INFORMATOR DLA RADNYCH

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH W GMINIE INFORMATOR DLA RADNYCH Progozy WHO mówią, że jesteśmy jedym z pięciu państw w Europie, w których spożycie alkoholu będzie rosło. To bardzo iepokojąca progoza, dlatego potrzebe są zmiay mówi Krzysztof Brzózka, dyrektor PARPA. Str. 16 Gdańscy radi (a zdjęciu) jedogłośie przyjęli Gmiy Program Profilaktyki i Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych a ostatiej sesji poprzediej kadecji. Co warto wiedzieć, podosząc rękę w głosowaiu? Sprawdź a str. 11 Gmiy program bez błędów. Czego ie moża fiasować z korkowego? Alkohol ie jest zwyczajym towarem. To legaly produkt, ale ie może być traktoway tak jak ie towary i ie podlega zasadom wolego ryku wyjaśia Katarzya Łukowska, wicedyrektor PARPA. Zestaw środków reglametujących alkohol jest dość szeroki. Kraje, które zdecydowały się a liberalizację przepisów dotyczących puktów sprzedaży alkoholu, w kolejych latach borykały się z dramatyczymi astępstwami tego kroku. W Polsce w tej sprawie głos mają wyłączie radi miast i gmi. Za fiasowaie leczictwa odwykowego w Polsce odpowiada NFZ. Samorządy powiy jedak udzielać wsparcia placówkom realizującym takie działaia. Pomoc gmiy może polegać m.i. a doposażeiu placówki lub fiasowaiu kształceia pracowików. Co piąte dziecko sięga po raz pierwszy po alkohol w wieku zaledwie 11 lat lub wcześiej! Wysoki odsetek pijącej młodzieży to więcej obciążeń związaych z aprawieiem szkód wywołaych przez alkohol. Dlatego tak waża jest odpowiedia profilaktyka. Co moża zrobić, by powstrzymać pijaych kierowców? Jakie działaia warto prowadzić a tereie gmiy? Zdaiem PARPA istota jest m.i. edukacja przyszłych kierowców oraz uświadamieie mieszkańcom, jak alkohol wpływa a prowadzeie pojazdu. Str. 2-3 Str. 5 Str. 6-7 Str. 8 Str. 15

2 Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie 3 Kluczowa rola samorządów gmiych Niemal od chwili pojawieia się alkoholu rządzący starają się ograiczyć jego egatywe skutki. Zakazy i ograiczeia obowiązują praktyczie we wszystkich krajach świata. Jak wygląda polski system profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych? Dlaczego tak waża jest w im rola gmi i samych radych? Negatywe skutki picia alkoholu zauważao już w starożytości i przy pomocy środków prawych starao się je miimalizować. W Grecji iestosowe zachowaia po alkoholu były karae, p. zobowiązaiem do wypicia kielicha wia zmieszaego z wodą morską. Kodeks Hammurabiego wprowadzał z kolei p. kotrolę ce wia. Historia pokazuje, że wraz z pojawieiem się alkoholu pojawiła się świadomość związaych z im szkód tłumaczy Katarzya Łukowska, zastępca dyrektora Państwowej Agecji Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych, od 16 lat zajmująca się działalością dydaktyczą w obszarze profilaktyki. Kary za upicie się przewidywała p. obowiązująca w XVII wieku w Aglii Ustawa o karaiu wstrętego i obmierzłego grzechu pijaństwa. Alkohol od zawsze rodził problemy społecze, zdrowote i ekoomicze, dlatego rządy większości państw świata tworzyły koleje przepisy regulujące kwestie jego dostępości fizyczej i ekoomiczej. Te dwa środki stosowae są do dzisiaj. Alkohol ie jest zwyczajym towarem. To legaly produkt, ale ie może być traktoway tak jak ie towary i ie podlega zasadom wolego ryku wyjaśia Katarzya Łukowska. Zestaw środków reglametacyjych, za pomocą których państwo wpływa a kwestie alkoholowe, jest dość szeroki. Należą do iego m.i. ograiczeia w dostępie do alkoholu poprzez limitowaie puktów sprzedaży i określaie zasad ich usytuowaia, koieczość uzyskaia zezwoleia a hadel alkoholem, zakazy i ograiczeia dotyczące reklam, zakaz sprzedaży alkoholu ieletim i ietrzeźwym, elimiowaie spożywaia alkoholu w miejscach publiczych. Zaczącą część tych środków stosować mogą i powiy samorządy gmie. Najważiejszym aktem prawym regulującym kwestie alkoholowe w Polsce jest ustawa o wychowaiu w trzeźwości i przeciwdziałaiu alkoholizmowi. Przekazuje oa większość kompetecji, obowiązków i środków fiasowych a rozwiązywaie problemów alkoholowych gmiom (szczegóły w ramce obok). To jedostki gmie, ich władze i radi wiedzą bowiem ajwięcej o problemach lokalej społeczości. Rozumieją specyfikę swojego regiou i jego zasoby, dlatego mogą ajskutecziej opracowywać środki zaradcze i aprawcze. Skuteczość działań w tym obszarze zależy w dużej mierze od decyzji radych. Działaia z zakresu profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych powiy, w myśl ustawy, obejmować w szczególości: zwiększaie dostępości pomocy terapeutyczej i rehabilitacyjej dla osób uzależioych od alkoholu; udzielaie rodziom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołeczej i prawej, a w szczególości ochroy przed przemocą w rodziie; prowadzeie profilaktyczej działalości iformacyjej i edukacyjej w zakresie rozwiązywaia problemów alkoholowych i przeciwdziałaia arkomaii, w szczególości skierowaej do dzieci i młodzieży, w tym prowadzeie pozalekcyjych zajęć sportowych, a także działań a rzecz dożywiaia dzieci uczesticzących w pozalekcyjych programach opiekuńczo-wychowawczych i socjoterapeutyczych; Alkohol od zawsze rodził problemy społecze, zdrowote i ekoomicze, dlatego rządy większości państw świata tworzyły koleje przepisy regulujące kwestie jego dostępości fizyczej i ekoomiczej. Te dwa środki stosowae są do dzisiaj. POLSKI SYSTEM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH wspomagaie działalości istytucji, stowarzyszeń i osób fizyczych, służącej rozwiązywaiu problemów alkoholowych; podejmowaie iterwecji w związku z aruszeiem przepisów określoych w art. 13 1 i 15 ustawy (zakazy sprzedaży alkoholu osobom do lat 18 i zakazy reklamy) oraz występowaie przed sądem w charakterze oskarżyciela publiczego; wspieraie zatrudieia socjalego poprzez orgaizowaie i fiasowaie cetrów itegracji społeczej. Realizacja tych zadań odbywa się w ramach gmiego programu profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych, który każdego roku jest przyjmoway przez radę gmiy w formie uchwały. Wymieioe w ustawie zadaia to raczej wyzaczaie kieruków. Dopiero gmiy program wypełia je kokretymi działaiami tłumaczy Katarzya Łukowska. Dodaje, że każda gmia w Polsce obowiązkowo przyjmuje taki roczy pla działaia. Gmiy program profilaktyki powiie zawierać diagozę skali problemów alkoholowych daej gmiy oraz oceę, czy Trzy komplemetare programy Polski system profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych opiera się a trzech uzupełiających się wzajemie programach, które realizowae są a różych poziomach admiistracji: 1. Gmie programy profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych uchwalae każdego roku i realizowae przez samorządy gmie. Ustawa o wychowaiu w trzeźwości i przeciwdziałaiu alkoholizmowi określa ajważiejsze kategorie zadań, które w ramach gmiego programu powiy realizować samorządy, oraz wskazuje źródło fiasowaia tych zadań. PARPA a podstawie badań i aaliz coroczie wydaje rekomedacje do tworzeia gmiych programów. 2. Wojewódzkie programy profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych realizowae a szczeblu samorządów województw. 3. Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych wskazujący zadaia realizowae przez orgay admiistracji rządowej i Krajową Radę Radiofoii i Telewizji oraz Państwową Agecję Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych. PARPA koordyuje realizację pięcioletiego Programu, a także itegruje wszystkie trzy obszary działań cetraly, wojewódzki i gmiy formułując spóje dla ich kategorie zagadień i cele strategicze. problemy te mają charakter asilający się czy słabący. Radi, przyjmując program, decydują o lokalej polityce wobec problemów alkoholowych. Trzeba pamiętać, że jakość życia w społeczości lokalej wyzaczają ie tylko owoczese kompleksy sportowe i cetra hadlowe, ale przede wszystkim środowisko rodzie, lokale i zawodowe wole od egatywych kosekwecji picia alkoholu zazacza zastępca dyrektora PARPA. Kluczową rolę w opracowaiu i realizacji gmiego programu odgrywa gmia komisja rozwiązywaia problemów alkoholowych, którą powołuje wójt, burmistrz lub prezydet. Ze względu a wagę zadań komisji w jej skład wchodzić powii przede wszystkim przedstawiciele tych służb i istytucji, które w pracy spotykają się z problemami alkoholowymi. Mogą to być osoby zajmujące się pomocą społeczą, poradictwem odwykowym, przedstawiciele opieki zdrowotej, policji, placówek oświatowych i wychowawczych, a także stowarzyszeń abstyeckich itp. Warto w skład komisji zapraszać także przedstawicieli Kościoła z uwagi a rolę i zaufaie, jakim są obdarzai. W skład gmiej komisji zgodie z ustawą mają wchodzić osoby przeszkoloe w zakresie profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych, a zadaiem wójtów i burmistrzów jest czuwaie ad tym, aby były to osoby posiadające odpowiedie kompetecje. Do ustawowych zadań komisji ależy: iicjowaie działań, ujętych w formie gmiych programów, w zakresie realizacji zadań własych gmiy związaych z profilaktyką i rozwiązywaiem problemów alkoholowych; podejmowaie czyości zmierzających do orzeczeia o zastosowaiu wobec osoby uzależioej od alkoholu obowiązku poddaia się leczeiu w zakładzie leczictwa odwykowego; opiiowaie wydawaia zezwoleń a sprzedaż lub podawaie apojów alkoholowych pod względem zgodości lokalizacji puktu sprzedaży z uchwałami rady gmiy, o których mowa w art. 12 ust. 1 i 2 ustawy (limit i lokalizacja puktów, w których sprzedawae i podawae są apoje alkoholowe); kotrola przestrzegaia zasad i waruków korzystaia z zezwoleń a sprzedaż lub podawaie apojów alkoholowych (a podstawie upoważieia wystawioego przez wójta, burmistrza lub prezydeta miasta, art. 18 ust. 8 ustawy). Alkohol ie jest zwyczajym towarem. To legaly produkt, ale ie może być traktoway tak jak ie towary i ie podlega zasadom wolego ryku. Katarzya Łukowska zastępca dyrektora PARPA Zadaia i środki fiasowe Przygotowując gmiy program i wpisując do iego kokrete działaia, ależy przestrzegać wymogów ustawy o wychowaiu w trzeźwości i przeciwdziałaiu alkoholizmowi. Zadaia muszą wiązać się z profilaktyką i rozwiązywaiem problemów alkoholowych. Art. 4 1 ust. 1 i 2: Prowadzeie działań z zakresu profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych oraz itegracji społeczej osób uzależioych od alkoholu ależy do zadań własych gmi (...). Realizacja tych zadań jest prowadzoa w formie gmiego programu profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych. W celu pozyskaia dodatkowych środków a prowadzeie działań związaych z profilaktyką i rozwiązywaiem problemów alkoholowych gmiy pobierają opłatę za korzystaie z zezwoleń a sprzedaż apojów alkoholowych (art. 11 1 ). Jest to powszechie zae tzw. korkowe. Warto zauważyć, że fudusze pozyskae z zezwoleń ustawodawca azywa dodatkowymi. Praktyka pokazuje jedak, że w większości gmi staowią oe jedye źródło fiasowaia gmiych programów. Udział środków własych jest zazwyczaj żade lub zikomy. Przedsiębiorcy, którzy sprzedają alkohol a tereie gmiy, mają obowiązek wosić a jej rachuek opłaty za korzystaie z zezwoleia a hadel apojami alkoholowymi. W myśl ustawy (art. 18 2 ): Dochody z opłat za zezwoleia wykorzystywae będą a realizację: gmiych programów profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych oraz Gmiych Programów, o których mowa w art. 10 ust. 2 ustawy z dia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaiu arkomaii, zadań realizowaych przez placówkę wsparcia dzieego, o której mowa w przepisach o wspieraiu rodziy i systemie pieczy zastępczej, w ramach gmiego programu profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych oraz Gmiych Programów, o których mowa w art. 10 ust. 2 ustawy z dia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaiu arkomaii i ie mogą być przezaczae a ie cele. Podejmując decyzję o przekazaiu tych środków a ie cele, gmia arusza prawo. Przykładem zadań, które ie mogą być fiasowae w ramach gmiego programu, jest m.i. wspieraie uiwersytetów trzeciego wieku, fiasowaie moitorigu miejskiego czy działalości izb wytrzeźwień. Zgodie z ustawą środki z korkowego, które ie zostały wykorzystae w daym roku budżetowym, powiy zwiększyć pulę środków przezaczoych a kolejy rok. Państwowa Agecja Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych

