granicach parku krajobrazowego pozostawia siê w gospodarczym wykorzystaniu. Utworzenie parku krajobrazowego nastêpuje w drodze rozporz¹dzenia wojewody. Rozporz¹dzenie to okreœla nazwê parku krajobrazowego, obszar parku 17
i otuliny, ogólne zasady zagospodarowania i wykorzystania parku oraz stosowne ograniczenia, zakazy i nakazy. Na obszarach parków krajobrazowych obowi¹zuj¹ pewne ograniczenia w zakresie inwestycji gospodarczych. Nie wolno tu lokalizowaæ obiektów mog¹cych powodowaæ degradacjê œrodowiska, takich jak kopalnie, zak³ady przemys³owe, fermy hodowlane, wysypiska œmieci itp. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska koordynuje dzia³alnoœæ parków krajobrazowych. Dla parków krajobrazowych sporz¹dza siê plany ochrony, których ustalenia s¹ wi¹ ¹ce przy sporz¹dzaniu planów zagospodarowania przestrzennego. Ustawa z dnia 16 paÿdziernika 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 21 r. Nr 99 poz. 179 zawiera zmiany wprowadzone ustaw¹ z dnia 27 lipca 21 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony œrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw og³oszona w Dz. U. z 21 r. Nr 1 poz. 185. Zmiany te wesz³y w ycie w dniu 1 paÿdziernika 21 r.). Art. 24.1., 24a.1. (8) Obszary chronionego krajobrazu znakiem (8) oznacza siê granice obszarów chronionego krajobrazu. Obejmuj¹ one wyró niaj¹ce siê krajobrazowo tereny o zró nicowanych ekosystemach, wartoœciowe w szczególnoœci ze wzglêdu na mo liwoœæ zaspokajania potrzeb zwi¹zanych z masow¹ turystyk¹ i wypoczynkiem, lub istniej¹ce albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu mo e byæ w szczególnoœci zapewnienie powi¹zania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych. Zakres dzia³alnoœci zabronionej reguluje ustawa o ochronie przyrody w Art. 26a. 1. Ustawa z dnia 16 paÿdziernika 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 21 r. Nr 99 poz. 179 zawiera zmiany wprowadzone ustaw¹ z dnia 27 lipca 21 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony œrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, og³oszon¹ w Dz. U. z 21 r. Nr 1 poz. 185. Zmiany te wesz³y w ycie w dniu 1 paÿdziernika 21 r.). Art. 14.1. (9) Otuliny parków narodowych lub krajobrazowych znakiem (9) oznacza siê granice otulin, które s¹ administracyjnie wydzielonymi obszarami tworz¹cymi zewnêtrzn¹ strefê ochronn¹ typu buforowego wokó³ parku narodowego lub krajobrazowego. Zazwyczaj maj¹ szerokoœæ kilku lub kilkunastu km wokó³ parku. W obrêbie otuliny parku dzia³alnoœæ gospodarcza jest ograniczona i odpowiednio ukierunkowana, aby eliminowaæ negatywne oddzia³ywania ró nych czynników (bezpoœrednich i poœrednich) na zasoby obszaru chronionego. Ustalenie granic otuliny normowane jest tym samym aktem prawnym, co powo³anie danego parku. Wokó³ parku narodowego strefê ochronn¹ tworzy siê obligatoryjnie. Wokó³ rezerwatów i parków krajobrazowych mo e byæ ona utworzona. Ustawa z dnia 16 paÿdziernika 1991 r. o ochronie przyrody ( Dz.U. z 21 r. Nr 99 poz. 179 zawiera zmiany wprowadzone ustaw¹ z dnia 27 lipca 21 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony œrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, og³oszon¹ w Dz.U. z 21 r. Nr 1 poz. 185. Zmiany te wesz³y w ycie w dniu 1 paÿdziernika 21 r.). Art. 14.4., Art. 23.2. oraz Art. 24.3. (1) Rezerwaty przyrody znakiem (1) oznacza siê wydzielone obszary obejmuj¹ce zachowane w stanie naturalnym lub ma³o zmienionym ekosystemy, w tym siedliska przyrodnicze, a tak e okreœlone gatunki