Wzór przemysłowy i jego ochrona w prawie polskim i wspólnotowym. Jakub Kępiński

Wzór przemysłowy i jego ochrona w prawie polskim i wspólnotowym Jakub Kępiński Warszawa 2010

Recenzent: Prof. dr hab. Micha du Vall Wydawca serii: Janusz Barta Ryszard Markiewicz Alicja Pollesh Wydawca: Magdalena Przek Redaktor prowadz cy: Joanna Cybulska Opracowanie redakcyjne: Izabela Ratusi ska Sk³ad, ³amanie: Katarzyna S abosz Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2010 ISBN 978-83-264-0442-9 ISSN 1897-4392 Wydane przez: Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. Redakcja Ksi ek 01-231 Warszawa, ul. P ocka 5a tel. (22) 535 80 00, (22) 535 82 00 31-156 Kraków, ul. Zacisze 7 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl Ksi garnia internetowa www.profinfo.pl

Spis treści Wykaz skrótów... 17 Wstęp... 19 Rozdział I. Definicja wzoru i przesłanki jego ochrony... 27 1. Definicja wzoru... 27 1.1. Uwagi wstępne... 27 1.2. Definicja wzoru w Rozporządzeniu... 29 1.3. Definicja wzoru w Dyrektywie... 30 1.4. Definicja wzoru w ustawie Prawo własności przemysłowej... 30 1.5. Postać wytworu (produktu)... 32 1.6. Wygląd (apperance)... 32 1.7. Poszczególne elementy wzoru... 34 1.7.1. Linie (Lines)... 34 1.7.2. Kontury i kształt (Contours and shape)... 35 1.7.3. Kolor (Colour)... 36 1.7.4. Faktura (Texture)... 36 1.7.5. Materiał (Material)... 37 1.8. Wytwór (Product)... 37 1.8.1. Programy komputerowe... 37 1.8.2. Druki... 38 1.8.3. Budynki, wnętrza... 39 1.8.4. Żywe organizmy... 40 1.8.5. Symbole graficzne i kroje pisma typograficznego... 40 1.8.6. Wytwór złożony i części składowe... 42 2. Nowość i indywidualny charakter... 43 2.1. Uwagi wstępne... 43 2.2. Przyjęte rozwiązania przepisy... 45 7

Spis treści 2.3. Nowość... 47 2.3.1. Uwagi wstępne... 47 2.3.2. Nowość absolutna?... 48 2.3.3. Wzór identyczny... 49 2.3.4. Test nowości a test indywidualnego charakteru... 50 2.4. Indywidualny charakter... 51 2.4.1. Uwagi wstępne... 51 2.4.2. Oryginalność... 52 2.4.3. Ogólne wrażenie... 52 2.4.4. Zorientowany użytkownik... 54 2.4.5. Zakres swobody twórczej przy opracowywaniu... 57 3. Udostępnienie publiczne (ujawnienie)... 58 3.1. Uwagi wstępne... 58 3.2. Udostępniony publicznie (made available to the public)... 59 3.2.1. Środowisko wyspecjalizowane w danym sektorze (osoby zajmujące się zawodowo dziedziną, której wzór dotyczy)... 60 3.2.2. Dziedzina, której wzór dotyczy... 61 3.3. Wzory stare i antyczne... 62 3.4. Wzory ujawnione w tajemnicy... 62 3.5. Okres łaski (grace period)... 63 4. Wyłączenie spod ochrony... 65 4.1. Wzory sprzeczne z porządkiem publicznym, dobrymi obyczajami i zawierające pewne oznaczenia... 65 4.2. Cechy wzorów wynikające z funkcji technicznej i wzory połączeń... 70 4.2.1. Uwagi wstępne... 70 4.2.2. Cechy wzoru wynikające z funkcji technicznej... 71 4.2.3. Klauzula must-fit (wzory produktów współdziałających)... 72 4.2.3.1. Produkty modułowe...73 Rozdział II. Zgłoszenie i rejestracja wzoru przemysłowego. Treść prawa z rejestracji. Niezarejestrowany wzór wspólnotowy... 76 1. Zgłoszenie i rejestracja wzoru przemysłowego w Unii Europejskiej... 76 1.1. Zgłoszenie... 77 1.1.1. Podmiot uprawniony... 77 1.1.2. Miejsce zgłoszenia... 78 1.1.3. Elementy zgłoszenia... 78 1.1.4. Zgłoszenie zbiorowe... 81 8

Spis treści 1.1.5. Sposób dokonania zgłoszenia... 81 1.1.6. Data zgłoszenia... 81 1.2. Prawo pierwszeństwa... 82 1.3. Rejestracja... 82 1.3.1. Postępowanie rejestracyjne... 82 1.3.2. Odmowa rejestracji... 83 1.3.3. Wpis... 84 1.3.4. Publikacja oraz odroczenie publikacji... 84 1.4. Opłaty... 87 1.4.1. Uwagi wstępne... 87 1.4.2. Opłata rejestracyjna... 87 1.4.3. Opłata publikacyjna... 88 1.4.4. Opłata odraczająca... 88 1.4.5. Opłata za przedłużenie... 88 2. Rejestracja wzoru przemysłowego w Polsce... 89 2.1. Procedura rejestracji... 89 2.2. Uprawniony do dokonania rejestracji... 89 2.3. Zgłoszenie... 90 2.4. Prawo pierwszeństwa... 94 2.5. Rozpatrywanie zgłoszenia... 100 2.6. Umorzenie postępowania... 101 2.7. Odmowa udzielenia prawa z rejestracji... 102 2.8. Udzielnie prawa z rejestracji... 103 3. Treść prawa z rejestracji wzoru przemysłowego... 104 3.1. Prawo wyłączne w ogólności... 104 3.2. Prawo wyłączne ze wzoru wspólnotowego... 106 3.2.1. Treść prawa... 106 3.2.2. Ograniczenia praw wyłącznych... 109 3.2.3. Wyczerpanie praw... 110 3.2.4. Prawo używacza poprzedniego... 112 3.2.5. Czas trwania praw wyłącznych... 114 3.3. Treść prawa wyłącznego w prawie polskim... 114 3.3.1. Treść prawa... 114 3.3.2. Ograniczenia praw wyłącznych... 116 3.3.3. Prawo używacza poprzedniego... 117 3.3.4. Okres trwania praw wyłącznych... 118 4. Niezarejestrowany wzór wspólnotowy... 119 4.1. Koncepcja wzoru niezarejestrowanego... 119 9