4 Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie 5 Czy a pewo a zdrowie? Szkody związae z alkoholem Wpływy, jakie otrzymuje gmia z wydawaia zezwoleń, absolutie ie rekompesują strat, które geeruje picie alkoholu przez mieszkańców mówi Krzysztof Brzózka, dyrektor PARPA. Zwiększając liczbę puktów sprzedaży czy likwidując ograiczeia, sami przysparzamy sobie kłopotów dodaje. SZKODY ZDROWOTNE Według Światowej Orgaizacji Zdrowia alkohol zajduje się a trzecim, a w Europie a drugim miejscu wśród czyików ryzyka dla zdrowia populacji, a poad 60 różego typu chorób i urazów wiąże się z jego spożywaiem. Nie chodzi tylko o adużywaie alkoholu. Zdaiem ekspertów szkody wywołują już iewielkie dawki. Nie ulega wątpliwości, że każda ilość alkoholu może być szkodliwa dla zdrowia. Bohda T. Woroowicz, psychiatra i superwizor psychoterapii uzależień, podkreśla, że iewielkie dawki, spożywae jedorazowo w określoych sytuacjach (p. przez bardzo młode osoby, kobiety ciężare, osoby cierpiące a iektóre schorzeia czy przyjmujące określoe leki), mogą wyrządzać szkody zdrowote ieproporcjoalie duże w stosuku do ilości wypitego alkoholu. Alkohol powoduje stay zapale bło śluzowych jamy ustej, przełyku, żołądka i dwuasticy. Picie zwiększa ryzyko chorób wątroby (stłuszczeie, zapaleie, zwłókieie, LICZBA ZGONÓW SPOWODOWANYCH NADUŻYWANIEM ALKOHOLU marskość) oraz ostrego i przewlekłego zapaleia trzustki. Ok. 65% ostrych i przewlekłych zapaleń trzustki spowodowaych jest admierym spożywaiem alkoholu. Częste picie alkoholu wiąże się z występowaiem iektórych odmia owotworów wątroby, żołądka, przełyku, jelita grubego, a także raka sutka u kobiet. Szacuje się, że w Polsce ok. 12% owotworów u mężczyz i 3% owotworów u kobiet ma związek z alkoholem. Nawet okazjoale upijaie się podwyższa ryzyko wystąpieia zaburzeń rytmu serca. Osoby pijące przez dłuższy czas arażoe są a kardiomiopatię alkoholową, która prowadzi do iewydolości krążeia. Alkohol zwiększa także ryzyko adciśieia i powoduje wiele uszkodzeń w obwodowym i ośrodkowym układzie erwowym. Może poadto zmiejszać płodość, a spożyway podczas ciąży przyczyia się do powstawaia ieodwracalych wad wrodzoych oraz płodowego zespołu alkoholowego (tzw. FAS, więcej a str. 14). Nadużywaie alkoholu wywołuje zaczące zaburzeia w fukcjoowaiu psychiczym człowieka: bezseość, depresję, iepokój, próby samobójcze, zmiay osobowości, amezję, delirium tremes, psychozę alkoholową, halucyozę alkoholową, otępieie (zespół Korsakowa). NARUSZANIE PRAWA Używaie alkoholu wiąże się z przestępczością. Pijai kierowcy każdego roku powodują w Polsce kilka tysięcy wypadków, w których gią setki ludzi (więcej a te temat a str. 15). Osoby ietrzeźwe staowią często źródło zagrożeia dla otoczeia. Przybiera Zwiększając liczbę puktów sprzedaży czy likwidując ograiczeia, sami przysparzamy sobie kłopotów. Krzysztof Brzózka dyrektor PARPA oo róże formy: od łagodiejszych (w postaci zaczepek) do przemocy fizyczej. Alkohol powoduje zaik samokrytycyzmu, osłabia wewętrzą kotrolę, stymuluje do agresji i łamaia ogólie przyjętych orm. Z policyjych statystyk wyika, że spośród ogólej liczby osób podejrzaych o popełieie przestępstw, w których baday jest sta trzeźwości sprawcy, poad 60% było pod wpływem alkoholu. SZKODY EKONOMICZNE Nadużywaie alkoholu wiąże się ieodłączie z szeregiem wymierych i iewymierych kosztów. Składają się a ie m.i. opieka zdrowota, leczeie i prewecja, szkody spowodowae działaiami przestępczymi, szkody wyikające z wypadków, koszty pomocy społeczej mówi Katarzya Łukowska, zastępca dyrektora PARPA. Dodaje, że badaia wskazują a zależość między uzależieiem od alkoholu, piciem ryzykowym i szkodliwym a iższym statusem społeczym i ekoomiczym (p. wyższy wskaźik bezrobocia). Wsparcie osób uzależioych i ich rodzi ma związek z wysokimi kosztami pooszoymi m.i. przez rząd i samorządy gmie. Zdaiem międzyarodowych ekspertów straty ekoomicze związae z adużywaiem alkoholu szacuje się w krajach Europy Zachodiej i w USA a poziomie 1,3 2,3% produktu krajowego brutto. W 2013 r. PKB w Polsce wyiósł 1 635 745,8 ml zł. Ozacza to, iż koszty ekoomicze (koszty leczeia, wypadków drogowych, zaagażowaia wymiaru sprawiedliwości, systemu opieki społeczej i ubezpieczeń; przedwczesa umieralość; spadek wydajości pracy i wiele iych) związae z używaiem i adużywaiem alkoholu w Polsce moża szacować a poziomie ok. 21 37 mld zł. Wpływy z wydawaia zezwoleń w żade sposób ie pokrywają kosztów szkód spowodowaych przez alkohol mówi Krzysztof Brzózka. Dyrektor PARPA przywołuje przykłady miast, które zbyt liberalie wydawały zezwoleia a sprzedaż, takich jak p. Kraków, Pozań czy Sopot. Wszyscy w tej chwili zastaawiają się ad zmiejszeiem liczby puktów, bo przestao paować ad bezpieczeństwem, a mieszkańcy zaczęli coraz głośiej protestować wyjaśia Krzysztof Brzózka. Alkohol, choć jest towarem legalym, jest też substacją toksyczą i uzależiającą. Jedą z ajskutecziejszych metod ograiczających spożycie alkoholu i problemy z tym związae jest limitowaie jego dostępości mówi Katarzya Łukowska, zastępca dyrektora PARPA. Radi mają do wyboru dwie strategie działaia: albo dostosowują liczbę zezwoleń a sprzedaż alkoholu do potrzeb przedsiębiorców (czego ie powii robić, a w większości przypadków tak właśie postępują), albo limitowaie przyzawaych zezwoleń uzają za skutecze arzędzie do redukcji szkód związaych ze sprzedażą alkoholu. Na szkody związae ze zbyt liberalym przyzawaiem zezwoleń coraz częściej zwracają uwagę p. mieszkańcy, którzy żyją w sąsiedztwie puktów sprzedaży alkoholu. Większa liczba puktów sprzedaży to ie tylko większe wpływy z tzw. korkowego. To także wzrost problemów, które geerują koszty i przyczyiają się do pogorszeia jakości życia mieszkańców. Najlepszym potwierdzeiem tych słów jest przykład Filadii. W 1969 r. rząd dopuścił tam do sprzedaży piwa o zawartości do 4,8% alkoholu w sklepach spożywczych. Zliberalizowao także zasady wydawaia zezwoleń a hadel alkoholem. Liczba puktów sprzedaży poza lokalami wzrosła ze 132 do ok. 17,6 tys., a puktów gastroomiczych sprzedających alkohol z 940 do 4 tys. Rok późiej spożycie alkoholu wzrosło o iemal o połowę. W astępych pięciu latach liczba zgoów z powodu marskości wątroby zwiększyła się o 50%, a liczba przyjęć do szpitali osób z psychozą alkoholową wzrosła o 110% wśród mężczyz i aż o 130% wśród kobiet. Za zakłócaie porządku po alkoholu aresztowao tam o 80% więcej mężczyz i 160% więcej kobiet. Z kolei w jedej z australijskich miejscowości zdecydowao się a ograiczeie dostępości alkoholu, wprowadzając m.i. zakaz jego sprzedaży a wyos w czwartki. W ciągu dwóch lat spożycie alkoholu spadło iemal o 20%. Zacząco zmalała też liczba aresztowań i hospitalizacji oraz liczba kobiet przyjętych do schroisk. Są więc moce dowody a związek między dostępością alkoholu a poziomem kosumpcji, dlatego w samorządach gmiych ie ależy pochopie i bez zastaowieia się ad kosekwecjami zwiększać obowiązujących limitów albo liberalizować zasad usytuowaia mówi Katarzya Łukowska. Fudametale jest zatem pytaie, jakimi zasadami powii się kierować radi przy ustalaiu limitów i zasad rozmieszczeia puktów sprzedaży alkoholu dodaje. Ograiczaie dostępości alkoholu decydujący głos radych Czy ograiczaie dostępości alkoholu ma ses? Wyiki badań ie pozostawiają złudzeń im łatwiej o zakup alkoholu, tym większe jego spożycie. Kraje, które zdecydowały się a liberalizację przepisów dotyczących puktów sprzedaży alkoholu, w kolejych latach borykały się z dramatyczymi astępstwami tego kroku. W Polsce w tej sprawie głos mają wyłączie radi. To oi w formie uchwał decydują o liczbie puktów sprzedaży oraz o zasadach ich rozmieszczeia. Radi mają do wyboru dwie strategie działaia: albo dostosowują liczbę zezwoleń a sprzedaż alkoholu do potrzeb przedsiębiorców (czego ie powii robić, a w większości przypadków tak właśie postępują), albo limitowaie przyzawaych zezwoleń uzają za skutecze arzędzie do redukcji szkód związaych ze sprzedażą alkoholu. Jak wyjaśia wicedyrektor PARPA, uchwała rady gmiy w tym zakresie powia opierać się przede wszystkim a oceie potrzeb ograiczaia dostępości alkoholu zawartych w gmiym programie profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych. Program powiie zawierać diagozę skali problemów alkoholowych daej gmiy oraz oceę, czy tego typu kłopoty zmiejszają się, czy wręcz przeciwie. Jeśli problemy się asilają, zwiększaie obowiązujących limitów sprzedaży alkoholu albo zliberalizowaie zasad ich usytuowaia staowić będzie aruszeie art. 12 ust. 4 ustawy o wychowaiu w trzeźwości i przeciwdziałaiu alkoholizmowi. Radi, podejmując te uchwały, powii współpracować z gmią komisją, którą tworzy groo ekspertów. Moitorując problemy alkoholowe w gmiie, trzeba brać pod uwagę m.i. liczbę klietów izby wytrzeźwień i pacjetów placówek leczictwa odwykowego, a także liczbę osób zatrzymaych przez policję będących pod wpływem alkoholu czy częstotliwość iterwecji domowych mających związek z alkoholem. Formy ograiczaia dostępości alkoholu Dostępość ekoomicza to relacja między ceą alkoholu a dochodami potecjalych kosumetów. Cea jest w dużej mierze warukowaa wysokością podatku akcyzowego (uchwalaego przez parlamet). Dostępość fizycza gęstość sieci puktów sprzedaży. Dostępość fizyczą regulują zapisy ustawy o wychowaiu w trzeźwości i przeciwdziałaiu alkoholizmowi (m.i. poprzez wprowadzaie zakazu sprzedaży alkoholu w wybraych miejscach, p. szkołach) oraz samorządy gmie. W drodze uchwał radi decydują o liczbie puktów sprzedaży oraz zasadach ich usytuowaia. Gmia może także wprowadzić zakaz sprzedaży alkoholu w kokretych miejscach (iych iż wymieioe w ustawie) ze względu a ich charakter. Uchwała powia określać osobo liczbę puktów sprzedaży alkoholu do spożycia a miejscu oraz poza miejscem sprzedaży. Natomiast uchwała w sprawie zasad usytuowaia musi zawierać katalog miejsc chroioych, wokół których tworzy się strefy ochroe. Obiekty te powiy być wskazywae w sposób jedozaczy, p. szkoła, a strefa ochroa wyzaczaa kokretie, p. 100 metrów. Państwowa Agecja Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych

