Łukasz Wojtasik Fundacja Dzieci Niczyje Pedofilia i pornografia w Internecie zagrożenia dla dzieci W miarę wzrostu popularności Internetu na świecie, poważną kwestią społeczną staje się zapewnienie bezpieczeństwa jego najmłodszym użytkownikom. W dużej mierze wiąże się to z zagrożeniami związanymi z działalnością w sieci środowisk pedofilskich. Niniejszy artykuł prezentuje wyniki pierwszych w Polsce badań związanych z niebezpiecznymi zachowaniami dzieci w Internecie i ich doświadczeniami związanymi z szeroko rozumianym wykorzystywaniem seksualnym. Wyniki badań pokazują, że polskie dzieci nie przestrzegają podstawowych zasad bezpieczeństwa bardzo często udostępniają obcym dane personalne i spotykają się z nieznajomymi w rzeczywistym świecie. Niechciane rozmowy na tematy związane z seksem i niechciana ekspozycja zdjęć pornograficznych również okazały się powszechnym doświadczeniem badanych. Wstęp W przeciągu ostatniej dekady Internet stał się bardzo popularnym medium. Według dostępnych statystyk w 2003 r. korzystało z niego ponad 600 mln osób, a zgodnie z przewidywaniami w 2004 r. liczba jego użytkowników przekroczy 1 mld (Global Internet Statistics 2002). Internet daje niemalże nieograniczony dostęp do informacji z dowolnej dziedziny wiedzy. Umożliwia komunikację, edukację i rozrywkę, a katalog usług świadczonych za pośrednictwem Internetu ciągle rozrasta się. Niestety, rozwojowi sieci towarzyszy rozwój przestępczości internetowej, zwanej cyberprzestępczością (cybercrime). Sprzyja temu specyfika Internetu duży poziom anonimowości, słabe mechanizmy kontroli. Spośród szerokiego spektrum przestępstw internetowych za najbardziej niebezpieczne uznać należy przestępstwa przeciwko dzieciom. Zagrożenia tego typu wiążą się z liczną obecnością w sieci środowisk pedofilskich. Internet daje im możliwość komunikowania się między sobą, publikowania i wymiany pornografii dziecięcej i co najbardziej niepokojące komunikowania się z potencjalnymi ofiarami. Praktyka krajów, które dostrzegły problem pedofilii w Internecie pokazuje, iż nie jest to zjawisko marginalne 1. Dla ochrony najmłodszych z jednej strony powołuje się specjalne jednostki policji, uruchamia mechanizmy kontroli zasobów Internetu, z drugiej prowadzi się programy edukacyjne dotyczące bezpiecznego używania Internetu przez dzieci. W Polsce liczbę użytkowników Internetu szacuje się na ponad 10 mln. Wiele osób deklaruje przyłączenie do sieci w najbliższym czasie (INTERBUS 2003) 2. Jednak zarówno w Polsce, jak i w innych krajach regionu w dalszym ciągu świadomość zagrożeń związanych z użytkowaniem Internetu 1 Na przykład w efekcie działań jednostki FBI Innocent Images, powołanej w celu wyłapywania pedofilów uwodzących dzieci za pośrednictwem Internetu, w latach 1995 2002 w USA podjęto blisko 5700 śledztw, w wyniku których aresztowano ponad 3000 osób (FBI 2002). 2 Dane na podstawie badań przeprowadzonych przez TNS OBOP w 2003 r. 1
przez pedofilów i stan wiedzy na ten temat są znikome, a co za tym idzie inicjatywy związane z przeciwdziałaniem temu zjawisku praktycznie nie występują. Prezentowane niżej badania zrealizowane zostały w ramach przygotowań Fundacji Dzieci Niczyje do planowanej na początek 2004 roku kampanii społecznej Dziecko w sieci, która będzie miała na celu edukację dzieci i rodziców w zakresie bezpiecznego korzystania z Internetu przez najmłodszych. Zarówno badania, jak i działania edukacyjne związane z Internetem planowane są przez Fundację w przekonaniu, że przy odpowiednim poziomie wiedzy na temat zagrożeń związanych Internetem i stosowaniu zasad bezpieczeństwa Internet może być dla dzieci narzędziem rozrywki i niezmiernie pożytecznym źródłem wiedzy. Metoda i cele badań Badania adresowane były do dzieci wieku od 12 do 17 lat. Przeprowadzone zostały online. Formularz ankiety dostępny był w Internecie za pośrednictwem wybranych serwisów WWW dla dzieci i młodzieży przez pięć miesięcy od grudnia 2002 r. do kwietnia 2003 r. 3. W tym czasie w badaniu udział wzięło 8991 dzieci (1180 chłopców 13% i 7763 dziewcząt 87%) 4. Blisko 92% respondentów zadeklarowało, iż korzysta z Internetu codziennie lub co najmniej kilka razy w tygodniu. Główne zagadnienia, które złożyły się na treść badań to: 1. Ryzykowne zachowania dzieci w Internecie. 