Internet a prawo w praktyce 1. Ochrona stron WWW Czy moja strona WWW jest chroniona prawem autorskim? Każda strona WWW, o ile jest wynikiem oryginalnej i indywidualnej pracy twórczej, podlega ochronie prawa autorskiego. Chronione są przede wszystkim oryginalne elementy graficzne, szczególna topografia, oryginalne teksty, autorskie fotografie, grafika, sekwencje filmowe, muzyka itp. 0 wyjątkowości strony świadczy jej nietypowy wygląd graficzny, układ menu itp. Wtedy warto się zastanowić, czy nie mamy do czynienia z utworem plastycznym, niezależnie od kwestii uznania całej WWW za utwór zbiorowy, twórcze opracowanie lub bazę danych. Przykład Jeżeli ktoś użyje naszej oryginalnej grafiki, motywów, itp., możemy mu zarzucić, że naruszył nasze prawa autorskie do utworu w postaci dzieła plastycznego, oryginalnego rysunku", oryginalnej szaty graficznej" strony. Jeżeli natomiast ktoś wykorzystał pewien twórczy układ naszej strony, sposób ciekawej prezentacji zgromadzonych na naszej stronie materiałów, wraz z oryginalnym systemem powiązań, a do tego skopiował w całości lub nawet tylko w części bazę" owych twórczych i nietwórczych elementów, składających się na naszą stronę, to należy uznać, że zostały naruszone prawa autorskie w stosunku do strony WWW - bazy danych, którą stworzyliśmy. Czy moja strona internetowa będzie chroniona, gdy jest jeszcze nieukończona? Często zdarza się sytuacja, że ktoś np. w celach testowych, umieszcza na ogólnodostępnym serwerze swoją niedokończoną jeszcze stronę WWW. Powstaje pytanie, czy można taką stronę chronić. Przecież ktoś może sobie taką nieoficjalną stroną w sieci podpatrzeć i ukraść", np. kończąc"
po swojemu i oficjalnie publikując w Internecie jako swoją. Wyjaśnienie Zgodnie z prawem autorskim już od momentu, gdy przynajmniej jedna osoba (inna niż twórca) miała choćby potencjalną tylko możliwość zapoznania się z naszym niedokończonym utworem - jest on chroniony. Taka sytuacja zachodzi nawet w przypadku, gdyby nikt na naszą testową stronę nigdy nie wszedł. Co oznacza ochrona mojej strony WWW przez prawo autorskie? Osoba posiadająca prawa autorskie do strony WWW ma monopol na decydowanie o losie tego utworu, o prawie i sposobie korzystania z niego przez innych. Ma ona wyłączne prawo do eksploatacji utworu w celu osiągnięcia korzyści majątkowych (wynagrodzenia). Dlatego też często mówiąc o prawach autorskich, używa się terminu prawa wyłączne". Jeżeli te prawa zostaną naruszone lub nawet tylko zagrożone, można się skutecznie bronić. Przykłady naruszenia praw autorskich: 1) Naruszeniem praw autorskich (tzw. osobistych) będzie likwidacja podpisów zdjęć, udostępnianych (np. w ramach darmowych kolekcji) na stronie WWW, oraz tzw. cyfrowych znaków wodnych", np. z logiem (pseudonimem) autora. Nawet gdy wymienione materiały są udostępnione darmowo, nie zwalnia nas to z respektowania osobistych praw autorskich twórcy. W tym wypadku jego prawa do oznaczenia swojego utworu. A zatem, skoro zdjęcia są darmowe" (twórca zrezygnował z czerpania finansowych korzyści ze swoich praw majątkowych do utworu), to znaczy, że owszem - możemy wykorzystać je dla własnych celów, ale nadal musimy respektować prawa osobiste twórcy, bo skoro podpisał" swoje dzieło, dał nam do zrozumienia, że sobie tego życzy.
2) Innym rodzajem naruszenia praw autorskich (tym razem chodzi o tzw. prawa majątkowe) jest samowolne wprowadzenie utworu muzycznego do sieci w postaci pliku MP3, bez zgody osoby uprawnionej. Aby legalnie rozpowszechniać utwory w Internecie, należy zawsze uzyskać zgodę autora, producenta lub innej osoby uprawnionej do utworu. Dodatkowo zgoda ta musi określić, że chodzi o rozpowszechnianie utworów właśnie w Sieci, a nie w inny sposób. Jeżeli bowiem ktoś nabył prawa do rozpowszechniania danego utworu - dajmy na to, na płytach CD i kasetach - może to robić legalnie, używając tylko tych nośników, a nie innych. Co grozi za naruszenie praw autorskich do programu, strony WWW itp? W razie naruszenia praw autorskich, można od osoby, która tego dokonała: żądać wykasowania, np. z cudzej strony WWW, ukradzionych" nam utworów (programów, fotografii, tekstów itp.), żądać wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej wysokości stosownego wynagrodzenia, czyli np. podwójnej ceny naszego programu, który ktoś nielegalnie skopiował, w razie winy sprawcy, żądać dodatkowo wyrównania wyrządzonej szkody, w tym również wynagrodzenia za moralną krzywdę, domagać się w sądzie - na poczet należnego odszkodowania - skonfiskowania przedmiotów - np. komputera, nagrywarki i innego sprzętu, za pomocą którego kopiowano nasze programy. Czy, aby moja strona była chroniona, potrzebna jest na niej nota copyright? Nie. Nie ma wymogu umieszczania na stronie WWW noty copyright.