6 Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie 7 Pa Paweł miał ormalą rodzię: żoę, dwóch syów, dom i samochód. W wieku 40 lat zrezygował z pracy w kopali. Postaowił zarabiać a własy rachuek i założył firmę budowlaą. Szybko okazało się, że z wielkimi graczami a ryku ie daje rady kokurować. Zleceia przychodziły coraz rzadziej. Najpierw pił tylko wieczorem, by lepiej spać. Po dwóch latach upijał się regularie, a firma upadła. Nie wiem, kiedy straciłem kotrolę. Wydawało mi się, że skoro potrafię ie pić przez dwa di, to ie mam problemu. Ale prawda jest taka, że ie piłem tylko wtedy, kiedy ie miałem za co mówi szczerze. Ma za sobą dwie terapie. Nie pije od pięciu miesięcy, ale przyzaje, że ie czuje się woly od problemu. Nie da się jedozaczie określić graicy bezpieczego picia. Dawki i częstotliwość spożywaia alkoholu dla jedych ieszkodliwe, dla iych mogą być bardzo iebezpiecze. Wyróżia się trzy podstawowe wzory spożywaia alkoholu wykraczające poza graice bezpieczego picia wyjaśia Jadwiga Fudała, kierowik Działu Leczictwa Odwykowego i Programów Medyczych PARPA. Jest to picie ryzykowe, szkodliwe i uzależieie od alkoholu dodaje. Ryzykowe spożywaie alkoholu to picie admierych ilości alkoholu (jedorazowo i łączie w określoym czasie) iepociągające za sobą aktualie egatywych kosekwecji, przy czym moża oczekiwać, że Kiedy picie przestaje być bezpiecze. Co to jest uzależieie? kosekwecje te się pojawią, o ile obecy model picia ie zostaie zmieioy. Picie szkodliwe to wzór picia, który powoduje już szkody zdrowote, fizycze bądź psychicze; ale rówież psychologicze i społecze, przy czym ie występuje uzależieie od alkoholu. Uzależieie jest astępstwem długotrwałego szkodliwego spożywaia alkoholu, w którym picie zyskuje zdecydowaie pierwszeństwo przed zachowaiami, które iegdyś były dla osoby pijącej ważiejsze. Jak tłumaczy Jadwiga Fudała, aby picie ie stało się problemem, przede wszystkim ależy pamiętać, że spożywaie alkoholu zawsze wiąże się z ryzykiem egatywych kosekwecji. Trzeba stale przyglądać się temu, jak często i z jakiego powodu sięgamy po alkohol oraz świadomie kotrolować wypite ilości. Nie wolo przekraczać limitów bezpieczego picia. Nie moża także bagatelizować sygałów osób trzecich a temat swojego picia, a w razie potrzeby ie ależy zwlekać z szukaiem porady u specjalisty. Sygały świadczące, że picie wykracza poza bezpiecze graice O piciu problemowym mogą świadczyć astępujące objawy: sięgaie po alkohol przede wszystkim dlatego, że jego działaie odpręża i daje ulgę, redukuje apięcie i iepokój, osłabia poczucie wiy, ośmiela, ułatwia zaśięcie itp.; poszukiwaie, iicjowaie i orgaizowaie okazji do wypicia oraz picie z chciwością, wyprzedzaie kolejek, powtarzające się przypadki upicia; picie alkoholu pomimo zaleceń lekarskich; zwiększająca się toleracja a alkohol, czyli tzw. moca głowa; trudości z odtworzeiem wydarzeń, które miały miejsce podczas picia, tzw. urwae filmy; spożywaie alkoholu w samotości przez osoby, które wcześiej piły wyłączie w sytuacjach towarzyskich; powtarzające się przypadki prowadzeia samochodu po iewielkiej awet ilości alkoholu; uikaie rozmów a temat picia, a późiej reagowaie giewem bądź agresją a sygały sugerujące potrzebę ograiczeia alkoholu; reagowaie giewem w sytuacjach utrudiających dostęp do alkoholu; podejmowaie cichych prób ograiczeia picia po to, aby udowodić sobie, że jeszcze posiada się kotrolę ad piciem alkoholu. /Bohda T. Woroowicz, Uzależieia. Geeza, terapia, powrót do zdrowia, s. 95/ Czy alkoholika moża zmusić do leczeia? Polskie prawo ie przewiduje przymusowego leczeia osób uzależioych od alkoholu. Istieje jedak procedura zobowiązaia do podjęcia leczeia odwykowego. Podejmowaie czyości zmierzających do orzeczeia takiego zobowiązaia przez sąd spoczywa w rękach gmiych komisji rozwiązywaia problemów alkoholowych. Zobowiązaie do leczeia odwykowego jest regulowae ustawą o wychowaiu w trzeźwości i przeciwdziałaiu alkoholizmowi (art. 24 35). Wbrew powszechemu przekoaiu ie jest tym samym, co leczeie przymusowe, które obowiązywało w Polsce do 1982 r. Pierwszym etapem procedury jest złożeie zawiadomieia do gmiej komisji. Może oa też wszcząć działaia z własej iicjatywy wyjaśia Katarzya Łukowska, zastępca dyrektora PARPA. Zawiadomieie ma prawo złożyć zarówo osoba prywata (p. żoa alkoholika) jak i istytucja publicza (p. szkoła, policja). Moża to zrobić osobiście, ale także listowie albo mailowo. Aby zobowiązać daą osobę do leczeia odwykowego, musi astąpić jedocześie uzależieie od alkoholu, jak i jeda z przesłaek wskazaych w ustawie: rozkład życia rodziego, demoralizacja małoletich, uchylaie się od pracy, systematycze zakłócaie spokoju lub porządku publiczego. Samo uzależieie ie wystarczy więc do tego, aby uruchomić procedurę. W zawiadomieiu ależy wskazać, w jaki sposób picie przez daą osobę wpływa p. a rozkład życia rodziego czy demoralizację ieletich, i dopiero wtedy gmia komisja uruchomi procedurę. Wioskodawca powiie także podać dae osoby uzależioej. Po zebraiu dowodów potwierdzających uzależieie i jedą ze wspomiaych przesłaek odbywa się rozmowa z osobą zobowiązywaą. Oczywiście jeżeli daa osoba zgłosi się do gmiej komisji mówi Katarzya Łukowska i tłumaczy, że postępowaie przewiduje w dalszej kolejości skierowaie a badaie przez biegłego. Jeżeli mimo opiii biegłego stwierdzającej uzależieie daa osoba ie wyraża zgody a leczeie, kieroway jest wiosek do sądu. Zobowiązay powiie stawić się we wskazaej placówce w wyzaczoym termiie. Jeżeli tego ie zrobi, sąd może zarządzić doprowadzeie przez policję. Zobowiązaie jest waże przez dwa lata. W tym czasie policja a zleceie sądu może awet kilkukrotie dowozić daą osobę do placówki zazacza Katarzya Łukowska. Dodaje jedak, że placówka ie jest aresztem i moża ją w dowolej chwili opuścić. Za iepodjęcie leczeia lub jego ieukończeie ie grożą żade kary. Spośród wszystkich zobowiązaych zaledwie połowa podejmuje leczeie. Co drugi z leczących się w te sposób kończy podstawowy program terapii. Uzależiei zazwyczaj ie chcą się leczyć, poieważ ie Pierwszym etapem procedury jest złożeie zawiadomieia do gmiej komisji. Może oa też wszcząć działaia z własej iicjatywy. Katarzya Łukowska zastępca dyrektora PARPA dostrzegają problemów i ie widzą potrzeby zmia mówi wicedyrektor PARPA. Dlatego w tak wielu przypadkach wszelkie przymusowe działaia ie przyoszą efektów. Samo leczeie polega a uczestictwie w psychoterapii, podczas której pacjet może dowiedzieć się m.i. tego, co robić w przypadku głodu alkoholowego. Pacjeci uczą się także radzeia sobie z egatywymi emocjami. Program podstawowy trwa od sześciu do ośmiu tygodi w oddziałach całodobowych i dzieych lub ok. sześciu miesięcy w placówkach ambulatoryjych. Kolejy etap to program pogłębioej psychoterapii, trwający 12 18 miesięcy. Leczeie osób uzależioych jest bezpłate, także w przypadku braku ubezpieczeia. Uzależiei od alkoholu czekają w kolejkach a leczeie. Jak gmia może wspierać leczictwo odwykowe Ok. 600 tys. Polaków jest uzależioych od alkoholu, a 2,5 ml pije szkodliwie. Leczeie odwykowe jest w Polsce bezpłate także dla osób ieubezpieczoych. W iektórych gmiach a odwyk czeka się awet miesiącami. Pacjeci z pewych grup (p. iesłyszący) w ogóle ie mogą z iego korzystać. Co może w tym zakresie poprawić samorząd? Za fiasowaie leczictwa odwykowego w Polsce odpowiada Narodowy Fudusz Zdrowia. Mimo systematyczego wzrostu środków przezaczaych a te cel ciągle ie zaspokajają oe realych potrzeb. Leczeie odwykowe powio być kompleksowe i dostępe. Pamiętajmy, że zgłaszają się a ie osoby, które mają problem z motywacją, ie widzą potrzeby zmiay. Kiedy już podejmą decyzję i szukają pomocy, powiy dostać ją od razu mówi Jadwiga Fudała, kierowik Działu Leczictwa Odwykowego i Programów Medyczych PARPA. Niewystarczające fiasowaie leczictwa odwykowego może sprawić, że osoba chcąca podjąć terapię zmiei zdaie. Brak odpowiedich środków skutkuje miejszą liczbą zatrudioych specjalistów, krótszym czasem pracy poradi oraz ograiczeiem kompleksowości opieki terapeutyczej. Niedofiasowae placówki realizują tylko podstawowy program terapii uzależieia od alkoholu. W efekcie skuteczość leczeia jest iższa. Jeśli a tereie gmiy działa placówka leczeia uzależieia od alkoholu, zadaiem samorządu jest udzielaie jej wsparcia pozwalającego a realizację efektywych programów psychoterapii uzależieia i współuzależieia tłumaczy Jadwiga Fudała. Dodaje, że pomoc gmiy może polegać a doposażeiu placówki, fiasowaiu kształceia pracowików czy wspieraiu leczeia osób z kokretych grup. Chodzi a przykład o osoby iesłyszące. Gmia może sfiasować zatrudieie tłumacza języka migowego, który umożliwi korzystaie z terapii wyjaśia kierowik Działu Leczictwa Odwykowego PARPA. Wskazuje też a potrzebę profilowaia terapii pod kątem osób młodych. NFZ fiasuje jedakowe programy dla wszystkich, tymczasem młodzież potrzebuje, oprócz stadardowych działań, programu wychowawczego, pracy z całą rodzią. W 2013 r. aż 56% gmi ie przekazało a fiasowaie leczictwa odwykowego żadych środków. Z doświadczeia widać, że pomocy chętiej udzielają duże gmiy, które mają placówki a swoim tereie mówi Jadwiga Fudała. Te, które ich ie mają, mogą przekazywać środki placówkom w powiecie dodaje. Tłumaczy, że takie decyzje są opłacale, bo choroba alkoholowa geeruje koszty ieporówywalie wysokie do tych, jakie potrzebe są a jej leczeie. Leczictwo odwykowe wspiera m.i. Piastów (woj. mazowieckie). Prowadzimy terapię dla osób uzależioych, warsztaty radzeia sobie ze złością, a także grupę wsparcia dla osób, które ie piją już od wielu lat, oraz dla współuzależioych mówi Sylwia Harasimiak-Bogucka, pełomocik burmistrza Piastowa ds. rozwiązywaia problemów alkoholowych. Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależień i Współuzależieia w Pruszkowie otrzymał od gmiy 11,2 tys. zł, a Zakład Leczictwa Otwartego ok. 9 tys. zł. W obu przypadkach było to sto procet wioskowaej kwoty. Leczictwo odwykowe zadaia gmiy Realizując zadaia wskazae w ustawie o wychowaiu w trzeźwości i przeciwdziałaiu alkoholizmowi, samorząd powiie uwzględić kwestię przekazaia zakładom leczictwa odwykowego środków a określoe umową cele. Gmia powia upewić się, że placówka, do której trafiają jej mieszkańcy, realizuje kompleksowy, spójy i owoczesy program terapeutyczy. W przypadku zdiagozowaia deficytów i potrzeb samorząd powiie udzielić wsparcia m.i. poprzez podpisaie umowy a zakup świadczeń zdrowotych. Gmia powia także dofiasowywać kształceie pracowików leczictwa odwykowego. Państwowa Agecja Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych

8 Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie 9 Zdecydowaa większość 15-latków ma za sobą iicjację alkoholową. W wielu przypadkach astępuje oa bardzo szybko. Co piąte dziecko sięga po raz pierwszy po alkohol w wieku zaledwie 11 lat lub wcześiej! Jak przeciwdziałać Dla każdego samorządu to poważe wyzwaie. Wysoki odsetek pijącej młodzieży to piciu ieletich? więcej obciążeń związaych z aprawiaiem szkód wywołaych przez alkohol. Należą do ich przede wszystkim straty zdrowote alkohol destrukcyjie wpływa a mózg, który rozwija się itesywie w okresie dojrzewaia. Poadto badaia udowodiły, że wiek rozpoczęcia itesywego picia odgrywa ważą rolę w procesie powstawaia uzależieia. Media iemal codzieie iformują o tragiczych wydarzeiach z udziałem młodzieży będącej pod wpływem alkoholu. W kwietiu 2014 r. w Klamrach pod Chełmem w samochodzie prowadzoym przez ietrzeźwego astolatka zgięło siedmiu jego kolegów. Kilka miesięcy późiej w Chorzowie utoął 17-latek, który pił alkohol i założył się, że przepłyie zbiorik wody Hutik. Co mogą zrobić samorządy, by zapobiec podobym dramatom? Kluczowa jest profilaktyka. To działaia, których główym celem jest ograiczeie zachowań ryzykowych podejmowaych pod wpływem lub w związku Picie alkoholu przez z używaiem alkoholu oraz iych substacji młodzież psychoaktywych wyjaśia dr Katarzya Okulicz-Kozary, psycholog, kierowik Daych dotyczących używaia alkoholu Działu Edukacji Publiczej, Aaliz i Współpracy z Zagraicą PARPA. Profilaktyką zują, że młodzi prowadzoe od 1995 r. (ostatia edycja Badaia poka- przez młodzież dostarczają badaia ESPAD w 2011 r.) wśród ucziów klas trzecich szkół azywamy także ograiczaie czyików ludzie coraz gimazjalych (15 16 l.) oraz klas drugich zwiększających ryzyko szkód oraz wzmaciaie czyików, które przed tym chroią. ją się z odmową są iepokojące. Do wypicia alkoholu częściej spotyka- szkół poadgimazjalych (17 18 l.). Wyiki Profilaktyka może być prowadzoa a podczas próby przyajmiej raz w życiu przyzaje się Realizując trzech poziomach. zakupu apojów aż 87,3% 15- i 16-latków oraz iemal wszyscy 17- i 18-latkowie. Częste są Profilaktyka uiwersala jest adresowaa do całej populacji moża ią objąć Wciąż jedak jeia alkoholem) ma je za sobą iemal alkoholowych. przypadki upicia się (sytuacje silego upo- p. wszystkich gimazjalistów a tereie koiecze jest połowa ucziów trzeciej klasy gimazjum gmiy. Jej celem jest ograiczeie czyików ryzyka sprzyjających rozwojowi problególej uwagi a się jest szczególie iebezpiecze dla dzieci zwracaie szcze- oraz iemal 2/3 17- i 18-latków. Upijaie i młodzieży, bo araża a iebezpieczeństwo mów alkoholowych w społeczości lokalej. ograiczaie i szkody zdrowote kometuje Katarzya Dobrym przykładem tego rodzaju działań są dostępości Łukowska, zastępca dyrektora PARPA. Młodzież sięga ajczęściej po piwo, ale rośie programy opóźiające iicjację alkoholową alkoholu. (wiele z ich realizowaych jest w szkołach). liczba pijących wódkę. Do jej wypicia w ciągu Profilaktyka selektywa to działaia ukierukowae a jedostki lub grupy Terlikowska się aż 41% trzecioklasistów i 63% przed- Jolata ostatich 30 di przed badaiem przyzało stawicieli starszej grupy wiekowej. Dla porówaia w 2003 r. było to kolejo 37 i 52%. szczególie arażoe a ryzyko wystąpieia kierowik Działu problemów alkoholowych (p. ze względu do Spraw Rodziy Do ajczęściej zgłaszaych przez astolatków problemów związaych z używaiem al- a uwarukowaia biologicze, sytuację i Młodzieży PARPA rodzią etc.). Tę defiicję spełiają chociażby oddziaływaia wobec dzieci z rodzi koholu ależą bójki (15% młodszych, 11% starszych), problemy z rodzicami (14 i 16%), gorsze wyiki w auce lub w pracy (12 i 19%), z problemem alkoholowym prowadzoe a także seks bez zabezpieczeia (7 i 13%). w placówkach wsparcia dzieego (świetlice Państwowa Agecja Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych Młodzież i alkohol. socjoterapeutycze i opiekuńczo-wychowawcze) lub w formie zajęć socjoterapeutyczych. Profilaktyka wskazująca dotyczy atomiast osób lub grup osób, u których wystąpiły już pierwsze objawy problemów alkoholowych. Przykładem są zajęcia socjoterapeutycze dla dzieci mających problem w kotaktach z rówieśikami, p. przejawiających wysoki poziom agresji. Na tereie gmiy moża realizować programy profilaktycze o potwierdzoej skuteczości (więcej a te temat piszemy obok). Rówie ważym aspektem polityki samorządu jest oddziaływaie a właścicieli i sprzedawców puktów, w których sprzedaway jest alkohol. Sprzedawców alkoholu moża azwać żołierzami pierwszej liii frotu zauważa Jolata Terlikowska, kierowik Działu do Spraw Rodziy i Młodzieży PARPA. Stoją tu, gdzie toczy się bój między młodym, często zbutowaym człowiekiem, presją ze stroy jego rówieśików a dorosłymi, którym zależy a bezpieczeństwie dzieci i młodzieży. Badaia ESPAD pokazują, że zakup alkoholu ie sprawia większych trudości polskim astolatkom. Niemal połowa 15- i 16-latków uważa, że bardzo łatwo zdobyć piwo, według co trzeciego astolatka wódkę. Właśie dlatego jedym z zadań samorządu jest edukowaie sprzedawców apojów alkoholowych i motywowaie ich do przestrzegaia zakazu sprzedaży alkoholu osobom poiżej 18. roku życia. Gmia może zorgaizować szkoleie dla sprzedawców. Warto przedstawić im aspekty prawe problemu oraz uczyć skuteczego odmawiaia iepełoletim, którzy chcą zakupić alkohol. Orgaizację takich szkoleń rekomeduje PARPA. Badaia pokazują, że młodzi ludzie coraz częściej spotykają się z odmową podczas próby zakupu apojów alkoholowych. Wciąż jedak koiecze jest zwracaie szczególej uwagi a ograiczaie dostępości alkoholu zazacza Jolata Terlikowska. Lista istruktorów przygotowaych do prowadzeia szkoleń dla sprzedawców zajduje się a stroie. Jak pokazują wyiki badań prowadzoych przez PARPA, samorządy gmie przezaczają aż 43% środków pochodzących z korkowego a działaia profilaktycze skierowae do dzieci i młodzieży. Niestety okazuje się, że wiele gmi realizuje programy, których skuteczość ie została potwierdzoa. Tylko co czwarty samorząd wybiera rekomedowae programy o potwierdzoej skuteczości. Niska jakość profilaktyki prowadzoej przez samorządy to poważy problem społeczy mówi dr Katarzya Okulicz-Kozary, psycholog, kierowik Działu Edukacji Publiczej, Aaliz i Współpracy z Zagraicą PARPA. Z obliczeń Agecji wyika, że samorządy w ciągu roku wydały aż 28,6 ml zł a działaia o iepotwierdzoej skuteczości i zaledwie 5,6 ml zł a profesjoale, rekomedowae programy. Wiele gmi ograicza swoją działalość profilaktyczą do orgaizowaia spektakli (blisko 2/3 samorządów), imprez pleerowych i sportowych oraz kokursów. Bardzo często to atrakcyje, widowiskowe działaia, które podobają się mieszkańcom, ale w stosukowo iewielkim stopiu agażują osoby odpowiedziale za profilaktykę w gmiach lub szkołach. Jak wskazuje dr Okulicz-Kozary, celem profilaktyki ie powio być zapewiaie komfortu auczycielom czy dostarczaie atrakcji dzieciom i młodzieży. Przykładem działaia, którego skuteczość budzi poważe wątpliwości, są objazdowe teatry profilaktycze. Gmiy chętie korzystają z ofert firm zajmujących się orgaizacją spektakli w szkołach. Na czym polega taka usługa? W umówioym termiie w szkole (lub sali udostępioej przez programy pro- rekomedowae gmię) wystawiay jest spektakl dla dużej filaktycze, ie grupy ucziów. Przedstawieie ma skłoić tylko ograiczamy ryzyko ie- uczestików do refleksji ajczęściej ad własą postawą wobec używaia substacji powodzeia, lecz psychoaktywych czy przemocy. Niestety także możemy teatry profilaktycze, choć populare, ie mieć pewość, że spełiają podstawowych kryteriów skuteczej profilaktyki mówi dr Okulicz-Kozadu są racjoale wydatki samorząry. i uzasadioe. Po pierwsze, jak wskazuje psycholog, w spektaklu domiuje przekaz wiedzy a temat szkód wywoływaych przez alkohol i substacje psychoaktywe. Według ekspertów to strategia, która ie sprawdza się w profilaktyce. Po drugie wadą przedstawień profilaktyczych jest to, Profilaktyka. Jak wybrać skuteczą strategię? dr Katarzya Okulicz-Kozary kierowik Działu Edukacji Publiczej, Aaliz i Współpracy z Zagraicą PARPA że wystawiają je osoby iezające realiów środowiska (szkoły, gmiy), potrzeb oraz problemów ucziów. Nie bez zaczeia jest fakt, że autorzy spektaklu w przeciwieństwie do auczycieli i wychowawców ie pozostają w stałym kotakcie z ucziami, więc ie mogą pracować z imi systematyczie. Przedstawieie jest działaiem jedorazowym, tymczasem działaia profilaktycze powiy być powtarzale. Według dr Okulicz-Kozary w pierwszym roku powiy trwać co ajmiej kilkaaście godzi, a w kolejym latach po kilka. Akcyje, jedorazowe działaia (ie tylko spektakle, lecz także kokursy, pogadaki, imprezy sportowe) ie mają szasy przyieść trwałych efektów, zmieić postaw dzieci i młodzieży a przecież właśie to są cele profilaktyki. Podobą ostrożość ależy wykazać w przypadku autorskich programów profilaktyczych, często przygotowywaych przez osoby związae z daą gmią (p. auczycieli). Walorem takich programów może być prawdopodobieństwo, że zostaą oe dostosowae do specyfiki miejsca realizacji. Niestety poważym obciążeiem w tym przypadku jest fakt, że ikt ie bada ich skuteczości i zgodości z wiedzą aukową. Właśie dlatego eksperci z PARPA zalecają, by włączać do gmiych programów profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych przede wszystkim profesjoale, rekomedowae programy. Opierają się oe a poszukiwaiu i ograiczaiu czyików ryzyka oraz wzmaciaiu czyików chroiących, budujących odporość i właściwe postawy wobec alkoholu. Realizując rekomedowae programy profilaktycze, ie tylko ograiczamy ryzyko iepowodzeia, lecz także możemy mieć pewość, że wydatki samorządu są racjoale i uzasadioe podsumowuje dr Okulicz- -Kozary. Więcej iformacji o rekomedowaych programach a.