Spis treści 4.2. Niezarejestrowany wzór wspólnotowy a zarejestrowany wzór wspólnotowy... 120 4.2.1. Uwagi wstępne... 120 4.2.2. Możliwość współistnienia obu typów wzorów... 121 4.3. Okres ochrony... 122 4.4. Udostępnienie... 124 4.5. Prawa przyznane oraz zakres ochrony... 125 4.6. Domniemanie ważności... 127 4.7. Podsumowanie... 129 Rozdział III. Ograniczenie praw wyłącznych. Problematyka klauzuli napraw... 132 1. Wprowadzenie... 132 2. Prawo konkurencji. Orzecznictwo ETS... 133 3. Próby regulacji problematyki części zamiennych w Unii Europejskiej... 138 3.1. Części must-fit i must-match... 138 3.2. Projekt MPI... 140 3.3. Pierwszy projekt Dyrektywy i Rozporządzenia... 140 3.4. Ocena pierwszego projektu... 143 3.5. Projekt z 1996 r.... 145 3.6. Dyrektywa i Rozporządzenie. Klauzula freeze plus... 146 3.7. Wniosek Komisji... 149 3.8. Opinia EKES... 153 3.9. Dyskusja nad wnioskiem Komisji... 154 3.10. Dalsze prace nad Dyrektywą... 157 4. Regulacja problematyki części zamiennych w Polsce... 160 4.1. Ustawa Prawo własności przemysłowej... 160 4.2. Stanowisko rządu z 2004 r.... 161 4.3. Projekt zmian. Licencja przymusowa... 164 4.4. Dyskusja nad projektem zmian... 165 4.5. Nowy projekt. Klauzula napraw... 167 4.6. Raport KPMG... 168 4.7. Uchwalenie zmian. Wprowadzenie klauzuli napraw... 172 5. Konsekwencje wprowadzenia klauzuli napraw... 173 6. Zakończenie... 176 10

Spis treści Rozdział IV. Naruszenie i ochrona prawa z rejestracji. Unieważnienie i wygaśnięcie prawa z rejestracji... 179 1. Naruszenie prawa według prawa własności przemysłowej... 179 2. Środki ochrony prawa do uzyskania prawa z rejestracji oraz prawa z rejestracji w ustawie Prawo własności przemysłowej... 181 2.1. Uwagi wstępne... 181 2.2. Roszczenia cywilnoprawne... 184 2.2.1. Przepisy... 184 2.2.2. Roszczenie o zaprzestanie działań grożących naruszeniem prawa... 185 2.2.3. Roszczenie o zaniechanie naruszenia... 186 2.2.4. Roszczenie o usunięcie skutków naruszenia... 187 2.2.5. Roszczenie o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści... 188 2.2.6. Roszczenie o naprawienie szkody... 189 2.2.7. Środki alternatywne... 193 2.2.8. Roszczenie o wynagrodzenie twórcy za korzystanie z wzoru przemysłowego... 194 2.2.9. Przeniesienie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego uzyskanego przez osobę nieuprawnioną... 195 2.2.10. Podanie do publicznej wiadomości części lub całości orzeczenia lub informacji o orzeczeniu... 195 2.2.11. Środki proceduralne w celu zabezpieczenia roszczeń... 197 2.2.12. Przedawnienie roszczeń... 199 2.3. Ochrona administracyjnoprawna... 201 2.3.1. Uwagi wstępne... 201 2.3.2. Moment dochodzenia, podmiot uprawniony, treść żądania... 201 2.3.3. Środki celnoprawne... 203 2.3.1.1. Uwagi wstępne...203 2.3.1.2. Obowiązujące przepisy...204 2.4. Ochrona karnoprawna... 206 2.4.1. Uwagi wstępne... 206 2.4.1.1. Czyny zabronione...207 3. Ochrona przed naruszeniem w Unii Europejskiej (zgodnie z Rozporządzeniem)... 211 3.1. Uwagi wstępne... 211 3.2. Sądy wspólnotowe w sprawach wzorów... 212 11