Oczywiście, nota taka jest dobra dla celów czysto informacyjnych, np. informuje o dacie stworzenia strony WWW i o tym, kto jest twórcą lub dysponentem praw autorskich. Może to być czasem przydatne dla celów dowodowych, np. w sporze o to, kto pierwszy stworzył dany utwór. Czy, aby moja strona była chroniona, powinienem ją gdzieś zarejestrować (np. w urzędzie patentowym)? Nie. Ochrona przyznawana jest bez spełnienia jakichkolwiek formalności, bez potrzeby rejestrowania utworu w jakimkolwiek urzędzie, bez podpisywania jakichkolwiek dokumentów czy umieszczania jakichkolwiek notek (np. copyright). Ochrony autorsko-prawnej nie należy mylić z ochroną patentową. Ani na strony WWW, ani na pogramy nie przyznaje się patentów. Nie rejestruje się ich też w żadnych urzędach. Stworzyłem nielegalną" stronę WWW. Czy przysługują mi do niej prawa autorskie? Tak. Brzmi to nieco paradoksalnie, ale każdy wytwór ludzkiego intelektu jest chroniony prawem autorskim. Nie ma przy tym znaczenia jego wartość użytkowa, estetyczna czy nakład pracy wniesiony w jego stworzenie. Co więcej, przymiotu twórczości" nie jest w stanie odebrać utworowi nawet to, iż łamie on np. prawo. Nie jest istotne dla prawa autorskiego i przyznania ochrony, czy nasza strona WWW zawiera treści niezgodne z prawem. Dla ochrony ważna jest jedynie twórczość: indywidualność i oryginalność. Odpowiedzialność z tytułu naruszenia przez naszą stronę prawa jest czymś zupełnie oddzielnym. Przykład Strony WWW o materiałach wybuchowych czy narkotykach, strony zawierające oszczerstwa, pomówienia, obelgi wobec osób trzecich, strony
namawiające do przemocy, terroryzmu, strony rozpowszechniające cudze utwory z naruszeniem praw autorskich (np. pirackie programy komputerowe). 2. Korzystanie z cudzych materiałów Czy mogę swobodnie umieszczać na własnej stronie WWW napotkane w Internecie lub w innych mediach teksty, zdjęcia, ilustracje (popularne gify", jpegi" itp.)? Tak, ale... Jeżeli chcemy wykorzystać na własnej stronie cudzy utwór, należy najpierw dowiedzieć się, do kogo należą prawa autorskie do utworu i następnie skontaktować się z uprawnioną osobą. W przypadku stron WWW często okaże się, że wystarczy wysłać e-maila z zapytaniem do autora strony lub samego utworu (jeżeli kto inny tworzy stronę, a kto inny jest autorem zamieszczonych na niej materiałów). Nie jest to procedura skomplikowana, nie jest więc żadnym usprawiedliwieniem trudność dotarcia do tych osób. Jest wiele serwisów, które udostępniają darmowo różne elementy do wykorzystania na własnych stronach (kolekcje tzw. gifów, jpegów, przycisków ekranowych - ang. buttons, ikon, cli-partów). Niektóre mogą być obwarowane pewnymi warunkami, np.: możemy umieścić te elementy na naszej stronie darmowo, ale nie możemy darmowo udostępniać ich innym, bo do tego upoważniony jest tylko udzielający licencji, możemy nieodpłatnie wykorzystywać kolekcje ikon lub clipartów, ale z podawaniem za każdym razem źródła, np. strony głównej jego serwisu z darmowymi gadżetami" graficznymi. Nie ma też przeszkód, żeby darmowa licencja zabraniała dalszego darmowego rozpowszechniania uzyskanych przez nas za darmo materiałów.