roœlin i zwierz¹t, elementy przyrody nieo ywionej maj¹ce istotn¹ wartoœæ ze wzglêdów naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazowych. Wojewoda, w drodze rozporz¹dzenia, uznaje za rezerwat przyrody obszar, o którym mowa powy ej okreœlaj¹c jego nazwê, po³o enie, szczególne cele ochrony, zakazy w³aœciwe dla danego rezerwatu wybrane spoœród wymienionych w art. 23a ust. 1, oraz mo e wyznaczyæ otulinê, a tak e organ sprawuj¹cy bezpoœrednio nadzór nad rezerwatem. Sygnaturê powierzchniow¹ stosuje siê w przypadku rezerwatów powy ej 6,25 ha, a punktow¹ poni ej 6,25 ha. Ze wzglêdu na rodzaj chronionych elementów (komponentów) œrodowiska, rezerwaty przyrody dzieli siê na faunistyczne, krajobrazowe, leœne, s³onoroœlowe, przyrody nieo ywionej, florystyczne, stepowe, torfowiskowe i wodne. Na mapie oznaczone s¹ one w granicach rezerwatu odpowiednimi literami (F,K,L,N,P,R,S,T,W) i to zarówno w znaku powierzchniowym, jak i punktowym. Wokó³ rezerwatu przyrody mo e byæ utworzona otulina zabezpieczaj¹ca jego obszar przed szkodliwym oddzia³ywaniem czynników zewnêtrznych. Ustawa z dnia 16 paÿdziernika 1991 r. o ochronie przyrody ( Dz. U. z 21 r. Nr 99 poz. 179 zawiera zmiany wprowadzone ustaw¹ z dnia 27 lipca 21 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony œrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, og³oszon¹ w Dz. U. z 21 r. Nr 1 poz. 185. Zmiany te wesz³y w ycie w dniu 1 paÿdziernika 21 r.). Art.23. 18
(11) Pomniki przyrody s¹ to pojedyncze twory przyrody o ywionej i nieo ywionej lub ich skupiska o szczególnej wartoœci naukowej, kulturowej, historyczno-pami¹tkowej i krajobrazowej oraz odznaczaj¹ce siê indywidualnymi cechami, wyró niaj¹cymi je wœród innych tworów; w szczególnoœci sêdziwe i okaza³ych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, Ÿród³a, wodospady, wywierzyska, ska³ki, jary, g³azy narzutowe, jaskinie. Wyró nia siê: (11.1) pomniki przyrody o ywionej znakiem (11.1) oznacza siê pojedyncze drzewa (lub grupy drzew), aleje przydro ne, niewielkie skupiska rzadkich roœlin itp., (11.1.1) znakiem (11.1.1) oznacza siê pojedyncze drzewa (lub grupy drzew), niewielkie skupiska rzadkich roœlin itp. Zaznacza siê je znakami punktowymi, daj¹c jednoczeœnie kolejn¹ numeracjê, (11.1.2) znakiem (11.1.2) oznacza siê aleje przydro ne drzew pomnikowych. Zaznacza siê je znakami liniowymi, daj¹c jednoczeœnie kolejn¹ numeracjê. (11.2) pomniki przyrody nieo ywionej znakiem (11.2) oznacza siê g³azy narzutowe, ska³ki, jaskinie, groty, wodospady, Ÿródliska itp. Zaznacza siê je jedynie znakami punktowymi, daj¹c jednoczeœnie kolejn¹ numeracjê. Ustawa z dnia 16 paÿdziernika 1991 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 21 r. Nr 99 poz. 179. Zawiera zmiany wprowadzone ustaw¹ z dnia 27 lipca 21 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony œrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, og³oszon¹ w Dz.U. z 21 r. Nr 1 poz. 185. Zmiany te wesz³y w ycie w dniu 1 paÿdziernika 21 r.). Art. 28. (12) Stanowiska dokumentacyjne przyrody nieo ywionej znakiem (12) oznaczane s¹ nie wyodrêbniaj¹ce siê na powierzchni lub mo liwe do udostêpnienia wa ne pod wzglêdem naukowym i dydaktycznym miejsca wystêpowania formacji geologicznych, nagromadzeñ skamienia³oœci lub tworów mineralnych oraz fragmenty eksploatowanych i nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. Ustawa z dnia 16 paÿdziernika 1991 r. o ochronie przyrody ( Dz.U. z 21 r. Nr 99 poz. 179 zawiera zmiany wprowadzone ustaw¹ z dnia 27 lipca 21 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony œrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, og³oszon¹ w Dz.U. z 21 r. Nr 1 poz. 185. Zmiany te wesz³y w ycie w dniu 1 paÿdziernika 21 r.). Art. 29. (13) U ytki ekologiczne znakiem (13) oznacza siê zas³uguj¹ce na ochronê pozosta³oœci ekosystemów maj¹cych znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów œrodowisk, jak naturalne zbiorniki wodne, œródpolne i œródleœne "oczka wodne", kêpy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, p³aty nie u ytkowanej roœlinnoœci, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieñce itp. Sygnaturê powierzchniow¹ stosuje siê powy ej 6,25 ha, a punktow¹ poni ej 6,25 ha. Ustawa z dnia 16 paÿdziernika 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 21 r. Nr 99 poz. 179 zawiera zmiany wprowadzone ustaw¹ z dnia 27 lipca 21 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony œrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, og³oszon¹ w Dz. U. z 21 r. Nr 1 poz. 185. Zmiany te wesz³y w ycie w dniu 1 paÿdziernika 21 r.), Art. 3. (14) Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe znakiem (14) oznacza siê tereny, które wyznacza siê w celu ochrony wyj¹tkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego dla zachowania jego wartoœci estetycznych. Sygnaturê powierzchniow¹ stosuje siê powy ej 6,25 ha, a punktow¹ poni ej 6,25 ha. Ustawa z dnia 16 paÿdziernika 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 21 r. Nr 99 poz. 179 zawiera zmiany wprowadzone ustaw¹ z dnia 27 lipca 21 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony œrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, og³oszon¹ w Dz. U. z 21 r. Nr 1 poz. 185. Zmiany te wesz³y w ycie w dniu 1 paÿdziernika 21 r.), Art. 31. (15) Ujêcia wód, strefy ochronne i obszary ochronne zbiorników wód œródl¹dowych. Ujêcia wód s¹ to administracyjnie wydzielone czêœci terenu wokó³ zespo³u budowli, urz¹dzeñ lub zbiorników infiltracyjnych s³u ¹cych do pobierania wód powierzchniowych lub podziemnych na potrzeby komunalne i przemys³owe. W myœl Ustawy z dnia 18 lipca 21r. Prawo wodne Dz. U. 21.115.1229. z dnia 11 paÿdziernika 21 r. w celu zapewnienia odpowiedniej jakoœci wody ujmowanej do zaopatrzenia ludnoœci przeznaczon¹ do spo ycia oraz zaopatrzenia zak³adów wymagaj¹cych wody wysokiej jakoœci, a tak e ze wzglêdu na ochronê zasobów wodnych mog¹ byæ ustanawiane: strefy ochronne ujêæ wody, obszary ochronne zbiorników wód œródl¹dowych. 19
Art. 52 tej Ustawy stwierdza, i strefê ochronn¹ ujêcia wody, zwanej dalej stref¹ ochronn¹, stanowi obszar, na którym obowi¹zuj¹ zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie u ytkowania gruntów oraz korzystania z wody. Strefê ochronn¹ dzieli siê na tereny ochrony: 1. bezpoœredniej, 2. poœredniej. Art. 56 ww Ustawy stwierdza, i strefê ochronn¹ ujêcia wód powierzchniowych okreœla siê tak, aby trwale zapewniæ jakoœæ wody, zgodn¹ z przepisami wydanymi na podstawie Art. 5 oraz aby zabezpieczyæ wydajnoœæ ujêcia wody. Strefê ochronn¹ wyznacza siê na podstawie wyników przeprowadzonych badañ hydrologicznych, hydrograficznych i geomorfologicznych obszaru zasilania ujêcia. Strefa ochronna ujêcia wody z potoku górskiego lub z górnego biegu rzeki mo e obejmowaæ ca³¹ zlewniê cieku powy ej ujêcia wody. Art. 55 ww Ustawy podaje, i teren ochrony poœredniej ujêcia wód podziemnych obejmuje obszar zasilania ujêcia wody, je eli czas jej przep³ywu od granicy obszaru zasilania