Spis treści 3.3. Postępowanie w razie naruszenia prawa do wzoru... 216 3.4. Środki przeciwdziałające naruszeniom... 218 3.4.1. Uwagi wstępne... 218 3.4.2. Środki zabraniające pozwanemu kontynuowania działań, które naruszają lub grożą naruszeniem wzoru wspólnotowego... 219 3.4.3. Środki polegające na zajęciu podrobionych produktów... 220 3.4.4. Środki polegające na zajęciu materiałów i narzędzi wykorzystanych w przeważającej mierze do wytworzenia podrobionych dóbr, jeżeli ich właściciel wiedział, do jakich celów były one użyte, lub było to oczywiste w określonych okolicznościach... 220 3.4.5. Inne środki przewidziane w ustawodawstwach krajowych... 221 3.5. Odwołanie... 221 4. Unieważnienie... 222 4.1. Unieważnienie w prawie polskim... 222 4.1.1. Uwagi wstępne... 222 4.1.2. Uprawniony do wniesienia wniosku o unieważnienie... 223 4.1.3. Organ właściwy do rozpatrzenia wniosku... 223 4.1.4. Procedura... 224 4.2. Unieważnienie w prawie wspólnotowym... 225 4.2.1. Unieważnienie przed OHIM. Uwagi wstępne... 225 4.2.2. Podstawy unieważnienia... 226 4.2.3. Procedura... 231 4.2.3.1. Wszczęcie...231 4.2.3.2. Wniosek...231 4.2.3.3. Rozpatrywanie...232 4.2.3.4. Zawieszenie...233 4.2.3.5. Odwołanie do Izby Odwoławczej...233 4.2.3.6. Odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości...236 4.2.4. Unieważnienie wzoru przed Sądem wspólnotowym wzorów wspólnotowych... 239 4.2.5. Skutki unieważnienia... 241 5. Inne sposoby utraty prawa do wzorów... 241 5.1. Zrzeczenie się prawa... 241 5.1.1. Instytucja zrzeczenia się w prawie polskim... 241 5.1.2. Instytucja zrzeczenia się w prawie Unii Europejskiej (art. 51 Rozporządzenia)... 242 12

Spis treści 5.2. Wygaśnięcie... 244 5.2.1. Uwagi wstępne... 244 5.2.2. Upływ czasu... 244 5.2.3. Nieuiszczenie opłaty... 245 Rozdział V. Ochrona prawnoautorska wzoru przemysłowego... 247 1. Uwagi wstępne... 247 2. Koncepcja ochrony kumulowanej w pracach nad harmonizacją wspólnotowego sytemu ochrony wzorów... 249 2.1. Propozycje... 249 2.2. Zastosowane rozwiązanie... 251 2.3. Wprowadzone rozwiązania... 251 3. Zalety i wady sytemu ochrony wzorów oraz ochrony autorskoprawnej... 252 3.1. Zalety i wady systemu ochrony wzorów... 252 3.2. Wady i zalety sytemu ochrony autorskoprawnej... 254 4. Regulacje przyjęte w polskim prawie autorskim... 255 4.1. Uwagi wstępne... 255 4.2. Wzory zdobnicze jako przedmiot ochrony prawa autorskiego... 255 4.3. Utwór wzornictwa przemysłowego... 257 4.3.1. Uwagi wstępne... 257 4.3.2. Przejaw działalności twórczej (oryginalność)... 259 4.3.3. Indywidualny charakter (indywidualność)... 260 4.3.4. Ustalenie... 262 5. Ochrona prawnoautorska... 264 5.1. Podmioty prawa autorskiego... 264 5.1.1. Uwagi wstępne... 264 5.1.2. Twórca... 264 5.1.3. Współtwórcy... 265 5.1.4. Pracodawca... 266 5.2. Prawa autorskie... 266 5.2.1. Uwagi wstępne... 266 5.2.2. Prawa osobiste... 267 5.2.3. Prawa majątkowe... 269 5.3. Środki ochrony... 270 5.3.1. Uwagi wstępne... 270 5.3.2. Ochrona autorskich praw osobistych... 271 5.3.3. Ochrona autorskich praw majątkowych... 273 5.3.4. Przepisy karne... 277 13

Spis treści 6. Wzajemna zależność ochrony autorskoprawnej i ochrony płynącej z ustawy Prawo własności przemysłowej... 278 6.1. Uwagi wstępne... 278 6.2. Autorskie prawa osobiste w stosunku do utworów wzornictwa przemysłowego... 279 6.3. Autorskie prawa majątkowe w stosunku do utworów wzornictwa przemysłowego... 281 6.3.1. Uwagi wstępne... 281 6.3.2. Wyłączenie autorskich praw majątkowych (art. 116 p.w.p.)... 281 6.3.3. Rozważania nad regulacją art. 116 p.w.p.... 283 7. Podstawowe różnice obu systemów ochrony. Próba znalezienia rozwiązania... 286 Rozdział VI. Ochrona wzoru jako wzór użytkowy, znak towarowy i na podstawie przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji... 290 1. Uwagi wstępne... 290 2. Wzór użytkowy... 291 2.1. Uwagi wprowadzające... 291 2.2. Definicja... 291 2.2.1. Nowość... 292 2.2.2. Użyteczność... 293 2.2.3. Rozwiązanie techniczne... 293 2.2.4. Kształt, budowa lub zestawienie przedmiotu o trwałej postaci... 294 2.3. Skutki... 294 3. Ochrona znaków towarowych w prawie polskim (z uwzględnieniem orzecznictwa ETS)... 295 3.1. Uwagi wstępne... 295 3.2. Obowiązujące przepisy... 296 3.3. Znak towarowy... 297 3.3.1. Funkcje... 297 3.3.2. Definicja i zdolność rejestrowa... 298 3.3.3. Prawo ochronne. Charakter i treść... 300 3.4. Problem ochrony wzorów przemysłowych jako znaków towarowych po wygaśnięciu prawa z rejestracji... 301 3.4.1. Uwagi wstępne... 301 3.4.2. Orzeczenie Philips v. Remington... 302 14