Pamiętajmy też, że korzystając np. z darmowych kolekcji fotografii, nie wolno likwidować naniesionych na nie wszelkich firmowych oznaczeń. Czy darmowy program mogę bez pytania autora umieścić na swojej stronie (np. z sekcji download), tak żeby inni mogli go sobie też ściągnąć? 0 ile wszystkie rodzaje bezpłatnych licencji pozwalają (oczywiście pod pewnymi warunkami i często w ograniczonym zakresie) darmowo używać programu, o tyle nie wszyscy pozwalają na jego dalszą dystrybucję. A zatem bez pytania twórców o zgodę, można rozpowszechniać (w tym np. umieszczać na stronie w sekcji download) programy freeware i pu-blic domain. Natomiast w przypadku sherewaru należy się upewnić, czy dołączona licencja tego nie zakazuje. W razie jakichkolwiek wątpliwości, najlepiej zapytać autora programu. Czy mogę, odsyłając do innych stron, uruchamiać je w tzw. ramkach (np. tak, aby zawarte na cudzych stronach materiały były oprawione" moją informacją, moim logiem)? Przykład Tworzymy amatorską stronę informacyjną, np. o naszym mieście czy hobby. Umieszczamy na niej informacje ogólnopolskie i pogodę. Jesteśmy ambitni, jednak skala przedsięwzięcia nie pozwala nam na posiadanie wszystkich informacji z własnych źródeł. Idziemy więc na skróty. Jeżeli nie mamy własnych informacji o pogodzie, to po prostu wstawiamy link do odpowiedniego serwisu (np. profesjonalnego portalu), który ma własny serwis meteorologiczny. Podobnie z wydarzeniami z kraju. Żeby jednak zatrzymać odwiedzającego naszą stronę u siebie", wszystkie cudze strony, do których odsyłamy, otwierają się w ramce", w wydzielonej
części naszej własnej strony. Uzyskujemy przez to u osoby przeglądającej naszą stronę często mylne wrażenie, że wszystkie materiały na stronie są nasze. Czy jest to legalne? Opisane działania mogą być nielegalne przynajmniej z dwóch powodów. 1. Ze względu na ramki i wprowadzenie w błąd, co do pochodzenia produktu (informacji),mogą zostać uznane za tzw. Czyn nieuczciwej konkurencji, za co grożą m.in. sankcje finansowe. 2. Należy się zastanowić, czy odesłanie do konkretnej podstrony cudzego serwisu WWW lub wręcz tylko do jakiejś jej części (np. z daną informacją) jest dozwolone. Może ono wiązać się bowiem z istotnym naruszeniem prawa autora do integralności dzieła. Przecież właściciel" strony ma prawo życzyć sobie, żeby zawsze zaczynać internetową eksploatację jego dzieła od strony głównej (homepage, index), a nie od podstron czy nawet konkretnych fragmentów na podstronach. Chodzi tu zarówno o względy kompozycyjnoestetyczne, jak i komercyjne (np. na pierwszej stronie są akurat reklamy sponsorów). Wyjaśnienie Samo wstawianie linków, jako zgodne z celami WWW i będące właściwie istotą poruszania się po globalnej Sieci, trudno uznać generalnie za naganne z punktu widzenia prawa. Co nie podlega prawu autorskiemu? Bez pytania innych o zgodę zawsze możemy zamieszczać na naszych stronach WWW tzw. proste informacje prasowe. Nie są chronione prawem autorskim. Są bowiem jedynie prostymi stwierdzeniami pewnych faktów. Informacje te powstały bowiem bez twórczego wkładu ze strony autora. Powszechnie przyjmuje się, że prostymi informacjami prasowymi są
m.in.: informacje o wypadkach, prognoza pogody, kursy walut, program radiowy i telewizyjny, repertuar kin, teatrów, proste ogłoszenia, komunikaty. Prawu autorskiemu nie podlegają też ustawy i ich urzędowe projekty, a także urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole. Dozwolony użytek utworów Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego, który obejmuje krąg osób pozostających w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Prawo przedruku Wolno wykorzystywać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji już rozpowszechnione sprawozdania o aktualnych wydarzeniach, aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne (chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione) aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie. Można też rozpowszechniać krótkie wyciągi z tych sprawozdań i artykułów, przeglądy publikacji z utworów rozpowszechnionych (np. przeglądanie prasy na stronach internetowych), mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach oraz krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów.
Prawo cytatu We wszelkich utworach stanowiących samoistną całość (np. w wypracowaniu) można przytaczać urywki już rozpowszechnionych utworów lub nawet drobne utwory w całości. Należy jednak robić to tylko w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości (np. w plastycznym kolażu czy w eseju). Wolno cytować, ale tylko w podanych wyżej celach i zakresie. A zatem, dla użycia cytatu w żadnym wypadku nie może być uzasadnieniem fakt, że samodzielne opracowanie jakiegoś tematu jest pracochłonne lub trudne. Oprócz tego wolno też w celach dydaktycznych i naukowych umieszczać drobne utwory lub fragmenty większych dzieł w podręcznikach i wypisach.