10 Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie 11 Kilka dobrych praktyk. Z tych pomysłów warto skorzystać Plaowaie profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych w gmiie może być prostsze, jeśli skorzystamy z doświadczeń iych samorządów. Wiele z ich od lat realizuje przedsięwzięcia, a których warto się wzorować. Przykładem jest działalość Bydgoskiego Ośrodka Rehabilitacji, Terapii Uzależień i Profilaktyki BORPA. Miasto rozwija sieć świetlic socjoterapeutyczych i środowiskowych oraz puktów iterwecji szkolej (PIS) i szkolych klubów profilaktyki (SKP). Zadaiem PIS-ów jest podejmowaie wczesej iterwecji wobec ucziów, u których pojawiają się problemy, w szczególości związae z używaiem substacji psychoaktywych. Pierwszy kotakt z problemem jest bardzo waży, bo wtedy możemy zatrzymać lawię przyszłych zdarzeń podkreśla Rafał Zwoliński, koordyator Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałaia Narkomaii. Pomoc polega a kotakcie z ucziem a tereie szkoły. Jeśli jest potrzeby idywidualy program pomocy, to ustala się go razem z rodzicami. W razie potrzeby agażujemy aszych specjalistów z BORPA. Ią fukcję pełią SKP, które działają w bydgoskich szkołach. Skupiają grupy młodzieży, która chce agażować się w profilaktykę wyjaśia Rafał Zwoliński. Młodzi ludzie pracują pod opieką dorosłych, czuwających ad prowadzoymi działaiami. Młodzież ma móstwo pomysłów: gry, quizy i zabawy szkole. Wykorzystujemy tę eergię do działań profilaktyczych mówi Rafał Zwoliński. BORPA stawia także a rozwijaie kompetecji wychowawczych rodziców. W ramach Akademii Rodzica ośrodek wspólie z Istytutem Psychologii Uiwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy realizuje program warsztatowo-edukacyjy. Dzięki warsztatom moża zrozumieć, jakie błędy popełiamy w postępowaiu z dzieckiem. Rodzice zaczyają przykładać większą wagę do budowaia więzi przekouje Rafał Zwoliński. Na wspieraie rodzi stawia także Sosowiec. Dzięki Stowarzyszeiu Moc Wsparcia działa Cetrum Profilaktyki i Psychoterapii Więzi Kraia Świetlików. Prowadzimy poradictwo prawe, psychologicze i terapeutycze. To wyjątkowe, bo a tereie kraju jest mało wyspecjalizowaych miejsc, gdzie moża iść z dzieckiem i uzyskać specjalistyczą pomoc mówi Adria Drdzeń, iicjator i koordyator projektu. Cetrum działa w parterstwie z Urzędem Miejskim w Sosowcu. Dzięki tej współpracy miasto od lat tworzy kompleksowy program ochroy małego dziecka. Całościową opieką są obejmowae także ofiary przemocy z powiatu krotoszyńskiego. Świadczy ją zespół obsługujący Ośrodek Iterwecji Kryzysowej i Specjalistyczy Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodziie. Ośrodek jest fiasoway w połowie przez powiat krotoszyński, a w połowie przez wszystkie jego gmiy wyjaśia Tadeusz Ciesiółka, kierowik. Zespół iterwecji w zakresie przeciwdziałaia przemocy i uzależieiom liczy aż 11 osób psychologów, pracowików socjalych, pedagogów i prawika. Przedstawiciele samorządów podkreślają, że warto doceiać istytucje i miejsca zaagażowae w rozwiązywaie problemów alkoholowych a tereie gmiy. Dlatego orgaizujemy w Bydgoszczy co roku Dzień Profilaktyka święto osób szczególie aktywych a tym polu. Chcemy w te sposób podziękować za ich ciężką pracę mówi Rafał Zwoliński. Dzięki warsztatom moża zrozumieć, jakie błędy popełiamy w postępowaiu z dzieckiem. Rodzice zaczyają przykładać większą wagę do budowaia więzi. Rafał Zwoliński koordyator Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałaia Narkomaii w Bydgoszczy Gmiy program. Sprawdź, jakich błędów się wystrzegać Rada gmiy (miasta) każdego roku uchwala gmiy program profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych. Właśie dlatego warto wiedzieć, jakie zadaia moża, a jakich ie ależy do iego wpisywać. Gmiy program powiie być uchwalay w takim termiie, aby mógł zacząć obowiązywać wraz z początkiem roku. Dla przykładu w Gdańsku przyjęto go a ostatiej sesji kończącej kadecję. Waże, by radi wiedzieli, jakie zadaia mogą się zaleźć w programie, a czego uikać. Kluczową sprawą jest, by w ramach gmiego programu realizowae były jedyie te zadaia, które rzeczywiście mają związek z profilaktyką i rozwiązywaiem problemów alkoholowych. Choć może wydawać się to oczywiste, w praktyce wiele samorządów popełia błędy i łamie zapisy ustawy o wychowaiu w trzeźwości i przeciwdziałaiu alkoholizmowi. Niektórzy uważają, że środki pochodzące z opłat za korzystaie z zezwoleń a sprzedaż apojów alkoholowych moża traktować jak fudusz do załataia bieżących potrzeb. Nie moża w ramach gmiego programu fiasować takich działań jak p. remot szkoły tylko dlatego, że w budżecie samorządu brakuje pieiędzy zazacza Katarzya Łukowska, zastępca dyrektora PARPA. W kokretych przypadkach, z którymi zetkęła się Agecja, już a pierwszy rzut oka moża stwierdzić, że dae działaie w żade sposób ie kwalifikuje się do realizacji w ramach gmiego programu. Należy do ich choćby dotowaie działalości uiwersytetów trzeciego wieku, fiasowaie szczepień ochroych dla mieszkańców czy dofiasowaie zakupu sprzętu dla osób iepełosprawych. To zadaia, które ie mogą być wpisywae do gmiego programu z uwagi a brak związku z jego istotą. Czasem wydaje się jedak, że dae zadaie z pozoru ma związek z rozwiązywaiem problemów alkoholowych, a mimo to jego fiasowaie w ramach gmiego programu ie jest dozwoloe. Do takich działań ależy p. fiasowaie działalości izb wytrzeźwień. To zadaie gmiy z zakresu zabezpieczeia porządku publiczego. Nie wyika z ustawy o wychowaiu w trzeźwości i przeciwdziałaiu alkoholizmowi, ale z ustawy o samorządzie gmiym zwraca uwagę Katarzya Łukowska. Podobym błędem jest fiasowaie idywidualej pomocy materialej, p. zakupu podręczików dla dzieci z rodzi, w których występuje problem alkoholowy. Taka forma wsparcia choć iezaprzeczalie waża i potrzeba jest jedak regulowaa przez ustawę o pomocy społeczej i ie moża wpisywać jej do gmiego programu. Często popełiaym błędem jest rówież zbyt ogóle formułowaie zapisów w programie. W trosce o to, by rzeczywiście spełiał o swoje zadaia, ależy uikać ieprecyzyjych, pojemych stwierdzeń (p. pomoc osobom uzależioym od alkoholu, działaia z zakresu przeciwdziałaia przemocy w rodziie, wsparcie placówek leczeia odwykowego). Jeśli program zawiera takie sformułowaia, w zasadzie ie wiadomo, jakie kokretie działaia gmia chce podjąć zauważa Katarzya Łukowska. A właśie radi powii stać a Przykłady zadań, które ie mogą być fiasowae w ramach gmiych programów: dojazd a terapię osób uzależioych, dofiasowaie stołówki, prowadzeie miejsc dla osób bezdomych, budowa/utrzymaie obiektów sportowych, fiasowaie miasteczka komuikacyjego (rowerowego), zakup samochodu (służącego przewozowi osób ietrzeźwych) dla policji. straży tego, aby wszystkie zapisy były czytele i kokrete. W przypadku wątpliwości warto zadawać pytaia tym, którzy przygotowali projekt gmiego programu. Zamiast ogólikowego sformułowaia o wspieraiu leczictwa odwykowego warto zastosować bardziej precyzyjy zapis, p. dofiasowaie szkoleń dla pracowików zajmujących się leczeiem osób uzależioych. Oczywiście zaim takie działaie umieścimy w gmiym programie, powiiśmy mieć przekoaie, że rzeczywiście jest potrzebe. Temu służą kosultacje, które powiy poprzedzać opracowaie i uchwaleie programu. Poważym błędem jest pomijaie lub iedostatecze akcetowaie w gmiych programach kwestii priorytetowych. Z pewością ależą do ich: pomoc dzieciom z rodzi z problemem alkoholowym, dobre programy profilaktycze dla młodzieży, umożliwiaie mieszkańcom dostępu do leczictwa odwykowego oraz przeciwdziałaie przemocy w rodziie. Dzieci, które wychowują się w rodziach z problemem alkoholowym, powiy zostać objęte pomocą socjoterapeutyczą. W gmiym programie warto zamieścić zapisy zapewiające im efektywą, kompleksową i długotermiową pomoc. Istote jest także zwiększaie przez gmię dostępości pomocy terapeutyczej dla osób uzależioych (p. realizowaie programów psychoterapii uzależieia od alkoholu, dofiasowywaie kształceia pracowików placówek odwykowych, wyposażaie ich w iezbędy sprzęt i materiały edukacyje). Na poważe potraktowaie zasługuje też problem przemocy w rodziie (więcej a te temat a kolejych stroach). Gra do jedej bramki, czyli sport a profilaktyka Pozalekcyje zajęcia sportowe w szkołach, imprezy pleerowe promujące zdrowy tryb życia i aktywość fizycza z atrakcjami dla dzieci i młodzieży wiele samorządów kocetruje gmią profilaktykę wokół sportu. W końcu aktywość fizycza wielu osobom kojarzy się z uikaiem używek. Czy to jedak uzasadioe skojarzeie? Badaia Pracowi Profilaktyki Młodzieżowej Pro-M Istytutu Psychiatrii i Neurologii z udziałem warszawskich gimazjalistów wskazują, że młodzież biorąca udział w grupowych zajęciach sportowych ma większą skłoość do sięgaia po alkohol. Wbrew powszechym przekoaiom aktywość fizycza sama w sobie ie jest alteratywą dla substacji psychoaktywych. Dużą rolę odgrywają atomiast wzorce, wartości i przekoaia kojarzące się ze zdrowym trybem życia tłumaczy dr Katarzya Okulicz--Kozary, psycholog, kierowik działu Edukacji Publiczej, Aaliz i Współpracy z Zagraicą PARPA. Sport bez zachowaia zasad fair play może prowadzić do asileia zachowań agresywych, obchodzeia zasad, pogardy wobec tych, którzy ie są zwycięzcami, wykluczeia słabszych. W związku z tym zajęcia sportowe bez właściwego kotekstu ie mogą staowić jedyej i samodzielej strategii profilaktyczej. Aktywość fizycza to często przejaw czyjejś ogólej, wysokiej aktywości życiowej, silej potrzeby przeżywaia mocych wrażeń. To może mieć związek z piciem alkoholu zauważa dr Okulicz-Kozary. Nie zaczy to jedak, że w profilaktyce w ogóle ie ależy odwoływać się do roli aktywości fizyczej. Zajęcia sportowe mogą być elemetem programu profilaktyczego, ale powiy mieć charakter uzupełiający wobec iych działań promujących zdrowy styl życia. Co to ozacza w praktyce? Nie ma sportu bez fair play. Zajęcia mogą być auką, że ależy przestrzegać ustaloych reguł. W drużyie sportowej powiie to być w szczególości zakaz przekliaia, poiżaia słabszych, brak toleracji dla przejawów agresji. Treig sportowy może być dla młodego człowieka jedocześie treigiem ważych umiejętości życiowych. Jak rozwiązywać koflikty między kolegami, by wszyscy grali do jedej bramki? Jak sobie radzić z