Spis treści 3.4.3. Orzeczenie Benetton v. G-Star... 307 3.4.4. Wnioski... 309 3.5. Próba rozgraniczenia ochrony wzorów przemysłowych i znaków towarowych... 313 4. Zakaz niewolniczego naśladownictwa w polskiej ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji... 315 4.1. Uwagi wstępne... 315 4.2. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji a ustawa Prawo własności przemysłowej... 316 4.3. Przepisy dopuszczające możliwość ochrony wzorów przemysłowych... 318 4.4. Naśladownictwo towaru... 318 4.5. Dozwolone naśladownictwo (art. 13 ust. 2 u.z.n.k.)... 322 4.6. Zakaz naśladowania chronionego wzoru w Rozporządzeniu... 323 4.7. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji a wolny przepływ towaru... 324 4.8. Sankcje... 328 4.8.1. Uwagi wstępne... 328 4.8.2. Odpowiedzialność cywilna... 328 4.8.3. Odpowiedzialność karna... 329 5. Próba oceny systemu ochrony kumulowanej... 331 Zakończenie... 335 Literatura... 341 15

Wstęp Nikogo nie dziwi hasło Brzydota sprzedaje się źle. Sami możemy zaobserwować, że producenci w walce o klienta prześcigają się, by ich produkt był ładniejszy, ciekawszy, bardziej przyciągał uwagę potencjalnych konsumentów. Przedsiębiorstwa zatrudniają rzesze ekspertów, których celem jest przygotowanie produktu spełniającego takie wymagania. Wzrasta tym samym rola projektantów. Twierdzi się wręcz, że projektanci nie odgrywają już służebnej roli wobec inżynierów i nie obudowują ich technologicznych pomysłów. Jest na odwrót to inżynierowie głowią się, jak zmieścić najnowocześniejsze rozwiązania techniczne w kreacjach designerów 1. Przedsiębiorcy rywalizują dziś głównie wyglądem i stylem produktów, gdyż wiele z nich, w tym przed wszystkim elektronicznych, nie różni się funkcjami i możliwościami. Ponieważ wszystkie mają podobne parametry, a ulepszenia są coraz bardziej przewidywalne 2, rośnie rola wzornictwa przemysłowego. Trudno przytoczyć wszystkie możliwe definicje wzornictwa przemysłowego, gdyż zmieniały się one wraz z rozwojem wzornictwa i wzrostem jego znaczenia 3. Ciekawą, choć skomplikowaną definicję proponuje A. Pawłowski, który wskazuje, że przez wzornictwo przemysłowe należy rozumieć w węższym rozumieniu ogół działań praktycznych zmierzających do zaspokajania potrzeb społecznych poprzez projektowanie wzorcowych własności użytkowych produktów i ich systemów oraz procesów użytkowych realizowanych przemysłowo; także całość wiedzy praktycznej, czyli uporządkowany zbiór reguł służących do tego celu; w szerszym rozumie- 1 M. Rychter, Piękne megabajty, Wprost 2007, nr 10, s. 63. 2 Ibidem. 3 Różne definicje wzornictwa przemysłowego przytacza: A. Walden-Kozłowska, Wzornictwo przemysłowe, Kraków 2000, s. 26. 19

Wstęp niu także ogół działań poznawczych zmierzających do poznania relacji pomiędzy rozwojem techniki, a potrzebami i rzeczywistymi możliwościami ukierunkowania go dla rozwoju społecznego we wszystkich przejawach życia; także wiedza, czyli uporządkowany, ogólnie dostępny system uzasadnionych informacji o tych relacjach 4. Prostą definicję wzornictwa przedstawił D. de Kerckhove, wskazując, że design to skóra oblekająca technologię. Technika jest na tyle niezrozumiała, że wymaga interpretacji 5. Wzornictwo przemysłowe jest ściśle związane z procesem industrializacji, który w zasadzie spowodował wyodrębnienie funkcji projektowania wzorów przeznaczonych do masowego powielania 6. Początkowo wzornictwo zaczęło rozwijać się w krajach wysoko uprzemysłowionych 7. A. Przedpełski wskazuje, że rozwój industrializacji spowodował naruszenie istniejących więzi, jakie występowały pomiędzy człowiekiem, jego potrzebami a światem przedmiotów i otoczeniem materialnym jako całością. W okresie przedindustrialnym naturalnym gwarantem tych więzi była organizacja procesu produkcji, charakteryzująca rzemieślniczy model wytwórczości, umożliwiający bezpośredni kontakt wytwórcy z przyszłym użytkownikiem. Przekazywana z pokolenia na pokolenie wiedza rzemieślnicza dotyczyła nie tylko technologii, zawierała również sumę wiedzy o człowieku, jego potrzebach i upodobaniach. Trafności rzemieślniczych rozwiązań sprzyjała stosunkowo niewielka zmienność potrzeb oraz funkcjonowania rynku, opartego na naturalnych prawach podaży i popytu 8. W procesie industrializacji więzi te uległy zmianie, użytkownik nie miał kontaktu z producentem, a produkty zaczęto produkować w sposób masowy, co jednocześnie bardzo często wiązało się zarówno z brakiem dbałości o szczegóły, jak i niestarannym wykonaniem produktów. Koniec XIX w. przyniósł szybki rozwój wzornictwa przemysłowego, ponieważ do dyskusji włączyli się artyści, którzy zaczęli ingerować w dziedzinę wytwórczości. Jako przykład można wskazać prąd myślowy estetyzm, który dał podstawy teoretyczne i był jedną z przyczyn wyodrębnienia się tak zwanej sztuki stosowanej źródła powstania wzornictwa 4 A. Pawłowski, Inicjacje, o sztuce, projektowaniu i kształceniu projektantów, Kraków 2001, s. 160. 5 J. Ginalski, M. Liskiewicz, J. Seweryn, Rozwój nowego produktu, Kraków 1994, s. 11. 6 W. Telakowska, T. Reindl, Kultura plastyczna w życiu codziennym, Warszawa 1975, s. 21. 7 Już w roku 1754 w Anglii powstało Królewskie Towarzystwo Sztuki, którego celem było popieranie sztuki w produkcji fabrycznej, a pierwsza wystawa takich artykułów odbyła się w roku 1760. 8 A. Przedpełski, Przemysł wzornictwo kultura, Zeszyty Instytut Wzornictwa Przemysłowego 1985, nr 72, s. 8. 20