do ujêcia jest d³u szy od 25 lat. Strefy ochronne ustanawia siê wokó³ Ÿróde³ i ujêæ wody s³u ¹cych do zbiorowego zaopatrywania ludnoœci w wodê do picia i potrzeb gospodarstw domowych oraz do produkcji artyku³ów ywnoœciowych i farmaceutycznych. Przez Ÿród³o wody rozumie siê zasób wód powierzchniowych p³yn¹cych lub stoj¹cych albo nagromadzenie wód podziemnych w okreœlonym œrodowisku geologicznym, z którego czerpie siê wodê. Przez ujêcie wody rozumie siê miejsce czerpania wody podziemnej lub powierzchniowej ze Ÿród³a, wraz z urz¹dzeniami i budowlami s³u ¹cymi do jej poboru. (15.1) Strefy ochronne Ÿróde³ i ujêæ wód powierzchniowych znakiem (15.1) oznacza siê obszar, który okreœla siê tak, aby w Ÿródle wody by³a trwale zapewniona jakoœæ wody zgodna z przepisami w sprawie dopuszczalnych zanieczyszczeñ wód powierzchniowych oraz aby by³a zabezpieczona niezbêdna wydajnoœæ ujêcia wody. (15.2) Strefy ochronne Ÿróde³ i ujêæ wód podziemnych znakiem (15.2) oznacza siê obszar zasilania ujêcia wody. Strefa ochronna powinna obejmowaæ obszar wyznaczony 25 letnim czasem wymiany wody w warstwie wodonoœnej. Teren ochrony poœredniej ujêcia wód podziemnych wyznacza siê na podstawie ustaleñ zawartych w dokumentacji hydrologicznej tego ujêcia. (Art. 55, pkt.1, Ustawy z dnia 18 lipca 21 r. Prawo wodne Dz. U. 21.115.1229. z dnia 11 paÿdziernika 21 r.). (15.3) Obszary ochronne zbiorników wód œródl¹dowych znakiem (15.3) oznacza siê obszary ochronne zbiorników wód œródl¹dowych, zwane dalej obszarami ochronnymi, na których obowi¹zuj¹ zakazy, nakazy oraz ograniczenia w zakresie u ytkowania gruntów lub korzystania z wody w celu ochrony zasobów tych wód przed degradacj¹ (Art. 59, pkt.1, Ustawy z dnia 18 lipca 21r. Prawo wodne Dz. U. 21.115.1229. z dnia 11 paÿdziernika 21 r.). (16) Z³o a surowców mineralnych znakiem (16) oznacza siê zasoby naturalne w stanie sta³ym, p³ynnym i gazowym, których eksploatacja podziemna lub odkrywkowa w przypadku udokumentowania z³o a w kategoriach A, B, C 1, C 2, D 1, D 2 jest lub mo e byæ podjêta. (Prawo geologiczne i górnicze. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Dz. U. 94.27.96 z dnia 1 marca 1994 r., wg stanu prawnego na dzieñ 1 stycznia 24 r., Zasady dokumentowania z³ó kopalin sta³ych MŒ Departament Geologii i Koncesji Geologicznej, Komisja Zasobów Kopalin, Warszawa, 22). Z³o a te podlegaj¹ ochronie polegaj¹cej na racjonalnym gospodarowaniu zasobami oraz ich kompleksowym wykorzystaniu. W przypadku eksploatacji z³o a nale y liczyæ siê ze zmianami u ytkowania gruntu i postêpuj¹cymi, negatywnymi zmianami powierzchni terenu oraz degradacj¹ œrodowiska przyrodniczego. Na mapie wyró nia siê udokumentowane z³o a nastêpuj¹cych surowców mineralnych: W wêgiel kamienny, B wêgiel brunatny, T torf, N ropa naftowa, G gaz ziemny, R rudy metali, S siarka, L sól kamienna i potasowa, X surowce skalne, I surowce ilaste, K kruszywa naturalne, M wody mineralne i w zakresie kopalin sta³ych okreœla siê ich kategorie: A, B, C 1, C 2, D 1, D 2. (17) G³ówne Zbiorniki Wód Podziemnych wymagaj¹ce szczególnej ochrony za GZWP uznano zbiorniki odpowiadaj¹ce nastêpuj¹cym iloœciowym i jakoœciowym kryteriom podstawowym: wydajnoœæ potencjalna otworu studziennego powy ej 7 m 3 h, wydajnoœæ ujêcia powy ej 1 m 3 d, przewodnoœæ powy ej 1 m 2 h, klasa wód I. Ustawa z dnia 27 kwietnia 21 r. Prawo ochrony œrodowiska Dz. U. Nr 62 poz.627, o odpadach poz. 628, Dz. U. nr 1 z dnia 18 wrzeœnia 21 poz.185 o wprowadzeniu ustawy prawo ochrony 2