2. Doświadczenia niechcianych rozmów i propozycji seksualnych. 3. Niechciana ekspozycja zdjęć pornograficznych. Badania sfinansowane zostały przez Regionalne Biuro UNICEF w Genewie. Wyniki badań Jednym z głównych problemów związanych z obecnością pedofilów w Internecie jest ich łatwy dostęp do potencjalnych ofiar za pośrednictwem serwisów komunikacyjnych, jak czaty czy komunikatory (IM). Z badań wynika, że korzysta z nich bardzo duży odsetek respondentów. Komunikatory zajęły drugą pozycję w rankingu najczęściej używanych serwisów. Korzysta z nich ponad 81% dzieci. Czaty również cieszą się dużą popularnością (54,7%). Część dzieci (8%) dzieci korzysta również z IRC (Internet Realy Chat). Łącznie serwisy komunikacyjne dominują nad pozostałymi rodzajami serwisów internetowych. Korzysta z nich ponad 92% dzieci! Ryzykowne zachowania dzieci Internecie Duża popularność serwisów komunikacyjnych w zastawieniu z wiedzą na temat sposobów pozyskiwania ofiar przez pedofilów wymaga od dzieci znajomości podstawowych zasad bezpieczeństwa. Dzieci nie powinny w kontaktach z nieznajomymi przesyłać danych personalnych i innych informacji pozwalających na zlokalizowanie i kontakt z dzieckiem poza Interentem oraz nie powinny się spotykać z obcymi w rzeczywistym świecie. 3 Realizację badań wsparły serwisy: BRAVO (www. bravo. pl), Centrum Edukacji Obywatelskiej (www.ceo.org.pl), DZIECI BEST (www.dzieci.best.pl), INTERIA (www.interia.pl). 4 Z doświadczeń administratorów internetowych serwisów dziecięcych wynika, że dziewczynki dużo częściej uczestniczą w quizach, ankietach itp. Ponadto istotna przewaga dziewcząt wśród respondentów wynika z faktu, iż duża ich część pozyskana została za pośrednictwem serwisu BRAVO, adresowanego głównie do nastolatek. 2
Wykres 1. Z jakich serwisów internetowych korzystasz? Wykres 2. Czy słyszałeś/aś o niebezpieczeństwach związanych z podawaniem adresu, nr telefonu, umawiania się z obcymi itp.? Z badań wynika, że zdecydowana większość dzieci (81,3%) słyszała o zagrożeniach związanych z niestosowaniem powyższych zasad. Nie oznacza to jednak, niestety, rozsądnego zachowania w kontaktach z nieznajomymi. Okazało się, że korzystając z Internetu dzieci bardzo często podają obcym prywatne informacje na swój temat. W ciągu ostatniego roku: 87% dzieci podało obcemu swój adres e-mail (81% wielokrotnie), 64% dzieci podało obcemu swój numer telefonu (43% wielokrotnie), 42% dzieci podało obcemu adres zamieszkania (19% wielokrotnie), 44% dzieci przesłało obcemu swoje zdjęcie (34% wielokrotnie), W toku badań okazało się również, że podczas rozmów za pośrednictwem In- 3
ternetu dzieci bardzo często otrzymują propozycje spotkania w rzeczywistym świecie i często z nich korzystają. W ciągu ostatniego roku ponad trzy czwarte respondentów (75,3%) otrzymało propozycję spotkania twarzą w twarz, a jedna czwarta poszła na takie spotkanie z osobą poznaną w Internecie! Przyjęcie propozycji spotkania poza Internetem niesie ze sobą potencjalnie duże ryzyko kontaktu z pedofilem, gdyż proces uwodzenia dzieci przez dorosłych za pośrednictwem sieci zazwyczaj zmierza do zaaranżowania spotkania w rzeczywistym świecie. Ryzykowne zachowania podczas kontaktów z obcymi w Internecie w nie dużym stopniu różnicowane są przez płeć użytkowników Internetu. Analiza odpowiedzi wykazuje jedynie istotną różnicę w