Wstęp przemysłowego 9. Najbardziej znanymi przedstawicielami nurtu estetyzmu, zgodnie z którym wartości estetyczne należy urzeczywistniać w każdym przejawie sztuki, byli John Ruskin (1819 1900) w Anglii i Cyprian Kamil Norwid (1821 1883) w Polsce. Głosili oni ideę moralnego posłannictwa sztuki. C. K. Norwid opowiadał się za uznaniem twórczości artystycznej za uwzniośloną formę pracy użytecznej, zbliżając ją tym samym do rzemiosła i przemysłu 10. Jego idea cyrkulacji piękna zakładała, że przedmioty codziennego użytku powinny być nośnikami piękna. Na początku XX w. pojawiły się następne trendy, w tym konstruktywizm i funkcjonalizm, które miały wpływ na wzornictwo przemysłowe; połączyły one wzornictwo z techniką. Zakładały poszukiwanie najwłaściwszej konstrukcji, którą powinno się zastosować do założonego działania budowlanego (konstruktywizm), a także szukanie rozwiązań pod kątem celowości funkcji, jej użyteczności i wskaźników ekonomicznych (funkcjonalizm). Po II wojnie światowej wzornictwo zaczęło wykorzystywać nie tylko elementy sztuki i techniki, ale także nauki. Osiągnięcia przemysłu wojskowego, rozwój nowych dziedzin nauki, tj. cybernetyki, teorii systemów czy ergonomii 11 oraz ujawnienie wyników wielu badań z różnych dziedzin nauki miały istotny wpływ na wzornictwo przemysłowe. W latach 60. zaczęto rozwijać dziedziny naukowe, tj. psychologię inżynieryjną czy ergonomię. Przeprowadzano też wiele analiz, w których badano w różnych aspektach pracę ludzką. Wyniki badań, uwzględniające cechy psychofizyczne człowieka, miały wpływ na projektowanie środków produkcji oraz elementów składających się na środowisko pracy. W latach późniejszych wraz z rozwojem gospodarki światowej i wzrostem konkurencji wzornictwo przemysłowe przeszło swoją kolejną przemianę. Tym razem powstała nowa dziedzina wiedzy i działalności praktycznej, design management, wykorzystująca ścisłe współdziałanie ze światem biznesu i wiedzą tej dziedziny 12. Podsumowując, należy zauważyć, że wzornictwo przemysłowe jest zjawiskiem interdyscyplinarnym; jak wskazują przedstawiciele Akademii 9 A. Walden-Kozłowska, Wzornictwo..., s. 13. 10 Ibidem, s. 14. 11 Ergonomia to dziedzina zajmująca się przystosowaniem technosfery do potrzeb i możliwości psychofizycznych człowieka. Jej początki związane są z przemysłem lotniczym II wojny światowej, gdzie zetknięto się z problemem barier fizycznych i psychicznych człowieka. Spowodowało to dostrzeżenie potrzeby dostosowania maszyn do możliwości ludzkich; wcześniej uważano, że to człowiek musi się dostosować do maszyny. Więcej: A. Przedpełski, Przemysł..., s. 19. 12 J. Ginalski, M. Liskiewicz, J. Seweryn, Rozwój..., s. 14. 21

Wstęp Sztuk Pięknych w Krakowie, jest czteronożnym tworem opierającym się na sztuce, technice, nauce i biznesie 13. Nie ulega wątpliwości, że ustawodawca europejski oraz ustawodawcy krajowi zauważyli rosnącą rolę wzornictwa przemysłowego. W konsekwencji, wytworom m.in. artystów i projektantów, które można uznać za wzory przemysłowe, została przyznana ochrona w postaci własności przemysłowej. Własność przemysłowa odróżnia się od własności intelektualnej i jest jedną z kategorii zbioru praw na dobrach niematerialnych. Cechą charakterystyczną dóbr niematerialnych jest to, że nie mają same przez się postaci materialnej. Nie są rzeczami. Istnieją niezależnie od rzeczy, które stanowią dla nich jedynie substrat umożliwiający ich poznanie i korzystanie z nich 14. Wzory (przemysłowe czy użytkowe) należą do kategorii dóbr materialnych w postaci rozwiązania. Kwestia ochrony wzorów przemysłowych jest w Europie szeroko dyskutowana, jednakże w Polsce niewielu przedstawicieli doktryny analizuje zagadnienia z nią związane. Nie ma w ostatnich latach monografii przedstawiającej przyjęte rozwiązania i wskazującej aktualne problemy (ostatnia monografia dotycząca obecnie nieistniejących już wzorów zdobniczych i ich ochrony została wydana w 1976 r. jako rozprawa habilitacyjna Marii Poźniak-Niedzielskiej, Wzory zdobnicze i ich ochrona. Studium z zakresu prawa polskiego na tle prawno-porównawczym). Konieczne wydaje się podjęcie próby przeanalizowania obecnej sytuacji w Polsce i w Unii Europejskiej. Celem rozprawy jest przedstawienie problematyki ochrony wzorów przemysłowych w sposób wyczerpujący z uwzględnieniem najnowszego orzecznictwa i poglądów doktryny. Było to możliwe dzięki dostępowi do zbiorów bibliotek Instytutu T.M.C. Assera w Hadze, Pałacu Pokoju w Hadze oraz Instytutu Maxa Plancka w Monachium. Wykorzystanie literatury brytyjskiej i niemieckiej pozwoliło na szersze spojrzenie na podejmowaną problematykę. Głównym punktem zainteresowania autora niniejszej rozprawy jest ochrona wzorów przemysłowych w prawie polskim. Nie można jednak ustawodawstwa polskiego rozpatrywać bez uwzględnienia ustawodawstwa europejskiego. Konsekwencją przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. jest bowiem bezpośrednie obowiązywanie autonomicznego porządku prawnego prawa Unii Europejskiej. Tym samym praca wskazuje 13 Ibidem. 14 U. Promińska (w:) Prawo własności przemysłowej, U. Promińska (red.), Warszawa 2004, s. 16. 22