porażką i szaować przeciwika? Nadrzędym celem zajęć sportowych powio być doskoaleie własych umiejętości, a ie zwycięstwo ad przeciwikiem. Każdy treuje a miarę swoich potrzeb i możliwości. Zajęcia sportowe powiy uwzględiać idywiduale potrzeby uczestików. Każdy powiie ćwiczyć to, co chce, i w sposób dostosoway do swoich możliwości. Sport to jede z elemetów odpowiediego trybu życia. Zajęcia sportowe powiy być prowadzoe rówolegle z pracą ad iymi elemetami zdrowego stylu życia: odpowiedią dietą, radzeiem sobie ze stresem, ieużywaiem substacji szkodliwych dla zdrowia (alkoholu, papierosów, arkotyków), a także dbaiem o wygląd zewętrzy. Taka auka kompetecji życiowych jest szczególie wartościowa w przypadku dzieci z grup ryzyka (p. z rodzi z problemem alkoholowym). Dlatego wskazae jest korzystaie z zajęć sportowych w pracy socjoterapeutyczej z podopieczymi świetlic socjoterapeutyczych oraz świetlic opiekuńczo-wychowawczych. W profilaktyce iezwykle waże miejsce zajmują autorytety. W życiu dzieci i młodych ludzi, którzy uprawiają sport, taką rolę może odgrywać treer w klubie czy po prostu auczyciel wychowaia fizyczego. Jedak muszą to być osoby, które wyraźie sprzeciwiają się popularej obecie komercjalizacji sportu. Dlatego też ie zawsze dobrym wzorem do aśladowaia będzie sportowy idol, który wprawdzie osiągął sukces sportowy, ale jego zachowaie poza boiskiem pozostawia wiele do życzeia (lub staje się o twarzą reklamującą apoje alkoholowe). Nie moża też zapomiać o egatywym wpływie, jaki a młodych ludzi może wywierać powiązaie sportu i przemysłu alkoholowego, którego reklamy często towarzyszą meczom i turiejom. Na koiec kwestia, o której ależy pamiętać, plaując fiasowaie zajęć sportowych z opłat za korzystaie z zezwoleń a sprzedaż apojów alkoholowych: możliwe jest fiasowaie p. zakupu sprzętu potrzebego do realizacji prowadzoego programu, jedak iedozwoloe są wydatki iwestycyje z korkowego (p. budowa czy remoty obiektów sportowych). Nie moża rówież pozwolić a to, by sposorem imprezy sportowej, w której biorą udział osoby iepełoletie, był producet apojów alkoholowych. Państwowa Agecja Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych

12 Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie 13 Powstrzymać przemoc. Co mogą zrobić samorządy? Problem przemocy w rodziie często wiąże się z alkoholem. Jak wyika z badań Miisterstwa Pracy i Polityki Społeczej, aż 76% osób dozających przemocy wskazuje a fakt adużywaia alkoholu przez sprawców. To właśie dlatego zadaia związae z przeciwdziałaiem przemocy w rodziie powiy zajmować waże miejsce w gmiych programach profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych. Niezależie od tego, a mocy ustawy o przeciwdziałaiu przemocy w rodziie, gmia opracowuje i realizuje gmiy program przeciwdziałaia przemocy oraz ochroy ofiar przemocy w rodziie. Celem przeciwdziałaia przemocy jest jej zatrzymaie a wczesym etapie, kiedy ie wypełia jeszcze zamio przestępstwa tłumaczy Katarzya Michalska z Działu do Spraw Rodziy i Młodzieży PARPA, certyfikoway specjalista w zakresie przeciwdziałaia przemocy w rodziie. Jak pokazują aalizy PARPA, gmiy przezaczają co roku a zadaia związae z przeciwdziałaiem przemocy zaledwie kilka procet środków pochodzących z zezwoleń a sprzedaż apojów alkoholowych. Tymczasem, według daych policji, rośie liczba osób dozających przemocy objętych procedurą Niebieskie Karty (więcej iformacji a temat procedury w ramce). W 2014 r. było ich poad 105 tys., rok wcześiej iespeła 87 tys. Poad 60% podejrzewaych o stosowaie przemocy to osoby będące pod wpływem alkoholu. Nadużywaie alkoholu może powodować gwałtowe emocje, takie jak p. złość, i zwiększać skłoość do agresji, której ofiarą padają ajbliżsi małżokowie, dzieci czy rodzice. To fakt, że rodziy, w których występuje problem alkoholowy, są iemal dwukrotie częściej arażoe a przemoc mówi Katarzya Michalska. Właśie dlatego jedo z zadań gmiych programów, które realizują samorządy, dotyczy ochroy rodzi przed przemocą. PARPA rekomeduje zwiększeie dostępości i podiesieie jakości pomocy dla rodzi, w których występuje problem alkoholowy i problem przemocy. Taką pomoc mogą świadczyć placówki prowadzoe przez gmiy. Według daych PARPA w 2013 r. w całej Polsce fukcjoowało poad 2,5 tys. takich miejsc. Zdecydowaa większość z ich to tzw. pukty kosultacyje. Ogólopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodziie Niebieska Liia 801-12-00-02 udziela porad i wsparcia osobom dozającym przemocy, pomaga zaleźć rozwiązaia prawe do zastosowaia w kokretej sprawie, iformuje o miejscach pomocy, udziela iformacji świadkom przemocy, podejmuje iterwecję poprzez bezpośredi kotakt z istytucjami działającymi w gmiie lub powiecie, pomaga w sytuacji, gdy sprawcami są osoby skazae w przeszłości za przestępstwa związae z używaiem przemocy w rodziie. Możliwe jest szybkie podjęcie iterwecji przez policję i kuratorów sądowych. W ramach Pogotowia Niebieska Liia działa: telefo dla ofiar przemocy w rodziie Niebieska Liia 801-12-00-02 - od poiedziałku do soboty w godz. 08.00 22.00 oraz w iedzielę i święta w godz. 08.00 16.00 (płaty pierwszy impuls - według stawek operatora, z którego usług korzysta osoba dzwoiąca), telefoicza poradia prawa - w środy (18.00 22.00), tel. 801-12-00-02 oraz w poiedziałki i wtorki (17.00-21.00), tel. 22/666-28-50 (koszty wg stawek operatora), poradia mailowa iebieskaliia@iebieskaliia.ifo, stroa iteretowa www.iebieskaliia.ifo. Celem przeciwdziałaia przemocy jest jej zatrzymaie a wczesym etapie, kiedy ie wypełia jeszcze zamio przestępstwa. Katarzya Michalska Dział do Spraw Rodziy i Młodzieży PARPA, certyfikoway specjalista w zakresie przeciwdziałaia przemocy w rodziie POMOC DLA OFIAR PRZEMOCY Główym zadaiem puktów kosultacyjych jest iformowaie, edukowaie i udzielaie wsparcia osobom dozającym przemocy wyjaśia Liliaa Krzywicka, psycholog, certyfikoway specjalista ds. przeciwdziałaia przemocy w rodziie. Wstępa kosultacja i podstawowa pomoc, jakiej mogą udzielić pracowicy puktów kosultacyjych, jest ie do przeceieia. Ludzie poszukujący pomocy często są w sytuacji kryzysu. Pukty ierzadko są miejscami pierwszego kotaktu, który decyduje o tym, co się będzie działo późiej. Dlatego udzielae iformacje powiy mieć charakter motywujący. Trzeba mówić, że warto działać od dziś, podejmować wysiłek w kieruku zmiay. Waża jest dobra iformacja i ukierukowaie osoby dozającej przemocy przekouje Liliaa Krzywicka. Jak tłumaczy specjalistka, iformacje, których udziela się w pukcie kosultacyjym, powiy być jak ajbardziej precyzyje. Nie powio się kierować do istytucji, ale do kokretych osób. Nie odsyłajmy do poradi psychologiczej, ale polećmy kotakt z kokretym psychologiem w tej poradi. Umówmy spotkaie tak, aby torować drogę osobie do szybkiego uzyskaia pomocy. Waże, by pukt współpracował z zespołem fachowców, którzy mogą umawiać się z osobami dozającymi przemocy a dodatkowe kosultacje. Chodzi p. o prawików, którzy m.i. pomogą przygotować pismo procesowe, a także psychologów, policjatów, pracowików socjalych, terapeutów oraz lekarzy. Potrzebe jest także wyposażeie puktu w materiały dotyczące zjawiska przemocy w rodziie ulotki i broszury, które może zabrać ze sobą kliet. Jakie jeszcze waruki powiy spełiać pukty kosultacyje? Waże, by działały w miejscach, które zgłaszającym sie osobom pozwalają zachować aoimowość, a jedocześie ie wzbudzają egatywych emocji (wstydu, lęku). LUDZIE I MIEJSCA Istotą sprawą są kwalifikacje i osobiste predyspozycje pracowika, który obsługuje pukt kosultacyjy. Nie ma koieczości, by był to psycholog. To może być pedagog, pracowik socjaly, policjat przygotoway do kotaktu z osobą dozającą przemocy. Dobrze, aby była to osoba mająca kompetecje komuikacyje iezbęde w pomagaiu mówi Liliaa Krzywicka. Choć główym zadaiem puktów kosultacyjych jest udzielaie iformacji, pracowicy powii być przygotowai a sytuacje, które wymagają iterwecji (p. zagrożeie życia, zamiar popełieia samobójstwa). Trzeba wiedzieć, jak poprowadzić rozmowę, z jaką istytucją się skotaktować, jak podjąć stosowe działaia ochroe tłumaczy Liliaa Krzywicka. Pukty kosultacyje to ie jedye placówki, które może tworzyć i wspierać gmia. Bardzo waże są miejsca gwaratujące stałą, kompleksową pomoc w szczególości ośrodki iterwecji kryzysowej. Najistotiejsze jest to, że oferują oe pomoc atychmiastowo i zwykle przez całą dobę. Osoba, która się zgłosi, może liczyć a schroieie i wsparcie specjalistów wyjaśia Katarzya Michalska. Niezwykle istote jest prowadzeie i fiasowaie przez gmię specjalistyczych miejsc pomocy krzywdzoym dzieciom oraz grup wsparcia i grup terapeutyczych dla osób dozających przemocy (zarówo dorosłych, jak i dzieci). Samopomocowe grupy wsparcia mają bardziej otwarty charakter i uczesticzą w ich osoby, które doświadczyły przemocy. Grupy terapeutycze mają ściśle określoą strukturę i są prowadzoe przez specjalistę tłumaczy Katarzya Michalska. PARPA rekomeduje także, by w ramach gmiych programów realizować działaia mające a celu zwiększaie kompetecji służb w zakresie przeciwdziałaia przemocy w rodziie. Chodzi przede wszystkim o orgaizację szkoleń i warsztatów umożliwiających pozaie mechaizmów tego zjawiska czy zasad kotaktu z osobami dozającymi przemocy. Profesjoaliści, którzy pracują z osobami dozającymi przemocy, powii mieć dostęp do stałej superwizji. Potrzebe są także szkoleia dla przedstawicieli służb i istytucji upoważioych do uruchomieia procedury Niebieskie Karty. Każda gmia powia dbać o udoskoalaie iterdyscypliarej współpracy różych służb zaagażowaych w przeciwdziałaie przemocy: jedostek pomocy społeczej, policji, oświaty, ochroy zdrowia oraz gmiej komisji rozwiazywaia problemów alkoholowych. WSPÓŁPRACA Praca iterdyscypliara to słowo klucz w przypadku przeciwdziałaia przemocy w rodziie. Przedstawiciele różych służb i istytucji mogą wspierać się wzajemie i uzupełiać, bo dyspoują różymi kompetecjami wyjaśia Katarzya Michalska. Na czym polega ta współpraca? Na mocy ustawy o przeciwdziałaiu przemocy w rodziie wójt, burmistrz lub prezydet powołuje zespół iterdyscypliary, w którego skład wchodzą przedstawiciele jedostek pomocy społeczej, gmiej komisji rozwiązywaia problemów alkoholowych, policji, oświaty, ochroy zdrowia, orgaizacji