zakresie otrzymywania propozycji spotkania poza Internetem. Dziewczęta (80,8%) otrzymują je częściej niż chłopcy (61,8%). Jednak same spotkania poza Internetem podobnie jak inne ryzykowne zachowania w podobnym stopniu właściwe są dziewczętom (26,9%), jak i chłopcom (24,9%). W toku rozmów z nieznajomymi prowadzonych online w Internecie dzieci często są obiektem zainteresowania o charakterze seksualnym. Aż 58% respondentów w ciągu ostatniego roku wciąganych było wbrew swojej woli w rozmowy o charakterze seksualnym. Towarzyszyły temu często: przesyłanie zdjęć pornograficznych (14%), agresja (32%), prośba o przesłanie zdjęcia (66%), propozycja spotkania (69%). Częściej do rozmów na tematy związane z seksem namawiane są dziewczęta (61,2%). Chłopcy zgłaszają takie przypadki znacznie rzadziej (35%). Wykres 3. Niebezpieczne zachowania dzieci w Internecie w relacjach z obcymi Wykres 4. Spotkania poza Internetem. Czy w ciągu ostatniego roku ktoś obcy chciał się z tobą umówić poza Internetem? 4
Trudno oczywiście stwierdzić, jaki odsetek rozmów tego typu aranżowany jest przez dorosłych. Jednak duża skala zjawiska oraz towarzyszące mu zachowania, jak agresja czy przesyłanie materiałów pornograficznych, napawają niepokojem. Ponadto bez względu na wiek rozmówcy i jego intencje badania wykazały, że wyżej opisane sytuacje często powodują u dzieci lęk (przerażenie). Deklaruje je 17% chłopców i blisko 31% dziewcząt. Niechciana ekspozycja materiałów pornograficznych Poza zagrożeniami potencjalnie związanymi z obecnością w sieci pedofilii, Internet niesie ze sobą zagrożenia dla najmłodszych związane z bardzo licznie występującymi w nim materiałami pornograficznymi. Występują one przede wszystkim na komercyjnych stronach WWW adresowanych do dorosłych użytkowników Internetu, jednak praktyczny brak ograniczeń w dostępie do wielu z nich oraz nachalna promocja sprawia, że dzieci często narażone są na mimowolną ekspozycję pornografii. Badania pokazały, iż w ciągu ostatniego roku 80% dzieci natrafiło w Internecie wbrew swojej woli na materiały o charakterze pornograficznym, a duża część respondentów zgłasza, iż nie były to jednorazowe incydenty (kilka razy 36%, wiele razy 29%). 41,8% dzieci otrzymywało w ciągu ostatniego roku w wiadomościach e-mail linki do stron pornograficznych. Blisko połowa z nich (49%) skorzystała z otrzymanego adresu (29% wielokrotnie). Wnioski z badań Dzieci korzystające w Polsce z Internetu bardzo często zaniedbują podstawowe środki bezpieczeństwa, przez co w dużym stopniu narażone są na niebezpieczeństwa związane z obecnością w sieci środowisk pedofilskich. Szczególnie niepokojąca jest skłonność do podawania adresu domowego i przyjmowania propozycji spotkań poza Internetem. Częste przypadki nakłaniania dzieci do rozmów dotyczących seksu wskazują na łatwość kontaktu z dziećmi w sieci i stanowią o skali potencjalnych zagrożeń. Masowa wręcz dostępność do materiałów pornograficznych może mieć częstokroć zły wpływ na rozwój dziecka i świadczy niewątpliwie o braku odpowiedniej kontroli tego typu zasobów internetowych. Analiza badań nasuwa następujące postulaty: Konieczne są działania edukacyjne skierowane do dzieci mówiące o zagrożeniach i zasadach bezpiecznego korzystania z Internetu. Działaniami edukacyjnymi dotyczącymi zasad bezpieczeństwa i kontroli poczynań dzieci w Internecie objęci powinni zostać również rodzice i pracownicy placówek oświatowych. Powinny zostać podjęte kroki na rzecz ograniczenia dostępności materiałów pornograficznych dla najmłodszych użytkowników sieci (oprogramowanie filtrujące, kontrola zasobów Internetu). Literatura FBI (2002), Operation Candyman, FBI National Press Office, March Washington CD. Global Internet Statistic (2002), Global Reach 2002 www. glreach. com INTERBUS (2003), TNS OBOP, www.tns-global.pl 5