Wstęp nie tylko rozwiązania polskie, lecz także rozwiązania europejskie (unijne). Autor starał się wskazać najnowsze przyjęte rozwiązania prawne oraz ich skutki w prawie unijnym i w prawie polskim (w wielu miejscach konieczne było wskazanie rozwiązań wcześniejszych; odwołanie się nie tylko do poglądów doktryny polskiej, lecz także zachodniej). Podział pracy na sześć rozdziałów nie jest przypadkowy. Przedstawia on bowiem krok po kroku kolejne problemy związane z wzorami przemysłowymi. W rozdziale pierwszym drobiazgowo analizowane są uchwalone definicje wzoru przemysłowego oraz przesłanki uzyskania przez niego ochrony. Chodzi tu w szczególności o przesłankę nowości i indywidualnego charakteru. Przedstawione zostały przyjęte regulacje w polskiej ustawie, która jest implementacją dyrektywy oraz rozwiązania wprowadzone na szczeblu wspólnotowym przez rozporządzenie. W wielu miejscach autor odwołuje się do dokumentów przygotowawczych, dzięki którym, w wypadku wątpliwości interpretacyjnych można poszukiwać zamiaru twórców pracujących nad przedmiotowymi regulacjami, a także do poglądów komentatorów zagranicznych. W rozdziale drugim została przeanalizowana gruntowanie procedura zgłoszenia i rejestracji wzoru przemysłowego. Istnieje możliwość rejestracji krajowej w Urzędzie Patentowym w Warszawie i rejestracji unijnej w Urzędzie Harmonizacji Rynku Wewnętrznego w Alicante. Praca nie obejmuje natomiast kwestii uzyskania ochrony wzoru na podstawie jednolitego zgłoszenia międzynarodowego złożonego w Biurze Międzynarodowym Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO). Możliwość taka istnieje od 23 grudnia 2003 r., kiedy w życie wszedł Akt porozumienia haskiego z 1999 r. (tzw. Akt genewski), który umożliwił twórcom uzyskanie ochrony wzoru w wielu krajach w ramach jednolitego, międzynarodowego zgłoszenia. Możliwość uzyskania ochrony w Unii Europejskiej w wyniku międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych został dopuszczony przez rozporządzenie Rady (WE) nr 1891/2006 z dnia 18 grudnia 2006 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 6/2002 i (WE) nr 40/94 w celu nadania skuteczności przystąpieniu Wspólnoty Europejskiej 15 do Aktu genewskie- 15 Pamiętać należy, że od 1 grudnia 2009 r., czyli od dnia wejścia w życie Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z dnia 13 grudnia 2007 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 203, poz. 1569) zgodnie z art. 2 pkt 2 lit. b Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym. Tym samym termin Wspólnota Europejska należy rozumieć jako Unia Europejska, a prawo wspólnotowe traktować jako prawo unijne. W wielu 23

Wstęp go Porozumienia haskiego dotyczącego międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych 16. Podkreśla się, że system rejestracji unijnej i system rejestracji międzynarodowej uzupełniają się. System rejestracji w Unii Europejskiej przewiduje pełny i ujednolicony system obejmujący całe terytorium Unii, natomiast Akt genewski skupia procedury dotyczące otrzymania ochrony wzorów na terytorium umawiających się państw. Rejestracja międzynarodowa wywołuje takie same skutki w każdym ze wskazanych państw, jak gdyby wzór został zarejestrowany bezpośrednio w tych państwach. W tym rozdziale wskazuje się także, że nie zawsze trzeba wzór rejestrować, by uzyskał on ochronę. Rozporządzenie w sprawie wzorów wspólnotowych wprowadziło bowiem nową instytucję wzoru niezarejestrowanego. Przewidziany dla produktów szybko wychodzących z mody lub użycia przyznaje prawo podmiotowe uprawnionemu bez potrzeby rejestracji. Prawo to jednak różni się zakresem i treścią od prawa uzyskanego w drodze rejestracji. Rozdział trzeci stanowi wnikliwą analizę prac nad wprowadzeniem tzw. klauzuli napraw w ustawodawstwie europejskim i następnie dyskusji nad nowelizacją polskiej ustawy. Kwestia ta jest istotna, ponieważ wskazuje jak dalece sięga prawo podmiotowe przyznane w wyniku rejestracji wzoru i czy konieczność zapewnienia konkurencji na rynku może te prawa ograniczać. Autor starał się także przeanalizować, jakie skutki może wywołać wprowadzona regulacja. Trudno jednak jednoznacznie wskazać te konsekwencje, gdyż w poszczególnych krajach Unii nie ma (jeszcze) obowiązku wprowadzenia jednolitych rozwiązań. W rozdziale czwartym została poruszona problematyka dochodzenia praw przez uprawnionych zarówno przed organami krajowymi, jak i wspólnotowymi. Autor wskazuje możliwości ochrony praw zarówno na drodze cywilnej, administracyjnej, jak i karnej, w szczególności wynikające z przepisów dotyczących ochrony sui generis wzorów przemysłowych. Jednakże, dla pełnego przedstawienia problematyki ochrony wzorów, konieczmiejscach pozostawiono natomiast termin wzór wspólnotowy, a nie wzór unijny. Nazwa taka jest powszechne przyjęta i stosowana mimo przyjętych zmian. 16 (Dz. Urz. UE L 386/14 z 29.12.2006) rozporządzenie weszło w życie 1 stycznia 2008 r. Z chwilą wejścia w życie tego rozporządzenia Polska jako państwo członkowskie Unii Europejskiej stała się automatycznie członkiem organizacji będącej stroną Aktu genewskiego. Jednakże Polska ratyfikowała Akt genewski porozumienia haskiego w sprawie międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych w ustawie z dnia 30 maja 2008 r. o ratyfikacji Aktu genewskiego Porozumienia haskiego w sprawie międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych, przyjętego w Genewie dnia 2 lipca 1999 r. (Dz. U. Nr 130, poz. 827). 24