pozarządowych i kuratorzy sądowi. Człokowie zespołu wykoują pracę w ramach własych obowiązków służbowych (zawodowych). Zespół iterdyscypliary jest odpowiedzialy za realizację gmiego programu przeciwdziałaia przemocy w rodziie, a zasady jego fukcjoowaia (w tym także tryb i sposób powoływaia/odwoływaia człoków) określa rada gmiy w formie uchwały. Załączikiem do uchwały powiie być regulami pracy zespołu pozostający w zgodzie z zapisami ustawy o przeciwdziałaiu przemocy w rodziie. Jak pokazują aalizy PARPA, gmiy przezaczają co roku a zadaia związae z przeciwdziałaiem przemocy zaledwie kilka procet środków pochodzących z zezwoleń a sprzedaż apojów alkoholowych. Tymczasem, według daych policji, rośie liczba osób dozających przemocy objętych procedurą Niebieskie Karty. Zadaia zespołu iterdyscypliarego to przede wszystkim diagozowaie problemu, przeciwdziałaie przemocy w środowiskach, które są ią zagrożoe, iicjowaie iterwecji i działań wobec sprawców przemocy oraz rozpowszechiaie iformacji o formach pomocy dla osób dozających przemocy. Zespół może tworzyć grupy robocze, których celem jest rozwiązywaie problemu przemocy w kokretych przypadkach. Do zadań grupy ależy opracowaie i realizacja plau pomocy rodziie, moitorowaie sytuacji oraz dokumetowaie działań, które są wobec iej podejmowae. W skład grupy wchodzą przedstawiciele tych samych służb i istytucji co w przypadku zespołów. Waże, by ostateczie dobór osób odpowiadał potrzebom daej rodziy, w której występuje problem przemocy. Przykładowo, jeśli w rodziie z problemem przemocy istieje rówież problem alkoholowy, do grupy roboczej ależy zaprosić specjalistę leczeia uzależień. W przypadku małych gmi często zespół iterdyscypliary wykouje zadaia grup roboczych. Powoływaie Procedura Niebieskie Karty ich ie jest zasade, bo w ich skład musiałyby wejść te same osoby, które pracują w zespole mówi Katarzya Michalska. INFORMACJA I EDUKACJA Niezwykle ważym obszarem przeciwdziałaia przemocy w rodziie przez gmię jest stałe zwiększaie wiedzy społeczeństwa a temat tego zjawiska. Chodzi ie tylko o edukowaie osób dozających przemocy i sprawców, lecz rówież całego środowiska osób będących potecjalymi świadkami przemocy w rodziie. PARPA rekomeduje m.i. zaagażowaie samorządu w kampaie iformacyje dotyczące przemocy w rodziie (w tym rówież przemocy wobec dzieci). Pożytecze jest upowszechiaie materiałów edukacyjych dla mieszkańców, z których mogą dowiedzieć się, gdzie szukać pomocy i jak reagować w przypadku wystąpieia problemu. Warto promować telefo iformacyjo- -iterwecyjy dla ofiar przemocy działający a zleceie PARPA Niebieską Liię (801 12 00 02). Procedurę uruchamia się w przypadku podejrzeia występowaia przemocy w rodziie. Celem jest zatrzymaie przemocy oraz opracowaie i wdrożeie plau pomocy rodziie. Do wszczęcia procedury są upoważiei przedstawiciele jedostek orgaizacyjych pomocy społeczej, gmiych komisji rozwiązywaia problemów alkoholowych, policji, oświaty oraz ochroy zdrowia. W celu uruchomieia procedury wypełia się w obecości osoby, która może dozawać przemocy, specjaly formularz ( Niebieska Karta A). Dokumet zawiera m.i. iformacje dotyczące sytuacji w rodziie, wydarzeń, w wyiku których podjęto iterwecję, oraz różych ozak, które mogą świadczyć o dozawaiu przemocy. Osoba uzupełiająca formularz iformuje o możliwościach uzyskaia pomocy w daym środowisku lokalym, o możliwości otrzymaia darmowego zaświadczeia lekarskiego o przyczyach i rodzaju uszkodzeń ciała związaych z przemocą w rodziie oraz wręcza formularz Niebieska Karta B. To zestaw podstawowych iformacji o zjawisku przemocy w rodziie przezaczoych dla osób, które jej dozają. Podpisay formularz Niebieska Karta A (orygiał) przekazuje się w ciągu siedmiu di do przewodiczącego zespołu iterdyscypliarego. Następie zespół lub powołaa przez iego grupa robocza zaprasza a spotkaie osobę, co do której istieje podejrzeie, że dozaje przemocy. Podczas spotkaia opracowyway jest pla pomocy rodziie (w tym celu wypełia się formularz Niebieska Karta C). Przewodiczący zespołu wzywa a spotkaie osobę, którą podejrzewa się o stosowaie przemocy. Kolejy etap to wdrożeie plau pomocy. Procedurę moża zakończyć dopiero po upewieiu się, że przemoc w rodziie ustała. Państwowa Agecja Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych

14 Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie 15 Trzeba sprawić, Samorządy przeciw ietrzeźwości a drogach by wytrzeźwiała cała rodzia Powstrzymywaie pijaych kierowców to waże zadaie samorządu. Warto działać, zaim dojdzie do tragedii. Tylko w 2013 r. ietrzeźwi kierowcy spowodowali poad 2,3 tys. wypadków. POMOC DZIECIOM Z RODZIN Z PROBLEMEM ALKOHOLOWYM Nawet ajlepsze świetlice, atrakcyje turieje i wycieczki ie przyiosą pożądaych efektów, jeżeli ie będą skocetrowae a całej rodziie. Pomóc dziecku to sprawić, by osoba uzależioa wytrzeźwiała, a cała rodzia zaczęła fukcjoować prawidłowo mówi Jolata Terlikowska, kierowik Działu do Spraw Rodziy i Młodzieży PARPA. CIERPIĄ DZIECI Dzieci wychowujące się w rodziach z problemem alkoholowym żyją w ciągłym stresie i apięciu oraz doświadczają wielu traumatyczych przeżyć. Brak im poczucia bezpieczeństwa i wsparcia, co powoduje wiele problemów emocjoalych. Dzieci z takich rodzi są słabsze fizyczie, częściej chorują i zdarza się, że padają ofiarami przemocy ze stroy ajbliższych. Z powodu problemu alkoholowego mogą cierpieć już dzieci w okresie życia preatalego. Potomstwo matek, które w czasie ciąży spożywały alkohol, częściej rodzi się z iższą masą, miejszą długością ciała oraz szeregiem wad wrodzoych. Badaia pokazują, że mimo coraz większej świadomości zagrożeia 14% ciężarych ie rezyguje z picia alkoholu. Jedą z ajpoważiejszych kosekwecji picia w czasie ciąży jest tzw. płodowy zespół alkoholowy (PZA, ag. Fetal Alcohol Sydrome, FAS). Warto zwrócić uwagę a fakt, że FAS występuje ie tylko u dzieci alkoholiczek. Nawet iewielka ilość alkoholu wypita w czasie ciąży może spowodować uszkodzeia u rozwijającego się płodu mówi Jolata Terlikowska. ZADANIA GMINY To radi w drodze głosowaia decydują o ostateczym kształcie gmiego programu. Dlatego waże jest, by wiedzieli, jakie zadaia powiie o obejmować. Jedym z rekomedowaych działań jest właśie udzielaie pomocy dzieciom z rodzi z problemem alkoholowym mówi Katarzya Łukowska, zastępca dyrektora PARPA. Najczęstszą formą pomocy są placówki wsparcia dzieego w formie opiekuńczej, specjalistyczej oraz pracy podwórkowej (często określae potoczie jako świetlice socjoterapeutycze, opiekuńczo-wychowawcze itp.). Niestety z roku a rok jest ich coraz miej. Tred te dotyczy zwłaszcza placówek specjalistyczych, których liczba w ciągu ostatich pięciu lat zmiejszyła się o jedą czwartą. Zadaia świetlicy: 14 Badaia wskazują, że taki właśie procet kobiet ie rezyguje z picia alkoholu podczas ciąży. z programem socjoterapeutyczym: sporządzaie diagozy idywidualej dziecka (jego sytuacji szkolej i rodziej), prowadzeie zajęć socjoterapeutyczych (w ich realizacji stosuje się róże metody pracy z dzieckiem zajęcia plastycze, muzycze, gry i zabawy rozwojowe, wycieczki, obozy), opracowaie i realizacja idywidualych programów rozwojowo-terapeutyczych dla dzieci, praca ze stałymi grupami dzieci, praca z dzieckiem w kotakcie idywidualym, utrzymywaie kotaktów z rodzią dziecka, włączaie w pla pomocy dla dzieci, p. poprzez orgaizację warsztatów umiejętości wychowawczych, współpraca z istytucjami, które mogą pomóc rodziie (pomoc społecza, kurator rodziy itp.), korzystaie z regularych kosultacji w zakresie pracy całej placówki, dożywiaie. z programem opiekuńczo-wychowawczym: orgaizacja czasu wolego, prowadzeie zajęć tematyczych, rozpozaie sytuacji dziecka w kotekście sytuacji rodziej, współpraca z rodzią dziecka, idywiduale spotkaia z dziećmi i zajęcia w grupie, współpraca z iymi istytucjami, pomoc dziecku w radzeiu sobie z problemami szkolymi, rodziymi, związaymi z relacjami z rówieśikami, dożywiaie. Zadaiem samorządów jest także dofiasowaie obozów socjoterapeutyczych dla dzieci z rodzi z problemami alkoholowymi. Takie obozy powiy być itegralym elemetem całoroczej pracy mówi Katarzya Łukowska. Podobie jak dofiasowaie kursów i szkoleń w zakresie pracy socjoterapeutyczej i psychologiczej z dziećmi z rodzi alkoholowych, w tym dziećmi z FAS wyjaśia. Jak dodaje wicedyrektor PARPA, w gmiym programie powiy zostać ujęte także działaia edukacyje adresowae do rodziców. Ich celem jest wspieraie kompetecji wychowawczych. PRACA Z CAŁĄ RODZINĄ Pomoc dzieciom z rodzi z problemami alkoholowymi jest jedym z ajpotrzebiejszych zadań samorządów mówi Jolata Terlikowska. Oczywiście uiwersala profilaktyka jest waża, ale jeszcze istotiejsze jest docieraie do grup ryzyka. W takiej grupie są właśie dzieci alkoholików, którym iezbęda jest pomoc z zewątrz. W dysfukcyjej rodziie ie otrzymają jej tłumaczy. Jak wyjaśia Jolata Terlikowska, skutecze wspieraie dzieci to doprowadzeie do sytuacji, w której wytrzeźwieje cała rodzia. Chodzi o to, by osoba uzależioa podjęła leczeie, a pozostali człokowie rodziy skorzystali z pomocy psychologiczej bo w rodziach z problemem alkoholowym dzieci są często pozostawioe samym sobie. Pijący rodzic zajęty jest piciem, a drugi pilowaiem go opisuje. Koiecze jest więc oddziaływaie a wszystkich. Trzeba doprowadzić rodziców do poowego podjęcia ról rodzicielskich. Nawet ajlepsza świetlica jest zamykaa o dziewiętastej i dziecko wraca do swojego domu. Należy zrobić wszystko, by miało do czego wracać dodaje Terlikowska. Co moża zrobić, by powstrzymać drogowych zabójców? Jakie działaia warto prowadzić a tereie gmiy? Zdaiem PARPA istota jest m.i. edukacja przyszłych kierowców, zaim otrzymają prawo jazdy. Policyje statystyki pokazują, że poad 1/4 wypadków pod wpływem alkoholu powodują kierowcy poiżej 24. roku życia. Właśie dlatego profilaktyka w tej grupie wiekowej ma szczególe zaczeie. Zajęcia z zakresu problematyki ietrzeźwości a drogach powiy być prowadzoe w szkołach auki jazdy. Gmia może awiązać współpracę z lokalymi ośrodkami szkoleia kierowców i zapropoować im realizację zajęć profilaktyczych. Niektóre samorządy od lat z powodzeiem działają w taki sposób. Przykładem jest Nowy Targ (woj. małopolskie). Samorząd wraz z lokalą policją od 