Wstęp ne było wskazanie także innych sposobów ochrony. Zaznaczyć należy, że nie są to jednak wszelkie możliwe drogi dochodzenie swych praw. W rozdziale poruszone zostały także kwestie unieważniania prawa z rejestracji i innych sposobów wygaśnięcia prawa do wzoru przemysłowego. Szczególnie ważną część pracy stanowią rozdziały czwarty i piąty. Obejmują one problematykę ochrony kumulowanej. Oznacza to, że obok prawa z rejestracji dla wzoru przemysłowego (czy to w systemie krajowym, czy unijnym), można także szukać ochrony na podstawie innych przepisów, w szczególności ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i przepisów dotyczących znaków towarowych. Autor rozważa obecną sytuację i próbuje znaleźć rozwiązanie, które z jednej strony dawałoby ochronę uprawnionym, natomiast z drugiej strony umożliwiałoby korzystanie osobom trzecim z osiągnięć innych osób, co jest podstawowym warunkiem rozwoju technologicznego i zapewnienia konkurencji. Autor przychyla się do poglądu M. Poźniak-Niedzielskiej i S. Sołtysińskiego, że ochrona kumulowana podważa podstawowe założenia prawa własności intelektualnej, że w razie konfliktu między interesem twórcy (...), polegającym na maksymalizacji zysku drogą eksploatacji utworu (...), a interesem społeczeństwa w dostępie do informacji, jej wykorzystania i rozpowszechniania, pierwszeństwo należy przyznać interesowi publicznemu 17. Przez pryzmat tego poglądu należy spoglądać na rozważania zawarte w pracy doktorskiej. Autor starał się, by praca była interesująca nie tylko dla przedstawicieli nauki, ale także dla osób szukających informacji, w jaki sposób można uzyskać ochronę dla swoich wzorów i jak je później chronić. Tym samym praca łączy w sobie rozważania dotyczące zarówno kwestii materialnoprawnych, jak i kwestii proceduralnych. 17 M. Poźniak-Niedzielska, S. Sołtysiński (w:) Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, J. Szwaja (red.), Warszawa 2006. 25

Rozdział I Definicja wzoru i przesłanki jego ochrony 1. Definicja wzoru 1.1. Uwagi wstępne Zgodnie z art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE 18, dawny art. 249 TWE 19 ) aktami prawa unijnego są: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, opinie i zalecenia. Rozporządzenie nie musi być implementowane i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Dyrektywa natomiast wiąże państwo członkowskie, do którego została skierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiając organom krajowym swobodę wyboru formy i środków implementacji. Unijny system ochrony wzorów wspólnotowych (zarejestrowanych i niezarejestrowanych) reguluje rozporządzenie nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych (dalej Rozporządzenie) 20. Przewiduje ono możliwość rejestracji wzoru w Urzędzie Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) 21 w Alicante. Jedna rejestracja wzoru umożliwia nabycie ochrony we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Rozporządzenie nie wyłącza ochrony wzo- 18 Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 115/01 z 09.05.2008), dostępny na stronie: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj: C:2008:115:0047:0199:PL:PDF. 19 Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Unia Europejska, wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, Dz. Urz. UE C 321 E z 29.12.2006). 20 Rozporządzenie Rady (WE) z dnia 12 grudnia 2001 r. nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych (Dz. Urz. UE L 3 z 5.01.2002 z późn. zm.). 21 Office for Harmonization in the Internal Market, www.oami.europa.eu. 27

Rozdział I. Definicja wzoru i przesłanki jego ochrony rów przemysłowych przez przepisy krajowe i rejestrację w krajowych urzędach patentowych lub ich odpowiednikach. W takim wypadku ochrona wzoru obejmuje tylko państwo, w którym rejestracja miała miejsce. Dodać należy, że zgodnie z art. 110a Rozporządzenia w dniu przystąpienia Polski (a także innych państw członkowskich) do Unii Europejskiej nastąpiło rozciągnięcie ochrony wzorów wspólnotowych na terytorium nowych państw członkowskich, w tym na terytorium Polski 22. Na szczeblu krajowym natomiast prawo wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej dotyczące wzorów przemysłowych zostało zharmonizowane przez dyrektywę 98/71/WE w sprawie prawnej ochrony wzorów (dalej Dyrektywa) 23. Polski ustawodawca zharmonizowane przepisy dotyczące ochrony wzorów przemysłowych zawarł w ustawie Prawo własności przemysłowej (dalej p.w.p.) 24. Celem Dyrektywy było zbliżenie przepisów prawnej ochrony wzorów, która ma zapewnić zniesienie przeszkód dla swobodnego przepływu towarów, a także utworzenie systemu gwarantującego, że konkurencja w ramach rynku wewnętrznego nie będzie zakłócana. Dla zapewnienia tego celu nie jest jednak konieczna pełna harmonizacja. Wystarczy, że będzie ona ograniczona do tych przepisów krajowych, które w bezpośredni sposób wpływają na funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Państwa członkowskie mogą uregulować kwestie dotyczące: a) sankcji, b) środków zaskarżenia i ich egzekwowania, c) procedury rejestracji, d) przedłużenia ważności, e) unieważnienia oraz jego skutków 25. Dyrektywa w gestii państw członkowskich pozostawia także zdefiniowanie koncepcji porządku publicznego i dobrych obyczajów. 22 W Akcie dotyczącym warunków przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej oraz dostosowań w Traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej z dnia 23 września 2003 r. (Dz. Urz UE L 236) w załączniku II, rozdz. 4, lit. C dodano przepisy związane z rozszerzeniem i zgodnie z dodanym art. 110a automatycznie rozciągnięto ochronę wspólnotowych wzorów chronionych lub zgłoszonych zgodnie z Rozporządzeniem na terytorium Polskim i innych nowych państw. Artykuł 110a ust. 1 stanowi 1. Od dnia przystąpienia Republiki Czeskiej, Estonii, Cypru, Łotwy, Litwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji (...) wspólnotowy wzór chroniony lub zgłoszony zgodnie z niniejszym rozporządzeniem przed dniem przystąpienia ulega rozszerzeniu na terytorium tych Państw Członkowskich, tak by wywierał taki sam skutek w całej Wspólnocie (...). 23 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 1998 r. 98/71/WE w sprawie prawnej ochrony wzorów (Dz. Urz. UE L 289 z 28.10.1998). 24 Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.). 25 Zob. Preambuła Dyrektywy pkt 1 6. 28

1. Definicja wzoru Wyraźnie należy podkreślić, że państwa członkowskie muszą wprowadzić jednolite definicje wzoru i wymagań odnoszących się do nowości i indywidualnego charakteru, a także ujednolicić czas trwania ochrony wzorów zarejestrowanych. Nieimplementowanie dyrektyw nie powoduje, że one nie obowiązują. M. Szpunara wskazuje, że na normę nieimplementowanej w określonym czasie dyrektywy można powołać się w postępowaniu przeciwko organowi państwa, który nienależycie dokonał implementacji. Autor dopuszcza także możliwość powołania się, w niektórych sytuacjach 26, na normę nieimplementowanej dyrektywy w stosunkach horyzontalnych, gdy podmiot prywatny naruszył normę dyrektywy 27. Dla jasności rozważań należy podkreślić, że jeżeli w pracy będzie mówiło się o wzorze, to chodzi tu o wzór przemysłowy. Trzeba bowiem pamiętać, że istnieją jeszcze inne rodzaje wzorów wzory użytkowe 28. 1.2. Definicja wzoru w Rozporządzeniu Zgodnie z art. 3 Rozporządzenia wzór oznacza postać całego lub części produktu, wynikającą w szczególności z cech linii, konturów, kolorystyki, kształtu, tekstury i/lub materiałów samego produktu i/lub jego ornamentacji. Przez produkt należy natomiast rozumieć każdy przedmiot przemysłowy lub rękodzielniczy, włączając w to między innymi części przeznaczone do stworzenia produktu złożonego, opakowanie, wygląd zewnętrzny, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, jednakże z wyłączeniem programów komputerowych. Produktem złożonym jest natomiast 26 Zasada ta nie może nakładać obowiązku interpretacji contra legem, ani nakładać na podmioty indywidualne obowiązków wynikających z nieprawidłowo implementowanej dyrektywy. 27 Zob. M. Szpunar, Odpowiedzialność podmiotu prywatnego z tytułu naruszenia prawa wspólnotowego, Warszawa 2008, s. 105, a także M. Szpunar, Bezpośredni skutek dyrektyw wspólnotowych w postępowaniu przed sądem krajowym, Warszawa 2003. 28 Mógł to być także wzór zdobniczy, na który obecnie nie udziela się już ochrony, stąd nie ma konieczności jego szerszego omawiania. Definicja wzoru zdobniczego znajdowała się w nieobowiązującym już rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1963 r. w sprawie ochrony wzorów zdobniczych (Dz. U. Nr 8, poz. 45.) w 1, który stanowił, że za wzór zdobniczy w rozumieniu rozporządzenia uważa się nową postać przedmiotu, przejawiającą się w kształcie, właściwościach powierzchni, układzie linii, rysunku lub barwie, nadającą przedmiotowi swoisty i oryginalny wygląd, przeznaczoną do odtworzenia w produkcji przemysłowej lub rękodzielniczej i zmierzającą do celów estetycznych. Obecnie, zgodnie z informacjami uzyskanymi w Urzędzie Patentowym ostatnie wzory wygasły w kwietniu 2009 r. Zob. J. Kępiński, Co radca prawny powinien wiedzieć o wzorach?, Radca Prawny 2009, z. 3, s. 47 55. 29