10 lat cykliczie orgaizuje Szkołę Trzeźwych Kierowców. Podczas zajęć wykorzystujemy zdjęcia i filmy z miejsc wypadków popełioych przez ietrzeźwych kierowców, ćwiczymy w alkogoglach urządzeiu zakłócającym widzeie w sposób podoby do tego, w jaki czyi to alkohol opowiada Marci Jagła, aczelik Wydziału Ifrastruktury Społeczej i Promocji Urzędu Miasta. Jak a zajęcia reagują uczesticy? Staramy się ich ie straszyć, lecz skłoić do refleksji. Poruszyć wyobraźię przyszłych kierowców, ale i potecjalych pasażerów bez oporów wsiadających do samochodu prowadzoego przez osobę ietrzeźwą. Nowy Targ orgaizuje zajęcia m.i. z udziałem przedstawicieli Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego (WORD). Właśie do takiej współpracy amawia PARPA. Przedstawiciele ośrodka mogą pomóc w opracowaiu i realizacji programów szkoleiowych z zakresu problematyki ietrzeźwości a drogach. Gmia może zwrócić się bezpośredio do właściwego WORD-u lub zrobić to za pośredictwem samorządu wojewódzkiego. Obok profilaktyki wobec przyszłych kierowców samorząd gmiy powiie Kampaia o tym, jak powstrzymać pijaych kierowców Osoba, która zamierza usiąść za kierowicą po alkoholu, zazwyczaj ie spożywa go w samotości. Towarzyszą jej człokowie rodziy, zajomi, przyjaciele. Od tego, czy zareagują, może w dużej mierze zależeć decyzja o zaiechaiu jazdy. Właśie dlatego PARPA zaiicjowała działaia iformacyjo-edukacyje adresowae przede wszystkim do świadków sytuacji, w których ktoś prowadzi lub zamierza prowadzić samochód po alkoholu. Kampaia adresowaa do całego społeczeństwa ma uświadamiać, że bezpieczeństwo w ruchu drogowym zależy od as wszystkich. Do upowszechiaia przekazu kampaii PARPA zaprosiła samorządy w całej Polsce. Gorąco zachęcamy, by ważym elemetem gmiych programów profilaktyki i rozwiązywaia problemów alkoholowych były działaia promujące trzeźwość a drogach. Jesteśmy przekoai, że dzięki skuteczej profilaktyce wspólie możemy przyczyić się do wyelimiowaia pijaych kierowców z aszych dróg apisał Krzysztof Brzózka, dyrektor Agecji, do przedstawicieli samorządów w całej Polsce. Policyje statystyki pokazują, że poad 1/4 wypadków pod wpływem alkoholu powodują kierowcy poiżej 24. roku życia. Właśie dlatego profilaktyka w tej grupie wiekowej ma szczególe zaczeie. uwzględić w swoich działaiach kierowców zawodowych. Działaia profilaktycze (szkoleia z zakresu problematyki działaia alkoholu a orgaizm, prawa karego itp.) moża zaadresować p. do pracowików przedsiębiorstw trasportu publiczego lub prywatych firm trasportowych, korporacji taksówkarskich itd. Gmia może rówież orgaizować programy psychokorekcyje dla kierowców zatrzymaych za jazdę w staie ietrzeźwości lub w staie po użyciu alkoholu odbywających karę pozbawieia wolości lub tych, którzy otrzymali karę w zawieszeiu. Kluczową kwestią jest odpowiedia jakość programu adresowaego do uczestików tych działań oraz właściwy dobór kadry prowadzącej zajęcia. PARPA zwraca uwagę, że podczas gdy program dla przyszłych kierowców ma główie charakter edukacyjy i profilaktyczy, celem programu psychokorekcyjego powia być zmiaa dotychczasowych postaw uczestików wobec alkoholu za kierowicą. Właśie dlatego podczas zajęć omawiae są doświadczeia związae z kierowaiem pojazdami po alkoholu. Przeciwdziałaie ietrzeźwości a drogach przez gmię, iezależie od wyboru działań do realizacji w ramach gmiego programu, zawsze powio uwzględiać współpracę z różymi istytucjami i orgaizacjami. Najbardziej aturalym parterem takich działań są lokale jedostki policji. Gmia może im przekazać materiały iformacyje, aby były rozdawae kierowcom podczas patroli. Część samorządów decyduje się a zakup alkomatu ze środków pochodzących z zezwoleń a sprzedaż alkoholu. Warto wyjaśić, że samorząd gmiy ie może przekazywać sprzętu a zasadzie doposażaia jedostki, bo kotrola a drogach to jedak zadaie statutowe policji, ale jeśli gmia podejmie dodatkową współpracę z policją i wpisze taki projekt do gmiego programu, to taki zakup będzie uzasadioy. Działaia z zakresu promocji trzeźwości a drogach często są źródłem satysfakcji samorządów, które je realizują. Wiele gmi może pochwalić się przypadkami obywatelskich zatrzymań pijaych kierowców przez mieszkańców. Takie sytuacje świadczą o rosącej świadomości i skuteczości podejmowaych działań edukacyjych. Każde działaie, które prowadzi do zmiejszeia liczby pijaych kierowców, ma ses. W małych społeczościach łatwiej dotrzeć do mieszkań mówi Adrzej Bawłowicz, burmistrz Nowogrodu Bobrzańskiego, który w ubiegłym roku sam powstrzymał pijaego kierowcę. Państwowa Agecja Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych

16 Iformator dla radych. Rozwiązywaie problemów alkoholowych w gmiie Polacy piją coraz więcej Alkohol pije poad 80% dorosłych Polaków. Z roku a rok rośie jego spożycie, a za przeciętą pesję możemy kupić coraz więcej wódki. Tylko w 2013 r. średie spożycie czystego alkoholu a jedego mieszkańca Polski wyiosło 9,67 litra. To aż o 2,74 litra więcej iż jeszcze 11 lat temu. SPOŻYCIE ALKOHOLU (STUPROCENTOWEGO) W PRZELICZENIU NA MIESZKAŃCA Z UWZGLĘDNIENIEM ZMIAN WYSOKOŚCI PODATKU AKCYZOWEGO Polacy coraz częściej sięgają po moce alkohole. Od kilku lat wzrasta udział apojów spirytusowych w strukturze spożycia. Już poad 1/3 kosumpcji alkoholu przypada a apoje spirytusowe i udział te stale rośie mówi Katarzya Łukowska, zastępca dyrektora PARPA. Tłumaczy, że w ostatich latach systematyczie zwiększa się dostępość ekoomicza alkoholu. W 1998 r. za średie miesięcze wyagrodzeie w Polsce moża było kupić 56 butelek wódki, w 2007 r. 149, z kolei w 2013 r. już 179. Nie ozacza to wcale, iż jesteśmy społeczeństwem bardziej zasobym, ale relatywy koszt alkoholu w stosuku do iych artykułów jest coraz iższy dodaje Łukowska. Większość kosumetów spożywa alkohol w sposób bezpieczy, jedak 11,9% dorosłych Polaków adużywa go, tz. pije, powodując szkody zdrowote i społecze. Do grupy tej zalicza się osoby ieuzależioe (określae jako pijące szkodliwie) i uzależioe od alkoholu. Z daych Istytutu Psychiatrii i Neurologii (IPiN) wyika, że liczbę osób pijących szkodliwie moża szacować a ok. 2,5 ml. Osób uzależioych jest ok. 600 tys. Badaia IPiN wykazały, że z problemami alkoholowymi zdecydowaie częściej borykają się mężczyźi (20,4%). Te typ problemów dotyka tylko 3,5% kobiet. Niemal połowę alkoholu wypijaego roczie przez Polaków (46,1%) spożywają osoby pijące ajwięcej, czyli powyżej 12 litrów czystego, stuprocetowego alkoholu. Osoby te staowią 7,3% wszystkich kosumetów alkoholowych. Pozostałą część alkoholu w Polsce spożywają osoby pijące do 1,2 litra roczie. Dae Główego Urzędu Statystyczego pokazują, że podoszeie podatku akcyzowego ie ma zaczącego wpływu a kosumpcję alkoholu. Każdorazowe zwiększeie podatku wywołuje jedyie krótkotrwały spadek spożycia ze względu a relatywie szybko, w stosuku do średiej płacy, taiejący alkohol. Zachęcamy do kotaktu z Państwową Agecją Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych w sprawach związaych z realizacją ustawy o wychowaiu w trzeźwości i przeciwdziałaiu alkoholizmowi. Adres: Al. Jerozolimskie 155, 02-326 Warszawa tel. 22 250 63 25, fax 22 250 63 60 Sekretariat Dyrekcji: tel. 22 250 63 01, 22 250 63 25, parpa@parpa.pl Dział Leczictwa Odwykowego i Programów Medyczych: tel. 22 250 63 46 Dział do Spraw Rodziy i Młodzieży: tel. 22 250 63 56, w sprawach związaych z przemocą w rodziie: tel. 22 250 63 57 Dział Programów Lokalych: tel. 22 250 63 51 Dział Edukacji Publiczej, Aaliz i Współpracy z Zagraicą: tel. 22 250 63 31 Dział Prawy: tel. 22 250 63 55 Rozmowa z Krzysztofem Brzózką, dyrektorem Państwowej Agecji Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych Z daych GUS wyika, że z roku a rok pijemy coraz więcej. Dlaczego? Wpływa a to z pewością dostępość ekoomicza. Liczba butelek wódki, jaką możemy kupić za przeciętą pesję, cały czas wzrasta. Problemem jest także dostępość fizycza. W tej kwestii ie ma prawie żadych barier. Alkohol moża kupić iemal wszędzie i o każdej porze. Obecie a jede pukt sprzedaży apojów alkoholowych przypada 266 osób. Aby mówić o skuteczym ograiczaiu dostępości, powio ich przypadać od 1 tys. do 1,6 tys. Progozy WHO mówią, że jesteśmy jedym z pięciu państw w Europie, w których spożycie alkoholu będzie rosło. To bardzo iepokojąca progoza, dlatego potrzebe są zmiay. Jakie? Musimy ograiczyć gęstość puktów sprzedaży i stworzyć system regulujący cey alkoholu w stosuku do pesji. Każdy wzrost płac powiie iść w parze ze wzrostem cey alkoholu. Uważam, że powiiśmy w Polsce ustalić ceę miimalą za stadardową porcję alkoholu (czyli 10 gramów czystego alkoholu) zawartą w apoju alkoholowym (tj. p. 250 ml piwa o mocy 5%, 100 ml wia o mocy 12% i 30 ml wódki o mocy 40%), bo bez zaczeia jest to, czym się upijamy. Dostępość ekoomicza powia być taka sama i odpowiadać a zmiay średich wyagrodzeń w Polsce. Ograiczaie dostępości fizyczej to zadaie radych. Ci często ulegają przedsiębiorcom... A powii mieć a uwadze przede wszystkim dobro mieszkańców. Osób pijących admierie i szkodliwie jest w Polsce 11,9%. Te osoby pewie protestowałyby przeciwko ograiczaiu liczby puktów sprzedaży. Pozostali będą zadowolei z bardziej restrykcyjej polityki. To przecież przyszli wyborcy i a ich zdaiu powio radym zależeć. A co z wszechobecymi reklamami alkoholu? To trude, bo eksperci od marketigu doskoale wiedzą, jak w reklamach i filmach pokazywać alkohol, by pozytywie astawiać do iego od ajmłodszych lat. Browary wydają a reklamy blisko 400 ml zł roczie. To ogromy przemysł, którego ie da się wprost zrówoważyć awet ajlepszymi działaiami profilaktyczymi. Dlatego prawo powio być bardziej restrykcyje rówież w tej kwestii. INFORMATOR DLA RADNYCH. ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH W GMINIE Wydawca: Państwowa Agecja Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych. Al. Jerozolimskie 155, 02-326 Warszawa. Tel.: (22) 250 63 25, fax: (22) 250 63 60. E-mail: parpa@parpa.pl. Stroa iteretowa:. Realizacja: Fudacja Istytut Łukasiewicza. Zdjęcia: archiwum PARPA, archiwum Istytutu Łukasiewicza, 123RF, Fotolia. Zdjęcie a okładce: www.gdask.pl (Jerzy Pikas). Druk: Polskapresse Oddział Poligrafia, Drukaria Sosowiec. Państwowa Agecja Rozwiązywaia Problemów Alkoholowych